1, 2. (a) Nanchi kuyuka jizhina ja muntu waya nkuwa kulumbulula’mba mwamuyuka bulongo nyi? Lumbululai. (b) Bantu bavula bayuka’mba Yesu ñanyi?

PANO PA NTANDA paji bantu bavula baya nkuwa. Ne anweba mwafwainwa mwayukapo jizhina ja muntu umo waya bingi nkuwa. Bino kuyukatu jizhina janji kechi kilumbulula’mba mwamuyuka bulongo ne. Kechi kilumbulula’mba mwayuka mwapita bwikalo bwanji ne byubilo byanji ne.

² Mwafwainwa mwaumvwapo kala bimo pe Yesu Kilishitu, nangwa kya kuba wajinga pano pa ntanda papita ne myaka nobe 2,000. Bantu bavula kechi bamuyuka bulongo Yesu ne. Bamo bamba’mba wajingatu muntu wawama. Bakwabo amba wajinga ngauzhi, bakwabo amba, Yesu Lesa. Nanchi ibyo nyi?—Monai Byambo byo Balumbulula, 12.

3. Mambo ka o kyanemena kuyuka Yehoba Lesa ne Yesu Kilishitu?

³ Kyanema bingi kuyuka bya kine pe Yesu. Mambo ka? Mambo Baibolo waamba’mba: “Pa kuba’mba bakekale na bumi bwa myaka ne myaka, bafwainwa kwimuyuka anweba Lesa yenka wa kine, ne Yesu Kilishitu ye mwatumine.” (Yoano 17:3) Ibyo, kuyuka bya kine pe Yehoba ne Yesu kuketulengela kwikala na bumi bwa myaka mu paladisa pano pa ntanda. (Yoano 14:6) Kuyuka bulongo Yesu kwanema bingi mambo witushijile mwa kulondela mu bwikalo ne mu byo tuba na bakwetu. (Yoano 13:34, 35) Mu Kitango 1, twafunjile Lesa  byo aji. Pano tusakufunda byaamba Baibolo pe Yesu Kilishitu.

4. Nga mazhina a kuba’mba “Mesiasa” ne “Kilishitu” alumbulula ka?

⁴ Kala kene Yesu saka akyangye kusemwa, Yehoba walayile mu Baibolo amba ukatuma Mesiasa, nangwa’mba Kilishitu. Jizhina ja kuba’mba “Mesiasa” ja Kihebelu, ne ja “Kilishitu” ja Kingiliki. Ano mazhina onse abiji alumbulula muntu ye basala kwi Lesa kwikala Mesiasa walailwe ne kumupa kifulo kikatampe. Uno Mesiasa ye ukalengela byonse byalaya Lesa kufika. Yesu wakonsha kwimukwasha lonka luno. Bino Yesu saka akyangye kusemwa, bantu bavula baambilenga’mba, ‘Ñanyi ukekala Mesiasa?’

5. Nanchi baana ba bwanga bayukile kuba’mba Yesu ye Mesiasa nyi?

⁵ Baana ba bwanga ba kwa Yesu bayukile kuba’mba Yesu wajinga Mesiasa. (Yoano 1:41) Shimona Petelo wabujile Yesu amba: “Anweba mwi Kilishitu.” (Mateo 16:16) Twakonsha kushiinwa byepi kuba’mba Yesu kine ye Mesiasa?

6. Yehoba wakwashishe byepi bantu bakishinka kuyuka Mesiasa?

⁶ Bangauzhi ba Lesa bajingako Yesu saka akyangye kusemwa baambijile jimo bishinka byavula byakwashishe bantu kuyuka Mesiasa. Nanchi ne atweba byakonsha kwitukwasha nyi? Fwanyikizhai kuba’mba bemwambila’mba muye na kusenda mwenyi ye mwabula kuyuka pa kiteshenyi kya sakya. Umvwe bemulumbulwila bulongo bimweka yeo muntu, kikemupelela kumuyuka. Kyo kimotu, Yehoba naye waingijishe bangauzhi kulumbulula bulongo bikoba Mesiasa ne  byo akapitamo. Kufika kwa buno bungauzhi kukwasha bantu bakishinka kuyuka’mba Yesu kine ye Mesiasa.

7. Ñanyi bungauzhi bubiji bumwesha’mba Yesu ye Mesiasa?

