ÓRÒ ALƐ́
?Ca Lɛ́ Ʒezi Krisë é?
1, 2. (a) ?Ghɩnë kë eru eyi edɔ, àlɛ́ eɲë mʋn në eyi, eɲë ka eɔsɛ ehɛ kɔ eɲë mʋn në yɛsɛ wú? Égbagba ëë shi. (b) ?Mabu jɔ ngiki ehɛ Ʒezi sɛ é?
NGIKI fannga nhɛn, kë eru kelë eyi edɔ maɛnnë ghë. Kɔ́ eɲë esë eɲë mʋn kelë owu-nkpɔ eyi o. Ese, gha lɛ́ n’ye eɲë mʋn ghɩ ntɔnë eyi ghëwu, eɲë ka ehɛ kɔ eɲë mʋn në yɛsɛ. Eɲë gha ɔɔsɛ eɲë ka ehɛ kɔ eɲë mʋn n’ye në eba ehʋn-oo lɛ, n’ye në bá nʋn teteghë lɛ.
2 Ʒezi Krisë hʋn-oo eshipata n’ye, amɛn dɔ́ she agbʋʋn 2.000 kʋra, eɲë ece ëë jɔ. Ese, ngiki fannga nhɛn gha mʋn ghɩ mumunë lɛ́ Ʒezinë. Ngiki aghɔ ehɛ kɔ në lɛ́ yiki yɔghɔ, jɔghɔ ehɛ kɔ në lɛ́ Ofo agbagho, aghɔ esë ebɔ Ʒezi ewu Ofo. ?Mabu akɔnda eɲë ëë eɲë edi é?—Ékpɩ Jɔ eshi 12.
3. ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye eɲë emʋn Ofo Ʒoova lɛ, Ʒezi Krisë lɛ é?
3 Yɛsɛ n’ye eɲë emʋn nahɔnrɛ Ʒezi sɛ. ?Mabughëwu é? Biblë ehɛ elë kɔ: “Ananan oohʋnnë eshi ëë lɛ́ n’ye kebë emʋn fënë fë lɛ́ Ofo tete nkpɔ cecenë, alɛ Ʒezi Krisë, ghɩnë fë tʋnë lɛ.” (Jean 17:3) Agbate, àlɛ́ eɲë amʋn nahɔnrɛ Ʒoova lɛ Ʒezi lɛ sɛnë, eɲë eɔsɛ ehʋn-oo mɩɩ bë elɛ ananan eshipata n’ye paradinë ghë. (Jean 14:6) Ntɛnɩ kpa nʋnghënë ëë lɛ́, àlɛ́ eɲë ahɔhɔ Ʒezi mʋn, bu ntɔnë bë eboka eɲë, noo në lɛ́ ghɩnë eya elë n’ye ebë eba ehʋn-oo eyɛsɛ, në ekpa eya elë n’ye ebë eba elɛ alɛ ngiki fuɔ lɛ. (Jean 13:34, 35) Órò 1 ghë, ewú nahɔnrɛnë ebë emʋn Ofo sɛ. Pëlɛ, ebá ewu bunë Biblë eyaya Ʒezi sɛ.
EWÚ MESINË!
4. ?“Mesi” lɛ “Krisë” lɛ eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?
4 Agbʋʋn fannga nhɛn álɛ kebë egbɔ ehʋn Ʒezinë, Ʒoova hɛ́ báshi Biblënë ghë kɔ ná ése Mesinë kë ekpa elɛlɛ ëë Krisënë. “Mesi” píe Ebre mbë ghë, ese “Krisë” píe Grɛkë mbë ghë. Bu aɲʋn ntɔnë eshi ëë lɛ́ Ghɩnë Ofo nɩbɔ́ óó në cé ëë eyi orù dɔ́. Mesinë bá elɛ bunë Ofo vívinë powu bë eshu cɛɛ. Ʒezi bë kpa eɔsɛ eboka eɲë amɛn. Ese, álɛ kebë egbɔ ehʋn Ʒezinë, ngiki fannga nhɛn vívi kelë esë: ‘?Ca bá elɛ Mesinë é?’
