1, 2. (a) Uzye ndi mwamanya sile izina lya muntu umwi umulumbuke, ale mwamumanya ningo? Londololini. (b) I vyani vino antu yakalanda pali Yesu?

KWAYA antu aingi alumbuka sana umu nsi. Mungamanya izina lya muntu umwi umulumbuke; nomba ukumanya sile izina lya muntu wiyo ala cisikupiliula ukuti mwamumanya ningo. Nupya cisikupiliula ukuti ala mwamanya ivingi pali aliwe, ivili wa umi wakwe na vino waya.

² Limwi muvwapo vimwi pali Yesu Klistu, nanti cakuti paapita ni myaka apipi na 2,000 kufuma pa nsita ino wali pano nsi. Nomba antu aingi yataamanya ningo vino Yesu wali. Yamwi yakati wali sile umuntu umusuma, yamwi nayo yakati wali sile a kasema, lyene yauze nayo yakati Yesu ali Leza kwene. Nga mwemo mungatuuli?—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 12.

3. U mulandu ci uno cacindamila ukuti mumanye Yeova Leza na Yesu Klistu?

³ Cacindama sana ukuti mumanye ivya cumi pali Yesu. U mulandu ci? Pano Baibo ikati: “Umi wa pe uwakuti antu yamanye wewe, Leza wenga sile uwa cumi, nga nu kumanya Yesu Klistu wino watumile.” (Yoane 17:3) I cumicumi, ukumanya Yeova Leza na Yesu Klistu kungalenga ukuti mukaye nu umi wa pe mu paladaise pano nsi. (Yoane 14:6) Na cuze i cakuti, ukumanya Yesu kungamwazwa ningo sana, pano wene watulangilile ningo vino imikalile itu ifwile ukuya na vino tufwile ukucitila  anji. (Yoane 13:34, 35) Umu Cipande 1 umwibuku kwene lii, twasambiliile pali vino Leza waya. Lyene katusambilile vino Baibo ikasambilizya pali Yesu.

4. Uzye amazwi yakuti “Mesiya” na “Klistu” yakapiliula cani?

⁴ Pa myaka ingi sana ukucisila lino Yesu atatala wavyalwa, Yeova walavile ukuti wali nu kutuma Mesiya, nanti Klistu. Izwi lyakuti “Mesiya” lyafuma uku ciYebulai, ni lyakuti “Klistu” lyafuma uku ciGliki. Malumbo yaa yakapiliula ukuti Leza alasoolola Mesiya uwalavilwe nu kuti alamupeela umulimo uiyeele sana. Mesiya alalenga ukuti malayo yakwe Leza yonsi yakafikiliziwe. Na ndakai kwene Yesu angamwazwa. Lino Yesu atatala wavyalwa, antu aingi yelenganyanga ukuti, ‘Uzye a weni aalaya Mesiya?’

5. Uzye asambi yakwe Yesu yasininkizye ukuti Yesu wali ali Mesiya?

⁵ Asambi yakwe Yesu yatatwisikanga ukuti aliwe uwali Mesiya u walavilwe. (Yoane 1:41) Simoni Petulo, wanenyile Yesu ati: “Wewe Katuula uwalavilwe.” (Mateo 16:16) Nga fwemo, tungasininkizya uli ukuti Yesu ali Mesiya uwalavilwe?

6. Uzye Yeova wazwilizye uli aomvi yakwe acumi ukumanya Mesiya?

⁶ Mpiti sana lino Yesu atatala wavyalwa, ya kasesema yakwe Leza, yalemvile ivintu ivingi sana ivyali nu kwazwa antu ukumanya uwali Mesiya. Vyali nu kuyazwa umu nzila ci? Katulangilile vii: Tuti limwi yamutuma ukuya uku citesyeni cakwe basi uku kusenda umwenyi wino mutaatala mwalolapo. Ngi cakuti uwatamutuma walondolola ningo vino umwenyi kwene wiyo akaloleka, cingamwangukila ukuya-mumanya. Mu nzila ili-imwi, Yeova waomvizye ya kasema ukutulondolwela ivintu vino Mesiya wali nu kuomba ni vyali nu  kumucitikila. Kufikiliziwa kwa mausesemo yaayo kwazwa aomvi yakwe Leza acumi ukumanya ukuti Yesu ali Mesiya.

