Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

MUTU 2

Baibolo ni Buku Lakufuma kwa Chiuta

Baibolo ni Buku Lakufuma kwa Chiuta

1, 2. Chifukwa wuli Baibolo ntchawanangwa chapadera chomene?

KASI mukujipulika wuli para mubwezi winu wamupani chawanangwa? Mukukondwa chomene. Mungachedwa yayi kuti muchiwone chawangwa icho wamupani. Mukumanya kuti wakumughanaghanirani. Ndipo mukumuwonga chifukwa cha chawanangwa icho wamupani.

2 Baibolo ntchawanangwa chakufuma kwa Chiuta. Baibolo likutiphalira vinthu ivyo palije buku linyake lingatiphalira. Mwachiyelezgero, likutiphalira kuti Chiuta wakalenga kuchanya, charu chapasi, kweniso mwanalume na mwanakazi wakwamba. Mu Baibolo muliso fundo izo zingatovwira para tili na masuzgo. Baibolo likulongosora umo Chiuta wafiskirenge khumbo lake na kunozga charu kuti ŵanthu ŵakhalengemo makora. Baibolo ntchawanangwa chapadera chomene.

3. Kasi muwonenge vichi apo mukusambira Baibolo?

3 Apo mukusambira Baibolo muwonenge kuti Chiuta wakukhumba kuti muŵe mubwezi wake. Para mulutilirenge kusambira Baibolo limovwiraninge kuti muŵe mubwezi wake.

4. Kasi Mabaibolo nganandi wuli? Longosorani.

4 Baibolo lang’anamurika mu viyowoyero vyakujumpha 2,600. Mabaibolo ghanandi ghakusindikizgika. Ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakuŵerenga Baibolo mu chiyowoyero chawo. Ŵanthu ŵakugura panji kupokera Mabaibolo ghakujumpha 1 miliyoni Sabata yiliyose. Palije buku linyake ilo lingayana na Baibolo.

5. Chifukwa wuli Baibolo ni “mazgu gha Chiuta”?

5 Baibolo ‘ndakupelekeka na Chiuta.’ (Ŵerengani 2 Timote 3:16.) Kweni ŵanthu ŵanyake ŵangafumba kuti, ‘Pakuti Baibolo likalembeka na ŵanthu, vyaŵa wuli kuti liŵe lakupelekeka na Chiuta? Baibolo likuti: “Ŵanthu ŵakayowoyanga vyakufuma kwa Chiuta pakulongozgeka na mzimu utuŵa.” (2 Petrosi 1:21) Mwachiyelezgero: Gogo wangatuma muzukuru wake kuti wamulembere kalata. Uthenga wa mu kalata ukuŵa wa gogo. Kalata iyi yikuŵa yake, kuti nja muzukuru wake yayi. Ndimo viliriso na Baibolo. Lili na uthenga wa Chiuta, wa awo ŵakalemba yayi. Lekani Baibolo lose ni “mazgu gha Chiuta.”—1 Ŵatesalonika 2:13; wonani Mazgu Ghakuumaliro 2.

BAIBOLO LIKUNENESKA

6, 7. Chifukwa wuli tingati Baibolo ndakukolerana?

6 Baibolo likatora vyaka vyakujumpha 1,600 kuti limare kulembeka. Awo ŵakalembanga ŵakaŵako mu nyengo yakupambana. Ŵanyake ŵakaŵa ŵakusambira chomene, ŵanyake yayi. Mwachiyelezgero, munyake wakaŵa dokotala, ŵanyake ŵakaŵa ŵalimi, ŵalovi ŵa somba, ŵaliska ŵa viŵeto, zintchimi, ŵeruzgi, ndipo ŵanyake ŵakaŵa mafumu. Nangauli awo ŵakalemba Baibolo ŵakaŵa ŵakupambana, kweni ndakukolerana kwambira Genizesi m’paka Chivumbuzi. Mu Baibolo mulije chaputara icho chikususkana na chinyake. *

7 Buku la Genizesi likutiphalira umo masuzgo gha ŵanthu ghakambira. Buku la Chivumbuzi likuyowoya umo Chiuta wawuskirengepo masuzgo agha, ndipo charu chizamuŵa paradiso. Baibolo likutiphalira vinthu ivyo vyachitika kufuma kale, ndipo likulongora kuti khumbo la Chiuta likufiskika nyengo zose.

8. Yowoyani vinthu vinyake ivyo vikulongora kuti Baibolo likuneneska pa nkhani za sayansi.

8 Baibolo ni buku la sayansi panji la sukulu yayi. Kweni ivyo likuyowoya pa nkhani za sayansi likuneneska. Umu ndimo buku lakufuma kwa Chiuta likwenera kuŵira. Mwachiyelezgero, mu buku la Levitiko muli malango agho Chiuta wakapa Ŵaisrayeli. Malango agha ghakayowoyanga ivyo ŵangachita kuti matenda ghaleke kufara. Malango agha ghakapelekeka ni kale chomene pambere ŵanthu ŵandamanye umo majeremusi na tuvibungu twakwambiska matenda tukutipira matenda. Baibolo likusambizgaso kuti charu chikuning’ina pambura kanthu. (Yobu 26:7) Nyengo yinyake ŵanthu ŵanandi ŵakagomezganga kuti charu ntchafulati, kweni Baibolo likayowoyerathu kuti charu ntchambulunga panji kuti charawundi.—Yesaya 40:22.

