1, 2. (a) Acani cino tungalandila ukuti ukumanya izina lya muntu wino wamanyikwa cisipiliwula ukuti mwamumanya icete? (b) Avyani vyo awantu wamanya pe Yesu?

KWAWA awantu awavule sana mu nsi wano wamanyikwa. Pamwi mwamanyako na mazina ye wamwi. Lelo ukumanya vye izina lya muntu, cisipiliwula ukuti mwamumanya icete. Amuno lyo mutamanya inkulilo yakwe, kuno wakulila na vino wakunda.

² Mungalanga mwivwapo vimwi pe Yesu Klistu cingatenga papita imyaka 2,000 ukufumilila pano walinji mu nsi. Lelo awantu awavule watamanya icete vino Yesu walinji. Wamwi wa kati walinji amuntu umuzima. Wanji wa kati walinji we kasesema. Wanji nawo wazumila ukuti we Leza. Nga mwemwe mwamanyapo cani?—Wazyani Amazwi na Yanji pa 12.

3. Amulandu ci wuno cacindamila ukumanya Yehova Leza ne Yesu Klistu?

³ Cacindama nkaninye ukuti mwemwe mumanye icisinka pe Yesu. Amulandu ci? Amuno Baibolo ikatunena ukuti: “Pa kuti wawe nu wumi wa muyayaya suka wamanya mwemwe mwe Leza wa cisinka mwenga, ne Yesu Klistu wino mwatumile.” (Yohani 17:3) Co-o acisinka. Amuno nga mwamanya icisinka pe Yehova ne Yesu, mungiza mwikale umuyayaya mu paradaise mu nsi. (Yohani 14:6) Cinji aca kuti, ukusambilila pe Yesu kulimyavwa ukumanya icete cete ivya kwikala ni vya kwivwana na wantu. (Yohani 13:34, 35) Mu Cipandwa 1, twasambilizile icisinka pe vyo Leza wawa. Nomba twasambilila vino Baibolo ikasambilizya pe Yesu.

4. Uzye amazwi ya kuti “Mesia” ne “Klistu” yakasula cani?

⁴ Imyaka imivule pano Yesu atani akwatwe, e Yehova walandizile lyankani mu Mawaliko ukuti e Mesia nanti e Klistu aliyiza mu nsi. Izwi lya kuti “Mesia” lyafuma ku lulimi lwa ciHeberi, ni zwi lya kuti “Klistu” lyafuma ku lulimi lwa ciGriki. Ya-a amazwi yonsinye yawili yakasula umupakwe akuli ukuti wino Leza wasola ukuwomba umulimo uwuyiwele. We-e Mesia awino alificilisya amalayo ya kwe Leza yonsinye. E Yesu angamyavwa na pe yonye impindi. Nomba pano Yesu atani akwatwe, awantu wawuzyanga ukuti, ‘Weweni wino aliwa we Mesia?’

5. Uzye awasambilizi wa kwe Yesu wamanyile ukuti Yesu walinji we Mesia?

⁵ Awasambilizi wa kwe Yesu watavwilikanga ukuti e Yesu walinji we Mesia wino walindililanga. (Yohani 1:41) Ku ca kulolelako, e Simoni Peter walanzile kwe Yesu ukuti: “We Klistu.” (Mateyu 16:16) Nomba uzye tungasinincizya wuli ukuti e Yesu awili e Mesia?

6. Uzye Yehova wavwizye wuli awantu wa cisinka ukumanya Mesia?

⁶ Pano kwacilinji imyaka imivule ukuti Yesu akwatwe, wakasesema wa kwe Leza walemvile ivivule vino vyalinji nu kwavwa awantu ukumanya Mesia. Uzye vyalinji nu ku wavwa wuli? Yelenganyani ukuti wamituma mu kupocelela umuntu wino musitela mulolanepo ku sitesheni kuno kukaficilila awantu awavule. Kweni, nga ca kuti wamilondololela icete vino akuloleka na vino azwite, cingamipepucila ukumumanya. Avino ne Yehova wacisile. Wawomvizye wakasesema ukutunena imilimo yino Mesia walinji nu kuwomba na vino vyalinji nu kumuciticila. Ukuficiliswa kwa mawusesemo yonsinye yano yalandanga pe Mesia kwavwizye awantu wa cisinka ukumanya ukuti e Yesu walinji we Mesia.

