1, 2. (a) ?Mabu elɛ bunë kë ehɔ eɲënë, ɔɔ alɔ eɲë ngbeɲi é? (b) ?Mabughëwu capɩnë lɛ́ bu gbɔ tetenë Ofo hɔ́ é?

?BU YƆGHƆ gbɔ tete nkpɔca kë hɔ́ eɲë é? Bunë kë ehɔnë, gha lɛ́ n’ye bë ekpɛkpɛ alɔ edɔ álɛ bë egbɔ elɛ bu tete eɲë ngbeɲi. Àlɛ́ kɔ́ bunë kë hɔ́ eɲënë eyɛyɛ eɲë sɛ o, kɔ́ lɛ́ bunë jí eɲë apɩ o, n’yonë eɲë edà ghɩnë hɔ́ eɲë bu ntɔnë nasɩ.

² Bunë Ofo hɔ́ elënë powu ghë, nkpɔ lɛ́ bunë mían elë dɔ́ she bu powu. Në lɛ́ bu gbɔ tetenë Ofo hɔ́ ngiki. Nakwa órò ntɛnɩ ghë, ebá ewu n’ye, Ʒoova tʋ Jɛ Ʒezi Krisë wá eshipata n’ye, álɛ ebë eɔsɛ ehʋn-oo mɩɩ bë elɛ ananan. (Éka Matthieu 20:28.) Elë ghëwu, Ʒoova tʋ Ʒezi wá eshipata n’ye, álɛ bë enɛ elë capɩ. Ʒoova lɛ́ bu ntɔnë yá n’ye në kolo elë tete.

3. ?Mabughëwu ngiki erɔ é?

³ Capɩnë lɛ́ apɩnë Ʒoova nɛ́, álɛ bë eca ngiki epieji lakwa lɛ, rɔ lɛ ghë. (Éphésiens 1:7) Álɛ ebë emʋn bunë ghëwu capɩnë lɛ́ bunë mían elë tetenë, yɛsɛ n’ye ebë emʋn bunë shú lahɔ gbo Edɛnë yobɔnë ghë. Elë shìelë pidɛ, Adamë lɛ Ɛvë lɛ, kë lɛ́ lakwa. Noo kë lɛ́ lakwa ghëwunë, kë rɔ́. Elë esë elë erɔ, noo Adamë lɛ Ɛvë lɛ, kë bɔ́ lakwanë sáa elë.—Ékpɩ Jɔ eshi 9.

4. ?Ca kë lɛ́lɛ ëë Adamë é? ?Mabu Ofo lɔ́ në é?

⁴ N’ye Ʒoova bá lɛ́ yikpe pidɛ Adamënë, në lɔ́ ëë bu  yɔghɔ gbɔ tete nkpɔ: oohʋn cele. Adamë akɔnda lɛ, sɛakɔ lɛ powu lɛ́ ecele. Adamë ghe eja orogba, ghe ehɔsɛ, ghe erɔ. Noo Ʒoova ëë lɛ́ Adamë, në lɛ́ fɛ Adamë shì mɩnɛn. (Luc 3:38) Ʒoova lɛ Adamë lɛ, kë dídi jɔ eki fannga nhɛn. Ofo yá Adamë bunë në vívi n’ye Adamë bë elɛnë ayɔghɔ nhɛn. Në kpa lɔ́ në juman yɔghɔ tetenë në di.—Genèse 1:28-30; 2:16, 17.

5. ?Àlɛ́ Biblë ahɛ kɔ Ofo lɛ́ Adamë ‘bɔ́bɔ në omunë,’ ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?

⁵ Ofo lɛ́ Adamë “bɔ́bɔ në.” (Genèse 1:27) Ʒoova lɛ́ Adamë álɛ bë elɛ bu ayɔghɔ fɛ Ofo omunë mɩnɛn. Adamë bë eɔ kolo, aɛn bë eji në shi, bë elɛ bunë sheghë, bë kpa eɔ mɛnsɩ. Në lɔ́ Adamë shigbë álɛ bë enɩ bunë kolo ebɔ. Adamë gha lɛ́ robo. Ofo lɛ́ Adamë álɛ bë eɔsɛ edisʋ n’ye bë elɛ kɔ́ bu yɔghɔ o, kɔ́ bu pʋpʋ o. Saci Adamë dísʋ cé Ofo mbënë, saci në hʋn-oo mɩɩ lɛ́ ananan paradinë ghë.

