1, 2. a) Mu̱ nuꞌi xkä o̱de te rä thuhu nꞌa rä jäꞌi näꞌä rä famoso, ¿dä za gi ꞌñenä ge gi pädi xä ñho toꞌoꞌä? b) ¿Te di mbeni yä jäꞌi de rä Hesu?

MÄPAYA ꞌmu̱i ndunthi yä jäꞌi nuꞌu̱ yä famoso. Zäi ge nuꞌi xkä o̱de ndaꞌä yä thuhu rꞌa de geꞌu̱. Pe ¿dä za gi ꞌñenä ge gi pädi xä ñho toꞌo nuꞌu̱ yä jäꞌi ho̱nse̱ ngeꞌä xkä o̱de te yä thuhu? Hinä. Ko ho̱nse̱ gi pädi te yä thuhu, hindi signifika ge gi pädi tengu yä mꞌu̱i.

² O̱tꞌe ngu 2.000 yä je̱ya dende nuꞌmu̱ rä Hesu bi mꞌu̱kua ha rä Xiꞌmhai. Mäske kasi gatꞌho yä jäꞌi xä yꞌo̱de de geꞌä, pe hingi pädi toꞌoꞌä o tengu rä mꞌu̱i. Ndunthi yä jäꞌi enä ge näꞌä mi nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ mrä hojäꞌi, rꞌaa enä ge rä Hesu mi nꞌa rä profeta, märꞌaa enä ge rä Hesu geꞌä Äjuä. Xi nuꞌi, ¿gi pädi xä ñho toꞌo rä Hesu? (Hyandi rä nota 12, «Ñhesukristo»).

3. ¿Por hanja xa mähyoni gä pädihu̱ toꞌo Jeoba ꞌne toꞌo rä Hesu?

³ ¿Por hanja xa mähyoni gä pädihu̱ toꞌo rä Hesu? Rä Biblia enä: «Gehnä signifika rä te pa nzäntho, toꞌo dä zo̱ho̱ dä bädi toꞌoꞌi, se̱he̱ꞌi rä Zi Dada mäjuäni, ꞌne näꞌä toꞌo guä pe̱hni, Ñhesukristo» (Juan 17:3, TNM). Hää, mu̱ gä pädihu̱ toꞌo xa mäjuäni Jeoba ꞌne rä Hesu, ma dä za gä ꞌmu̱ihu̱ pa nzäntho ha rä Xiꞌmhai (Juan 14:6, TNM). ꞌNehe, xä ñho gä pädihu̱ toꞌo rä Hesu, ngeꞌä näꞌä bi zoogi nꞌa rä hogä ejemplo de hanja ri ꞌñehe gä ꞌmu̱ihu̱ ꞌne gä tratahu̱ mä mikꞌeihu̱ (Juan 13:34, 35). Ha rä ntheke 1 de nunä mfistꞌofo dä pädihu̱ näꞌä xa mäjuäni de Äjuä. Nubye̱, ma gä handihu̱ te udi rä Biblia de rä Hesu.

4. ¿Te signifika yä noya Mesia ꞌne Kristo?

⁴ Ndunthi yä je̱ya änte de xä mꞌu̱i rä Hesu, ha rä Biblia ya mi hutsꞌi ge rä Zi Dada Jeoba xki promete dä me̱hni rä Mesia o Kristo. Rä noya Mesia bi ehe de rä idioma hebreo, ꞌne Kristo bi ehe de rä idioma griego. Nuya yoho yä noya di signifika: «Näꞌä xä thahni». Tanto Mesia ngu Kristo signifika näꞌä toꞌo Äjuä xä huahni pa dä umbäbi nꞌa rä däta nsu. Rä Mesia go geꞌä ma dä kumpli gatꞌho nuꞌu̱ yä promesa xä ja Äjuä.

5. ¿Te mi mbeni de rä Hesu nuꞌu̱ yä de̱ni?

