Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE NNA

Gyisɛse Kelaese A Le Nwane?

Gyisɛse Kelaese A Le Nwane?

1, 2. (a) Saa ɛze awie mɔɔ ɛlie duma la bie duma ala a, asoo ɔkile kɛ ɛze ye amgba ɔ? Kilehile nu. (b) Duzu a menli die di wɔ Gyisɛse anwo a?

MENLI dɔɔnwo ɛlie duma wɔ ewiade ye anu. Bie a ɛze bie duma. Noko ye duma ala mɔɔ ɛze la ɛngile kɛ ɛze ye kpalɛ. Ɛze ye duma a ɔngile kɛ ɛze ye ɛbɛlabɔlɛ nu edwɛkɛ biala nee kɛzi ɔde amgba la.

2 Bie a wɔde Gyisɛse Kelaese anwo edwɛkɛ, ɔnva nwo kɛ ɔdɛnlanle azɛlɛ ye azo kɛyɛ ɛvolɛ 2,000 mɔɔ ɛze ɛhɔ la. Noko menli dɔɔnwo ɛnze kɛzi ɛnee Gyisɛse de wɔ mekɛ mɔɔ ɔrayɛle sonla la. Bie mɔ se ɛnee ɔle sonla kpalɛ, bie mɔ se ɛnee ɔle ngapezonli yɛɛ bie mɔ die di kɛ ɔle Nyamenle. Na ɛdawɔ noko ɛ?​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 12.

3. Duzu ati a ɔhyia kɛ ɛnwu Gyihova Nyamenle nee Gyisɛse ɛ?

3 Ɔhyia kɛ ɛnwu Gyisɛse anwo nɔhalɛ ne. Duzu ati ɔ? Baebolo ne ka kɛ: “Ɛhye a le dahuu ngoane a, kɛ bɛkɛnwu wɔ, nɔhalɛ Nyamenle kokye ne, nee mɔɔ ɛzoanle ye la, Gyisɛse Kelaese.” (Dwɔn 17:3) Nɔhalɛ nu, saa ɛnwu Gyihova nee Gyisɛse anwo nɔhalɛ ne a, ɛbadɛnla aze dahuu wɔ paladaese. (Dwɔn 14:6) Eza saa ɛnwu Gyisɛse anwo edwɛkɛ a, ɔbaboa wɔ ɔluakɛ ɔyɛle kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbɔ yɛ ɛbɛla nee kɛzi ɔwɔ kɛ yɛ nee awie mɔ di la anwo neazo kɛnlɛma. (Dwɔn 13:34, 35) Yɛzukoale nɔhalɛ ne mɔɔ fale Nyamenle anwo la wɔ Tile 1 ne anu. Kɛkala yɛbazukoa mɔɔ Baebolo ne kilehile fale Gyisɛse anwo la.

YƐNWU MƐZAYA NE!

4. Duzu a edwɛkɛ agbɔkɛ “Mɛzaya” nee “Kelaese” abo kile a?

4 Kolaa na bɛawo Gyisɛse la, Gyihova bɔle ɛwɔkɛ wɔ Baebolo ne anu kɛ ɔbazoa Mɛzaya anzɛɛ Kelaese ne. “Mɛzaya” le Hibulu edwɛkɛkpɔkɛ yɛɛ “Kelaese” le Giliki edwɛkɛkpɔkɛ. Amodinli nwiɔ ne abo kile kɛ Nyamenle bakpa Mɛzaya ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la na yeamaa ye gyinlabelɛ titili bie. Mɛzaya ne bamaa Nyamenle ɛwɔkɛ kɔsɔɔti ara nu. Eza Gyisɛse bahola aboa wɔ kɛkala. Noko kolaa na bɛawo Gyisɛse la, menli dɔɔnwo bizale kɛ: ‘Nwane a bayɛ Mɛzaya ne a?’