5. ?Ʒezi ejiti-aghɩnë, kë bɔ́ wú nahɔnrɛ n’ye në ëë në lɛ́ Mesinë wú?
5 Ʒezi ejiti-aghɩnë, kë mʋn teteghë n’ye, Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë kë hɛ́ kɔ bë ewanë. (Jean 1:41) Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Simɔn Piɛrë hɛ́ Ʒezi kɔ: “Fë lɛ́ Krisënë.” (Matthieu 16:16) ?Élé ebë eba eɔsɛ emʋn n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë é?
6. ?Élé Ʒoova bá bóka aghɩnë oghorumɔn yɛ kelë sɛnë álɛ kebë emʋn ghɩnë lɛ́ Mesinë é?
6 Nʋnmɔn álɛ kebë egbɔ ehʋn Ʒezinë, Ofo agbaghɩnë kë ghɛ́ghɛ bu fannganë bë eɔsɛ eboka ngiki álɛ kebë emʋn ghɩnë lɛ́ Mesinë. ?Élé bu ntɔnë bë eba eɔsɛ eboka ngiki é? Édi akɔnda n’ye kë ehɛ eɲë kɔ eɲë eyi garë nkpɔ ghë, ebɔ ghɩnë eɲë gha boepi gha wú se. Àlɛ́ yiki eyaya eɲë ayɔghɔ nhɛn n’ye ghɩ ntɔnë bá nʋn, eɲë eɔsɛ ewu në. Fɛ nhɛn mɩnɛn, Ʒoova ghʋ ëë agbaghɩnelë ghë hɛ́ elë bunë Mesinë bë elɛ alɛ bunë bë efɩ ëë lɛ. Noo jɔnë kë hɛ́ báshinelë powu shúnë, bu ntɔnë eboka aghɩnë oghorumɔn yɛ kelë sɛnë álɛ kebë emʋn n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë.
7. ?Jɔnë kë hɛ́ báshinë, nfre aɲʋn nkpɔca eya n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë é?
7 Jɔnë kë hɛ́ báshinelë ghë, elë éwu aɲʋn. Nkpɔ ghë, agbʋʋn 700 álɛ kebë egbɔ ehʋn Ʒezinë, Mika hɛ́ báshi n’ye kë bá ehʋn Mesinë Bɛtleɛmë gbo. (Mika 5:2) Aʋnku ntɔnë ghë cɛɛ ëë kë hʋn Ʒezi! (Matthieu 2:1, 3-9) Aɲʋn ghë, Daniel hɛ́ báshi n’ye Mesinë bá ewa agbʋʋn 29 ghë E.B. (Daniel 9:25) Jɔ fannganë kë hɛ́ báshi óó eya n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë kë hɛ́ kɔ bë ewanë, aɲʋn sɛ́sɛ́ ëë eka wú.—Ékpɩ Jɔ eshi 13.
Mícínë kë wɔ́ Ʒezi jinë, në káci Mesinë kë elɛlɛ ëë Krisënë.
8, 9. ?Mícínë kë wɔ́ Ʒezi jinë, mabu shú óó eya n’ye në lɛ́ Mesinë é?
8 Ʒoova yá ayɔghɔ nhɛn n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë. Ofo hɛ́ Ʒan Jiwɔghonë báshi kɔ ná elɛ bu eya ëë, álɛ bë emʋn ghɩnë lɛ́ Mesinë. Agbʋʋn 29 ghë E.B., n’ye Ʒezi bá wá jibënë kë elɛlɛ ëë Ʒurdɛnnë ghë álɛ Ʒan bë ewɔ në jinë, Ʒan wú bu ntɔnë. Biblë eya elë bunë shú: “N’ye kë bá wɔ́ Ʒezi ji rerenë, Ʒezi píe mijinë ghë pía adɩnë; ékpɩ! oforunë fɩ, në wú Ofo wawɛnë fɛ brandre lofu nkpɔ mɩnɛn, shíshi wá në sɛ. Ékpɩ! Mbë nkpɔ kpa píe oforu gbo hɛ́ kɔ: ‘Apɔ-ntɛnɩ lɛ́ më Jɛ, ghɩnë më kolo dɔ́, óó më yɔ́shi.’” (Matthieu 3:16, 17) Jɔnë Ʒan cénë lɛ, bunë në wúnë lɛ, lɛ́ në mʋn n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë. (Jean 1:32-34) Mící ntɔnë, Ʒoova bɔ́ ëë wawɛ celenë lɔ́ Ʒezi. N’yonë, Ʒezi ka káci Mesinë. Në lɛ́ ghɩnë Ofo nɩbɔ́ álɛ bë emimi ngiki aɛn, álɛ bë elɛ Oodishì.—Isaïe 55:4.
