Mutu 2
IBaibolo—Buku Ili Kyala Atupele
1, 2. Nongwa yafiki iBaibolo kyabupe kyapamwanya fiyo?
NGIMBA umwe mukwipilika bulebule linga um’manyani winu abapele ikyabupe? Mukuhoboka fiyo, kangi lumo mukwanda ukulonda ukuti mukete ifi abatwalile. Linga mwambilile mukuti ndagha.
2 IBaibolo kyabupe kyakufuma kwa Kyala. Ifi tukumanyila m’Baibolo nakumo kubungi kuno tubaghile ukufyagha. Tukumanyila m’Baibolo ukuti Kyala yo apelile kumwanya, ikisu, unnyambala wakwanda pampene nu nkikulu. Tukumanyilamo ifundo isi sikututula linga twaghene nindamyo. Tukumanyila kangi m’Baibolo muno Kyala isakutendekesyela ikisu ukuya Paladaiso. IBaibolo kyabupe kyapamwanya fiyo!
3. Ngimba ukukindilila ukumanyila iBaibolo kubaghile ukubatula ukumanya isyafiki?
3 Linga mukumanyila iBaibolo, mukuya pakumanya ukuti Kyala ikulonda ukuti muye nawe pabumanyani. Ukukindilila ukumanyila iBaibolo kukubatula ukukasya ubumanyani bwinu na Kyala.
4. Ngimba fundo yiliku iyi yikubahobosya ni Baibolo?
4 Amasiku agha iBaibolo lisanusiwe mu njobelo syakukinda 2,800, kangi amaBaibolo mabiliyoni mingi ghapangiwe. Pa kisu kyosa abandu 90, pa bandu 100 balibosa bali ni Baibolo kangi bikubelenga mu njobelo yabo. Sabata aliwesa, abandu bakukinda 1 miliyoni bikula iBaibolo! Nalimo ibuku ili tungalifwanikisya ni Baibolo.
5. Nongwa yafiki tukuyoba ukuti iBaibolo masyu agha ‘Kyala aghatuyile’?
5 IBaibolo masyu agha ‘Kyala aghatuyile.’ (Belenga 2 Timoti 3:16.) Loli bamo babaghile ukwinong’ona ukuti, ‘iBaibolo lyalembiwe na bandu, po libaghile ukuya bulebule buku lyakufuma kwa Kyala?’ IBaibolo lyene likwamula ukuti: ‘Abandu bayobagha isi sifumile kwa Kyala, bo abasukenie pamo abalongwisye nu mbepo Mwikemo.’ (2 Peteri 1:21) Tufwanikisye nu mbuya uyu ikumbula umwisukulu wake ukuti andembele kalata. Ngimba linga umwisukulu wake amalile ukulemba ikalata, umwene kalata apakuya yonani? Mwene kalata yo mbuya. Mo siyilile ni Baibolo, buku lyakufuma kwa Kyala, likaya buku lya bandu aba ababombile imbombo ukuti balembe. Kyala abatulile ukuti balembe inyinong’ono syake. IBaibolo ‘masyu gha Kyala.’—1 Batesalonike 2:13; mukete Amasyu Gha Pabumalilo 2.
IBaibolo lya Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya likwaghiwa mu njobelo nyingi
LIKOLELENE KANGI LIKUYOBA UBWANALOLI
6, 7. Nongwa yafiki tukuyoba ukuti iBaibolo likolelene?
6 Ukuti iBaibolo lyosa lilembiwe, fyakindile ifinja 1,600. Aba balembile bali bandu bakukindanakindana. Bamo bamanyile fiyo isukulu bamo hayi. Yumo ali dokotala. Bamo bali balimi, balovi ba niswi, batimi ba ng’osi, baputi, balongi, abangi bali banyafyale. Nalinga aba balembile bali bakukindana, iBaibolo lyosa likolelene. IBaibolo litikususania. *
7 M’machaputala gha bwandilo m’Baibolo tukumanyila muno indamyo syalyandile pa kisu, amachaputala ghabumalilo ghikuyoba muno Kyala ikwisa kusosyelapo indamyo syosa. Ikisu kikwisa pakuya Paladaiso. IBaibolo likuyoba nyingi isi syabombiwe ifinja amasauzani mingi kunyuma, isi sikututula ukumanya muno Kyala ikufwanisyila ubwighane bwake.
8. Findu fiki fikunangisya ukuti iBaibolo likuyoba ubwanaloli pa isya sayansi?
8 IBaibolo likalembiwe ukuti litumanyisyeghe isya sayansi pamo ukuya buku lyakumanyilila ku sukulu, loli linga apa liyobile isya sayansi bukuya bwanaloli. Momuno ibuku lyakufuma kwa Kyala likulondeliwa ukuyila. M’buku lya Levitiko muli indaghilo isya Kyala isi abaIsraeli balondiwagha ukukonga ukuti bapone ku mabubine ghakukindanakindana. Isi syalembiwe m’Baibolo bo abasayansi bakali ukumanya muno amabubine mingi ghakwandila. IBaibolo likuyoba kangi ukuti ikisu kimikiwe pabusita kandu nakamo.—Jobu 26:7.