7. A mausesemo ci yaili akasininkizya ukuti Yesu ali Mesiya?

⁷ Katulande pa mausesemo yamwi yaili. Usesemo wa kutandikilako u wakuti, pa myaka 700 ala Yesu atali avyalwe, Mika wasowile ukuti Mesiya wali nu kuvyalilwa umu kamuzi ka Betelemu. (Mika 5:2) Umu kamuzi kwene kaka amuno Yesu wavyalilwe! (Mateo 2:1, 3-9) Usesemo wakwe ciili a uuwa uno Danieli wasoowile ukuti Mesiya wali nu kuloleka umu 29 C.E. (Danieli 9:25) Yaa a mausesemo yaili sile pa mausesemo aingi akasininkizya ukuti Yesu ali Mesiya uwalavilwe.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 13.

8, 9. I vintu ci ivyacitiike lino Yesu wawatiziiwe ivikasininkizya ukuti ali Mesiya?

⁸ Yeova walangizya ningo sana ukuti Yesu ali Mesiya. Leza walavile ukuti wali nu kupeela Yoane Kawatizya icilangililo icali nu kumwavwa ukumanya uwali Mesiya. Lino Yesu waile kuli Yoane kuti akawatiziwe mu Luzi Lwa Yodani, umu, 29 C.E., Yoane waweni icilangililo cico. Baibo ikalondolola vino caali ukuti: ‘Lyene lino Yesu wawatiziwa, lilyo kwene afuma mu manzi. Lyene iyulu lileekuka, nga alola umupasi wa muzilo ukwika panoli mu musango wa nkunda. Niizwi lyuvwika kufuma mwiyulu liti, “Wii u mwanane mukundwe, munoli nkuzanga cuze.”’ (Mateo 3:16, 17) Lino Yoane waweni  ivyacitike nu kuvwa izwi lyakwe Leza, wamanyile ukuti Yesu wali ali Mesiya. (Yoane 1:32-34) Pa wanda kwene uuwa, lino Yeova wapongolwile umupasi wakwe pali Yesu, ali pano Yesu wizile aya a Mesiya. Wali ali wino Leza wasoolwile ukuya Intunguluzi nupya Umwene.—Ezaya 55:4.

⁹ Kufikiliziwa kwa mausesemo, amazwi yano Yeova wavwanzile, alino ni cilangililo cino Yeova wacisile lino Yesu wawatiziwe, vyasininkizya ukuti Yesu ali Mesiya.  Nomba, uzye Yesu wafumile kwi, nupya wali umuntu wa musango ci? Lekini tuvwe vino Baibo ikasambilizya.

10. Uzye Baibo ikasambilizya ukuti Yesu wali kwi lino atatala wiza pano nsi?

¹⁰ Baibo ikasambilizya ukuti Yesu wali ukwiyulu pa nsita itali sana ala atatala wiza pano nsi. Mika walanzile pali Mesiya ukuti ‘intuntuko yakwe yaali iya mpiti-mpiti.’ (Mika 5:2) Nakupya, Yesu kwene walandanga maila ingi ukuti wali ukwiyulu lino atatala wiza wavyalwa pano nsi. (Welengini Yoane 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Lino Yesu atatala wiza pano nsi, wali a cuza wakwe Yeova umuiyele sana.

11. U mulandu ci uno Yeova watemelwa sana Yesu?

¹¹ Yesu aali wino Yeova watemwisya sana. U mulandu ci? Pano Leza wamu-umvile lino atatala waumba ivintu vyonsi na antu yonsi. Fwandi Yesu aka-amwa ukuti ‘iyeli apa viumbwa vyonsi.’ * (Kolose 1:15) Napya, Yeova watemwisya sana Yesu pano ali wino Leza waumvile sile ukwaula kuti umwi amwazwe. Fwandi ali cino aka-amilwa ukuti “Mwana wakwe wino wavilwe wenga.” (Yoane 3:16) Nakapya, Yesu sile ali wino Yeova waomvizye pa kuumba ivintu vyonsi ivyasyala. (Kolose 1:16) Nupya Yesu sile aliwe aka-amwa ukuti “Izwi” pano ali wino Yeova waomvyanga pa kulanda na angeli na antu.—Yoane 1:14.