9 Jɔnë Biblë hɛ́ báshinelë lɛ, mbënë Ʒoova omunë lɛ́ lɛ, bunë Në bɔ́ yá Ʒan mícínë Ʒan wɔ́ Ʒezi jinë lɛ, eya n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë. ?Ese, yadʋwa Ʒezi píe é? ?Élé në bá nʋn é? Elë éwu jɔnë Biblë ehɛ.
?YADƲWA ƷEZI PÍE É?
10. ?Mabu Biblë eyaya oonë Ʒezi hʋn álɛ bë egbɔ ewa eshipata n’yenë ghë é?
10 Biblë eyaya n’ye Ʒezi hʋn-oo oforu gbo nʋnmɔn álɛ bë egbɔ ewa eshipata n’ye. Mika hɛ́ kɔ Mesinë ‘píe alahɔ mícínelë ghë.’ (Mika 5:2) Ʒezi omunë hɛ́ eki fannga nhɛn kɔ në boepi hʋn-oo oforu gbo álɛ kebë egbɔ ehʋn në fɛ yiki mɩnɛn. (Éka Jean 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Álɛ Ʒezi bë egbɔ ewa eshipata n’yenë, në lɛ Ʒoova lɛ dí cɛwu yɔghɔ tete.
11. ?Mabughëwu Ʒezi lɛ́ ghɩnë kpɛkpɛ Ʒoova alɔ dɔ́ é?
11 Ʒezi lɛ́ ghɩnë kpɛkpɛ Ʒoova alɔ dɔ́. ?Mabughëwu é? Noo Ofo boepi lɛ́ Ʒezi ë gbɔ́ lɛ́ bu kalanë gbe powu lɛ, ngiki lɛ. Bu ntɔnë ghëwu, kë elɛlɛ Ʒezi “Ofo babu pidɛ.” * (Colossiens 1:15) Ʒezi kpa lɛ́ ghɩnë kpɛkpɛ Ʒoova alɔ dɔ́ noo në esëkpɔ cece ëë Ʒoova esëkpɔ lɛ́, ghɩʋn gha bóka Ʒoova. Bu ntɔnë ghëwu, kë elɛlɛ në “Jɛ mɔn-nkpɔ.” (Jean 3:16) Ʒezi esëkpɔ cece ëë lɛ́ ghɩnë bóka Ʒoova, kë lɛ́ bu kalanë gbe powu. (Colossiens 1:16) Ʒezi esëkpɔ ëë kë kpa elɛlɛ ëë “Mbë” noo Ʒoova tʋ në álɛ në eka ëë nda lɛ, ëë mbranelë lɛ edi anʒëelë lɛ, ngiki lɛ.—Jean 1:14.
12. ?Élé ebá mʋn n’ye Ʒezi lɛ Ofo lɛ gha lɛ́ ghɩ nkpɔkpɔnë wué?
12 Ngiki edi akɔnda n’ye Ʒezi lɛ Ofo lɛ, kë lɛ́ ghɩ nkpɔkpɔnë. Ese, Biblënë ghe yaya bu ntɔnë. Biblë ehɛ kɔ Ʒezi lɛ́ Ofo babu. Bu ntɔnë eshi ëë lɛ́ n’ye Ʒezi oohʋnnë óo-órò. Ese, Ʒoovanë lɛ́ bu kwapowunë, ëë oohʋnnë gha óo-órò. (Psaume 90:2) Noo Ʒezi lɛ́ Ofo Jɛnë, në gha víɛ n’ye në enʋn fɛ Ofo mɩnɛn. Biblë eya teteghë n’ye Shìnë dɔ́omu she Jɛ. (Éka Jean 14:28; 1 Corinthiens 11:3.) Ʒoova esëkpɔ ëë lɛ́ “Ofo Mɛnsɩgho Gbɔnë ëë edɛ gha nʋnghë.” (Genèse 17:1) Eshipata n’ye lɛ, oforu gbo lɛ, në ëë në lɛ́ ghɩnë dɔ́omu, ghɩnë kpa ɔɔ mɛnsɩ dɔ́ she bu powu.—Ékpɩ Jɔ eshi 14.