9. Ngimba ubwanaloli ubu abalembi ba Baibolo bali nabo, bukutubula isyafiki isya Baibolo?
9 Isi iBaibolo likuyoba akabalilo kosa sikuya sya bwanaloli. Loli amabuku agha bandu bikulemba ghatikuyoba ubwanaloli akabalilo kosa, nongwa yakuti aba bikulemba batikulemba ubwanaloli. Pa fundo simo bikutoliwa ukuyoba ubwanaloli bwa kabalilo aka ifikolo fyabo fyatoliwe ku bwite. Loli aba balembagha iBaibolo bayobile syosa nakabalilo aka baIsraeli bakomiwe. Balembagha kangi bene, ifi balyonangile. Ikifwanikisyo yo Mose, uyu mu buku lya Kubaliwa ayobile ubutulanongwa ubunywamu ubu mwene apangile kangi nukuti Kyala alimfundile. (Ukubaliwa 20:2-12) Aba balembile iBaibolo balembile ubwanaloli, isi sikutunangisya ukuti naloli iBaibolo lyafumile kwa Kyala. Isi sikututula ukuti tulisubileghe.
MULI FUNDO ISI SIKUTUTULA
10. Nongwa yafiki ifundo isya m’Baibolo sikututula amasiku agha nalinga syalembiwe nkabalilo kakunyuma?
10 IBaibolo ‘masyu agha Kyala aghatuyile, manunu ukumanyikisya, nukusitobesya imbibi, nukungolosya umundu, nukufunda umundu amahala gha bugholofu.’ (2 Timoti 3:16) Naloli ifundo isya m’Baibolo sikututula amasiku agha. Yehova pakuya Mpeli witu, amenye muno tuyilile, kangi ikumanya isi tukwinong’ona na muno tukwipilikila. Umwene atumenye kanunu ukukinda muno twimanyile twibene kangi ikulonda tuhobokeghe. Amenye isi nunu na isi mbibi kumyitu.
11, 12. (a) Ngimba fundo siliku inunu isi Yesu ayobile pa Matai chaputala 5 mpaka 7? (b) Findu fiki ifingi ifi tukumanyila m’Baibolo?
11 Pa Matai chaputala 5 mpaka 7, tukubelenga ifundo inunu fiyo isi Yesu ayobile isya muno tungayila ba lusekelo, tungikalila kanunu na bangi, muno tungiputila na muno tusiketeleghe indalama. Pakindile ifinja 2,000 loli masyu ghake ghali na maka kangi ghikututula.
12 Mu Baibolo, Yehova ikutumanyisya kangi muno tungayila ba lusekelo mu nyumba yitu, ukuyila babombi banunu, namuno tungikalila mwalutengano na binitu. Kali yoswe banani, pamo tukulile kughu, lumo tukwaghana ni ndamyo, loli ifundo isya m’Baibolo singatutula.—Belenga Yesaya 48:17; mukete Amasyu Gha Pabumalilo 3.
TUSUBILEGHE UBUSOLOLI BWA M’BAIBOLO
Yesaya ayobile ngani ukuti akaya ka Babeloni kakwisa pakonangika
13. Ngimba Yesaya atile fiki fikwisa kubombiwa na kaya ka Babeloni?
13 Mabusololi mingi agha iBaibolo lyayobile ghafwanisiwe. Akabalilo kamo Yesaya ayobile isya kuwa kwa kaya ka Babeloni. Ubu bwali busololi. (Yesaya 13:19) Yesaya ayobile syosa muno syayagha pakuyila. Akaya aka kali ni geti yamaka kangi kasyungutiliwe nulusoko mu mbali. Yesaya ayobile ukuti abalughu bikwisa pakukamusya amisi gha mulusoko kangi pa geti pisakuya bwasi. Akaya aka kakwisa kupokiwa kisita kulwa ubwite. Yesaya ayobile kangi ukuti Sairasi yo ikwisa kupoka akaya aka.—Belenga Yesaya 44:27–45:2; mukete Amasyu Gha Pabumalilo 4.
14, 15. Ngimba ubusololi ubu Yesaya ayobile bwafwanisiwe bulebule?
14 Bo fikindilepo ifinja 200 ukufuma apa ubusololi ubu bwalembiwe, abasilikali basyungutile kaya ka Babeloni. Yonani uyu abalongosyagha? Ukufwana na muno ubusololi bwayobile, ali Sairasi umwalafyale wa Peresia. Aka kali kabalilo kakuti ubusololi bufwanisiwe.
