1, 2. (a) ˈƝɛɲɛlu ˈkä -na ˈyila ˈklʋ dɛsɛ -kä a dɔˈwʋ, sɛ wʋ kä bhä wʋ ˈkä -wʋ ˈnɩ? (b) -Yɩ kä ɔ ˈŋlɩ ˈn zetinɩlu ˈla -lɛ ɔ Lagɔ ˈa ˈɲɛɲɛlu ˈkɔdʋ a -mu zie -lii ˈwuë ˈwʋ ˈnɩ?

-MÄ ˈƝƐƝƐLII wa ɲɩamöä a glaˈmö, -mu kä ɔ dɛsɛ -wʋ zi ɔ ˈwʋ ˈnɩ? ˈƝɛɲɛlu a -mu ˈtɛɛ ˈpɛlʋ mu ˈnɩɛ klɩpaa dɛsɛ -kä. ˈN ˈɲɛɲɛlu -kamö ˈmäna ˈwʋ -bhö, wʋ -kä bhɛnɩ wʋ -kamö -tiamö kwänɩ, -ɔ ɲɩamuä, -n yo sasɛ bhälɩ wʋ za.

² ˈƝɛɲɛlii ˈwuë Lagɔ -ɲɩaɲɩɛ a glaˈmö, -bhlʋ -wʋ -mä -wʋ zie ˈwʋ. ˈƆ ˈɲɛɲɛIu ˈkɔdʋ ɔ ˈɲɛɛ nɩkpa muä. ˈSaa -a ˈkää -mä ˈkïbhëa ˈlɛ ˈmö ˈylɩmö, miɛ nɩɩ, Zoova, ɔ Yowli Zezwii Klii ˈmö ɔ tiee a-a mäˈä dʋdʋ ˈwʋ -a ˈkäa ˈkwädlɩnɩ -bhölɩ a za. (Zɛlɩ Matie 20:28 ˈmö.) Sɛɛ Zezwii yiɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ ˈn ɔ yiɛ -aa ˈwlumö ˈkuu, mii tula nɩɩ Zoova -waɲɩ -tiamö.

3. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn nɩkpa ku bhä ˈnɩ?

³ Wa -kä zetinɩluu nʋʋ, ˈsaa Zoova ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn ɔ yiɛ nɩkpa ˈɲiɲlolii -ɲɛ ˈkwie ˈsɔ a galɛ ˈmö -sɛ, ˈmö wa gaa. (Ɛfɛɛzɩ 1:7) ˈSaa kää ˈŋlɩ ˈn wa -yiɲɩɛ zeti, -a -kä -a ˈkɩ ˈmö ˈnʋʋ, ˈsaa ˈplɩɛ -mä Edɛɛnɩ a ˈlagblɛɛ ˈmö ˈwʋ, -lɩbhä a ˈylʋbö a mila a -bɛ dɛˈɛ, -a kä -a ˈkɩ -yi. -Aa tɛkälowluwaa Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ, ˈɲiɲloli wa nʋ a-a. ˈWa ˈɲiɲlolii wa nʋä a za, ˈku wa ˈkuä. Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ ˈa ˈɲiɲlolii wa -ɲɩaɲɩɛ gugbë ˈmö a za, nza -a ˈkumöä.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 9 ˈmö ˈylɩmö.

4. -Mɔ -lɛ a-a bhä Adaa ˈnɩ? Sɛɛ ˈɔ kpökpaa -wʋ a-a bhä ˈnɩ?

⁴ Zoova ˈkää tɛkänɩkpɛ Adaa ˈwäla a-a, ɔ  ˈɲɔ a-a -lu -wʋ kää teɲii dɛsɛ. -Bhölɩbhölɛ -a -mɛ ˈnɩɛ ˈɲiɲloli ˈmö -kä, ˈmö ɔ ˈɲɛ a-a Adaa. ˈƆ dlɩpäsaa -ɲɛ ˈɔ kpökpaa ˈsɔ ˈnɩ a -maa yɔwʋ -kä. Gu ˈnaa ˈkɔa ˈlɩbhä ˈlɩlɩlɩ, ɔ ˈnaa ˈkäa gɔ, ɔ ˈnaa ˈkäˈɛ ˈku. Zoova mɔɔ ˈwäla a-a Adaa zaa, mɔɔ glɩnɩ a-a ɔ dɩba. (Lwiikö 3:38) Zoova -ɲɛ Adaa ˈsɔ bhïla a-a ˈkwädlɩ. Lagɔ sʋlʋnɩ a-a Adaa ˈsaa ɔ ˈkää nʋ ˈn ɔ yoˈɛ libho a -mu -bhöä ˈmäna ˈwʋ ˈɲɛ.—Genèse 1:28-30; 2:16, 17.