⁷ Twayai twisambe pa bungauzhi bubiji. Bungauzhi butanshi, saka kwashala myaka kukila pa 700, Mika waawile’mba, Mesiasa ukasemekelwa mu muzhi mucheche mu Betelema. (Mika 5:2) Ne kya kine Yesu koko asemekejilwe. (Mateo 2:1, 3-9) Bungauzhi bwa bubiji, Danyela waawile’mba, Mesiasa ukamweka mu mwaka wa 29 C.E. (Danyela 9:25) Buno bungauzhi bubiji ne bukwabotu bumwesha patoka kuba’mba Yesu kine ye Mesiasa walailwe.—Monai Byambo byo Balumbulula, 13.

8, 9. Ñanyi kintu kyamwekele kimye kyabatizhiwenga Yesu kimwesha’mba kine Yesu ye Mesiasa?

⁸ Yehoba walengejile bantu kuyuka kuba’mba Yesu ye Mesiasa. Lesa walayile Yoano Mubatizhi kiyukilo kya kumukwasha kuyuka Mesiasa. Yoano wamwene kino kiyukilo kimye kyo abatizhenga Yesu mu mwaka wa 29 C.E., mu Mukola wa Yodano. Baibolo witubula byamwekele amba: “Yesu byo abatizhiwe, ponkapo watuntukile mu mema; ne jiulu jashinkukile, kabiji Yoano wamwene mupashi wa Lesa saka ekila pe aye nobe nkunda. Ponkapo ne jiwi jafumine mwiulu amba: ‘Uno ye Mwanami ye natemwa, mo mmwena lusekelo.’” (Mateo 3:16, 17) Yoano washiinwe kuba’mba Yesu kine ye Mesiasa byo amwene nkunda ne kumvwa jiwi mwiulu. (Yoano 1:32-34) Pa jino juba, Yesu popo aikele Mesiasa, Yehoba byo  aitulwijile mupashi wazhila pe aye. Lesa yeye atongwele kwikala Ntangi kabiji Mfumu.—Isaya 55:4.

⁹ Bungauzhi bwa mu Baibolo ne byambo byaambile Yehoba kimye kyabatizhiwenga Yesu bimwesha kuba’mba Yesu kine ye Mesiasa. Pano nanchi Yesu wafumine pi? Kabiji wajinga muntu wa mutundu ka? Twayai tumone byaamba Baibolo.

10. Baibolo waamba’mba Yesu waikalanga pi saka akyangye kwiya pano pa ntanda?

¹⁰ Baibolo waamba’mba Yesu waikalanga mwiulu saka akyangye kwiya pano pa ntanda. Mika waambile’mba: Mesiasa wajingako ‘kufumatu ne kala kene.’ (Mika 5:2) Pa bimye byavula, Yesu aye mwine waambile’mba, waikalanga mwiulu saka akyangye kusemwa mu bumuntu. (Tangai Yoano 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Yesu wajinga na bulunda bwawama ne Yehoba saka akyangye kwiya pano pa ntanda.

11. Mambo ka Yehoba o atemenwa bingi Yesu?

¹¹ Yehoba wamutemwa bingi Yesu. Mambo ka? Mambo ye mutanshi Lesa ye alengele saka akyangye kulenga bintu byonse. O ene mambo, Yesu o atelelwa’mba “mubeji wa pa bilengwa byonse.” * (Kolose 1:15) Kabiji Yehoba wamunemeka bingi Yesu mambo ye yenkatu Yehoba ye alengele aye mwine. O ene mambo o atelelwa’mba, “Mwananji yenkawa umotu.” (Yoano 3:16) Kabiji Yesu ye yenkatu Yehoba ye aingijishe byo alengelenga bintu byonse. (Kolose 1:16) Kabiji Yesu ye yenkatu utelwa’mba, “Mambo.” Utelwa bino mambo yeye babula byambo ne mikambizho kwi Yehoba bino aye wabula bamalaika ne bantu.—Yoano 1:14.