15 Isiku limo pakilo, apa aba Babeloni bali palusekelo nukulya pampene, abalughu babo bafikile. Abene binong’onagha ukuti bafighiliwe nu mpanda wamaka nu lusoko. Sairasi na basilikali bake bakumbile umfolo nupaghula amisi gha mu lusoko. Amisi ghakamwike, abasilikali balobwike kanunu itolo. Ngimba bayagha pakwingila bulebule pa mpanda wamaka ughu? Ukufwana na muno ubusololi bwayobile, mageti baghalekile bwasi, po abasilikali balingile kisita kulwa ubwite.
16. (a) Ngimba Yesaya ayobile ngani atile fiki isya Babeloni? (b) Ngimba tukumanya bulebule ukuti isi Yesaya ayobile syabombiwe?
16 Mu busololi ubu, Yesaya ayobile kangi ukuti nayumo uyu ikwisa kwitughala kangi mukaya ka Babeloni. Alembile ukuti: ‘Atisakuyamo yumo umundu uwakutughalamo nalinga ko kuyengamo ikitembe kyake.’ (Yesaya 13:20) Ngimba isi syabombiwe? Ku Iraq, kuno kwali Babeloni, amakilomita 80 kwitongo kwa Baghdad, kuli fisame fyene mpaka mwisyughu. Yehova ‘apyelile fyosa ifi fyalimo’ m’kaya ka Babeloni.—Yesaya 14:22, 23. *
Fisame fya Babeloni
17. Nongwa yafiki tuli nulusubilo pa fyosa ifi Kyala afingile?
17 Ukumanya ukuti akabalilo kosa ubusololi bwa m’Baibolo bukufwanisiwa, kukututula ukusubila ifi Baibolo likuyoba ukuti fikwisa pakubombiwa. Tukuya nulusubilo ukuti Yehova akuya pakuchenja ifindu pa kisu ukuya Paladaiso. (Belenga Ukubaliwa 23:19.) Tukuya kangi nulusubilo lwa ‘bumi ubusita kumalika, ubu Kyala uyu akabaghila ukutungulupa afingile kumyitu.’—Titi 1:2. *
IBAIBOLO LIBAGHILE UKUCHENJA UBUMI BWINU
18. Ngimba Pauli alembile isyafiki isya “masyu gha Kyala?”
18 Tumanyile ukuti likayapo ibuku ilyakufwana ni Baibolo. Likolelene, kangi linga likuyoba isya sayansi na isi syabombiwe kunyuma, sikuya sya bwanaloli. IBaibolo lili nu busololi bwakukindanakindana ubu bwafwanisiwe kangi lili ni fundo isi singatutula pa bumi bwitu. M’Baibolo muli ifingi fyakukinda apa. Untumiwa Pauli alembile ukuti: ‘Namanga amasyu gha Kyala mumi itolo, kangi ghamaka.’ Ngimba amasyu agha ghikusanusya isyafiki?—Belenga Bahiburi 4:12.
19, 20. (a) Ngimba iBaibolo likututula bulebule ukuti tumanye muno tuyilile? (b) Ngimba tubaghile ukundaghisya bulebule ukuti tuli ni Baibolo?
19 IBaibolo libaghile ukuchenja ubumi bwinu. Libaghile ukubatula ukumanya ubundu bwinu. Libaghile ukubatula ukumanya inyinong’ono syinu. Lumo tukwinong’ona ukuti tunganile Kyala, loli ubwanaloli bwake bubaghile ukuboneka linga tukukonga isi iBaibolo likuyoba.
20 IBaibolo buku lyakufuma kwa Kyala. Kyala ikulonda ukuti tubelengeghe iBaibolo, tulimanyileghe kangi tulighaneghe. Tundaghisyeghe linga tuli ni Baibolo. Linga tukumanyila iBaibolo, tukupilikisya kanunu ubwighane bwa Kyala ku bandu. M’mutu wakukongapo tukuya pakumanyila isya bwighane bwa Kyala.
^ ipal.6 Abandu bamo bikuyoba ukuti iBaibolo likususania, loli ubu bukaya bwanaloli. Keta mutu 7 m’buku lya Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? Likufumusiwa na Beketi ba Yehova.
^ ipal.16 Linga mukulonda ukumanyila nyingi isya busololi bwa m’Baibolo, belenga pa peji 27-29 mu Buku la Anthu Onse, likufumusiwa na Baketi ba Yehova.
^ ipal.17 Ukonangika kwa kaya ka Babeloni bwali bumo bwa busololi ubu bwafwanisiwe. Ukuti mumanye ubusololi bwa Yesu Kristu mukete Amasyu Gha Pabumalilo 5.
Lumo Mubaghile Ukulonda Ukumanya Isya Nkhani iyi
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
Ngimba Tukumanya Bulebule Ukuti Ibaibolo Likuyoba Ubwanaloli?
Ibaibolo lituyiliwe na Kyala, yonongwa yake likindene fiyo na mabuku aghangi agha abandu balembile.
