1, 2. (a) Kọ whọ tẹ riẹ odẹ ohwo nọ a riodẹ ziezi yọ u dhesẹ nọ whọ ginẹ riẹ ohwo na? Ru ei vẹ. (b) Oghẹrẹ ohwo vẹ ahwo jọ a roro nọ Jesu ọ jọ?

AHWO buobu a rrọ akpọ na nọ a riodẹ ziezi. Whọ sae riẹ odẹ ohwo jọ nọ ahwo a riẹ gaga. Rekọ odẹ riẹ nọ whọ riẹ na u dhesẹ nọ whọ riẹ ohwo na ziezi hi. U dhesẹ nọ whọ riẹ oware kpobi kpahe uzuazọ riẹ gbe oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ họ.

² Ẹsejọhọ who yo kpahe Jesu Kristi no dede nọ ọ rria otọakpọ na enwenọ ikpe idu ivẹ (2,000) nọ i kpemu. Rekọ ahwo buobu a riẹ oghẹrẹ ohwo nọ Jesu ọ jọ họ. Ahwo jọ a ta nọ Jesu ọ jọ emamọ ohwo, amọfa nọ ọ jọ ọruẹaro, yọ amọfa a rọwo nọ ọye họ Ọghẹnẹ. Ẹvẹ who roro?​—Rri Ẹme-Oruvẹ 12.

3. Fikieme o rọ roja re whọ riẹ Jihova Ọghẹnẹ avọ Jesu Kristi?

³ U wuzou re whọ riẹ uzẹme na kpahe Jesu. Fikieme? Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ: “Re a wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o gwọlọ nọ a rẹ riẹ owhẹ, Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na, gbe ọnọ who vi ze na, Jesu Kristi.” (Jọn 17:3) Ẹhẹ, whọ tẹ riẹ uzẹme na kpahe Jihova avọ Jesu, whọ sae rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase otọakpọ. (Jọn 14:6) Ofariẹ, whọ tẹ riẹ Jesu u ti fiobọhọ kẹ owhẹ gaga keme Jesu o fi oriruo nọ ọ mai woma hotọ kẹ omai orọ epanọ a re yeri uzuazọ gbe oghẹrẹ nọ a re lele amọfa yeri ziezi. (Jọn 13:34, 35) Ma jọ Uzou ọsosuọ  wuhrẹ uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ. Obọnana ma ti wuhrẹ oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe Jesu.

4. Eme ede-ova na “Mesaya” gbe “Kristi” i dhesẹ?

⁴ Ikpe buobu taure a te ti yẹ Jesu, Jihova ọ jọ Ebaibol na ya eyaa nọ o ti vi Mesaya na hayo Kristi na ze. Ẹme na “Mesaya” o no ẹvẹrẹ Hibru ze, yọ ẹme na “Kristi” o no ẹvẹrẹ Griki ze. Edẹ-ova ivẹ nana i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te salọ ohwo jọ nọ ọ te jọ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na, ọ vẹ te kẹe obọdẹ iruo jọ. Mesaya na o ti ru nọ eyaa Ọghẹnẹ kpobi i ti ro rugba. Makọ enẹna dede Jesu o bi fiobọhọ kẹ owhẹ. Rekọ taure a te ti yẹ Jesu ahwo buobu a je roro inọ, ‘Ono ọ te jọ Mesaya na?’

5. Kọ ilele Jesu a rọwo nọ ọye họ Mesaya na?

⁵ Ilele Jesu a wo avro ọvuọvo vievie he sọ ginọ Jesu họ Mesaya na. (Jọn 1:41) Wọhọ iriruo, Saemọn Pita ọ ta kẹ Jesu nọ: “Whẹ họ Kristi na.” (Matiu 16:16) Ẹvẹ o sai ro mu omai ẹro inọ Jesu họ Mesaya na?

6. Ẹvẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ a wo emamọ eva re a vuhu Mesaya na?

