1, 2. (a) Nongwa yafiki ukumanya ingamu ya mundu umfumuke, kutikusanusya ukuti tummenye kanunu? (b) Ngimba abandu bakuti Yesu yonani?

PAKISU pali abandu bingi aba bafumwike. Bamo tubamenye ingamu syabo. Loli ukubamanya ingamu syabo kutikusanusya ukuti tubamenye kanunu. Fitikusanusya ukuti mumenye fyosa pabumi bwabo namuno bayilile.

² Lumo mupilikemo isya Yesu, nalinga fikindilepo ifinja 2,000 ukufuma pakabalilo aka ali pakisu. Loli abandu abingi batikumanya kanunu muno Yesu ayilile. Bamo bikuyoba ukuti ali mundu nnunu, bamo bakuti ali nsololi, abangi bosubila ukuti yo Kyala. Umwe mukwinong’ona bulebule?—Mukete Amasyu Gha Pabumalilo 12.

3. Nongwa yafiki mukulondiwa ukumanya isya Yehova na Yesu Kristu?

³ Mukulondiwa ukum’manya kanunu Yesu panongwa yakuti iBaibolo likuti: ‘Ubumi bwa bwila, ko kumanya uwe, Kyala wabwanaloli, kangi linga batile nukum’manya Yesu Kristu uyu untumile.’ (Yohani 17:3) Linga mwamanya ubwanaloli bwa Yehova na Yesu, mubaghile ukuya nulusako lwa kwikala bwila m’paladaiso pa kisu. (Yohani 14:6) Ukumanya isya Yesu nukukonga muno abombelagha kukuya pakubatula kangi muno mubaghile ukwikalila kanunu nabangi. (Yohani 13:34, 35) M’mutu 1, twamanyile ubwanaloli pakuyoba isya Kyala. Lino isagha tumanyile isi iBaibolo likutumanyisya pakuyoba isya Yesu.

4. Ngimba ingamu yakuti “Mesiya” na “Kristu” sikusanusya fiki?

⁴ Bo Yesu akali ukupapiwa, Yehova ayobile ngani ukuti ikwisa kutuma Mesiya pamo Kristu. Ingamu yakuti “Mesiya” ya njobelo ya Chihiburi, kangi ingamu yakuti “Kristu” njobelo ya Chigiriki. Ingamu sibili isi sikusanusya ukuti Kyala alinsalile Mesiya nukumpa imbombo ya padela. Mesiya yo alondiwagha ukufwanisya fyosa ifi Kyala afingile. Pakabalilo kalino pope Yesu abaghile ukututula. Bo Yesu akali ukupapiwa, abandu bingi binong’onagha ukuti, ‘Ngimba yonani uyu isakuya Mesiya?’

5. Ngimba abafundiwa ba Yesu basubilagha ukuti Yesu yonani?

⁵ Abafundiwa ba Yesu bakakayikilagha ukuti Yesu yo Mesiya uyu Kyala ayobile ukuti isa kwisa. (Yohani 1:41) Pa kabalilo kamo Simoni Peteri ayobile atile: ‘Uwe we Kristu.’ (Matai 16:16) Ngimba findu fiki ifi fikututula ukumanya ukuti Yesu yo Mesiya?

6. Ngimba Yehova abatulile bulebule abandu abasubiliwa ukuti bam’manye Mesiya?

⁶ Kunyuma fiyo bo Yesu akali ukupapiwa, abasololi ba Kyala balembile isi syabaghile ukubatula abandu ukuti bam’manye Mesiya. Ngimba isi syabatulile bulebule? Tufwanikisye ukuti mukubuka ku siteji ya basi ukuti mukamwambilile umundu uyu mukambonamo. Linga yumo ababulile muno mubaghile ukum’manyila, mubaghile ukumwagha kisita ukutamiwa. Isi syo Yehova abombile, ababulile abasololi bake ukuti balembe isi Mesiya ikwisa kubomba na isi sikwisa kumbonekela. Ukufwanisiwa kwa busololi ubu kukutula abandu abasubiliwa ukuti bam’manye Yesu ukuti yo Mesiya.