5. Biblë nʋä nɩɩ, “Lagɔ ɔɲɩ a ˈwlʋna ˈwʋ” ɔ -bhɛ a-a Adaa. Sɛɛ yɩ sɛ ɔ zɛmö ˈnɩ?

⁵ “Lagɔ, ɔɲɩ a ˈwlʋna ˈwʋ” ɔ -bhɛ a-a Adaa. (Genèse 1:27) -Wawʋʋ, ˈnɛɛnɔɔ, -kpö ˈwʋ -wʋwʋɛ -ɲɛ ˈmötɛɛnɔɔ ˈsɔ, -sɩbhä a -wʋwʋsaa a ki -yɩ -gää kɛ, Zoova aˈbhë kää ˈmö, ˈmö ɔ ˈɲɛmɔɔ. Sɛ Adaa bhɛnɩ a-a ɔ ˈkä ˈsaa ɔ yɩbhä a-a ɔ ˈkä nʋ -lɛ -sɛ, -sɩbhä ɔ ˈwälɔ a-a. Adaa ˈnɩ a-a masii a sɛ -wʋ. Sɛɛ Lagɔ ˈwälɔ a-a a dɔˈwʋ, ɔ -kä ˈyɩbhää ɔ yi a -li a -lii nʋ, ɔ -käˈɛ ˈyɩbhää, ɔ yi a -lizoku nʋ. Maa ɔ -kä a Lagɔ ˈklʋkpamö zʋʋ, ɔ yi a ˈkwädlɩkwädlɩnɩ -bhölɩ.

6. Adaa -sɛ a-a Lagɔ ˈklʋkpamöö, ˈsaa ɔ tɩ a-a bhä ˈnɩ? ˈSaa yɩ nʋɲɩ ɔ ˈwlu ˈnɩ?

⁶ Adaa ˈkää Lagɔ ˈklʋkpamö -sɛɛ, ˈdɩ Lagɔ ˈɲɔ a-a nɩɩ, ˈku ɔ ˈkää ˈku. Sɛ ɔ ˈpɛnɩ a-a daˈa ˈɔ ˈɲiɲlolii a ˈwlumö, ˈmö yɩ ˈtɛɛ teɲii. Sɛɛ ɔ glɩnɩ a-a Zoova a bheyi ˈn ˈɔ kpökpaa ˈnɩ a-a -maa yɔwʋ -kä ˈn ɔ -bhölɩnɩ a-a -mä ˈbhlɩ a -bhlɩɩ ˈmö, -miˈla ˈwuë ˈmö ɔ tɩ a-a. (Genèse 3:17-19) Adaa -ɲɛ Ɛɛvö ˈsɔ, Lagɔ ˈmö wa -sɛ a-a ˈklʋkpamö zaa, waˈaa a dlɩtɛɛnɩde -kä. ˈSaa Adaa nʋ a-a daˈa, mii “-lɛmöä mäˈä ˈpɩwʋ ˈɲiɲlolinʋnwɛ. ˈƝiɲlolinʋnwɛ ˈla, mɛɛ -lɛmöˈɛɛ ɛbhlɩ ˈkwie. Ɛ za nɩkpaa ˈwuë kuä. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa wa ˈwuë ˈɲiɲlolii ˈmö wa nʋä.” (Ghlɔɔmö 5:12) Dɛɛ Adaa ˈkää ˈɲiɲloli nʋʋ, ɔɲɩ ɔ “plɩnɩɛ” ˈɲiɲlolii -ɲɛ ˈkwie ˈsɔ käˈmö, ˈn ɔ -yiɲɩˈɛ plɩmö. (Ghlɔɔmö 7:14) Maa, -a kä ɔ dlɩtɛɛnɩde -a? Nn, -a kä dlɩtɛɛnɩde.

7, 8. ˈSaa -lɛ ɔ zetinɩluu ˈnɩ?