6. ?Mícínë Adamë gha wú Ofo ghɩ wunë, mabu në gha ɔ́ɔsɛ në ekpa ewu n’ye wué? ?Élé bu ntɔnë eba eci elë esë aba é?

⁶ Noo Adamë gha wú Ofo ghɩ wunë, Ofo hɛ́ në kɔ në erɔ. Rɔ lɛ́ lakwapɩ gbɔ tetenë në nɛ́. Në cɔ́ghɔ në lɛ Ʒoova lɛ cɛwudinë, në péte eji tú në oohʋn celenë lɛ, paradinë në nʋnghënë lɛ. (Genèse 3:17-19) Adamë lɛ ɛve lɛ, kë gha dísʋ n’ye kebë ewu Ofo ghɩ. N’yonë, kë gha ɔɔsɛ kebë eji oohʋn ntɩ n’ye. Adamë bunë lɛ́në ghëwu, “lakwa hʋnwa maɛnnë ghë, lakwanë sé rɔ, ë rɔnë bɔ́ ëë esë kɛ́kɛ ngiki powu noo ngiki powu lɛ́ lakwa.” (Romains 5:12) Píe mícínë Adamë lɛ́ lakwanë, në vé në omunë lɛ, elë lɛ di kanga, lakwa lɛ, rɔ lɛ mërɩ. (Romains 7:14) ?Elë gha ɔɔ bunë ebë kpa eji ntɩ n’ye wué? Teteghë, ebë eɔsɛ eji bu ntɩ.

7, 8. ?Mabu lɛ́ capɩnë é?

 ⁷ ?Mabu lɛ́ capɩnë é? Bu aɲʋn eya capɩnë eshi. Epidɛghë, capɩ lɛ́ apɩnë kë enɛ álɛ kebë eka ghɩnë kë ɲí báshi afʋ. Àlɛ́ kë eɲi yiki bu apɩ, capɩnë lɛ́ apɩnë ghɩ ntɔnë bë enɛ álɛ kebë ekaka ëë bunë elɔ ëë aji. Aɲʋn ghë, capɩ lɛ́ apɩnë kë enɛ ebidi aa shi, apɩnë kë enɛ eve bu, në lɛ́ bu nkpɔ alɔ.

⁸ Bu apʋpʋnë Adamë lakwanë sénë lɛ, rɔnë efɩ elënë lɛ, ghɩʋn gha ɔɔsɛ bë enɛ kelë apɩ. Ese, Ʒoova omunë lɛ́ bu álɛ bë eca elë epieji lakwa lɛ, rɔ lɛ ghë. Elë éwu bunë capɩnë elɛ, alɛ n’ye ebë eba ewu ayɔghɔ ëë ghë lɛ.

9. ?Élé kebë eba eɔsɛ enɛ capɩnë é?

⁹ Ghɩʋn gha ɔɔsɛ bë enɛ oohʋn celenë Adamë cɔ́ghɔnë apɩ tata. ?Mabughëwu é? Noo lakwa nʋn elë powu sɛ. (Psaume 49:7, 8) Bunë kebë eɔsɛ ebɔ enɛ capɩ ntɔnë, ëë lɛ́ yiki oohʋn cele fuɔ. Bu ntɔnë ghëwu, kë lɛ́lɛ ëë “capɩnë etiti-aka.” (1 Timothée 2:6) Bu ntɛnɩ kebë ebɔ enɛ capɩnë lɛ, oohʋnnë Adamë cɔ́ghɔnë lɛ, bë eɔ alɔ nkpɔkpɔnë.

10. ?Élé Ʒoova bá nɛ́ capɩnë é?