7. Ngimba mabusololi mabili ghaliku agha ghikunangisya ukuti Yesu yo Mesiya?

 ⁷ Isagha tuyobesanie isya mabusololi agha. Ubusololi bwakwanda, ifinja 700 bo Yesu akali ukupapiwa, Mika ayobile ngani ukuti Mesiya ikwisa kupapiliwa mu tawuni inandi ya Betelehemu. (Mika 5:2) Naloli ko kuno Yesu apapiliwe! (Matai 2:1, 3-9) Ubusololi bwabubili, Daniel ayobile isya Mesiya ukuti isa kuboneka mu kyinja kya 29 C.E. (Daniel 9:25) Amabusololi mabili agha gho ghamo mwa mabusololi amingi agha ghikunangisya ukuti Yesu yo Mesiya uyu iBaibolo lyatile ikwisa.—Mukete Amasyu Gha Pabumalilo 13.

8, 9. Ngimba findu fiki fyabombiwe pa kabalilo aka Yesu osiwagha ifi fikututula ukumanya ukuti yo Mesiya?

⁸ Yehova atutulile ukumanya ukuti Yesu yo Mesiya. Kyala afingile ukuti ikwisa kumupa Yohani umosi ikimanyilo kya kum’manyila Mesiya. Pa kabalilo aka Yesu abukile kwa Yohani ukuti akosiwe mu kyinja kya 29 C.E ku Lusoko lwa Yordani, po apa Yohani mosi asimenye ukuti Yesu yo Mesiya. IBaibolo likuyoba isi syabombiwe likuti, “Bo osiwe, alinkufyuka nakalinga mmisi, keta! Kumwanya kulinkwighuka alinkumbona Mbepo wa Kyala ikusololoka ukuti ngunda ikwisa pamyake. Keta kangi, ilisyu lyafumile kumwanya lyatile: ‘Uyu yo Mwanangu unganiwa, uyu nguhoboka nawe.’” (Matai 3:16, 17) Bo Yohani asibwene nupilika isi, asyaghene ukuti Yesu yo Mesiya. (Yohani 1:32-34) Pisiku ili, Yehova alimpele mbepo wake mwikemo, Yesu abikiwe ukuya Mesiya. Isi sikusanusya  ukuti apa po apa Kyala asalile Yesu ukuya Ndongosi na Mwalafyale.—Yesaya 55:4.

⁹ Ukufwanisiwa kwa busololi bwa m’Baibolo, amasyu agha ghafumile kwa Yehova, na isi syabombiwe pakabalilo aka Yesu osiwagha, sikutubula ukuti Yesu yo Mesiya. Loli, ngimba Yesu afumile kughu? Ngimba ali bulebule? Isagha tukete isi iBaibolo likuyoba.

10. Ngimba iBaibolo likuti Yesu ali kughu bo akali ukwisa pa kisu?

¹⁰ IBaibolo likutumanyisya ukuti Yesu alikele kumwanya akabalilo akatali bo akali ukwisa pa kisu. Mika ayobile ukuti Mesiya alipo ukwanda “mbukulu.” (Mika 5:2) Yesu yope ayobile utubalilo twingi ukuti ali kumwanya bo akali ukwisa pa kisu. (Belenga Yohani 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Bo ali kumwanya Yesu ali pabumanyani bwamaka na Yehova.

11. Nongwa yafiki Yesu ntigha fiyo kwa Yehova?

¹¹ Yesu ntigha pamo ukuti wapadela wa Yehova. Nongwa yafiki? Nongwa yakuti Kyala alimpelile umwene bo akali ukupela ifindu ifingi fyosa. Yesu ikuyobiwa ukuya ‘wakwanda ukupeliwa nkipeliwa kyosa.’ * (Bakolosi 1:15) Yesu ntigha kwa Yehova panongwa yakuti yo uyu Kyala alimpangile mwene. Yo nongwa umwene ikuyobiwa ukuya ‘Mwanake yumoywene ntigha.’ (Yohani 3:16) Kangi Yehova abombile Yesu ukupela ifindu ifingi fyosa. (Bakolosi 1:16) Yesu ikuyobiwa kangi ukuya “Masyu” panongwa yakuti umwene apimbagha indumi ukufuma kwa Yehova ukubuka ku bandumi na ku bandu.—Yohani 1:14 NWT.

12. Ngimba tukumanya bulebule ukuti Yesu na Kyala bakaya mundu yumoywene?

¹² Abandu bamo bikwinong’ona ukuti Yesu na Kyala mundu yumoywene. Loli iBaibolo likuyoba ubwanaloli pa fundo iyi. IBaibolo likuyoba ukuti Yesu apeliwe, isi sikusanusya ukuti Yesu ali nu bwandilo. Loli Yehova, uyu apelile ifindu fyosa akaya nu bwandilo. (Salimo 90:2) Ukuya mwana wa Kyala, atikulonda napanandi posa ukuti  afwane na Kyala. IBaibolo likuyoba ukuti Tata nkulumba ukukinda Umwana. (Belenga Yohani 14:28; 1 Bakorinti 11:3.) Yehova mwene ‘Yo Kyala Umwenemaka ghosa.’ (Ubwandilo 17:1) Umwene nkulumba kangi wamaka fiyo pa kisu kyosa.—Mukete Amasyu Gha Pabumalilo 14.