12. Uzye twamanya uli ukuti Yesu asi ali Leza kwene?

¹² Antu yamwi yakaelenganya ukuti Yesu ali Leza  kwene? Nomba, vii asi vino Baibo ikasambilizya. Baibo ikati Yesu waumvilwe, kulikuti wene wakwata intandikilo. Lelo Yeova, uwaumvile ivintu vyonsi, wene ataakwata intandikilo. (Masamu 90:2) Yesu a Mwana Leza, fwandi ataatazile aelenganyapo ukuti ali Leza kwene. Baibo ikasambilizya ningo sana ukuti Isi ali mukalamba ukuluta Umwana. (Welengini Yoane 14:28; 1 Kolinto 11:3.) Yeova sile ali ‘Leza wa Maka Yonsi.’ (Utandiko 17:1) Wene u wakwatisya amaka ukuluta yonsi.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 14.

13. I cani cino Baibo ikalandila ukuti Yesu “unkolanya wakwe Leza wino atangaloleka”?

¹³ Yeova na Yesu, yaombelanga pamwi pa myaka iingi wakwe cimwi ala iyulu ni insi vitaatala vyapangwa. Yafwile yaatemwanine sana! (Yoane 3:35; 14:31) Yesu wakoline sana na Isi icakuti na Baibo ikati, Yesu “unkolanya wakwe Leza wino atangaloleka.”—Kolose 1:15.

14. Uzye cali uli pakuti Yesu umwana wakwe Yeova aize avyalwe wa muntunze?

¹⁴ Yesu Umwana wakwe Yeova, waitemiilwe ukufuma ukwiyulu nu kwizaya umuntunze pano nsi. Uzye cali uli? Yeova wacisile icizungusyo. Wakusiizye umi wa Mwanakwe nu kuwika umu ndilwa yakwe Maliya nacisungu. Fwandi, Yesu atalondekwanga ukukwata isi umuntunze. Acino fwandi Maliya wavile umwana monsi umumaliilike, amutemela ni zina ati Yesu.—Luka 1:30-35.

15. Uzye mungacita uli pakuti mumanye ningo Yeova?

¹⁵ Mungasambilila ivingi pali Yesu, umi wakwe, ni miyele yakwe ndi mukuwelenga mabuku amuli Baibo akuti Mateo, Mako, Luka, na Yoane. Mabuku yaa  yaka-amwa ukuti malandwe. Yesu wakolana sana na Isi, fwandi vino mukuwelenga pali Yesu vingamwavwa sana ukumanya Yeova ningo. Ali cino Yesu walandiile ati: ‘Wino wandola, ala walola na Tata kwene.’—Yoane 14:9.

16. Uzye Yesu wasambilizyanga pali vyani? Aekwi ukwafumile ivisambilizyo vino Yesu wasambilizyanga?

¹⁶ Antu aingi yamaanga Yesu ukuti “Kasambilizya.” (Yoane 1:38; 13:13) Cino Yesu wasambilizyangapo sana cali “Ilandwe Lisuma ilya Wene.” Uzye uwene kwene uwo cili cani? Uuteeko wakwe Leza uwa kwiyulu uulateeka insi yonsi nu kuletela antu acuvwila ivintu ivingi ivisuma cuze. (Mateo 4:23) Vyonsi vino Yesu wasambilizyanga vyafumile kuli Yeova. Yesu walanzile ati: “Vino nkasambilizya visi vyakwane, lelo vikafuma kuli Tata wino uwantuma.” (Yoane 7:16) Yesu wamanyile ukuti Isi akaalonda ukuti antunze yuvwe ilandwe lisuma ilyakuti Uwene Wakwe Leza ulateeka insi.

17. Uzye aukwi kuno Yesu wasambilizyanga antu? I cani icalenzile ukuti aombesya sana ukusambilizya yauze?

¹⁷ Uzye aukwi kuno Yesu wasambilizyanga antu? A konsi sile kuno wayazana. Wasambilizyanga umu misumba, umu mizi, apa maliketi, mu mang’anda ya mapepo, nu mu mang’anda ya antu. Yesu ataalolelanga ukuti antu ize kuli aliwe. Ilingi wayakonkanga. (Mako 6:56; Luka 19:5, 6) Yesu waombesyanga nu kusumba insita ikulu sana ala akusambilizya antu. I cani icalenzile? Pano wamanyile ukuti Leza walondanga ukuti avino acite nupya lyonsi sile uvwilanga Isi. (Yoane 8:28, 29) Nupya Yesu wasimikilanga pa mulandu wakuti uvwilanga sana antu uluse. (Welengini Mateo 9:35, 36.) Waweni ukuti ya simapepo yatasambizyanga antu icumi pali Leza nu Wene wakwe. Fwandi walondanga ukwazwa antu aingi ukuti yuvwe ilandwe lisuma.