5. Asoo Gyisɛse ɛdoavolɛma ne liele lile kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne ɔ?

5 Gyisɛse ɛdoavolɛma nwunle ye wienyi kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la. (Dwɔn 1:41) Kɛ neazo la, Saemɔn Pita zele Gyisɛse kɛ: ‘Wɔmɔ a ɛle Kelaese ne a.’ (Mateyu 16:16) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛalie yɛali kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne ɛ?

6. Kɛzi Gyihova boale menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la maanle bɛnwunle Mɛzaya ne ɛ?

6 Kolaa na bɛawo Gyisɛse la, Nyamenle ngapezoma hɛlɛle edwɛkɛ dɔɔnwo mɔɔ bamaa bɛanwu Mɛzaya ne la. Kɛzi ɛhye boale ɛ? Fa ye kɛ bɛse ɛhɔ kale agyinlaleɛ bie mɔɔ menli dɔɔnwo wɔ ɛkɛ la ɛhɔva awie mɔɔ ɛnze ye la ɛrɛla. Saa awie ka kɛzi ahenle de la anwo edwɛkɛ fɔɔnwo kile wɔ a, ɔbamaa wɔanwu ye. Zɔhane ala a Gyihova luale ye ngapezoma ne anwo zo hanle ninyɛne mɔɔ Mɛzaya ne bayɛ nee mɔɔ bado ye la anwo edwɛkɛ dole ɛkɛ a. Zɔhane ngapezo ne mɔ mɔɔ rale nu la boa menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la maa bɛnwu kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a.

7. Ngapezo nwiɔ mɔɔ maa yɛnwu kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne la a le boni mɔ?

7 Ngapezo zɔhane mɔ anu nwiɔ ɛne. Mɔɔ limoa, ɔhale ɛvolɛ 700 na bɛawo Gyisɛse la, Maeka hanle dole ɛkɛ ne kɛ bɛbawo Mɛzaya ne wɔ Bɛtelɛhɛm sua ekyi ne azo. (Maeka 5:2) Na ɛkɛ ne a bɛwole Gyisɛse a! (Mateyu 2:1, 3-9) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, Daneɛle hanle kɛ Mɛzaya ne bala ɔ nwo ali wɔ ɛvolɛ 29 Y.M. (Daneɛle 9:25) Ɛhye mɔ le ngapezo dɔɔnwo mɔɔ maa yɛnwu ye wienyi kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la anu nwiɔ ala.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 13.

Mɔɔ bɛzɔnenle Gyisɛse la, ɔrayɛle Mɛzaya anzɛɛ Kelaese ne

8, 9. Duzu a zile wɔ Gyisɛse ɛzɔnenlɛ mekɛ ne anu mɔɔ kile kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne a?

8 Gyihova ɛmaa yela ali wienyi kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a. Nyamenle bɔle Dwɔn Sɔnevolɛ ne ɛwɔkɛ kɛ ɔbamaa ye sɛkɛlɛneɛ mɔɔ bamaa yeanwu Mɛzaya ne la. Mɔɔ Gyisɛse hɔle Dwɔn ɛkɛ wɔ Azule Dwɔdan ne anu wɔ ɛvolɛ 29 Y.M. kɛ ɔzɔne ye la, Dwɔn nwunle sɛkɛlɛneɛ ne. Baebolo ne maa yɛnwu mɔɔ zile la: “Mɔɔ bɛzɔnenle Gyisɛse bɛwiele ala la, ɔvi nzule ne anu ɔvindele; na nea! anwuma bukele, na Dwɔn nwunle kɛ Nyamenle sunsum ne ɛlɛdwu kɛ abubule la ara ɔ nwo zo. Akee nea! Ɛnelɛ bie vi anwuma hanle kɛ: ‘Ɛhye a le me Ra mɔɔ mekulo ye, na melie ye medo nu a.’” (Mateyu 3:16, 17) Mɔɔ Dwɔn nwunle sɛkɛlɛneɛ ɛhye na ɔdele ɛnelɛ ne la, ɔnwunle kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a. (Dwɔn 1:32-34) Mɔɔ Gyihova wolale ye sunsum ne guale Gyisɛse anwo zo wɔ kenle zɔhane la, ɔrayɛle Mɛzaya ne. Ɔdaye a Nyamenle ɛkpa ye kɛ Adekilevolɛ nee Belemgbunli a.​—Ayezaya 55:4.