13. Nongwa yafiki iBaibolo likuyoba ukuti Yesu ‘kifwanikisyo kya Kyala uyu atikuboneka’?

¹³ Yehova nu mwanake Yesu, babombile pampene imbombo ifinja fingi bo kumwanya ni kisu fikali ukupeliwa. Abene bakolelene fiyo! (Yohani 3:35; 14:31) Yesu akongagha utuyilo twa Tata wake yo nongwa iBaibolo likuyoba ukuti ‘kifwanikisyo kya Kyala uyu atikuboneka.’—Bakolosi 1:15.

14. Ngimba syabombiwe bulebule ukuti Umwana untigha wa Yehova uyu apapiwe ukuya mundu?

¹⁴ Umwana untigha wa Yehova uyu alitikisye ukusoka kumwanya ukuti ise apapiwe pa kisu ukuya mundu. Ngimba fyabombiwe bulebule? Yehova abombile isi mwakuswighisya. Asosisye ubumi bwa mwanake kumwanya nukubika mulwanda lwa ndindwana Maria. Nayumo unnyambala uyu aghonilepo na Maria. Isi syapangisye ukuti apape umwana ungolofu, kangi alimpele ingamu yakuti Yesu.—Luka 1:30-35.

15. Ngimba mukulondiwa ukubomba isyafiki ukuti mum’manye kanunu Yehova?

¹⁵ Mubaghile ukumanyila fingi ifya bumi bwa Yesu nutuyilo twake linga mukubelenga amabuku gha m’Baibolo gha Matai, Marko, Luka na Yohani. Amabuku agha ghakumanyiwa ukuya Amasyu Amanunu. Nongwa yakuti Yesu afwene utuyilo na Tata wake, isi mukubelenga sikuya pakubatula ukuti mum’manye kanunu Yehova. Yo nongwa  yake Yesu ayobagha ukuti: “Aliwesa uyu ambwene une, bo ambwene Tata.”—Yohani 14:9.

16. Ngimba Yesu amanyisyagha isyafiki? Ngimba isi Yesu amanyisyagha syafumile kughu?

¹⁶ Abandu bingi bankolelagha Yesu ukuti “M’manyisi.” (Yohani 1:38; 13:13) Ifundo yimo iyakulondiwa fiyo iyi amanyisye yali ya ‘masyu amanunu gha Bunyafyale.’ Ngimba ubunyafyale ubu bo buliku? Lyo boma lya Kyala, ili likwisa kulaghila pa kisu kyosa ukufuma kumwanya nukubasaya abandu bosa aba bakumpilikila Kyala. (Matai 4:23) Syosa isi Yesu ayobagha syafumile kwa Yehova. Yesu atile: “Ulumanyisyo ulu nikumanyisya lukaya lwangu, loli lwa yuyo andumile.” (Yohani 7:16) Yesu asimenye ukuti Yehova ikulonda ukuti abandu bapilike amasyu amanunu gha Bunyafyale bwa Kyala ubu bukwisa kulaghila pa kisu kyosa.

17. Ngimba Yesu amanyisyagha kughu? Nongwa yafiki umwene iyulagha fiyo ukumanyisya abangi?

¹⁷ Ngimba Yesu amanyisyagha kughu? Kulikosa kuno abaghagha abandu. Amanyisyagha abandu aba baghiwagha mumbali mwa sumbi, mfyamba, m’matawuni, m’misika, m’malo agha abandu biputilangamo na nnyumba syabo. Umwene akalindililagha ukuti abandu bise kumyake. Akabalilo kosa abukagha kuno baliko abandu. (Marko 6:56; Luka 19:5, 6) Yesu iyulagha fiyo kangi amalilagha akabalilo na maka ghake pakumanyisya abandu. Nongwa yafiki abombagha isi? Ampilikilagha Kyala nukubomba ubwighane bwake. (Yohani 8:28, 29) Yesu afumusyagha panongwa yakuti ali nulughano ku bandu. (Belenga Matai 9:35, 36.) Umwene aketagha isi abalongosi ba fipanga babombagha ukuti bakamanyisyagha ubwanaloli bwa Bunyafyale bwa Kyala. Nongwa ya sisisi, umwene  alondagha ukubatula abandu bingi ukuti bapilike amasyu amanunu.