⁶ Oke krẹkri taure a te ti yẹ Jesu, eruẹaro Ọghẹnẹ a kere eware buobu fihotọ nọ i ti fiobọhọ kẹ ahwo vuhu Mesaya na. Ẹvẹ onana u ti ro fiobọhọ? Ma rehọ iẹe nọ a ta kẹ owhẹ nọ who kpohọ oria nọ imoto e rẹ jọ wọ ahwo nọ ahwo buobu a vọ, re whọ jọ etẹe wọ ohwo jọ nọ whọ re ruẹ ẹdẹ ọvo ho ze. A te dhesẹ oghẹrẹ nọ ohwo na ọ rrọ kẹ owhẹ ziezi, u ti fiobọhọ kẹ owhẹ vuhu ohwo na nọ who te te etẹe. Epọvo na re, Jihova ọ rehọ eruẹaro riẹ vuẹ omai kpahe oware nọ Mesaya na o ti ru gbe oware nọ o te via kẹe. Eware nọ eruẹaro  na e ta nọ i rugba kpobi na i re fiobọhọ kẹ ahwo nọ i wo emamọ eva riẹ nọ Jesu họ Mesaya na.

7. Eruẹaruẹ ivẹ vẹ i dhesẹ nọ Jesu họ Mesaya na?

⁷ Joma ta kpahe eruẹaruẹ ivẹ yena jọ. Orọ ọsosuọ, ikpe egba ihrẹ (700) taure a te ti yẹ Jesu, Maeka ọ ruẹaro nọ a ti yẹ Mesaya na evaọ ẹwho ọsese nọ a re se Bẹtlẹhẹm. (Maeka 5:2) Yọ etẹe a jọ yẹ Jesu! (Matiu 2:1, 3-9) Orọ avivẹ, Daniẹl ọ ruẹaro nọ Mesaya na ọ te romavia evaọ ukpe 29 C.E. (Daniẹl 9:25) Enana yọ iriruo ivẹ jọ gheghe erọ eruẹaruẹ buobu nọ i rugba nọ i dhesẹ vevẹ inọ Jesu họ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 13.

8, 9. Eme ọ via evaọ etoke ame-ọhọ Jesu nọ u dhesẹ nọ ọye họ Mesaya na?

⁸ Jihova o dhesẹ vevẹ inọ Jesu họ Mesaya na. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te kẹ Jọn Ọhọahwo-Ame na oka nọ u ti fiobọhọ kẹe vuhu Mesaya na. Evaọ okenọ Jesu ọ nyabru Jọn re ọ họe ame evaọ Ethẹ Jọdan evaọ ukpe 29 C.E., Jọn ọ ruẹ oka na. Ebaibol na ọ vuẹ omai oware nọ o via inọ: “Nọ Jesu ọ họ-ame jẹ nwane va no ame ze no, rri! idhiwu na i te rovie, ọ tẹ ruẹ ẹzi Ọghẹnẹ nọ o bi bru ei ze wọhọ erueruẹ. Ofariẹ, urru jọ o ta ẹme no obọ idhiwu na ze inọ: ‘Ọnana họ Ọmọzae mẹ, oyoyou mẹ na, ọnọ mẹ jẹrehọ.’” (Matiu 3:16, 17) Nọ Jọn ọ ruẹ erueruẹ na nọ o kiemu uzou Jesu je yo urru na ọ tẹ riẹ nọ Jesu họ Mesaya na. (Jọn 1:32-34)  Jesu o zihe ruọ Mesaya na evaọ ẹdẹ yena nọ Jihova o ku ẹzi riẹ ku ei no. Ọye họ ọnọ Ọghẹnẹ ọ salọ re ọ jọ Osu gbe Ovie.​—Aizaya 55:4.

⁹ Eruẹaruẹ Ebaibol, ẹme nọ Jihova ọ ta no obọ odhiwu ze gbe oka nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ evaọ okenọ Jesu ọ rọ họ-ame na u dhesẹ nọ Jesu họ Mesaya na. Rekọ  bovẹ Jesu o no ze, kọ ẹvẹ ọ jọ? Joma ruẹ oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe onana.