⁵ Nuꞌu̱ yä de̱ni rä Hesu hinte mä duda mi pe̱ꞌtsi ge rä Hesu mi geꞌä rä Mesia o Kristo (Juan 1:41). Por ejemplo, rä apostol Pedro bi ꞌñembäbi rä Hesu: «Nuꞌi go geꞌäꞌi grä Kristo» (Mateo 16:16). Pe xi nuju̱, ¿hanja dä za gä pädihu̱ ge rä Hesu go geꞌä rä Mesia?

6. ¿Te xä me̱fi Jeoba pa dä za gä pädihu̱ toꞌo rä Mesia?

⁶ Yä nthebetho yä je̱ya änte de xä mꞌu̱i rä Hesu, yä profeta Äjuä bi yꞌofo ndunthi yä detalle de rä Mesia pa dä matsꞌi yä jäꞌi dä bädi toꞌoꞌä. Ma gä huxu̱ nꞌa rä ejemplo. Mu̱ nuꞌi dä siꞌi gi ma habu̱ tso̱ho̱ yä autobus pa gi thädi nꞌa rä jäꞌi näꞌä nunka xkä hyandi, ¿hänge dä maxꞌäꞌi ndunthi mu̱ dä siꞌi tenguꞌä ꞌne hanja xä ñhee? Njabu̱ ꞌnehe, rä Zi Dada Jeoba bi mändabi yä profeta dä yꞌofo näꞌä ma xä me̱fi ꞌne näꞌä ma xä thogi rä Mesia. Hänge mu̱ gä nxadihu̱ rä Biblia, ma gä dahu̱ ngue̱nda ge rä Hesu bi kumpli gatꞌho nuꞌu̱ yä profesia bi tꞌofo de geꞌä, ꞌne hinte mä duda ma gä pe̱ꞌtsihu̱ ge rä Hesu go geꞌä rä Mesia o Kristo.

7. ¿Ndaꞌu̱ nuꞌu̱ yoho yä profesia udi ge rä Hesu go geꞌä rä Mesia?

⁷ Ma gä handihu̱ te bi yꞌofo yoho yä profeta Äjuä.  Nꞌaa, ngu 700 yä je̱ya änte de xä mꞌu̱i rä Hesu, rä profeta Miqueas bi yꞌofo ge rä Mesia ma xä mꞌu̱i ha nꞌa rä tꞌu̱kä hnini rä thuhu Belén (Miqueas 5:2). ¡ꞌNe hää bi thogi njabu̱! (Mateo 2:1, 3-9). Yoho, rä profeta Daniel bi yꞌofo ge rä Mesia ma xä zo̱ho̱ ha rä je̱ya 29 (Daniel 9:25). Nunä profesia ꞌnehe bi kumpli. * Nuya ho̱nse̱ yoho yä ejemplo de nuꞌu̱ mä ndunthi yä profesia bi kumpli rä Hesu ꞌne udi xä ñho ge go geꞌä rä Mesia.

8, 9. Nuꞌmu̱ bi nxixtehe rä Hesu, ¿te mä tꞌo̱tꞌe bi ꞌñudi xä ñho ge mi geꞌä rä Mesia?

⁸ Jeoba xä uni yä prueba ge rä Hesu go geꞌä rä Mesia. Por ejemplo, Jeoba bi prometebi Juan Bautista ge ma xä umbäbi nꞌa rä señä pa xä bädi toꞌo rä Mesia. Hänge ha rä je̱ya 29, nuꞌmu̱ rä Hesu bi nxixtehe ha rä río Jordán, Juan Bautista bi hyandi näꞌä señäꞌä. Rä Biblia enä: «Mi uadi bi nxixtehe, bi bo̱tsꞌe de ha rä dehe, ꞌnepu̱ bi xogi mähetsꞌi ꞌne bi hyandä rä Mäkä Ndähi [o espiritu santo] Äjuä bä käi ngu nꞌa rä zi domitsu ꞌne bi ꞌñe bi zo̱ho̱ ha geꞌä. Y bi ntꞌo̱de nꞌa rä noya de mähetsꞌi ꞌne bi ꞌñenä: “Nuni go gehni mä hmäkä Tꞌu̱, ꞌne xi di hopä rä mꞌu̱i”» (Mateo 3:16, 17). Mi hyandi nunä señä ꞌne mi yꞌo̱de njabu̱ Juan Bautista, hinte mä duda bi me̱ꞌtsi ge rä Hesu mi geꞌä rä Mesia (Juan 1:32-34). Ora bi zo̱päbi rä espiritu santo rä Hesu, geꞌmu̱ bi zo̱ho̱  bi Mesia o Kristo näꞌä xki huahni Jeoba pa dä Nrey ꞌne dä gu̱tꞌi rä ꞌñuu (Isaías 55:4).