¹⁰ ?Élé Ʒoova bá nɛ́ capɩnë é? Ʒoova tʋ Jɛnë kpɛ́kpɛ në alɔ dɔ́në, wá eshipata n’ye. Ʒezinë lɛ́ Jɛ ntɔnë, lɛ́ Ofo babu pidɛ. (1 Jean 4:9, 10) Ʒezi nʋn Shì sɛ oforu gbo. Ese, në dísʋ wá eshipata n’ye. (Philippiens 2:7) Ʒoova bɔ́ Ʒezi oohʋnnë lé yighɔ nkpɔ opu eshipata n’ye. N’yonë kë hʋn Ʒezi, në lɛ́ yikinë lakwa gha nʋn në sɛ.—Luc 1:35.

11. ?Élé yiki nkpɔ bë eba eɔsɛ enɛ capɩ elɔ ngiki powu é?

¹¹ Mícínë Adamë, yikpe pidɛnë, gha wú Ʒoova ghɩ wunë,  në cɔ́ghɔ ngiki powu oohʋn celenë. ?Yiki fuɔ bë eɔsɛ eghɔ rɔnë efɩ Adamë jɛelënë powu enɩ wú? Agbate, yiki fuɔ bë eɔsɛ eghɔ ëë enɩ. (Éka Romains 5:19.) Ʒezinë gha lɛ́ lakwa wu tatanë, bɔ́ ëë oohʋn celenë nɛ́ capɩnë. (1 Corinthiens 15:45) Ʒezi oohʋn celenë bë eɔsɛ eghɔ rɔnë efɩ Adamë jɛelënë powu enɩ.—1 Corinthiens 15:21, 22.

12. ?Mabughëwu Ʒezi bë epɛ edɔ é?

¹² Biblë eya n’ye Ʒezi bá wú yalɛ mɩɩ gbɔ́ rɔ́. Kë lé në ngbele abɛlɛ ghë, kë kɩkɩ në shi dá ahɛlɛ ti ghë, álɛ në éwu yalɛ mɩɩ lɛ në egbɔ erɔ. (Jean 19:1, 16-18, 30) ?Mabughëwu Ʒezi bë eba nhɛn epɛ edɔ é? Noo Satan hɛ́ kɔ ghɩʋn gha ɔɔsɛ bë edi ecele Ofo ngbeɲi àlɛ́ enʋn mian ghë. Ʒezi yá n’ye ghɩnë lakwa gha nʋn ëë sɛ, bë eɔsɛ edi ecele Ofo ngbeɲi àlɛ́ bɔ́bɔ́ në epɛ mɩɩ edɔ eshe në. Édi akɔnda ewu n’ye bunë Ʒezi lɛ́në bá yɛ́yɛ Ʒoova sɛ!—Proverbes 27:11; ékpɩ Jɔ eshi 15.

13. ?Élé kë bá nɛ́ capɩnë é?

¹³ ?Élé kë bá nɛ́ capɩnë é? Ʒezi bɔ́ në oohʋn celenë në bɔ́ nɛ́ capɩnë, cé yá Shì. Ʒuifë-aghɩ kalandrienë ghë, agbʋʋn 33, Nizan vɛnë ëë mici enɛn-alɛ́në (14) ghë, Ʒoova ká Ʒezi kaɛnghɩnelë shigbë afʋ álɛ kebë ée në. (Hébreux 10:10) Mici arɩ sáasɛ, Ʒoova púlɛ Ʒezi. Në gha káka gha wá eji gha hʋn-oo yiki sɛakɔ ghë n’ye, ese në káci wawɛ. Nʋnmɔn je, n’ye Ʒezi bá káka yí oforu, Shì sɛ gbonë, në bɔ́ në oohʋn celenë në bɔ́ nɛ́ capɩnë yá Ʒoova, álɛ Ʒoova bë ebɔ ëë eca elë. (Hébreux 9:24) Pëlɛ noo kë nɛ́ elë capɩnë, lakwa lɛ, rɔ lɛ, bë eɔsɛ eka elë miji.—Éka Romains 3:23, 24.

14, 15. ?Mabu ebë elɛ álɛ Ofo bë eɲa lakwa shi ehɔ elë é?

¹⁴ Elë ewu ayɔghɔ bu gbɔ tetenë Ofo hɔ́ elënë ghë dádá. Elë éwu n’ye elë eba ewu ayɔghɔ bu ntɔnë ghë amɛn, alɛ n’ye ebë kpa eba ewu ayɔghɔ ëë ghë ngbeɲi gbo lɛ.