13. ?Mabughëwu Biblë ehɛ kɔ Ʒezi “bɔ́bɔ Ofonë yiki gha eɔsɛ bë ewunë” wué?
13 Álɛ Ʒoova lɛ Jɛ Ʒezi lɛ bë egbɔ elɛ oforu lɛ eshipata lɛnë, kë dí juman aʋn-nkpɔ agbʋʋn fannga nhɛn. Kë kolo kelë esë ayɔghɔ nhɛn! (Jean 3:35; 14:31) Ʒezi yɔ́yɔ Shì bu ayɔghɔnë elɛnë ayɔghɔ nhɛn, ëë ghëwu Biblë ehɛ kɔ “në bɔ́bɔ Ofonë yiki gha ɔɔsɛ bë ewunë.”—Colossiens 1:15.
14. ?Jɛnë kpɛkpɛ Ʒoova alɔ dɔ́në, élé kë bá ɔɔsɛ hʋn në fɛ yiki mɩnɛn é?
14 Jɛnë kpɛkpɛ Ʒoova alɔ dɔ́në, dísʋ píe oforu gbo wá eshipata n’ye, álɛ kebë ehʋn në fɛ yiki mɩnɛn. ?Élé bu ntɔnë bá ɔɔsɛ shú é? Ʒoova lɛ́ atrɛ bu. Yighɔjenë gha mʋn yikpe se óó kë elɛlɛ ëë Mari, Ʒoova bɔ́ Jɛ oohʋnnë lé në opu. Bu ntɔnë ghëwu, Ʒezi Shìnë gha lɛ́ yiki fɛ elë mɩnɛn. N’yonë, jɛnë Mari hʋnnë lɛ́ ecele, lakwa gha nʋn ëë sɛ. Mari lɛ́lɛ ëë Ʒezi.—Luc 1:30-35.
?ÉLÉ ƷEZI BÁ NƲN É?
15. ?Élé eɲë éba eɔsɛ emʋn Ʒoova eyɛsɛ é?
15 Àlɛ́ eɲë eka Biblë nakwa ntɛnɩelë: Matthieu, Marc, Luc, alɛ Jean lɛ, eɲë eɔsɛ emʋn Ʒezi jɔ edɔ. Eɲë eɔsɛ emʋn në oohʋn lɛ, në bu ayɔghɔnë në elɛnë lɛ. Kë elɛlɛ nakwa ntɔnelë Evanʒilë. Noo Ʒezi nʋn fɛ Shì mɩnɛn, bunë eɲë ekanë bë eboka eɲë álɛ eɲë erɩeda Ʒoova sɛ eyɛsɛ. Bu ntɔnë ghëwu, Ʒezi ɔɔsɛ hɛ́ kɔ: “Ghɩnë awu më, ka wú më Shì esë.”—Jean 14:9.
16. ?Mabu Ʒezi yáya é? ?Bunë Ʒezi yáyanë, yadʋwa píe é?
16 Ngiki fannga nhɛn elɛlɛ Ʒezi “Buyayagho.” (Jean 1:38; 13:13) Bu ayɔghɔ tetenë në yáyanë, ëë nkpɔnë ëë lɛ́ “Ofo Shiba nda yɔghɔnë.” ?Mabu lɛ́ Ofo Shibanë é? Ëë lɛ́ Ofo gufrëmɔndɔnnë bá eso oforu gbo emimi eshipatanë powu aɛnnë. Ëë bá kpa elɛ ngikinë kë ewu Ofo ghɩnë, kebë ewu shiyɔ. (Matthieu 4:23) Bunë Ʒezi yáyanë powu píe Ʒoova ee gbo. Ʒezi hɛ́ kɔ: “Bunë më eyayanë gha píe më omunë ee gbe, ese píe ghɩnë tʋ mënë ee gbo.” (Jean 7:16) Ʒezi mʋn kɔ Ʒoova evivi n’ye ngiki bë ece nda yɔghɔ ntɛnɩ ehɛ kɔ Ofo Shibanë bá emimi eshipatanë powu aɛnnë.