 ⁷ ˈSaa wa la bhä zetinɩluu ˈnɩ? Wa -kä zetinɩlu nʋʋ, -lii a ˈki ˈsɔ yɩ kää ˈmö. Tɛkädɔˈwʋ, ˈsaa wa ˈpɛnɩɛ wa ˈkä nɩkpɛ -jie ˈmö -sɛ ɛ -käˈɛ ˈsaa wa ˈpɛnɩɛ wa ˈkä -lu ˈwʋ ˈsɔ ghlɩnɩ ˈmö wa gaa. ˈSɔnadɔˈwʋ ˈsaa wa ˈpɛnɩɛ -lu a ˈwlumö ˈmö wa laa zetinɩluu.

⁸ Adaa ˈa ˈɲiɲlolii ˈkädɩ ɔ nʋä -yɩ -lɛnɩɲɩɛ ˈkwie ˈwʋ, mäˈä ˈpɩwʋ a nɩkpɛ -bhlʋ aˈbhë ˈnɩ a-a bhɛnɩ ɔ ˈkä yɩ ˈwlumö ˈpɛnɩ. Maa sɛɛ a ˈkää ˈɲiɲloli -ɲɛ ˈkwie ˈsɔ a galɛ ˈmö ˈwlʋʋ, -sɩbhä Zoova zʋ a-a. Sɛɛ zetinɩluu ˈla nʋä libho ˈn sɛ -a bhɛnɩɛ -a ˈkä wʋ ˈmö a -li a -lii ghlɩ, -a nɩ ˈyɩɛ -ka -sɩbhä ˈylɩmö.

9. Sɛɛ wa bhɛnɩ a-a bhä wa ˈkä zetinɩlu ˈla ˈpɛnɩ ˈnɩ?

⁹ Adaa ˈa zɩkpa -a ˈnɩ a-a ˈɲinlolii ˈmö -kä ɔ tɩ a-a, -aa glaˈmö a -nɔ -bhlʋ aˈbhë ˈnɩɛ bhɛnɩ ɔ ˈkä a ˈwlumö ˈpɛnɩ. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa -aa ˈwuë ˈɲiɲlolii ˈmö -a -gwälɩnɩɛ. (Psaume 49:7, 8) Nɩkpɛ -ɔɲɩ zɩkpa ˈnɩ a-a -maa yɔwʋ -kä mɔ kä a-a ɔ ˈkä -lɛ a zetinɩlu ˈla ˈzʋ. -Sɩbhä a za wa lʋä ‘zetinɩluu -wʋ -ŋwaa -lɛ ˈwʋ.’ (1 Timotee 2:6) Zetinɩluu wa ˈkä a-a ˈwäla kä a wʋ -ɲɛ zɩkpa Adaa tɩɛ ˈsɔ ˈkä ˈmö mlɩnɩ.

10. Sɛɛ Zoova ˈpɛnɩ a-a bhä zetinɩlu ˈla ˈnɩ?

¹⁰ Sɛɛ Zoova ˈpɛnɩ a-a bhä zetinɩlu ˈla ˈnɩ? ˈƆ Yuu -ɔ kɔɔ teɲii dlɩsɛ ˈmö Zoova tiee mäˈä dʋdʋ ˈwʋ. ˈƆ Yuu Zezwii, mɔ glɩnɩɛ ˈɔ -bhɛbhɛlii ˈwuë a ˈbhöönɩda. (1 Zaah 4:9, 10) Zezwii, ˈwʋ ɔ ŋluä ˈn ɔ yiɛ ɔ dɩba yɔwʋ ˈbhöö -mä zlɩ ˈmö mää ɔ glɩ a-a ˈn ɔ yiɛ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ yi. (Filiipö 2:7) Zoova, -mä zlɩ ˈmö -mä ɔ -sɛ a-a Zezwii ˈn ɔ yoo mäˈä dʋdʋ ˈwʋ -lɛmö. Wa ˈkɔɔ mäˈä dʋdʋ ˈwʋ gwälɩnɩ, ɔˈɔ a ˈɲiɲloli ˈmö -kä ˈlɩlɩlɩ.—Lwiikö 1:35.