¹⁵ Ofo eɲa lakwa shi ehɔ elë. Ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë elɛ bunë sheghë cibɩ powu. Elë enɛ epiɛ, mici jɔghɔ elë elɛ̀ mbë pʋ, elë elɛ bu kwa. (Colossiens 1:13, 14) ?Élé Ofo bë eba eɲa lakwa shi ehɔ elë é? Bu pʋnë elɛ́në, bë erɛrɛ elë nahɔnrɛghë, ebë ése elë esë eshi esɛrɛ Ʒoova álɛ bë eɲa lakwa shi ehɔ elë. N’yonë, ebë eɔsɛ eji ntɩ n’ye Ofo bë eɲa lakwa shi ehɔ elë.—1 Jean 1:8, 9.

16. ?Mabu ebë elɛ álɛ akɔnda bë efɩ elë é?

¹⁶ Akɔnda bë eɔsɛ efɩ elë ayɔghɔ nhɛn. ÀIɛ́ elë akɔndanë ehɛ elë kɔ bunë elɛ́në gha yɛsɛ, sɛ bë eɔsɛ erɔrɔ elë shi, ebë eɔsɛ edi akɔnda n’ye elë gha pí bʋʋn. Ese, gha bá gha yɛ n’ye ebë ekaka bà. Àlɛ́ elë asɛrɛ Ʒoova álɛ bë eɲa lakwa shi ehɔ elë, ebë eɔsɛ eji ntɩ n’ye në cé elë sɛrɛnë, në ɲá lakwa shi hɔ́ elë. (Hébreux 9:13, 14) Ʒoova evivi n’ye ebë ebɔ elë jɔrɛrɛ lɛ, bu kwanë elë elɛ́në lɛ powu eka edi në. (Hébreux 4:14-16) Àlɛ́ elë eba nhɛn elɛ, elë lɛ Ofo lɛ bë eɔsɛ enʋn bɛtɛɛ ghë.

17. ?Noo elë ghëwu, Ʒezi wú rɔnë, shiyɔ nkpɔca ebë eɔsɛ ewu é?

¹⁷ Elë eji ananan oohʋnnë ntɩ. “Apɩnë lakwa enɛnë ëë lɛ́ rɔ, ese bunë Ofo ehɔnë, ëë lɛ́ ananan oohʋnnë në eghʋ elë Kpashi Krisë Ʒezi ghë elɔnë.” (Romains 6:23) Noo elë ghëwu, Ʒezi wú rɔnë, ebë eɔsɛ ehʋn-oo mɩɩ bë elɛ ananan, oro ghe ekpa ghe egba elë n’ye tata. (Révélation 21:3, 4) ?Ese, mabu ebë elɛ álɛ ebë ewu shiyɔ ntɔnelë é?

18. ?Élé ebá mʋn n’ye Ʒoova kolo elë é?

¹⁸ Édi akɔnda ewu n’ye sɛ bá yɛ́yɛ eɲë mícínë yiki hɔ́ eɲë bu yɔghɔ nhɛn. Capɩnë ëë lɛ́ bu yɔghɔnë dɔ́ she bunë kebë eɔsɛ ehɔ elënë powu. Yɛsɛ n’ye ebë eda Ʒoova nasɩ ayɔghɔ nhɛn eya n’ye emʋn tɩ, bunë në lɛ́ lɔ́ elënë ghëwu. Jean 3:16 ehɛ elë kɔ “Ofo kolo maɛnnë dɔ́ mɩɩ, ëë ghëwu, në bɔ́ në Jɛ mɔn-nkpɔnë hɔ́.” Agbate, Ʒoova kolo elë dɔ́ mɩɩ, ëë ghëwu, në lɔ́ në Jɛ Ʒezinë kpɛ́kpɛ në alɔ dɔ́në. Ekpa mʋn n’ye Ʒezi esë kolo elë dɔ́, noo në omunë, në dísʋ n’ye në erɔ elë ghëwu. (Jean 15:13) Capɩnë lɛ́ bunë Ʒoova lɛ, Ʒezi lɛ, kë hɔ́ eɲë óó eya n’ye kë kolo eɲë.—Galates 2:20.