7. Landani amawusesemo yawili yano yakalanjizya ukuti e Yesu walinji we Mesia.

 ⁷ Lekani tulandeko vye pa mawusesemo yawili. Uwa kutalicila, pano kwacilinji imyaka 700 ukuti Yesu akwatwe, e Mika wasesemile ukuti e Mesia alikwatilwa mu musumba uwutici uwa Betelehemu. (Mika 5:2) Mulyanye amuno Yesu wakwatizilwe! (Mateyu 2:1, 3-9) Uwa citi wili, e Daniel wasesemile ukuti e Mesia aliloleka mu mwaka wa 29 C.E. (Daniel 9:25) Twalanda vye pa mawusesemo yawili, lelo kwawa na yanji amavule yano yakalanjizya ukuti e Yesu walinji we Mesia.—Wazyani Amazwi na Yanji pa 13.

8, 9. Avyani vyo vyacitisile pano Yesu wabatizizwe vino vikalanjizya ukuti walinji we Mesia?

⁸ E Yehova walanjizya apatiswenye ukuti e Yesu awili e Mesia. Walayile Yohani Kabatizya ukuti alimupa icimanyilo cino calinji nu kumwavwa ukumanya wino walinji nu kuwa we Mesia. E Yohani waweni icimanyilo pano wabatizizye Yesu mu luzi lwa Yordani mu mwaka wa 29 C.E. E Baibolo ikatunena vino vyacitisile. Ikati: “Pano Yesu wabatizizwe, paponye wafumile mu minzi, swinya, lolani! iyulu liyusile, swinya waweni umuzimu wa kwe Leza ukwika ngati ankunda ukwiza pe weliwe. Lolani! swinya, kwalinji ni izwi ukufuma mwi yulu aliti: ‘We-e Amwana wane, wino nakunda, wino nkasecelamo.’” (Mateyu 3:16, 17) Pano waweni nu kwivwa ya-a amazwi, wasinincizizye ukuti Yesu walinji we Mesia. (Yohani 1:32-34) E Yesu wizile awa we Mesia uwanda wulyanye pano Leza wawisile umuzimu pe weliwe. Awino Leza wasozile ukuwa Intunguluzi swinya Imfumu.—Ayizeya 55:4.

 ⁹ Vino vikalanjizya ukuti e Yesu we Mesia, amawusesemo ya mu Baibobo na mazwi yano e Yehova umweneco walanzile pano Yesu wabatizizwe. Cinji cino cikalanjizya ukuti we Mesia, acimanyilo cino Yehova wapile Yohani Kabatizya. Nomba uzye Yesu wafumile kwinye, swinya walinji amuntu wa musango ci? Lekani tulole vino Baibolo ikalanda.

10. Uzye Baibolo ikasambilizya ukuti Yesu walinji kwinye pano atani ayize mu nsi?

¹⁰ E Baibolo ikasambilizya ukuti e Yesu walinji kwi yulu pa myaka imivule pano atani ayize mu nsi. E Mika walanzile ukuti e Mesia “walinjiko ukufuma na kali.” (Mika 5:2) Ne Yesu nye umweneco walanzile imiku imivule ukuti walinji kwi yulu pano atani ayize mu nsi. (Wazyani Yohani 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Na pano atani ayize mu nsi walinji na wuciwuza uwuyiwele ne Yehova.

11. Acani co tungalandila ukuti Yesu wacindama nkaninye kwe Yehova?

¹¹ E Yesu wacindama nkaninye kwe Yehova. Amulandu ci? Amuno pano Leza atani apange icili consinye watalicizile ukupanga Yesu. Acino akakwitilwa ukuti “We katote pa vyelewulwa vyonsi.” * (Wakolose 1:15) Cinji cino cikalanjizya ukuti e Yesu wacindama sana kwe Yehova, amuno awino Yehova wapanzile umweneco mu kulungatika. Acino akakwitilwa ukuti “Umwana wino wakwatwa wenga.” (Yohani 3:16) Swinya awino Yehova wawomvizye ukupanga ivintu vyonsinye vino vyawako. (Wakolose 1:16) E Yesu wenganye awino akakwitwa nu kuti “e Lizwi,” amuno awino Yehova wawomvyanga pa kulanda ku wangeli na ku wantu.—Yohani 1:14.