11. Sɛ nɩkpɛ -bhlʋ bhɛnɩ bhä ɔ ˈkä nɩkpa ˈwuë a ˈwlumö ˈku ˈnɩ?

¹¹ Dɛɛ tɛkänɩkpɛ Adaa -sɛ a-a Zoova ˈklʋkpamöö, nɩkpa ˈwuë  a zɩkpa -a ˈnaa ˈkäa -maa yɔwʋ -ka, ˈmö ɔ tɩ a-a daˈa. Nɩkpɛ -mɔmɔɔ bhɛnɩ a bhä ɔ ˈkä Adaa ˈa yuëa ˈwuë ˈkwie a gbʋ -gömö -sɛ -a? Nn. (Zɛlɩ Ghlɔɔmö 5:19 ˈmö.) Zezwii -ɔɔ a-a -bhlɛ tɛkäsɛ ˈɲiɲloli nʋʋ, ˈɔ zɩkpaa -aa ˈɲiɲloli ˈmö -kä ˈmö ɔ ˈwlʋä ˈmö ˈn ɔ yiɛ -aa ˈwlumö ˈku. (1 Kɔlɛɛtɩ 15:45) ˈƆ zɩkpaa -aa ˈɲiɲloli ˈmö -kä ˈmö ɔ ˈwlʋ a-a ˈmö, nza Adaa ˈa yuëa ˈkää -bhölɩbhölɛ ghlɩ.—1 Kɔlɛɛtɩ 15:21, 22.

12. ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Zezwii kä a bhä ɔ ˈkä teɲii ˈklɩ ˈyɩ ˈnɩ?

¹² Zezwii ˈkää ˈkuä yi a sɛ ɔ ˈyɩ a-a ˈklɩ, yɩ wɛlɩ, Biblë -sɛsɛnii ˈmö ˈtɩɩ. Wa ˈsɛlɔ a-a ŋäzɩsɛ, wa kʋnɔ a-a -lɛ su ˈklʋ ɔ yiɛ -gbapö -këë ˈn ɔ yi a-a ˈku. (Zaah 19:1, 16-18, 30) ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Zezwii kä a-a bhä ɔ ˈkä saˈa teɲii ˈklɩ ˈyɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa Sataa lɛ nɩɩ, nɩkpɛ -kä teɲii ˈklɩ ˈyɩ ɔ yi Lagɔ ˈbɩwʋ ˈbhö. Zezwii tula a nɩɩ, nɩkpɛ -kä teɲii ˈklɩ ˈyɩ -kë, ɔ bhɛnɩ ɔ ˈkä Lagɔ -gänɩ ˈyize. Yɩɛ -ka, sɛɛ Zezwii -bhö a-a teɲii Zoova ˈmäna ˈwʋ!—Proverbes 27:11; ˈyɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 15 ˈmö ˈylɩmö.

13. Sɛɛ wa ˈpɛnɩ a-a bhä zetinɩlu ˈla ˈnɩ?

¹³ Sɛɛ wa ˈpɛnɩ a-a bhä zetinɩlu ˈla ˈnɩ? Zezwii ˈkuä, ˈɔ zɩkpaa ɔ bʋbɔnɩɛ ɔɲɩ Lagɔ ˈmö ɔ ˈwäla a-a. -Mä Ebleewaa ˈa kanadlie ˈklʋ, ˈylʋba wa laa 33 a cʋʋ wa laa Nizaa a ˈylɩ 14 ˈmö, Zoova aˈbhë mɔɔ ˈtatinɩ a-a Zezwii a -gblɩwaa ˈyi ˈn ˈwa yo a-a ˈlɩbhä. (Ebleewaa 10:10) Yɩ ˈplɩɛ saˈa ˈwë, ˈylɩ a tananɛɛ ˈmö, ˈn Lagɔ yo a-a glu -sɛ, ɔˈɔ a nɩkpɛ glɩnɩ maa lagɔzuzukwë ɔ zʋä. Ɔ sɩbhää -mä zlɩ ˈmö ˈwluu, -mä ɔ dɩba yɔwʋ, ɔ yi a-a ˈɔ zɩkpaa -aa ˈɲiɲloli ˈmö -kä ɔ bʋbɔnɩɛ ɔ dɩba, ˈn ɔ yoɲɩɛ ˈylimö tulanɩ. (Ebleewaa 9:24) Zezwii yɛ -aa ˈwlumö ˈku ˈwë zaa, -a bhɛnɩˈa -sɩkaa -a ˈkä ˈɲiɲlolii -ɲɛ ˈkwie ˈsɔ a galɛ ˈmö ˈwlʋ.—Zɛlɩ Ghlɔɔmö 3:23, 24 ˈmö.