9. Pakuti awo ŵakalemba Baibolo ŵakayowoya unenesko, kasi vikutiphalira vichi?

9 Nyengo zose Baibolo likuneneska para likuyowoya vinthu ivyo vikachitika kale. Kweni mabuku ghanandi gha mbiri ghakuyowoya unenesko wose yayi, chifukwa awo ŵakalemba ŵakaŵa ŵambura kugomezgeka. Mwachiyelezgero, ni nyengo zose yayi apo ŵakalembanga para mtundu wawo waluza nkhondo. Kweni awo ŵakalemba Baibolo ŵakabisanga yayi para Ŵaisrayeli ŵaluza ku nkhondo. Kweniso ŵakalembanga ivyo ŵananga. Mu buku la Maŵazgo, Mozesi wakalemba zakwananga zikuru izo wakachita, izo Chiuta wakamulangirapo. (Maŵazgo 20:2-12) Awo ŵakalembanga Baibolo ŵakayowoyanga unenesko. Ichi chikulongora kuti Baibolo ndakufuma nadi kwa Chiuta ndipo tingaligomezga.

BUKU ILO MULI FUNDO ZAKOVWIRA

10. Chifukwa wuli fundo za mu Baibolo ni zakovwira?

10 Baibolo ‘ndakupelekeka na Chiuta kwizira mwa mzimu ndipo ndachandulo pa kusambizga, kuchenya, na kunyoloska vinthu.’ (2 Timote 3:16) Baibolo lili na fundo izo zingatovwira mazuŵa ghano. Pakuti Yehova wakumanya umo tili kulengekera, wakumanya maghanoghano ghithu na umo tikujipulikira. Wakutimanya makora kuluska umo ise tikujimanyira. Wakukhumba kuti tikondwenge. Wakumanyaso ivyo ni viwemi kwa ise na ivyo ni viheni.

11, 12. (a) Ni fundo wuli ziwemi izo Yesu wakayowoya mu Mateyu chaputara 5 m’paka chaputara 7? (b) Kasi tingasambiraso vichi mu Baibolo?

11 Mu Mateyu chaputara 5 m’paka 7, muli fundo ziwemi izo Yesu wakayowoya. Wakayowoya umo tingachitira kuti tiŵe ŵakukondwa, umo tingakhalira na ŵanyithu, umo tingapemphelera, na umo tingachitira na ndalama. Nangauli wakayowoya fundo izi vyaka 2,000 ivyo vyajumpha, kweni zichali zakuzirwa na zakovwira mazuŵa ghano.

12 Mu Baibolo, Yehova wakutisambizga fundo izo zingatovwira mu banja, umo tingagwilira ntchito, na umo tingakhalira mwa mtende na ŵanyithu. Nyengo zose fundo za mu Baibolo zingatovwira, kwali ndise anjani, kwali tikukhala nkhu, panji tili na masuzgo wuli.—Ŵerengani Yesaya 48:17; wonani Mazgu Ghakuumaliro 3.

MUNGAGOMEZGA MAUCHIMI GHA MU BAIBOLO

Yesaya, uyo wakalembako Baibolo, wakayowoyerathu kuti Babuloni wazamubwangandulika

13. Kasi Yesaya wakati ntchivichi chizamuchitikira Babuloni?

13 Mauchimi ghanandi gha mu Baibolo ghali kufiskika kale. Mwachiyelezgero, Yesaya wakayowoyerathu kuti Babuloni wazamubwangandulika. (Yesaya 13:19) Wakalongosora ndendende umo tawuni ya Babuloni yizamubwangandulikira. Tawuni iyi yikazingilizgika na dambo kweniso m’panda uwo ukaŵa na vijaro vikuruvikuru. Kweni Yesaya wakayowoyerathu kuti maji gha mu dambo ili ghazamukamuka ndipo miryango yizamulekeka mwazi. Ŵasilikari ŵazamunjira mu tawuni iyi kwambura kurwa nkhondo. Kweniso wakayowoya kuti Sayirasi ndiyo wazamuthereska Babuloni.—Ŵerengani Yesaya 44:27–45:2; wonani Mazgu Ghakuumaliro 4.

14, 15. Kasi vikenda wuli kuti uchimi wa Yesaya ufiskike?

14 Pakati pajumpha vyaka 200, kufuma apo Yesaya wakalembera uchimi wake, ŵasilikari ŵakiza kuti ŵazakabwangandure Babuloni. Kasi mulongozgi wawo wakaŵa njani? Wakaŵa Sayirasi, fumu ya Ŵaperesiya, nga ni umo uchimi ukayowoyera. Vyose vikachitika ndendende kuti uchimi ufiskike.