9 Baebolo ngapezo, Gyihova anloa anu edwɛkɛ nee sɛkɛlɛneɛ ne mɔɔ ɔvale ɔmaanle wɔ Gyisɛse ɛzɔnenlɛ mekɛ ne anu la kile kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne a. Noko nienwu a Gyisɛse vi rale a, yɛɛ kɛzi ɛnee ɔde ɛ? Maa yɛnlea mɔɔ Baebolo ne ka la.

NIENWU A GYISƐSE VI RALE A?

10. Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ Gyisɛse anwo kolaa na yeara azɛlɛ ye azo a?

10 Baebolo ne kilehile kɛ Gyisɛse vale ɛvolɛ tendenle dɛnlanle anwuma kolaa na yeara azɛlɛ ye azo. Maeka hanle kɛ Mɛzaya ne abo “vi tete.” (Maeka 5:2) Gyisɛse mumua ne hanle ye fane dɔɔnwo kɛ ɛnee ɔwɔ anwuma kolaa na bɛawo ye kɛ sonla. (Kenga Dwɔn 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Kolaa na Gyisɛse ara azɛlɛ ye azo bɔbɔ la, ɛnee ɔ nee Gyihova lɛ abusuabɔlɛ titili.

11. Duzu ati a Gyisɛse sonle bolɛ kpalɛ maa Gyihova a?

11 Gyisɛse sonle bolɛ kpalɛ maa Gyihova. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Nyamenle limoale bɔle ye kolaa na yeabɔ debie biala anzɛɛ awie gyɛne biala. Ɔti bɛfɛlɛ Gyisɛse kɛ “abɔdeɛ muala anu belamunli ralɛ.” * (Kɔlɔsaema 1:15) Eza Gyisɛse sonle bolɛ maa Gyihova ɔluakɛ ɔdaye a Gyihova angomekye bɔle ye a. Ɛhye ati a bɛfɛlɛ ye “ɔ Ra kokye ne” la. (Dwɔn 3:16) Eza Gyisɛse angomekye a Gyihova luale ɔ nwo zo bɔle ninyɛne kɔsɔɔti a. (Kɔlɔsaema 1:16) Eza Gyisɛse ala a bɛfɛlɛ ye “Edwɛkɛ ne” a, ɔluakɛ Gyihova luale ɔ nwo zo vale nrɛlaleɛ nee adehilelɛ maanle anwumabɔvolɛma nee menli.​—Dwɔn 1:14.

12. Kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ tɛ Gyisɛse ala a le Nyamenle ɛ?

12 Menli bie mɔ die di kɛ Gyisɛse a le Nyamenle a. Noko Baebolo ne ɛngilehile zɔ. Baebolo ne ka kɛ bɛbɔle Gyisɛse, mɔɔ kile kɛ Gyisɛse lɛ ye mɔlebɛbo. Noko Gyihova mɔɔ bɔle ninyɛne kɔsɔɔti la ɛnlɛ ye mɔlebɛbo. (Edwɛne 90:2) Gyisɛse le Nyamenle Ara la ati, yeamba ɔ ti anu ɛlɛ kɛ ɔkpondɛ kɛ ɔyɛ Nyamenle. Baebolo ne ka ye wienyi kɛ Selɛ ne le kpole tɛla Ralɛ ne. (Kenga Dwɔn 14:28; 1 Kɔlentema 11:3.) Gyihova angomekye a le “Nyamenle Tumivolɛ Bedevinli ne a.” (Gyɛnɛsese 17:1) Ɔle kpole yɛɛ ɔlɛ tumi ɔtɛla awie biala wɔ anwuma nee aze.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 14.