10. Eme Ebaibol ọ ta kpahe uzuazọ nọ Jesu o yeri no taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ na?

¹⁰ Ebaibol na ọ ta nọ Jesu ọ rria obọ odhiwu oke krẹkri no taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ. Maeka ọruẹaro na ọ ta kpahe Mesaya na nọ ọ rrọ “no oke anwae ze.” (Maeka 5:2) Jesu omariẹ ọ ta unuẹse buobu inọ ọ rria obọ odhiwu no taure a te ti yẹe wọhọ ohwo-akpọ na. (Se Jọn 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ na, Jesu o wo emamọ usu kugbe Jihova.

11. Fikieme Jesu ọ rọ rrọ ghaghae gaga kẹ Jihova?

¹¹ Jihova ọ rehọ Jesu ghaghae gaga. Fikieme? Keme Ọghẹnẹ ọ ma riẹ no taure a tẹ te ma oware ofa kpobi gbe ohwo kpobi. Fikiere a se Jesu “ọmọ ọsosuọ evaọ emama kpobi.” * (Ahwo Kọlọsi 1:15) Jihova ọ tẹ jẹ rehọ Jesu ghaghae fikinọ Jesu ọvo họ ọnọ Jihova ọ rehọ obọ riẹ ma ovavo. Oyejabọ nọ a ro se Jesu “ọmọ ọvo” Ọghẹnẹ. (Jọn 3:16) U te no ere no, Jesu ọvo họ ọnọ Jihova ọ rọ ma eware efa kpobi. (Ahwo Kọlọsi 1:16) Yọ Jesu ọvo a se “Ẹme na,” keme Jihova ọ rehọ ẹkwoma riẹ kẹ ikọ-odhiwu gbe ahwo evuẹ avọ ithubro.​—Jọn 1:14.

12. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Jesu avọ Ọghẹnẹ yọ omọvo na ha?

¹² Ahwo jọ a rọwo nọ Jesu avọ Ọghẹnẹ yọ omọvo na. Rekọ Ebaibol na ọ ta ere he. Ebaibol na ọ ta nọ ẹma a ma Jesu, onọ u dhesẹ nọ Jesu o wo emuhọ.  Rekọ Jihova nọ ọ ma eware kpobi na o wo emuhọ họ. (Olezi 90:2) Jesu nọ ọ rrọ Ọmọ Ọghẹnẹ o roro ẹdẹ ọvo họ inọ ọ gwọlọ jọ wọhọ Ọghẹnẹ. Ebaibol na ọ ta vevẹ inọ Ọsẹ na ọ rro vi Ọmọ na. (Se Jọn 14:28; 1 Ahwo Kọrint 11:3.) Jihova ọvo họ “Ọghẹnẹ Erumeru.” (Emuhọ 17:1) Ọye họ Ọnọ ọ mae rro gbe Ọnọ ọ mai wo ogaga kpaobọ evaọ ehrugbakpọ na.​—Rri Ẹme-Oruvẹ 14.

13. Fikieme Ebaibol na ọ rọ ta nọ Jesu yọ “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ na”?

¹³ Jihova avọ Ọmọ riẹ Jesu a ruiruo kugbe ikpe ima-idu buobu taure a tẹ te ma otọakpọ na. U muẹro nọ aimava a you ohwohwo gaga! (Jọn 3:35; 14:31) Jesu ọ rọ aro kele uruemu ọsẹ riẹ te epanọ Ebaibol o ro sei “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ na.”​—Ahwo Kọlọsi 1:15.

14. Ẹvẹ a ro yẹ Ọmọ ọghaghae Jihova wọhọ ohwo-akpọ?

¹⁴ U no Ọmọ Ọghẹnẹ eva ze inọ o re no obọ odhiwu ziọ otọakpọ na re a yẹi wọhọ ohwo-akpọ. Ẹvẹ onana o sae rọ lọhọ? Jihova ọ rehọ edhere igbunu si uzuazọ riẹ no obọ odhiwu, o te fi ei họ edhede ọmọtẹ-kọkọ nọ a re se Meri. Fikiere u gbe du gwọlọ nọ ohwo jọ ọ rẹ jọ ọsẹ nọ o yẹ Jesu hu. Ere Meri o ro yẹ ọmọ ọgbagba, o te mu odẹ kẹe inọ Jesu.​—Luk 1:30-35.

15. Ẹvẹ whọ rẹ sae rọ riẹ Jihova vi epaọ ọsosuọ?