14, 15. Lagɔ ˈkä -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi ˈtatinɩ a dɔˈwʋ, ˈsaa -a kä ɔ -a ˈkä nʋ ˈnɩ?

¹⁴ Lagɔ ˈa ˈɲɛɲɛluu -wʋ kää teɲii dɛsɛ, -a yu ˈkwädlɩ -li a -lii ˈmö ghlɩnɩ. Sɛ -a ghlɩnuä zɩˈɛ -li a -lii ˈmö ˈn sɛ -a ˈkuä zɩkö -li a -lii ˈmö ghlɩnɩ, -a nɩ ˈyɩɛ -ka -sɩbhä ˈylɩmö.

¹⁵ Lagɔ ˈtatinɩ -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi. -A ˈkä zila ˈwuë ˈmö -li a -lii nʋ a dɔˈwʋ ˈmö yɩ ˈtɛɛ. -A nʋ ˈɲiɲlolii. Zlɩ -mɛmɛɛ ˈmö wɛlɩzoku wlʋʋɲɩ ŋli ˈn -a nʋˈɛ -lizoku. (Kɔlɔɔsɩ 1:13, 14) Sɛ Lagɔ ˈkä ɔ -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi ˈtatinɩ ˈnɩ? -Aˈa ˈɲiɲlolii -a nʋä, -a kä -a ˈkɩ yɩbhlɩnɩ ˈn -a ˈkä Zoova yɔwʋ bhibhe nzɩ ɔ ˈkä -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi ˈtatinɩ. -Lɛ a dɔˈwʋ, -a bhɛnɩ -a ˈkɩ dlɩ ˈwʋ -kä nɩɩ, Lagɔ yi -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi ˈtatinɩ.—1 Zaah 1:8, 9.

16. -Aˈa ˈmlɩwʋnuëyii -tɩɲɩa gbʋ köbha a za, ˈsaa -a kä ɔ -a ˈkä nʋ ˈnɩ?

¹⁶ -Aˈa ˈmlɩwʋnuëyii -nɩɲɩɛ gbʋ köbha. ˈN -a -kä ˈɲiɲloli nʋʋ, ˈn -aˈa ˈmlɩwʋnuëyii -kaɲɩ gbʋ köbhaa, swɩ bhɛnɩ yɩ -kaɲɩ yɔwʋ ˈkunɩ, ˈn -a yi -kamä dlɩ ˈpä nɩɩ, -aa dɛsɛ -kä ˈlɩlɩlɩ. Maa swɩ nɩ -tɩɲɩ yɔwʋ ˈkunɩ. ˈN -a -kä Zoova bhibhe ɔ ˈkä -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi ˈtatinɩ a za, -a nɩ kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, ɔ -yiɲɩ ˈyukwli -pʋnɩ ˈn ɔ yi -aˈa ˈɲiɲlolii a gbʋ ˈyi ˈtatinɩ. (Ebleewaa 9:13, 14) ˈSaa ˈyɩaɲɩɛ ˈklɩ ˈn -lii -aa ˈmotɛɛnɩ a dɔˈwʋ, Zoova yɩbhä nɩɩ, -a nɩ ˈɲɔ yɩ wɛlɩ. (Ebleewaa 4:14-16) -A -kä -sɩbhä zʋʋ, -a -ɲɛ Lagɔ ˈsɔ a jijoˈwʋ, ˈtɩɩglɩnɔɔ yi -lɛ -wʋ.

17. Sɛɛ Zezwii ˈkuä -aa ˈwlumö a za, ˈɲupälɩ a -mii -a bhɛnɩ ɔ -a ˈkä ghlɩ ˈnɩ?

¹⁷ -A kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, -a yi ˈkwädlɩkwädlɩnɩ -bhölɩɩ. “Nɩkpɛ -kä ˈɲiɲloli a libho nʋʋ, ˈɔ ˈpɛnaa ɔ ghlɩɛ, ma-a nɩɩ ˈyli ɔ ˈkää bhɩɛ ˈlɩlɩlɩ. Maa Lagɔ ˈa ˈfʋ a ˈɲɛɲɛlu ɔ ɲɛɛ nɩkpaa -wa -glɛɛ -Alowli Zezwii Klii ˈwʋʋ, mʋʋ glɩnɩɛ ˈpɩwʋ mää ˈnaa ˈkää ˈyli bhɩɛ.” (Ghlɔɔmö 6:23) Sɛɛ Zezwii ˈkuä -aa ˈwlumö a za, -a yi zɩkö ˈkwädlɩkwädlɩnɩ -bhölɩ ˈn -a yi ˈkwädlɩ ˈmö nɛnɩ. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 21:3, 4) Maa sɛ -a ˈkä ɔ ˈzʋ nzɩ -a ˈkä -lɛ a ˈɲupälɩ ˈla ghlɩ ˈnɩ?