⁹ Nuꞌu̱ yä profesia huxä ha rä Biblia ꞌne näꞌä bi mää ꞌne bi me̱fi Jeoba nuꞌmu̱ bi nxixtehe rä Hesu, udi ge rä Hesu go geꞌä rä Mesia. Pe, ¿de habu̱ bä ehe rä Hesu ꞌne mi tenguꞌä rä mꞌu̱i? Ma gä hanthu̱ te udi rä Biblia.

10. ¿Habu̱ mi ꞌmu̱i rä Hesu änte de dä ꞌñehe ha rä Xiꞌmhai?

¹⁰ Rä Biblia udi ge rä Hesu mi ꞌmu̱i ha mähetsꞌi änte de dä ꞌñehe ha rä Xiꞌmhai. Rä profeta Miqueas bi ꞌñenä ge rä Mesia «bi mꞌu̱i dende mäyaꞌmu̱» (Miqueas 5:2). Ndunthi yä mꞌiki rä Hesu bi mänse̱ ge näꞌä ya mi ꞌmu̱i ha mähetsꞌi änte de dä ꞌñehe ha rä Xiꞌmhai (hñeti Juan 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5). Ja gehni mi ꞌmu̱i rä Hesu ko rä Dada ꞌne xa mi ntsitsꞌi xä ñho.

11. ¿Por hanja Jeoba xa di mädi ꞌne di numäñho rä Hesu?

¹¹ Rä Zi Dada Jeoba xa di mädi ꞌne di numäñho rä Hesu. ¿Por hanja? Ngeꞌä änte de dä hyoki gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe, Jeoba mꞌe̱tꞌo bi hyoki rä Hesu. Hänge rä Hesu tꞌembäbi «rä mu̱di tꞌu̱ de gatꞌho näꞌä bi thoki» (Colosenses 1:15, TNM). * Jeoba bi hyokise̱ rä Hesu ꞌne hinto bi matsꞌi, hänge rä Hesu tꞌembäbi «rä rꞌa Tꞌu̱» (Juan 3:16). Mꞌe̱fa, rä Hesu bi matsꞌi Jeoba pa bi hyoki gatꞌho yä tꞌo̱tꞌe (Colosenses 1:16, TNM). ꞌNehe, ho̱nse̱ rä Hesu go geꞌä tꞌembäbi «rä Noya». ¿Por hanja? Ngeꞌä rä Hesu go geꞌä mi häꞌspäbi tanto yä e̱nxe̱ ngu yä jäꞌi nuꞌu̱ yä mensaje ꞌne yä mhända Jeoba (Juan 1:14).

12. ¿Hanja di pädihu̱ ge rä Hesu hingä mähye̱gi ko Äjuä?