¹⁵ Whọ rẹ sai wuhrẹ eware buobu kpahe Jesu, uzuazọ riẹ, gbe uruemu riẹ nọ who te bi se obe Matiu, Mak, Luk gbe Jọn evaọ Ebaibol na. A re se ebe nana Ebe Usi Uwoma na. Fikinọ Jesu ọ wọhọ Ọsẹ riẹ, eware  nọ who ti se na i ti je fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ Jihova vi epaọ ọsosuọ. Oye o wha riẹ ze nọ Jesu ọ rọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na no.”​—Jọn 14:9.

16. Eme Jesu o wuhrẹ? Diẹse iwuhrẹ Jesu i no ze?

¹⁶ Ahwo buobu a je se Jesu “Owuhrẹ.” (Jọn 1:38; 13:13) Oware ulogbo jọ nọ o wuhrẹ ahwo họ “usi uwoma Uvie na.” Uvie vẹ oye? Uvie nana yọ egọmeti Ọghẹnẹ nọ o ti su otọakpọ na soso, obọ odhiwu o ti su no ze, yọ o te wha eghale se ahwo nọ a yoẹme kẹ Ọghẹnẹ. (Matiu 4:23) Obọ Jihova eware kpobi nọ Jesu o wuhrẹ i no ze. Jesu ọ ta nọ: “Eware nọ me bi wuhrẹ emẹ hẹ, rekọ erọ ọnọ o vi omẹ ze.” (Jọn 7:16) Jesu ọ riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo a yo usi uwoma na inọ Uvie Ọghẹnẹ u ti su otọakpọ na.

17. Diẹse Jesu o jo wuhrẹ ahwo? Fikieme ọ jẹ rọ rehọ oke buobu gbe ẹgba riẹ kpobi wuhrẹ ahwo?

¹⁷ Diẹse Jesu o jo wuhrẹ ahwo? Oria kpobi nọ ọ jọ ruẹ ahwo. O wuhrẹ ahwo evaọ eria nọ i rovie tere he, gbe evaọ ikpewho, iwhre, eki, eria nọ a re jo kokohọ kẹ egagọ, gbe iwou ahwo. Ọ keria jẹ hẹrẹ inọ ahwo a nyabru rie ze he. Ẹsibuobu ọ jẹ hae nyabru rai. (Mak 6:56; Luk 19:5, 6) Jesu ọ rehọ oke buobu gbe ẹgba riẹ kpobi wuhrẹ ahwo. Fikieme? Keme ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ o ru ere, yọ ọ gwọlọ nọ o re yoẹme kẹ Ọsẹ riẹ ẹsikpobi. (Jọn 8:28, 29) Oware ofa nọ o lẹliẹ Jesu jẹ ta usi uwoma họ ohrọ ahwo nọ o jẹ riẹe. (Se Matiu 9:35, 36.) Ọ ruẹ nọ isu egagọ a bi wuhrẹ uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ gbe Uvie riẹ hẹ. Fikiere ọ jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ ahwo te epanọ o rẹ lọhọ te kpobi re a yo usi uwoma na.

18. Uruemu Jesu vẹ o mae were owhẹ?

 ¹⁸ Jesu o you ahwo, yọ ọ gwọlọ nọ o re fiobọhọ kẹ ae. Ọ jọ wowou yọ o jọ lọlọhọ re a lele iei ta ẹme. Makọ emaha dede a jẹ gwọlọ nọ a rẹ jọ kugbei. (Mak 10:13-16) Jesu o je ru oware nọ u kiehọ ẹsikpobi. O mukpahe ewhariọ gbe okienyẹ. (Matiu 21:12, 13) Okenọ ọ jọ akpọ na, u wo eware buobu nọ eyae a wo udu nọ a re ro ru hu, yọ a je rri eyae na vo. Rekọ ẹsikpobi Jesu ọ jẹ hae kẹ eyae na ọghọ gbe adhẹẹ. (Jọn 4:9, 27) Ofariẹ, Jesu o wo omaurokpotọ gaga. Wọhọ oriruo, evaọ owọwọ ẹdẹjọ, ọ wozẹ awọ ilele riẹ dede nọ onana yọ oware nọ odibo ọ jẹ hai ru.​—Jọn 13:2-5, 12-17.