12. Twamanya wuli ukuti e Yesu ne Leza watalingana?

¹² Awantu wamwi wazumila ukuti e Yesu walingana ne Leza. Lelo kweni asa vino Baibolo ikasambilizya. E Baibolo ikasambilizya ukuti e Yesu wapanzilwe, cino cikupiliwula ukuti wawa ni ntalicilo. Lelo e Yehova wino wapanzile vyonsinye,  atawa ni ntalicilo. (Amalumbo 90:2) Nanti we Yesu nye Umwana wa kwe Leza, asitela ayilinganye kwe Yisi. E Baibolo ikasambilizya ukuti e Yisi we songo pa Mwana. (Wazyani Yohani 14:28; 1 Wakorinte 11:3.) E Yehova mutupunye awili “e Leza Wa Maka Yonsi.” (Intaliko 17:1) Kutawa wino angalingana ne Yehova mu nsi na mwi yulu.—Wazyani Amazwi na Yanji pa 14.

13. Amulandu ci wuno Baibolo ikalondolola Yesu ukuti ‘wakola Leza wino asiloleka’?

¹³ E Yehova nu Mwana wakwe, wawombelanga ponga pa myaka imivule nkaninye pano iyulu ni nsi vitani vipangwe. Wafwile wakundine nkaninye! (Yohani 3:35; 14:31) Co-o calenzile Yesu awakolanya imiwele ya kwe Yehova icete sana ica kuti e Baibolo ikamulondolola ukuti ‘wakola Leza wino asiloleka.’—Wakolose 1:15.

14. Uzye calinji wuli pa kuti Umwana umucindame akwatilwe mu wuntu?

¹⁴ Umwana wa kwe Yehova umucindame sana wayikundizile ukufuma kwi yulu nu kwiza mu kukwatwa mu nsi. Uzye calinji wuli pa kuti akwatilwe mu nsi? E Yehova mu cizungusyo wacinsizye uwumi wa Mwana wakwe ukufuma mwi yulu nu kuwuwika mu wula we Maria e nacisungu. Co-o calenzile Yesu akwatwe ukwasowa e yisi. Acino calenzile ukuti e Maria akwate umwana umupwililike nu kumwita ati Yesu.—Luka 1:30-35.

15. Acani cino cingatwavwa ukumanya Yehova icete?

¹⁵ Nga mu kuwazya Baibolo mwe Mateyu, Marko, Luka ne Yohani, mulisambilila ivivule pa wumi wa kwe Yesu ni miwele yakwe. Ya-a amabuku wakayita ukuti Amalandwe. Pa mulandu wa kuti e Yesu akakolanya sana Yisi, vino mu kuwazya mwe ya-a amabuku vilimyavwa ukumanya icete  Yehova. Acino calenzile nu kuti Yesu alande ukuti: “Wino walola nene lyo walola ne Tata.”—Yohani 14:9.

16. Acani co Yesu wasambilizyangapo? Uzye vino wasambilizyanga vyafumanga kwe weni?

¹⁶ Awantu awavule witanga Yesu ukuti “Musambilizya.” (Yohani 1:38; 13:13) “Ilandwe lizima ilya Wufumu,” acili icintu icicindame cino Yesu wasambilizyangapo. Uzye Awufumu ci wowonye? Awuteko wa kwe Leza wuno wuliwateka insi yonsinye ukufuma mwi yulu nu kuleta ivintu ivizima pe wonsinye wano wakamwivwila. (Mateyu 4:23) Vyonsinye vino Yesu wasambilizyanga vyafumanga kwe Yehova. E Yesu walanzile ukuti: “Vino nkasambilizya asa vyane, lelo avye wino wantumile.” (Yohani 7:16) E Yesu wamanyile ukuti e Yehova walondanga awantu wivwe ilandwe lizima pa Wufumu wa kwe Leza wuno wuliwateka insi yonsinye.

17. Akwinye kuno Yesu wasambilizyanga? Amulandu ci wuno wawombesezyanga?

¹⁷ Akwinye kuno Yesu wasambilizyanga? Konsinye kuno wazana awantu. Wasambilizyanga mu ncende zya kutali, mu misumba, mu twaya, pa maliketi, mu vifulo vya kupepelamo na pa mang’anda ya wantu. Atalindililanga awantu ukuya kwe weliwe. Lelo wayanga kuno kukuzanwa awantu. (Marko 6:56; Luka 19:5, 6) E Yesu wawombesyanga swinya wasumbanga impindi inkulu ukusambilizya awantu. Amulandu ci wuno wawombesezyanga? Amuno lyonsinye walinji ni civwila kwe Yisi swinya wamanyile ukuti kwalinji akulonda kwa kwe Leza. (Yohani 8:28, 29) Cino calenzile ukuti awawizya amuno wivwilanga awantu uluse. (Wazyani Mateyu 9:35, 36.) Waweni ukuti wasimapepo watasambilizyanga awantu icisinka pe Leza na pa Wufumu wakwe. Acino walondanga ukwavwa awantu awavule ukwivwa ilandwe lizima.