¹² Rꞌa yä jäꞌi kamfri ge rä Hesu go geꞌä Äjuä, pe hingä geꞌä udi rä Biblia. Rä Biblia mää ge Jeoba go bi hyoki rä Hesu. Pe rä Zi Dada Jeoba xä mꞌu̱i dende nzäntho ꞌne hinto bi hyokiꞌä (Salmo 90:2). Rä Biblia  udi ge Jeoba mädä ꞌne mänꞌa ja rä tsꞌe̱di ke rä Hesu, ngeꞌä go geꞌä rä Dada. Rä Hesu näꞌä rä Tꞌu̱ ꞌne nunka xä mbeni dä ñhe̱hui rä Dada (hñeti Juan 14:28; 1 Corintios 11:3). Ho̱nse̱ Jeoba go geꞌä «rä Zi Dada Näꞌä pe̱ꞌtsi Gatꞌho rä tsꞌe̱di» (Génesis 17:1). Tanto ha mähetsꞌi ngu ha rä Xiꞌmhai, hingi ꞌmu̱i toꞌo dä ñhe̱hui Jeoba. (Hyandi rä nota 14, «Rä trinida, nꞌa rä ntꞌudi näꞌä hingä mäjuäni»).

13. ¿Por hanja rä Biblia enä ge rä Hesu «ri hñätsꞌi Äjuä»?

¹³ Rä Zi Dada Jeoba ꞌne rä Tꞌu̱ bi mpe̱fi mähye̱gi durante yä miyontho yä je̱ya änte de xä hyoki mähetsꞌi ꞌne rä Xiꞌmhai, ¡hänge nuꞌu̱ bi zo̱ho̱ xa bi mädi nꞌa ngu mänꞌaa! (Juan 3:35; 14:31). Rä Hesu bi de̱mbäbi xä ñho rä mꞌu̱i rä Dada, hänge rä Biblia enä ge rä Hesu «ri hñätsꞌi Äjuä» (Colosenses 1:15, TNM).

14. ¿Te bi me̱fi Jeoba pa njabu̱ rä Tꞌu̱ bi mꞌu̱i ha rä Xiꞌmhai ngu nꞌa rä jäꞌi?

¹⁴ Rä Hesu bi mꞌu̱i dispuesto bi zoogi mähetsꞌi pa bä ehe bi mꞌu̱i nuua ha rä Xiꞌmhai. Pa geꞌä, Jeoba bi ja nꞌa rä milagro: ¡bi pombäbi rä te näꞌä rä Tꞌu̱ pa ha rä mu̱i nꞌa rä nxutsi mi rä thuhu María! Hänge rä Hesu bi mꞌu̱i nsi rä pekado ngeꞌä Jeoba go geꞌä rä Dada, hingä nꞌa rä jäꞌi de nuua ha rä Xiꞌmhai (Lucas 1:30-35).

15. ¿Te dä za gi pe̱fi pa mänꞌa gi pädi xä ñho tenguꞌä rä mꞌu̱i rä Zi Dada Jeoba?

¹⁵ Hñeti nuꞌu̱ goho yä mfistꞌofo de rä Biblia tꞌembi yä Evangelio —Mateo, Marcos, Lucas ꞌne Juan— pa gi pädi mä nꞌa tu̱i de rä mꞌu̱i rä Hesu ꞌne näꞌä bi me̱fi. Koꞌmu̱ rä Hesu xa ri hñätsꞌi rä mꞌu̱i rä Dada, entremäs  gi pädi de rä Hesu mänꞌa ma gi pädi de rä Zi Dada Jeoba. Rä Hesu bi ꞌñenä: «Nuꞌä toꞌo xä hyanꞌgägi xä hyandä Äjuä mä Dada ꞌnehe» (Juan 14:9).

16. a) ¿Te bi ꞌñudi rä Hesu? b) ¿Habu̱ xki bädi gatꞌho näꞌä mi udi?