18. Sɛ -a -yi ɔ sɛ nɩɩ, Zoova -waɲɩ ˈnɩ?

¹⁸ ˈN nɩkpɛ -kamö -lu -wʋ nɛnɩmöä dlɩ yɔwʋ ˈɲɛɛ, sɛɛ -lu ˈla zɩɛ -naˈa dlɩ kɛ, ˈpäniɛ -ka dlɩ kɛ. Sɛɛ Zezwii ˈkuä -aa ˈwlumö, ˈɲɛɲɛlu a -mu kää teɲii dɛsɛ -wʋ zie ˈwʋ ˈmö wʋ glɩnɩɛ zaa, -a kä -a ˈkä wʋ ˈwlumö Lagɔ bhälɩ teɲii. Sɛˈɛ Zaah 3:16 -ɲɩaɲɩɛ ˈdɩ: “Maa sɛɛ ˈbhlɩbhëa ˈwuë -glɛɛ Lagɔ dlɩ ˈwʋ teɲii, -sɩbhä ˈnɩɛ -sɩbhä a sɛ -wʋ. -Sɩbhä a za, nza ɔ ˈwlʋä ˈɔ Yuu -bhʋlʋ -kpɔ ˈmö.” Nn, Zoova -wa ɔ -waɲɩɛ teɲii, nza ɔ ˈwlʋä ˈɔ yowli Zezwii ˈmö -aa za. -A -yi sɛ nɩɩ, Zezwii -waɲɩˈɛ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa -aa za ɔ ˈwlʋä ɔɲɩ ˈmö ˈn ɔ yiɛ ˈku. (Zaah 15:13) Zetinɩlu ˈla Lagɔ ˈwälaa -na ˈwlumö a za, -n kä -n ˈkɩ dlɩ ˈwʋ -kä nɩɩ, Zoova -ɲɛ Zezwii ˈsɔ, wa -wamö -tiamö.—Galatii 2:20.

19, 20. (a) Sɛ -n bhɛnɩ ɔ -n ˈkä Zoova a bheyi zʋ ˈnɩ? (b) Sɛ -n ˈkä bhä tula nɩɩ, -na ˈwlumö Zezwii ˈkuä ˈnɩ?

¹⁹ -N -yi a-a -sɩkaa sɛ nɩɩ, Lagɔ -wamö teɲii zaa, sɛ -n ˈkä ɔ ˈzʋ nzɩ -n ˈkä ɔ bheyi zʋ nɩ? Nɩkpɛ a -mɔ -nˈn-ä -yi, -n ˈkɔ -wa a dɔˈwʋ ˈmö yɩ ˈtɛɛ. Zaah 17:3 -lɛ nɩɩ, -a bhɛnɩ -a ˈkä Zoova yɩbhlɩnɩ. -N -kä -sɩbhä zʋʋ, -n yɔ teɲii -wa, -n ˈkɔ dlɩ yɔwʋ nɛnɩ a gbʋ -yimö teɲii plɛnɩ ˈn -n yi ɔ bheyi zʋ. Zaa, ˈcɩɛ Biblë nzɩ -n ˈkä Zoova a -gömö a wɛlɩɩ yɩbhlɩnɩ ˈyize.—1 Zaah 5:3.