17. ?Yadʋwa Ʒezi yáya ngiki bu é? ?Mabughëwu në léle mɛnsɩ yáya ngiki bu é?
17 ?Yadʋwa Ʒezi yáya bu é? Aʋnkunë në efɩ ngiki powu. Mpo lɛ, oo nɛmbëlɛ lɛ, jɛku lɛ, ofotɩ nɛmbëlɛ lɛ, ereni ereni lɛ ghë. Në ghe kɩkɩ n’ye ngiki bë ewa efɩ në. Eki fannga nhɛn, në ëë në yi fɩ kelë. (Marc 6:56; Luc 19:5, 6) Ʒezi léle mɛnsɩ, bɔ́ cibɩ yáya ngiki bu. ?Mabughëwu é? Noo në mʋn kɔ Ofo vívi n’ye në elɛ bu ntɔnë, në kpa wú Ofo ghɩ cibɩ powu. (Jean 8:28, 29) Ʒezi kpa hɛ́ ngiki Ofo jɔ noo wú kelë orɔhɔ. (Éka Matthieu 9:35, 36.) Në wú n’ye ofoshighɩnelë ghe hɛ́ Ofo jɔ lɛ, Ofo Shibanë jɔ lɛ nahɔnrɛghë ghe dí ngiki. N’yonë, në vívi n’ye në eboka ngiki fannga nhɛn álɛ kebë ece nda yɔghɔnë.
18. ?Bu ayɔghɔnë Ʒezi elɛnë, nkpɔca eɲë kolo dɔ́ é?
18 Ʒezi lɛ́ ghɩnë kolo ngiki, ekpa edi kelë akɔnda. Në lɛ́ bɛtɛɛgho, ngki powu bë eɔsɛ erɩeda në sɛ, kebë elɛ̀ në mbë. Ngbɔjɛelë bɔ́bɔ́ esë kolo n’ye kebë eda në sɛ. (Marc 10:13-16) Ʒezi lɛ́ ghɩnë sheghë. Në gha kolo nkɔdi lɛ, bunë gha sheghë wu lɛ tata. (Matthieu 21:12, 13) Ʒezi brɛsʋ, ɔɔ bu fannganë eyighɔ gha ɔɔ shigbë kebë elɛ, ngiki ewu kelë lopu. Ese, Ʒezi wú kelë ghɩ ayɔghɔ nhɛn. (Jean 4:9, 27) Ʒezi kpa sé ëë esë eshi nahɔnrɛghë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Israɛlë brɛsʋ, ereni jumandigho ëë eyogho ngiki fù shi, ese orugbu nkpɔ ghë, Ʒezi yógho ëë akotonelë fù shi.—Jean 13:2-5, 12-17.
Ʒezi hɛ́ Ofo jɔ aʋnku powu, n’ye në efɩ ngiki.
19. ?Bu nkpɔca eya n’ye Ʒezi mʋn bu tetenë mían ngiki, óó ekpa eya n’ye në vívi n’ye në eboka kelë é?
19 Ʒezi mʋn bu tetenë mían ngiki, bu ntɔnë ghëwu në vívi n’ye në eboka kelë. Ʒezi bɔ́ Ofo mɛnsɩnë lɛ́ atrɛ bu ló orogbaghɩ oru. Në lɛ́ bu ntɔnelë yá n’ye, nahɔnrɛghë, në evivi n’ye në eboka ngiki. (Matthieu 14:14) Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, kokobegho nkpɔ rɩdá Ʒezi sɛ, hɛ́ në kɔ: “Àlɛ́ fë adisʋ, fë eɔsɛ elɛ sɛ bë eca më.” Yikpe ntɔnë ee bunë ehʋn në sɛnë, cí Ʒezi oghorumɔn aba. Ʒezi wú ëë orɔhɔ, në vívi n’ye në eboka ëë. N’yonë, Ʒezi bɩ bà shi, në cí yikpenë aba, në ka hɛ́ ëë kɔ: “Më dísʋ! Sɛ eca fë.” Sɛ ka yɛ orogbaghonë! (Marc 1:40-42) ?Eɲë edi akɔnda ewu n’ye sɛ bá yɛ́yɛ yikpe ntɔnë wú?