12. Twayuka byepi kuba’mba Yesu kechi ye Lesa ne?

¹² Bantu bamo baitabila’mba Yesu Lesa. Abino kechi byo byaamba Baibolo ne. Baibolo waamba’mba Yesu bamulengele, kino kibena kulumbulula’mba, Yesu uji na ntendekelo. Bino Yehoba aye kechi uji na ntendekelo  ne. (Salamo 90:2) Mwana Lesa aye Yesu kechi ulangulukapo’mba uji pamo ne Lesa ne. Baibolo waamba’mba Shanji wakila Mwana. (Tangai Yoano 14:28; 1 Kolinda 11:3.) Yehoba ye yenkatu “Lesa wa Bulume Bonse” kwapwa. (Ntendekelo 17:1) Yehoba uji bingi na bulume kabiji kafwako waesakana nanji ne.—Monai Byambo byo Balumbulula, 14.

13. Mambo ka Baibolo o yaambila’mba Yesu ye “kipasha kya Lesa ubula kumweka”?

¹³ Yehoba ne Mwananji mubeji baikala pamo myaka ya kukankalwa kubala, kufumatu kala kene jiulu ne ntanda saka bikyangye kulengwa. Bafwainwa betemenwe bingi! (Yoano 3: 35; 14:31) Yesu uji na byubilo biji na Shanji. O ene mambo Baibolo o yaambila’mba ye “kipasha kya Lesa ubula kumweka.”—Kolose 1:15.

14. Mwana Yehoba yenkawa umotu wasemekelwe byepi mu bumuntu?

¹⁴ Mwana yenkawa umotu wa kwa Yehoba wipaine aye mwine kufuma mwiulu kwiya pano pa ntanda na kusemwa mu bumuntu. Kyajinga byepi pa kuba’mba kino kyubiwe? Yehoba wavilwile bumi bwa Mwananji mu jishinda jakukumya kufuma mwiulu ne kwibubika munda mwa kisungu aye Maliya. Yesu kechi wajingapo na shanji wamusemene pano pa ntanda ne. Onkao mambo, Maliya wasemene mwana walumbuluka ne kumutumba’mba Yesu.—Luka 1:30-35.

15. Mwakonsha kuyuka byepi bulongo Yehoba?

¹⁵ Mwakonsha kufunda byavula pe Yesu, pa bwikalo bwanji, ne pa byubilo byanji inge mwatanga ano mabuku a mu Baibolo, Mateo, Mako, Luka ne Yoano. Ano mabuku atelwa’mba Mambo Awama. Na mambo a kuba  Yesu uji na byubilo bijipo na Shanji, byo tutanga pe aye bitukwasha kuyuka bulongo Yehoba. O ene mambo Yesu o aambijile’mba: “Awa wammona amiwa wamona ne Batata.”—Yoano 14:9.

16. Yesu wafunjishanga pa ka? Kabiji wafumyanga pi byo afunjishanga?

¹⁶ Bantu bavula bamutelanga Yesu amba, “Mufunjishi.” (Yoano 1:38; 13:13) Byambo byanema bingi byo afunjishanga ke “mambo awama a Bufumu.” Bufumu bwa Lesa bo bu ka? Ke kafulumende wa Lesa ukalama pano pa ntanda ponse ne kuletela bantu bakokela Lesa bintu byawama. (Mateo 4:23) Byonse byafunjishanga Yesu byafumanga kwi Yehoba. Yesu waambile’mba: “Byo mfunjisha kechi byami ne, bino bya yewa wantumine.” (Yoano 7:16) Yesu wayukile’mba Yehoba ukeba bantu kumvwa mambo awama a kuba’mba Bufumu bwa Lesa bo bukalamanga ino ntanda yonse.

17. Kwepi Yesu ko ayanga na kufunjisha bantu? Mambo ka o afunjishishanga bantu?

¹⁷ Kwepi Yesu koayanga na kufunjisha bantu? Konse kwajinga bantu. Wayanga na kufunjisha ku mizhi ya kwalepa, mu mizhi ikatampe ne icheche, mu bisankanyi, mu nzubo ya Lesa, ne ku mazubo a bantu. Yesu kechi wapembelanga’mba bantu beye kwi aye ne. Aye wayanga ko baji. (Mako 6:56; Luka 19:5, 6) Yesu waingilanga kimye kyabaya mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha bantu. Mambo ka? Mambo wakokelanga Shanji kimye kyonse kabiji wayukile’mba Lesa wakebelenga kuba’mba engile uno mwingilo. (Yoano 8:28, 29) Kabiji Yesu wasapwilanga mambo waumvwinanga bantu lusa. (Tangai Mateo 9:35, 36.) Wayukile kuba’mba bantangi babupopweshi kechi bafunjishanga bya kine pe Lesa ne pa Bufumu bwanji ne. Onkao mambo, Yesu wakebelenga bantu bavula kumvwa mambo awama.