13. Duzu ati a Baebolo ne ka kɛ Gyisɛse le “Nyamenle ne mɔɔ bɛnnwu ye la ɛsaso” a?

13 Gyihova nee ɔ Ra Gyisɛse vale ɛvolɛ mgbe mgbe dɔɔnwo bɔle nu yɛle gyima kolaa na bɛabɔ anwuma nee aze. Ɛnee bɛkulo bɛ nwo edwɛkɛ kpole kpalɛ! (Dwɔn 3:35; 14:31) Gyisɛse zukoale ɔ ze subane ne mɔ kpalɛ yemɔti Baebolo ne ka kɛ “ɔle Nyamenle ne mɔɔ bɛnnwu ye la ɛsaso.”​—Kɔlɔsaema 1:15.

14. Kɛ ɔyɛle mɔɔ bɛwole Gyihova Ara ne mɔɔ sonle bolɛ la kɛ sonla ɛ?

14 Ɛnee Gyihova Ara ne mɔɔ sonle bolɛ maa ye la lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbavi anwuma na yeamaa bɛawo ye wɔ azɛlɛ ye azo kɛ sonla. Kɛzi ɔholale ɔyɛle ɛhye ɛ? Gyihova luale nwanwane adenle zo yele ɔ Ra ne ngoane vile anwuma na ɔvale ɔwulale bɛlɛra bie mɔɔ ɛnze nrenyia mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mɛle la awodeɛ nu. Ɛhye kile kɛ ɛnee ɔngyia kɛ Gyisɛse nyia selɛ mɔɔ le dasanli a. Yemɔti Mɛle wole kakula mɔɔ di munli la na ɔdonle ye duma Gyisɛse.​—Luku 1:30-35.

KƐZI ƐNEE GYISƐSE DE Ɛ?

15. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanwu Gyihova kpalɛ ɛ?

15 Saa ɛkenga Mateyu, Maake, Luku nee Dwɔn mbuluku ne mɔ a, ɛbahola wɔazukoa Gyisɛse ɛbɛlabɔlɛ nee ye subane ne mɔ anwo ninyɛne dɔɔnwo. Bɛfɛlɛ mbuluku zɔhane mɔ Edwɛkpa ne. Kɛmɔ Gyisɛse le kɛ ɔ Ze la ati, mɔɔ ɛbagenga la baboa wɔ yeamaa wɔanwu Gyihova kpalɛ. Ɛhye ati a Gyisɛse hanle kɛ: “Mɔɔ ɛnwu me la ɛnwu Selɛ ne noko” la.​—Dwɔn 14:9.

16. Duzu a Gyisɛse hilehilele a? Nienwu a Gyisɛse ngilehilelɛ ne vi a?

16 Menli dɔɔnwo vɛlɛle Gyisɛse “Kilehilevolɛ.” (Dwɔn 1:38; 13:13) Ninyɛne mɔɔ hyia kpole kpalɛ mɔɔ ɔhilehilele la anu ko a le “Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkpa ne.” Duzu a le Belemgbunlililɛ ɛhye? Yemɔ a le Nyamenle arane ne mɔɔ wɔ anwuma mɔɔ banlea azɛlɛ ye kɔsɔɔti azo na yeamaa menli mɔɔ tie Nyamenle la kɔsɔɔti anyia nyilalɛ la. (Mateyu 4:23) Debie biala mɔɔ Gyisɛse hilehilele la vi Gyihova ɛkɛ. Gyisɛse hanle kɛ: “Mɔɔ mekilehile la ɛnle me ɛdeɛ, emomu ɔle mɔɔ zoanle me la ɛdeɛ.” (Dwɔn 7:16) Ɛnee Gyisɛse ze kɛ Gyihova kpondɛ kɛ menli te edwɛkpa ne mɔɔ kile kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bali azɛlɛ ye azo tumi la.