19, 20. (a) ?Élé eɲë eba eɔsɛ ekaci Ʒoova cɛwu é? (b) ?Élé eɲë eba eɔsɛ eya n’ye eɲë edisʋ ebɔ ntɛɛnnë Ʒezi yíyi nɛ́ capɩnë é?

¹⁹ ?Pëlɛ noo eɲë wú n’ye Ofo kolonë bá dɔ́omunë, élé eɲë éba ekaci Ofo cɛwu é? N’ye ebë ekolo ghɩnë elë gha mʋn wunë, ekpɛkpɛ elɔ elë. Jean 17:3 ehɛ kɔ ebë eɔsɛ emʋn Ʒoova. Àlɛ́ eɲë në emʋn Ʒoova eyi, eɲë ekolo në eyɛsɛ, eɲë eviɛ n’ye eɲë elɛ bunë bë eyɛyɛ në sɛ, eɲë ekaci në cɛwu. Bu ntɔnë ghëwu, égbagba Biblënë shi eyi álɛ eɲë ehɔhɔ Ʒoova mʋn eyɛsɛ.—1 Jean 5:3.

²⁰ Édisʋ ebɔ ntɛɛnnë Ʒezi yíyi nɛ́ capɩnë. Biblë ehɛ kɔ “ghɩnë abɔ ëë ntɩji aba Jɛnë ghë, bë ewu ananan oohʋn.” (Jean 3:36) ?Yiki bë ebɔ ëë ntɩji eba Jɛnë ghënë, ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é? Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye ebë elɛ bunë Ʒezi yáya elë kɔ ebë elɛnë. (Jean 13:15) Gha bá gha yɛ n’ye ebë ehɛ eyimbu ghë esëkpɔ kɔ ebɔ́ elë ntɩji bá Ʒezi ghë. Àlɛ́ elë ahɛ kɔ ebɔ elë ntɩji bá ntɛɛnnë Ʒezi yíyi nɛ́ capɩnë ghënë, yɛsɛ n’ye ebë elɛ ntɩji bu. Jacques 2:26 ghë, elë eka jɔ ntɛnɩ: “Ghɩnë ghe lɛ́ ntɩji bu wunë, në ntɩjinë [...] yɛyɛshi.”

21, 22. (a) ?Mabughëwu ebë eyi jɛmɛnnë kë eshe eghagha Krisë rɔnë ghë agbʋʋn powu é? (b) ?Bu nkpɔca jɔ ebá edidi órò 6 lɛ 7 lɛ ghë?

 ²¹ Éyi jɛmɛnnë kë eshe eghagha Krisë rɔnë ghë. Orugbu ntɛnɩ álɛ ci bë eri lɛ Ʒezi bë erɔnë, në yáya elë n’ye ebë eshe jɛmɛn eghagha në rɔnë ghë. Elë elɛ bu ntɔnë agbʋʋn powu, kë elɛlɛ ëë “Kpashi ocomba mpʋ.” (1 Corinthiens 11:20; Matthieu 26:26-28) Ʒezi evivi n’ye ebë eghaghaghë n’ye në bɔ́ në oohʋn celenë nɛ́ elë capɩ. Në hɛ́ kɔ: “Élɛ bu ntɔnë eyi álɛ eɲë ebɔ eghagha më ghë.” (Éka Luc 22:19.) Àlɛ́ eɲë asɩsɩ jɛmɛnnë kë eshe eghagha Ʒezi rɔnë ghë, eɲë eya n’ye eɲë eghagha capɩnë lɛ, kolonë Ʒoova lɛ Ʒezi lɛ kolo elënë lɛ ghë.—Ékpɩ Jɔ eshi 16.

²² Capɩnë lɛ́ bu yɔghɔ gbɔ tetenë kë gha boepi gha hɔ́ elë se. (2 Corinthiens 9:14, 15) Aghɩnë kë rɔ́në bɔ́bɔ́ esë, kelë afannga nhɛn, kë bá eɔsɛ ewu ayɔghɔ bu yɔghɔ ntɔnë ghë. N’ye bu ntɔnë bë eba eɔsɛ eshunë, ebá edidi ëë jɔ órò 6 lɛ 7 lɛ ghë.