NË DÍ ECELE SHÌ NGBEƝI CIBƖ POWU
20, 21. ?Élé Ʒezi bá yá ayɔghɔ nhɛn n’ye në lɛ́ ghɩnë wú Ofo ghɩ tete é?
20 Ʒezi lɛ́ ghɩnë yá ayɔghɔ nhɛn n’ye ebë eba ewu Ofo ghɩ. Bu fɩ në, në kaɛnghɩ lɛ́ në lakwa kʋra, ese në dí ecele në Shì ngbeɲi. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒezi gha lɛ́ lakwa mícínë Satan jéje ëënë. (Matthieu 4:1-11) Ʒezi shikwa ngiki jɔghɔ gha bɔ́ gha wú nahɔnrɛ n’ye në ëë në lɛ́ Mesinë. Kë hɛ́ bɔ́bɔ́ kɔ “órò cɔ́ghɔ në.” Ese, Ʒezi kɩ opu dí Ofo jumannë yí. (Marc 3:21) N’ye Ʒezi kaɛnghɩ bá lɛ́ ëë lakwa pʋpʋnë, në dí ecele Ofo ngbeɲi yí, në gha víɛ n’ye në eba elɛ kelë lakwa.—1 Pierre 2:21-23.
21 Kë lɛ́ Ʒezi abɛlɛ, në wú yalɛ mɩɩ në rɔ́, ese në dá dí ecele yí Ʒoova ngbeɲi. (Éka Philippiens 2:8.) Édi akɔnda ewu n’ye në bá pɛ́ në rɔ mícínë ghë. Kë wá ɲí në, adashɛghɩ apʋpʋ léle në dɛ̀ n’ye në cɔ́ghɔ Ofo eyi. Aanɩnɩghɩnë kë edi nkɔnë, kë lɔ́ shigbë n’ye kebë ée në. Ooya fífi në miya, sonjaghɩ lé në ngbele, kë kpa kɩkɩ në shi dá ahɛlɛ-ti ghë. Cibɩnë ná erɔnë, në fúɔ hɛ́ kɔ: “Bu ntɔnë shú cɛɛ!” (Jean 19:30) Ʒezi rɔ́. Mici arɩ bë esaasɛ, Ʒoova púlɛ në alɛ wawɛ sɛakɔ lɛ. (1 Pierre 3:18) Gbai jee nhɛn bë esaasɛ, Ʒezi káka yí oforu gbo, në “sóeshi Ofo mbamɛn bà,” në kɩkɩ micinë Ofo bë eso në eshi fɛ Oodishì mɩnɛn.—Hébreux 10:12, 13.
22. ?Noo Ʒezi dí ecele Shì ngbeɲinë, mabu ebë eɔsɛ eji ntɩ amɛn é?
22 Noo Ʒezi dí ecele Shì ngbeɲinë, amɛn, elë powu, ebë eɔsɛ eji ntɩ n’ye ebá ehʋn-oo eshipata n’ye paradinë ghë mɩɩ bë elɛ ananan, fɛ n’ye Ʒoova bá vívinë mɩnɛn. Órò gbeenë ghë, n’ye Ʒezi rɔnë eba efɩ ananan oohʋn shigbë elɔ elënë, eba edidi ëë jɔ.
^ abɩ 11 Kë elɛlɛ Ʒoova ‘elë Shì’ noo në ëë në lɛ́ bu kwapowu. (Isaïe 64:8) Kë elɛlɛ Ʒezi ‘Ofo Jɛ’ noo Ʒoova ëë lɛ́ në. Adamë lɛ, anʒënelë lɛ esë, kë elɛlɛ kelë ‘Ofo jɛelë.’—Job 1:6; Luc 3:38.