17. Nienwu a Gyisɛse yɛle ye ngilehilelɛ gyima ne a? Duzu ati a ɔbɔle mɔdenle ɔhilehilele awie mɔ ɛ?

17 Nienwu a Gyisɛse yɛle ye ngilehilelɛ gyima ne a? Ɛleka biala mɔɔ ɔnwunle menli la. Ɔhilehilele menli wɔ azuamgbole zo, namunamu nu, gua nu, ɛzonlenlɛ azua nu yɛɛ bɛ awuke nu. Yeammaa menli andia amba ɔ gyakɛ azo. Ɛnee ɔta ɔkɔ bɛ ɛkɛ. (Maake 6:56; Luku 19:5, 6) Gyisɛse yɛle gyima ɛsesebɛ na ɔbɔle mɔdenle ɔvale mekɛ dɔɔnwo ɔhilehilele awie mɔ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɛnee ɔze kɛ Nyamenle kulo kɛ ɔyɛ ye zɔ yɛɛ kɛmɔ ɛnee ɔtie ɔ Ze dahuu la ati ɔ. (Dwɔn 8:28, 29) Eza Gyisɛse hanle edwɛkɛ ne ɔluakɛ ɛnee ɔ kunlu yelɛyela ye maa menli. (Kenga Mateyu 9:35, 36.) Ɔnwunle kɛ ɛnee ɛzonlenlɛ nu mgbanyima ne mɔ ɛngilehile nɔhalɛ mɔɔ fale Nyamenle nee ye Belemgbunlililɛ ne anwo la. Yemɔti ɛnee ɔkpondɛ kɛ ɔboa menli dodo biala mɔɔ ɔbahola la ɔmaa bɛte edwɛkpa ne.

18. Gyisɛse subane boni a ɛ nye die nwolɛ kpalɛ a?

18 Ɛnee Gyisɛse kulo menli na ɔdwenle bɛ nwo. Ɛnee ɔ ti akunlu le kɛnlɛma yɛɛ menli kola wolo ye. Ɛnee ngakula bɔbɔ kulo kɛ bɛkɔ ye ɛkɛ. (Maake 10:13-16) Ɛnee Gyisɛse di pɛlepɛle dahuu. Ɛnee ɔkyi awule nyɛleɛ nee nzisi. (Mateyu 21:12, 13) Wɔ ye mekɛ zo, ɛnee mraalɛ ɛnlɛ nwolɛ adenle dɔɔnwo yɛɛ ɛnee bɛmbu bɛ. Noko Gyisɛse bule mraalɛ na ɔlile bɛ eni dahuu. (Dwɔn 4:9, 27) Ɛnee Gyisɛse eza bɛlɛ ɔ nwo aze kpalɛ. Kɛ neazo la, kenle ko nɔsolɛ bie ɔwowole ye ɛzoanvolɛ ne mɔ agyakɛ anwo, ɛhye le debie mɔɔ akɛlɛ a ta yɛ a.​—Dwɔn 13:2-5, 12-17.

Gyisɛse hanle edwɛkɛ ne wɔ ɛleka biala mɔɔ ɔnwunle menli la

19. Neazo boni a kile kɛ ɛnee Gyisɛse ze mɔɔ hyia menli kpalɛ na ɔkulo kɛ ɔboa bɛ ɛ?

19 Ɛnee Gyisɛse ze mɔɔ hyia menli kpalɛ la na ɛnee ɔkulo kɛ ɔboa bɛ. Ɛhye lale ali wienyi wɔ mekɛ mɔɔ ɔvale Nyamenle tumi ɔyɛle awie mɔ ayile wɔ nwanwane adenle zo la. (Mateyu 14:14) Kɛ neazo la, kokobɛvolɛ bie rale Gyisɛse ɛkɛ na ɔhanle kɛ: “Saa ɛkulo a, maa me nwo ɛde.” Nyane mɔɔ ɛnee nrenyia ne ɛlɛdi la hanle Gyisɛse. Nrenyia ne anwo yɛle ye alɔbɔlɛ na ɛnee ɔkulo kɛ ɔboa ye. Yemɔti ɔzɔle nrenyia ne na ɔhanle kɛ: “Mekulo! Ɛ nwo ɛde.” Na nrenyia ne dele kpɔkɛ! (Maake 1:40-42) Ɛnea a kɛzi nrenyia ne dele nganeɛ ɛ?