²⁰ Yɩbhlɩnɩsɛ nɩɩ -na ˈwlumö Zezwii bʋbɔnɩɛ ɔɲɩ Lagɔ. Biblë lɛ nɩɩ “ˈƆ Yu ˈla, nɩkpɛ -mɔɔ ˈtɛɛnɔɔ dlɩɩ, ˈpɩwʋ mää ˈnaa ˈkää ˈyli bhɩɛɛ, ɔ yɛ -mä ghlɩ ˈwë.” (Zaah 3:36) -N ˈkɔ dlɩ ˈtɛɛnɩ, sɛ yɩ sɛ ɔ zɛmö ˈnɩ? Sɛˈɛ yɩ sɛɛ zɛmö nɩɩ, ˈsaa Zezwii ˈcɩaɲɩɛ, ˈmö -a ˈkää nʋ. (Zaah 13:15) -Aa bhɛnɩ -a ˈkä dlɩzɛmöfoosɛ nɩɩ -a ˈtɛɛnɩ Zezwii dlɩ nʋʋ. Sɛɛ Zezwii ˈkuä -aˈa ˈwlumö a za, -a kä -a ˈkä -lu nʋ -wʋ tula nɩɩ -a ˈtɛɛnɔɔ -tiamö dlɩ. -Mä Zaakö 2:26 ˈmö, sɛˈɛ wa ˈcɛlɩɛ -mä nɩɩ: “Sɛɛ nɩkpɛ a ɲɛmʋ -käˈɛ bhɩɛ, ˈn ɔ ˈnɩɛˈɛ dɛsɛ -kä, ˈn ɔ -lɛˈɛ -gäzɛɛ, sɛ -bhʋlʋ -kpɔ ˈla -sɩbhä nɩkpɛ -kä nɩɩ Lagɔ ˈmö ɔ ˈtɛɛnɩɛ dlɩ nʋʋ, ˈn ˈɔ dlɩtɛɛnɩtɛnɛɛ ˈnɩ nʋnʋli a -nɩ a -nɩ gwë -glɛɛ, -sɩbhä ɛˈɛɛ dɛsɛ -kä.”

21, 22. (a) ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a kä ɔ -a kä ˈylʋbö ˈwuë ˈmö Zezwii ˈa ˈkwie a ˈwʋligbanɩzlɩ ˈwʋ yi ˈnɩ? (b) ˈSaa ˈkïbhï 6 ˈn 7 ˈkä ɔ ˈmö -sɛsɛnɩ ˈnɩ?

 ²¹ -N kä -n ˈkä Zezwii ˈa ˈkwie a ˈwʋligbanɩzlɩ ˈwʋ yi. Zezwii ˈkää ˈkuä yi a -kidosɛ, ɔ lɛ nɩɩ, -a nɩ ligbanɩ ˈna ˈkwie ˈwʋ. ˈYlʋbö ˈwuë ˈmö, -sɩbhä -a zʋä, ˈmö wa laa Zezwii ˈa ˈkwie a ˈwʋligbanɩzlɩ, ˈmö wa laˈɛ “Lagɔlilea.” (1 Kɔlɛɛtɩ 11:20; Matie 26:26-28) Zezwii yɩbhä nɩɩ, sɛ ɔ -sɛɛ ˈɔ zɩkpaa -aa ˈɲiɲlolii ˈmö -kä dlɩ -aˈa ˈwlumö, -aˈa dila nɩ pö -lɛ yɩ da ˈyize. Ɔ lɛ naa: “A -kä ˈkwädlɩ -sɩbhä zʋʋ, ˈsaa n nʋä a ˈwlumö a dɛ, a dila nɩ bhlinɩ -lɛ.” (Zɛlɩ Lwiikö 22:19 ˈmö.) ˈN -n -kä Zezwii ˈa ˈkwie a ˈwʋligbanɩzlɩ ˈwʋ yi, ˈylimö -n tulanɩɛ daˈa nɩɩ, sɛ ɔ ˈkuä -na ˈwlumö ˈn sɛ Zoova -ɲɛ Zezwii ˈsɔ -waɲɩɛ, -naˈa dlɩ pö -lɛ yɩ da ˈyize.—ˈYɩ -mä dlɩgömösɛsɛnɩkïbhï 16 ˈmö ˈylɩmö.

²² Zetinɩlu ˈla Lagɔ ˈa ˈɲɛɲɛlu ˈkɔdʋ -wʋ zie -lii ˈwuë ˈwʋ muä. (2 Kɔlɛɛtɩ 9:14, 15) ˈƝɛɲɛlu ˈkɔdʋ ˈla yi nɩkpa a miniɲwɩ -wa yɛɛ ˈku ˈwë -li a -lii ˈwlu nʋ. ˈKïbhï 6 ˈn 7, sɛ yɩ ˈkää ˈmö ˈplɩplɩnɩ a wɛlɩ ˈmö yɩ ˈkää ˈmö -sɛsɛnɩ.