18. Uzye pa miyele ino Yesu wakwata, iilikwi ino mwatemwisyapo?

 ¹⁸ Yesu watemilwe antu nupya wayasakamalanga sana. Wali ni cikuku nupya ataaifinyizye. Na ana kwene anoono yaatemwanga ukuya nawe. (Mako 10:13-16) Yesu wali sana uwa mulinganya. Wapasile ucenjezi nu lufyengo. (Mateo 21:12, 13) Apa nsita ino wali pano nsi yamama yaasuuzilwe sana. Lelo Yesu wene wayacindike. (Yoane 4:9, 27) Nupya Yesu wali umuicefye sana. Apa nsita imwi wafuzile ingazo zya yatumwa yakwe. Aombanga umulimo uu, yaali aomvi aasulwe.—Yoane 13:2-5, 12-17.

19. I vyani ivikaalanga ukuti Yesu wamanyile vino antu yalondekwanga nu kuti walondanga ukuyavwa?

¹⁹ Yesu wamanyile ningo ivintu vino antu yalondekwanga, nupya walondanga ukuyazwa. Cii calolekile kuli vino waomvyanga amaka yakwe Leza ku kucita ivizungusyo pa kupozya antu. (Mateo 14:14) Pa nsita imwi, umonsi umwi uwalwile tembwe waile kuli Yesu nu kumuneena ati: “Ndukasi ungampozya.” Yesu uvwiliile umonsi kwene wiya uluse, cali kwati aliwe waculanga. Uvwile uyi nupya walondanga ukumwavwa. Ali vino Yesu watambaliike ikasa nu kulema umonsi wiya, alino amuneena ati: “Nkasi. Pola!” Avino umonsi uwalwile tembwe wapozile! (Mako 1:40-42) Elenganyini vino umonsi wiya uvwile!

20, 21. U mulandu ci uno tungalandila ukuti Yesu wali sana ni cuvwila kuli Leza?

²⁰ Yesu wali sana ni cuvwila kuli Leza. Asi mulandu ni vyamucitikilanga, nanti vino alwani yakwe yamucuzyanga, wene watwaliliile ukuya uwa cuvwila kuli Isi. Yesu ataayembwike lino Satana wamutunsile.  (Mateo 4:1-11) Yamwi pali yalupwa yakwe Yesu yataazumile ukuti wali ali Mesiya, yalandanga nu kuti “watapena,” lelo Yesu wene watwalilile ukuomba umulimo wakwe Leza. (Mako 3:21) Nanti cakuti alwani yakwe yamucuzyanga, Yesu watwalilile ukuya uwa cumi kuli Leza, nupya ateeziizye ukucitila antu kwene yaayo iviipe.—1 Petulo 2:21-23.

²¹ Yesu watwaliliile ukuya uwa cumi kuli Yeova kufika na lino wafwile imfwa iipisye. (Welengini Filipi 2:8.) Elenganyini pali vino wacuzile pa wanda uno yamukomile. Yaamulemile, yamupiile imilandu yaufi nu kuti uwa miponto, yamufyenzile kuli ya kapingula aucenjezi, antu yamusowekanga, nupya asilika yamucuzizye sana iyamupampamila na pa cimuti. Fwandi, ali cino pa kufwa walanzile ati: “Casila!” (Yoane  19:30) Nomba, lino paapisile amanda yatatu ukufuma pano Yesu wafwiliile, Yeova wamutuutulwile nu mwili wa mupasi. (1 Petulo 3:18) Lino papisile sile imilungu inono, Yesu waswiliile ukwiyulu aya “aikala kwi kasa lilunji lyakwe Leza” nu kutandika ukuloleela ukuti Leza amupeele amaka akuya Umwene.—Ayebulai 10:12, 13.

22. Uzye i syuko ci lino twakwata pa mulandu wakuti Yesu watwaliliile ukuya uwa cumi kuli Isi?

²² Pa mulandu wakuti Yesu watwalilile ukuya uwa cumi kuli Isi, caleenga ukuti tukwate isyuko lya kwiza-ikala amanda pe mu paladaise pano nsi, ndi vino Yeova walondanga pa kutandika. Umu cipande icilondelile penepo, tulasambilila vino imfwa yakwe Yesu yaleenga kuti tuye ni syuko lya kwiza-ikala amanda pe.