¹⁶ Rä Hesu mi fädi ngu nꞌa rä «Xahnäte» (Juan 1:38; 13:13). Näꞌä bi ꞌñudi yä hogä noya de nꞌa rä «Tsꞌu̱tꞌhui». Näꞌä Tsꞌu̱tꞌhuiꞌä, geꞌä näꞌä Gobiernu xä hñutsꞌi Jeoba ha mähetsꞌi. Nunä Gobiernu ma dä mända ha gatꞌho rä Xiꞌmhai ꞌne ma dä jäpi gatꞌho nuꞌu̱ yä jäꞌi o̱tꞌe yä mhända Jeoba (Mateo 4:23, TNM). Gatꞌho näꞌä mi udi rä Hesu xki bädi de Jeoba. Rä Hesu bi ꞌñenä: «Nuꞌä di udi, hingo di mänse̱ga. Nuꞌä bi ehe de Äjuä nuꞌä toꞌo bä pe̱nkägi» (Juan 7:16). Rä Hesu mi pädi xä ñho ge Jeoba, ne ge gatꞌho yä jäꞌi dä bädi ge rä Tsꞌu̱tꞌhui ma dä mända ha gatꞌho rä Xiꞌmhai.

17. a) ¿Habu̱ mi udi rä Hesu? b) ¿Por hanja bi uni gatꞌho de rä tiempo ꞌne rä tsꞌe̱di pa bi ꞌñuti yä jäꞌi?

¹⁷ Rä Hesu mi udi de Jeoba habu̱ gatꞌho mi tini yä jäꞌi: ha yä tai, ha yä hnini, habu̱ mi muntsꞌi yä jäꞌi pa dä xo̱kämbeni Äjuä, ha yä ꞌñuu ꞌne ha yä ngu yä jäꞌi. Rä Hesu mi pa mi honi yä jäꞌi, hingä mi to̱ꞌmi ge yä jäꞌi go xä ma xpä nuuꞌä (Marcos 6:56; Lucas 19:5, 6). Rä Hesu bi uni gatꞌho rä tiempo ꞌne rä tsꞌe̱di pa bi ꞌñuti yä jäꞌi. ¿Por hanja? Ngeꞌä mi pädi ge mi geꞌä rä bolunta Jeoba, hänge näꞌä nzäntho bi me̱fi näꞌä di ho rä Dada (Juan 8:28, 29). ꞌNehe mi uti yä jäꞌi ngeꞌä xa mi hueki (hñeti Mateo 9:35, 36). Rä Hesu bi hyandi ge nuꞌu̱ enä mi udi de Äjuä, himi uti yä jäꞌi näꞌä mäjuäni. Hänge rä Hesu bi matsꞌi yä jäꞌi dä bädi de Jeoba ꞌne de näꞌä rä Tsꞌu̱tꞌhui.

18. De nuꞌu̱ yä hogä mꞌu̱i bi ꞌñudi rä Hesu, ¿ndañꞌä mänꞌa xa gi ho?

 ¹⁸ Rä Hesu xa mi mädi ꞌne mi turämu̱i po yä jäꞌi, hänge asta yä zi bätsi mi pa mi tsu̱di (Marcos 10:13-16). Rä Hesu nzäntho bi trata mähye̱gi gatꞌho yä jäꞌi ꞌne mi nkue̱ nuꞌmu̱ himi tꞌo̱tꞌe rä justisia (Mateo 21:12, 13). Ha nuꞌu̱ yä paꞌu̱, himi thopäbi yä ꞌme̱hñä dä me̱ꞌtsi yä derecho ꞌne himi tꞌumbäbi rä tꞌekꞌei. Pe rä Hesu bi ꞌñeꞌspäbi rä nsu yä ꞌme̱hñä ꞌne bi trata ko rä tꞌekꞌei (Juan 4:9, 27). ꞌNehe, rä Hesu xa mi rä umilde. Ha näꞌä tiempoꞌä, nuꞌu̱ mi mꞌe̱go go geꞌu̱ mi xu̱kuäbi yä ua yä zo̱nte. Pe nꞌa rä pa, rä Hesu go bi xu̱kuäbi yä ua yä apostol (Juan 13:2-5, 12-17).

19. ¿Hanja bi ꞌñudi rä Hesu ge xa mäjuäni mi hueki yä jäꞌi?