18. Ñanyi byubilo bya kwa Yesu byo mwatemwa bingi?

 ¹⁸ Yesu watemenwe bantu kabiji wibatele bingi muchima bantu. Wajinga bingi na kifyele kabiji bantu kibapelelanga kwisamba nanji. Ne baana babacheche nabo bamukasulukijile Yesu. (Mako 10:13-16) Yesu kechi wajinga na misalululo ne. Washikilwe mazhikakanwa ne nshiji. (Mateo 21:12, 13) Pa kyo kya kimye banabakazhi bebanyanchijilanga kabiji kechi bebanemekele ne, pa kuba aye wibanemekele bingi. (Yoano 4:9, 27) Yesu wipelwile kya kine. Juba jimo mabanga, Yesu waovwele baana banji ba bwanga ku maulu, mwingilo waingilanga bakalume.—Yoano 13:2-5, 12-17.

19. Ñanyi kintu kyaubile Yesu kyamwesheshe patoka kuba’mba watele bingi muchima bantu?

¹⁹ Yesu wayukile byakebanga bantu, o ene mambo o ebakwashishanga. Kino kyamwekanga patoka kimye kyo abukanga bantu na bulume bwa Lesa mu jishinda ja kukumya. (Mateo 14:14) Kimye kimo mwanamulume umo wa mbumba waishile kwi Yesu ne kumwambila’mba: “Umvwe mwaswa, mbukai.” Yesu wamumvwijile lusa uno muntu wamanamine bingi na misongo. Lusa lwamulengejile kukwasha uno muntu. Yesu watanyikile kuboko kwanji ne kumukwata ne kumwambila’mba: “Naswa! Bukwa.” Ne kubukwa wabukilwe! (Mako 1:40-42) Mwalanguluka’mba uno mwanamulume waumvwine byepi?

20, 21. Mambo ka o twafwainwa kukokelanga Lesa byonka byakokelanga Yesu?

²⁰ Twafwainwa kukokelanga Lesa byonka byakokelanga Yesu. Kimye kyonse wajinga wa kishinka kwi Shanji, nangwa kya kuba wapitanga mu bintu byakatazha kabiji balwanyi banji bamumanyikanga bingi. Yesu  kechi walengelepo mambo kimye kyamwesekele Satana ne. (Mateo 4:1-11) Balongo banji bamo kechi baswile kuba’mba ye Mesiasa ne. Baambilenga’mba “wakonya.” Bino Yesu kechi walekele kwingila mwingilo wa Lesa ne. (Mako 3:21) Balwanyi banji byo bamumanyikilenga, Yesu watwajijile kwikala wa kishinka kabiji kechi wibobilepo kyatama ne.—1 Petelo 2:21-23.

²¹ Yesu wajinga wa kishinka kwi Yehoba kufikatu ne kimye kyo bamwipaile ku balwanyi banji mu jishinda jatama bingi. (Tangai Filipai 2:8.) Akilangulukai byo achinchikile pa juba jo afwile. Bamukwachile, batumonyi ba bubela bamubepejile amba nsatuki, bamitonyi babi bamuzhachishe kwa kubula mambo, bamusekelenga ku biombe bya bantu, kabiji bashilikale bamupumine bingi ne kumupopa pa kichi. Byo afwilenga  wabijikile’mba: “Byonse byaubiwa!” (Yoano 19:30) Byo papichile moba asatu, Yehoba wamusangwile ne kumupa mubiji wa mupashi. (1 Petelo 3:18) Yesu wabwelele mwiulu byo papichiletu milungu icheche. Mwiulu mo ayile “waikele ku kilujo kya Lesa” saka apembelela Lesa kumutongola kwikala Mfumu.—Bahebelu 10:12, 13.

22. Bukishinka bwa kwa Yesu kwi Shanji bwitulengela kwikala na ñanyi luketekelo?

²² Twaketekela kwikala myaka ne myaka mu paladisa pano pa ntanda byonka byakebelenga Yehoba, mambo Yesu wajinga wa kishinka kwi Shanji kimye kyonse. Mu kitango kyalondelapo tukafunda pa lufu lwa kwa Yesu byo lwalengela kuba’mba tukekale na bumi bwa myaka ne myaka.