ƆLILE NƆHALƐ ƆMAANLE Ɔ ZE DAHUU

20, 21. Kɛzi Gyisɛse yɛle Nyamenle mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛtie ye la anwo neazo kpalɛ ɛ?

20 Gyisɛse a yɛle Nyamenle mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛtie ye la anwo neazo kpalɛ a. Ɔnva nwo mɔɔ zile anzɛɛ mɔɔ ye agbɔvolɛ vale yɛle ye la, ɔlile nɔhalɛ ɔmaanle ɔ Ze. Kɛ neazo la, mɔɔ Seetan zɔle ye nleanle la, yeanyɛ ɛtane. (Mateyu 4:1-11) Gyisɛse mbusuafoɔ bie mɔ bɔbɔ anlie anli kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne a na bɛhanle kɛ “yezɛ,” noko Gyisɛse hɔle zo yɛle Nyamenle gyima ne. (Maake 3:21) Mɔɔ Gyisɛse agbɔvolɛ hilele ye nyane bɔbɔ la, ɔlile nɔhalɛ ɔmaanle Nyamenle yɛɛ yeanyɛ bie yeantia bɛ ɛlɛ.​—1 Pita 2:21-23.

21 Mekɛ mɔɔ bɛhilele Gyisɛse nyane na bɛhunle ye alɔbɔlɛ nu bɔbɔ la, ɔlile nɔhalɛ ɔmaanle Gyihova. (Kenga Felepaema 2:8.) Dwenle amaneɛ dɔɔnwo mɔɔ ɔnwunle ye wɔ kenle mɔɔ ɔwule la anwo nea. Bɛhyele ye, bɛlile daselɛ adalɛ bɛtiale ye kɛ yeha munzule edwɛkɛ, ndɛnebuavolɛma mɔɔ bɛnli nɔhalɛ la buale ye fɔlɛ, menli dɔɔnwo golole ɔ nwo, sogyama yɛle ye amumuyɛ na bɛbɔle ye baka nu. Mɔɔ ɔlɛwu la, ɔdeanle nuhua kɛ: “Yewie!” (Dwɔn 19:30) Gyisɛse wule la, ye kenle nsa ne azo Gyihova dwazole ye na ɔmaanle ye sunsum nu sonlabaka. (1 Pita 3:18) Dapɛne ekyi pɛle nu la, Gyisɛse ziale hɔle anwuma, “ɔhɔdɛnlanle Nyamenle asa fema zo,” na ɔhendɛle kɛ Nyamenle bayɛ ye Belemgbunli.​—Hibuluma 10:12, 13.

22. Kɛmɔ Gyisɛse lile nɔhalɛ maanle ɔ Ze la ati, nwolɛ adenle boni a yɛnyia a?

22 Kɛmɔ Gyisɛse hɔle zo lile nɔhalɛ maanle ɔ Ze la ati, kɛkala yɛnyia nwolɛ adenle kɛ yɛbadɛnla aze dahuu wɔ paladaese kɛ mɔɔ Gyihova bɔle nwolɛ kpɔkɛ la. Wɔ tile bieko anu, yɛbazuzu kɛzi Gyisɛse ewule ne bahola amaa yɛadɛnla aze dahuu la anwo.

^ ɛden. 11 Bɛfɛlɛ Gyihova Selɛ ɔluakɛ ɔdaye a ɔle Bɔvolɛ ne a. (Ayezaya 64:8) Bɛfɛlɛ Gyisɛse Nyamenle Ara ɔluakɛ Gyihova a bɔle ye a. Bɛfɛlɛ anwumabɔvolɛma nee Adam noko Nyamenle amra.​—Dwobu 1:6; Luku 3:38.