18. Ngimba tuyilo tuliku utwa Yesu utu mutughanile fiyo?

¹⁸ Yesu ali mundu uyu abaghanile abandu kangi abinong’onelagha. Umwene ali walughano kangi ali mwabuke ukuyoba nabo. Bope abana bahobokagha ukwangala nawe. (Marko 10:13-16) Yesu ali wakwinong’onela abangi. Umwene abengene fiyo nu buyanja nu busita kukonga indaghilo. (Matai 21:12, 13) Pakabalilo aka Yesu ali pa kisu, abakikulu bakanyilisiwagha fiyo, kangi bakaghindikiwagha. Loli Yesu abaghindikagha abakikulu. (Yohani 4:9, 27) Yesu ali wakwiyisya. Isiku limo pakilo umwene asughusisye amalundi gha bafundiwa bake, imbombo iyi yali ya batumwa.—Yohani 13:2-5, 12-17.

19. Ngimba findu fiki fikunangisya ukuti Yesu asimenye isi abandu balondiwagha, kangi findu fiki fikunangisya ukuti alondagha ukubatula?

¹⁹ Yesu asimenye isi abandu balondiwagha, kangi alondagha ukubatula. Anangisye isi pakabalilo aka abumbulusyagha ababine. (Matai 14:14) Isiku limo umundu wa mbungo ya bukoma alisile kwa Yesu ayobile atile: ‘Linga wighanile, ubaghile ukunyelusya.’ Yesu ikisa kyalinkolile fiyo bo aketile ukubaba kwa mbungo iyi umundu uyu ali nayo. Nongwa yakuti ali nikisa umwene alondagha ukuntula. Umwene Yesu alinkugholosya ikiboko kyake, alinkumpalamasya, alinkuti: ‘Nighanile! Elukagha.’ Umundu umbine yula abumbulusiwe! (Marko 1:40-42) Ngimba mukwinong’ona ukuti umundu uyu alipilike bulebule bo abumbulusiwe?

20, 21. Ngimba Yesu abombile isyafiki ukunangisya ukuti ali nsubiliwa kwa Kyala?

²⁰ Uswe tukumanyilapo fingi kwa Yesu papo umwene  ansubilagha fiyo Kyala. Nalinga pakabalilo aka alyaghene nindamyo pamo ukutesiwa na balughu bake, Yesu asubiliwe kwa Tata wake. Pakabalilo kamo Setano alingelile Yesu, loli umwene akanile. (Matai 4:1-11) Abakamu ba Yesu bamo bakasubilagha ukuti umwene ali yo Mesiya. Abene batighi ‘untu wake ghusyutile.’ Loli Yesu akindilile ukumbombela Kyala. (Marko 3:21) Linga abalughu bake bansambukile, akabaghomolelagha ubukali, umwene ansubilagha Kyala.—1 Peteri 2:21-23.

²¹ Nalinga Yesu atamiwe fiyo nukughoghiwa, umwene asubiliwe kwa Yehova. (Belenga Bafilipi 2:8.) Inong’onelapo muno syayilile pisiku ili umwene afwilile. Apinyiwe, abandu balintungulupile, aba balongile inongwa yake bakakongile ubwanaloli, abasilikali balintesile nukunkoma nimisomali pa mpiki. Apa amalisiwagha ukufwa, ayobile  mokwesya amasyu atile: “Simalike!” (Yohani 19:30) Bo ghakindilepo amasiku matatu ukufuma pisiku ili afwilile, Yehova alinsusisye nukumpa ubumi ubu ali nabo kumwanya. (1 Peteri 3:18) Yesu aghomokile kumwanya bo pakindilepo abasata banandi, ‘atughele ku kiboko ikililo kya Kyala,’ nulindilila akabalilo aka Kyala alimpele ikikota kya Bunyafyale.—Bahiburi 10:12, 13.

22. Ngimba lusako luliku ulu tuli nalo panongwa yakuti Yesu asubiliwe kwa Tata wake?

²² Nongwa yakuti Yesu asubiliwe kwa tata wake, uswe tuli nulusako lwakuya nubumi bwa bwila na bwila m’Paladaiso, ukufwana nu bwighane bwa Kyala. M’mutu wa nkyeni tukwisa kumanyila muno inifwa ya Yesu yikututulila ukuti twise tuye nubumi bwa bwila na bwila.