19. Oriruo vẹ u dhesẹ nọ Jesu ọ riẹ oware nọ ahwo a ginẹ gwọlọ, yọ u no rie eva ze nọ o re fiobọhọ kẹ ae?

¹⁹ Jesu ọ riẹ oware nọ ahwo a ginẹ gwọlọ, yọ u no rie eva ze nọ o re fiobọhọ kẹ ae. Oghẹrẹ nọ ọ jẹ rọ rehọ ogaga nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ siwi ahwo u dhesẹ onana vevẹ. (Matiu 14:14) Wọhọ oriruo, ọzae jọ nọ ọ jẹ mọ oti ọ nyabru Jesu ze ọ tẹ ta kẹe nọ: “O tẹ ruọ owhẹ, whọ sai ru omẹ fo.” Edada gbe uye nọ ọzae na ọ jẹ ruẹ u duobọte Jesu udu gaga. O da riẹ kẹ ọzae na, yọ ọ gwọlọ nọ o re fiobọhọ kẹe. Fikiere Jesu ọ tẹ rriẹ obọ riẹ ro tei, ọ tẹ ta kẹe nọ: “O ruọ omẹ. Jọ oma ra o fo.” Ẹyao riẹ ọ tẹ nwani kpo! (Mak 1:40-42) Dai roro oghẹrẹ nọ o jọ ọzae na oma ẹdẹ yena!

20, 21. Ẹvẹ Jesu ọ rọ rrọ ohwo nọ ọ mai yoẹme kẹ Ọghẹnẹ no?

²⁰ Jesu họ ohwo nọ ọ mai yoẹme kẹ Ọghẹnẹ no. O yoẹme kẹ Ọsẹ riẹ ghelọ eware kpobi nọ e via gbe eware nọ ewegrẹ riẹ a ru rie. Wọhọ oriruo, Jesu ọ  raha uzi hi okenọ Setan ọ dawo iẹe. (Matiu 4:1-11) Ahwo uwou obọ Jesu dede a rọwo nọ ọye họ Mesaya na ha, a ta nọ “iroro riẹ e gbẹ gba ha,” ghele na Jesu ọ ruabọhọ iruo Ọghẹnẹ. (Mak 3:21) Okenọ ewegrẹ riẹ a je gboja kẹe, Jesu o gbe je yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, o ru rai oware uyoma vievie he.​—1 Pita 2:21-23.

²¹ Makọ okenọ Jesu o je whu uwhu oja, o yoẹme kẹ Jihova. (Se Ahwo Filipai 2:8.) Dai roro kpahe eware nọ ọ ruẹ uye rai evaọ ẹdẹ nọ o ro whu. A mu rie, a se isẹri ọrue kpei inọ ọ ta eme-aghọ, ibruoziẹ imuomu a bruoziẹ kpei, ogbotu ahwo a jẹ hwẹe, yọ isoja a gboja kẹe jẹ rehọ ibubẹ tehe iẹe nyawo ure. Okenọ o je whu  o bo nọ: “U rugba no!” (Jọn 19:30) Nọ edẹ esa e gba no, Jihova ọ tẹ kpare iẹe no uki ze jẹ kẹe ugboma ẹzi. (1 Pita 3:18) Ekpoka jọ e vrẹ no, Jesu o te zihe kpobọ odhiwu, “ọ tẹ keria obọze Ọghẹnẹ” be hẹrẹ okenọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ iẹe mu Ovie.​—Ahwo Hibru 10:12, 13.

22. Ẹruore vẹ ma wo fikinọ Jesu o yoẹme kẹ Ọsẹ riẹ?

²² Fikinọ Jesu o yoẹme kẹ Ọsẹ riẹ ẹsikpobi, onana u ru rie lọhọ nọ ma ro wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase otọakpọ, wọhọ epanọ o rrọ ẹjiroro Jihova. Evaọ uzoẹme notha na, ma te ta kpahe epanọ uwhu Jesu u ro ru ei lọhọ re ma wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.