¹⁹ Rä Hesu mi pädi xä ñho näꞌä mi thogi yä jäꞌi ꞌne mi honi hanja dä matsꞌi. Bi usa näꞌä rä tsꞌe̱di xki umbäbi Äjuä pa bi yꞌo̱the yä jäꞌi (Mateo 14:14). Nꞌa rä pa, nꞌa rä jäꞌi bi ꞌñembäbi rä Hesu: «Nuꞌmu̱ gi nehmä, nuꞌi ja ri tsꞌe̱di pa gi yꞌo̱thegi de nunä ñheni tsu̱ki». Rä Hesu xa bi hueki ora bi hyandi hängu mi sufri näꞌä zi ñꞌo̱ho̱, hänge bi tu̱ngi rä yꞌe̱ ꞌne bi yꞌo̱the (Marcos 1:40-42). ¿Dä za gi imäjinä te bi senti näꞌä zi jäꞌi?

20, 21. ¿Te mä hogä ejemplo bi zoogi rä Hesu?

²⁰ Rä Hesu nzäntho bi yꞌo̱te rä Dada ꞌne njabu̱ bi zoogi nꞌa rä hogä ejemplo. Mäske bi sufri ꞌne bi tꞌu̱tsa, näꞌä nunka bi ꞌuege de rä ꞌñuu Äjuä. Näꞌä bi ze̱ti gatꞌho nuꞌu̱ yä tentasio bi hñuꞌtsuäbi rä Zithu (Mateo 4:1-11). Rꞌa de nuꞌu̱ yä familia rä Hesu, himbi gamfri ge mi geꞌä rä Mesia ꞌne asta bi ꞌñembäbi «ge xki ꞌme̱ rä  mfeni». Pe hingä po geꞌä bi hye̱gi de dä me̱päbi Äjuä (Marcos 3:21). Nuꞌu̱ yä nkontra rä Hesu xa bi yꞌo̱tpäbi yä ntsꞌomꞌu̱i pe näꞌä nunka bi beni dä benga, ꞌne nzäntho bi me̱päbi rä bolunta rä Dada (1 Pedro 2:21-23).

²¹ Mäske rä Hesu xa bi tꞌu̱tsa ꞌne bi tho, näꞌä nunka bi ꞌuege de rä ꞌñuu Äjuä (hñeti Filipenses 2:8, TNM). ¡Imäjinä hängu bi sufri näꞌä rä pa bi tho! Yä nkontra bi zitsꞌi ante yä tsꞌu̱tꞌhui, bri nju̱ꞌspäbi yä nhemhñä ꞌne bri kondenä mäske hinte mä delito xki yꞌo̱tꞌe. Yä jäꞌi xa bi yꞌo̱tpä yä burla ꞌne rꞌa yä soldado xa bi me̱tꞌi ꞌne bi tsu̱ti ha nꞌa rä zaa. Ora ya ma xä du, rä Hesu bi ꞌñenä:  «Ja xä uadiua gatꞌho nuꞌä xkä ꞌme̱pkägi» (Juan 19:30). Rä Hesu bi du pe rä hñupaꞌä, Jeoba bi gu̱tsꞌi ngu nꞌa rä espiritu (1 Pedro 3:18, TNM). Mi thogi rꞌa yä semänä, rä Hesu bi mengi ha mähetsꞌi pa bä hudi ha rä hyo rä Dada ꞌne bi do̱ꞌmi asta nuꞌmu̱ bi thutsꞌi de gä Rey (Hebreos 10:12, 13).

22. ¿Te mä oportunida di pe̱ꞌtsihu̱ po näꞌä bi me̱fi rä Hesu?

²² Koꞌmu̱ rä Hesu nunka bi ꞌuengi de rä ꞌñuu Jeoba, nubye̱ gatꞌho di pe̱ꞌtsihu̱ rä oportunida de gä ꞌmu̱ihu̱ ha rä Paraiso nuua ha rä Xiꞌmhai, ja ngu mi ne Jeoba dende ri mu̱di. Ha näꞌä ntheke xä ꞌñepu̱ ma gä pädihu̱ te gatꞌho ma dä logra näꞌä rä te bi uni rä Hesu.