15 Pa usiku uwu, ŵanthu ŵa mu Babuloni ŵakaŵa na phwando. Ŵakawonanga kuti mbakuvikilirika chifukwa tawuni yawo yikaŵa na m’panda wakukhora chomene kweniso yikazingilizgika na dambo. Pa nyengo iyi, Sayirasi na ŵasilikari ŵake ŵakapatuska maji gha mu dambo lira. Maji ghakachepa, ndipo ŵasilikari ŵakambuka. Kweni kasi ŵasilikari ŵa Sayirasi ŵakatenge ŵanjirenge wuli mu tawuni ya Babuloni pakuti yikaŵa mu m’panda? Nga umo uchimi ukayowoyera, pa zuŵa ili mulyango wa tawuni iyi ukalekeka mwazi. Ndipo ŵasilikari ŵakanjira kwambura kurwa nawo nkhondo.

16. (a) Kasi Yesaya wakati ntchivichi chizamuchitikira Babuloni? (b) Kasi tikumanya wuli kuti uchimi wa Yesaya ukafiskika?

16 Yesaya wakayowoyerathu kuti mu Babuloni muzamukhalaso ŵanthu yayi. Uchimi ukati: “Muzamukhalaso munthu chara, nesi munthu kuzengamo mu miwiro yose.” (Yesaya 13:20) Kasi uchimi uwu uli kufiskika? Uko kukaŵa tawuni ya Babuloni, makilomita pafupifupi 80 kumwera kwa Baghdad, mu charu cha Iraq, kukukhala ŵanthu yayi m’paka sono. Yehova ‘wakaphyerapo na chiphyelero cha pharanyiko.’—Yesaya 14:22, 23. *

Malo agho kale pakaŵa tawuni ya Babuloni

17. Chifukwa wuli tikugomezga vyose ivyo Chiuta wali kulayizga?

17 Tikugomezga kuti ivyo Baibolo likuyowoya vizamuchitika, chifukwa mauchimi ghanandi gha mu Baibolo ghali kufiskika kale. Tili na chigomezgo chose kuti Yehova wazamufiska layizgo lake la kuzgora charu kuŵa paradiso. (Ŵerengani Maŵazgo 23:19.) Tili na “chigomezgo cha umoyo wamuyirayira uwo Chiuta uyo wakuteta yayi, wakalayizga kale chomene.”—Tito 1:2. *

BAIBOLO LINGASINTHA UMOYO WINU

18. Kasi Paulosi wakayowoya fundo wuli pa nkhani ya “mazgu gha Chiuta”?

18 Tasambira kuti palije buku lakuyana na Baibolo. Ndakukolerana ndipo likuneneska pa nkhani za sayansi na mbiri. Baibolo liliso na fundo zakovwira, ndipo lili na mauchimi ghanandi agho ghali kufiskika kale. Kweni ni ivi pera yayi. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Mazgu gha Chiuta ngamoyo na ghankhongono.” Kasi fundo iyi yikung’anamurachi?—Ŵerengani Ŵahebere 4:12.

19, 20. (a) Kasi Baibolo lingamovwirani wuli kuti mujimanye? (b) Kasi mungalongora wuli kuti mukuwonga kuti Chiuta watipa Baibolo?

19 Baibolo lingasintha umoyo winu. Lingamovwirani kuti mujimanye umo muliri. Lingamovwiraniso kuti mumanye maghanoghano ghinu na umo mukujipulikira. Nyengo zinyake tingaghanaghana kuti tikumutemwa Chiuta, kweni kuti tilongore kuti tikumutemwa nadi, tikwenera kuchita ivyo Baibolo likuyowoya.

20 Baibolo lili kufuma nadi kwa Chiuta. Chiuta wakukhumba kuti tiŵerengenge Baibolo, kulisambira, na kulitemwa. Longorani kuti mukuwonga chawanangwa ichi na kulutilira kulisambira. Para muchitenge nthena, mumanyenge ivyo Chiuta wakukhumbira taŵanthu. Mu mutu 3, tizamusambira chifukwa icho Chiuta wakalengera ŵanthu.

^ ndime 6 Ŵanthu ŵanyake ŵakuti mavesi ghanyake mu Baibolo ghakususkana, kweni uwu mbutesi. Wonani mutu 7 mu buku lakuti Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.

^ ndime 16 Kuti mumanye vinandi vyakukhwaskana na uchimi wa mu Baibolo, wonani burosha lakuti Bukhu la Anthu Onse, peji 27-29, lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.

^ ndime 17 Kubwangandulika kwa Babuloni ngumoza mwa mauchimi gha mu Baibolo agho ghali kufiskika. Kuti mumanye mauchimi ghakuyowoya za Yesu Khristu, wonani Mazgu Ghakuumaliro 5.