18. Amiwele ci iya kwe Yesu yino watemwa sana?

 ¹⁸ E Yesu wakunzile sana awantu swinya wawasakamalanga. Walinji ni cikuuku swinya awantu wivwanga icete ukulanda nawe. Ica kuti na wana nye awatici wivwanga icete ukuwa nawe. (Marko 10:13-16) Wacitilanga awantu ivintu ivizima. Swinya walinji nu mulinganya. (Mateyu 21:12, 13) E Yesu walinji mu nsi impindi yino awanaci wasuzilwe nkaninye. Lelo weni wawacindisile. (Yohani 4:9, 27) Walinji umuyicefye nkaninye. Ku ca kulolelako, uwanda wumwi wapwizizye awatumwa wakwe ku matamba, umulimo wuno awazya wawombanga.—Yohani 13:2-5, 12-17.

19. Acani cino cikalanjizya ukuti e Yesu wamanyile ukusowezya kwa wantu nu kuti walondanga ukuwavwa?

¹⁹ E Yesu wamanyile ukusowezya kwa wantu, acino walondanga ukuwavwa. Co-o calolecezile mwe vino wawomvyanga icete amaka ya kwe Leza ukupozya wantu mu cizungusyo. (Mateyu 14:14) Ku ca kulolelako, umuntu wizile kwe Yesu nu kulanda ukuti: “Mungampozya, nga mukulonda.” E Yesu wivwile uwuwi pe vyo we-e umuntu wacuzile. Wamwivwizile uluse swinya walondanga ukumwavwa. Acino Yesu watambalisile ikasa nu kumulema amunena ukuti: “Nkulonda! Pola.” Avino umulwale wapozile! (Marko 1:40-42) We-e umuntu afwile watemilwe nkaninye pe vyo Yesu wamucitizile!

20, 21. Uzye Yesu watwalilizile wuli ukuwa ni civwila kwe Leza?

²⁰ E Yesu watwalilizile ni civwila. Asa mulandu na vino vyamuciticizile na vino awalwani wamucisile, watwalilizile vye ukuwa ni cisinka kwe Yisi. Ku ca kulolelako, e Yesu asitela awembuke pano Satana wa mwelezyanga. (Mateyu 4:1-11) Walupwa lwa kwe Yesu wamwi watazumizile ukuti walinji we Mesia ica kuti wamunenanga nu kuti “apenile,”  lelo weni watwalilizile vye ukuwomba umulimo wa kwe Leza. (Marko 3:21) Na pano awalwani walondanga ukumukoma, weni watwalilizile vye ni cisinka kwe Leza swinya asitela ayelenganye na pa kuwanyocezyamo.—1 Peter 2:21-23.

²¹ E Yesu watwalilizile ni cisinka kwe Yehova na pano wamukomanga imfwa imbipe swinya iya musewanya. (Wazyani Wafilipi 2:8.) Yelenganyani vino wasipicizizye uwanda wuno wafwanga. Wamunyefile, watalisile ukumusinila ivya wufi ukuti wapontelanga Leza, wakapanzya wano watalinji ni cisinka wamupinguzile, awantu wamutumfyanga swinya awasilika wa mucuzizye mpaka awamupamantila na pa cimuti. Pano wafwanga walanzile ukuti: “Vyonsinye visizile!” (Yohani 19:30) Pano papisile amanda  yatatu ukufuma pano wafwizile, e Yehova wamuzyulupuzile nu kumupa umuwili wa wumuzimu. (1 Peter 3:18) E Yesu wanyocezilemo kwi yulu pano papisile amasabata matici, nu ‘kuyayikala kwi kasa lye ndilo ilya kwe Leza,’ nu kulindilila ukuti Leza amuwike pa Wufumu.—Waheberi 10:12, 13.

22. Alisyuko ci lino twawa nalyo pa mulandu wa kuti Yesu watwalilizile ni cisinka kwe Yisi?

²² Pa mulandu wa kuti Yesu watwalilizile ni cisinka kwe Yisi mpaka imfwa, calenga tuwe ni syuko lya kwizayikala mu paradaise mu nsi ukulingana na vino Yehova walondanga. Mu cipandwa cino cikonsilepo, tulisambilila vino imfwa ya kwe Yesu yililenga twize twikale umuyayaya.