'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ ˈˈSOODHU

˗Gɔtadhɔpë—ˈpë ˗Zlan ˗ya gbɔɔ, ˗a ˈkpiisü

˗Gɔtadhɔpë—ˈpë ˗Zlan ˗ya gbɔɔ, ˗a ˈkpiisü

1, 2. (a) Ü ˗bhaa ˈgü, ˗mën ˈö gbɔɔpë ˗kë ꞊bhlëësü? (b) ˗Mën ˈö ˗kë ˈö ˗gɔtadhɔpë ˈdhö ˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe ˗nu ˈkpiisü ˈka?

GBƆƆ ˗nu ˈwo˗ wo ü ˗gɔ, ˗a ˗tiaandhö ˈpö ˗tɔ ˗a ˗mɛɛn? Gbɔɔpë ꞊bhlë ˈyaa ˈsü ˗a ꞊sɔɔn ˗bha ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˗bha. ˈPë ˈwo˗ gbɔɔ ü ˗gɔ kö ˗yö ü zuʋ̈gblüdhi ɛɛnˈˈ kö ˗yö kë ˈpë ˈö ü ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈˈdedewo ˗a ˈka, ü˗ gbɔɔmɛn ˈˈnuɛ ˗bho.

2 Pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an gbɔɔ kwa ˗gɔ, ˗a do ˈbha ˗ya ˈgü ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗an ˈˈgban ˈˈpɛpɛ ˗ta. Yö ˈnën ˗tɔ gbɔɔ ˈö ˗Zlan ˗ya wo mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ ˗a ˈkpiisü. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗yö ˗dho ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ, Zoova ˗yö ö Gbö Yesu Klito ˗bɔ kö˗ ˈsaa˗ ˈgü, ˈkwa ˗tosɛta kë yi ꞊gban ˈka. (Matiö 20:28 ˗wo pö.) Yesu bɔ ˈö Zoova ˗ya wo kwa ˗dhɛ ˈˈkpɔnŋ ꞊taa kö ˗yö kë kwa ˗gɔtadhɔpë ˈka bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo.

˗MËN ˈÖ ˗TƆ ˗GƆTADHƆPË?

3. ˗Mën ˈö ˗kë ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ga?

3 ˗Gɔtadhɔpë ˈnën ˗tɔ ˈpë Zoova ˗yö bɔ ˗a ˗ta kö ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu bho ˈˈdhaŋga waa ga ˗an ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. (Efɛzö 1:7) ˈKwa˗ pö ˈpë ˗kë ˈö kwa ˗bhawɔn ˗yö yö ˗gɔtadhɔpë ˗bha ˈkwa˗ ˈgüman, kö kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈpë ˈö ˗kë Edɛnö ˈˈdhüdhɛɛdhö ꞊kwɛŋzü ˗a dɔ ˗sü ˗bha. Kwa ˈˈbheman ˗nu ˗blɛɛsü Adan waa Ɛvö ˗wo ˈwɔn yaa ˗kë. ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˈwɔn yaa ˗kë bhë, ˈyö ˈwo ga. ˗An ˗bha ˈnën ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˗ga, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Adan waa Ɛvö ˗wo ˈwɔn yaa ˗to ˗an ˗gɔ ˈkɛnŋ˗ ˈka.—˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 9 ˗bha.

4. ˈDe ˈö ˗tɔ Adan? ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗ya nu ˗a ˗dhɛ?

4 ˈDhɛ Zoova ˗yö mɛn ˗blɛɛsü Adan ˗da, ˗yö pë ꞊bhlëësü ö ˗kë ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka ˗a ˗nu ˗a ˗dhɛ. ˗A ˗bha ˗zotadhe waa˗ kwigüdhɛ ˗nu ˗kun ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˈˈYua ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be kö ˗ya kë, kö ˗yö kë zii ɛɛnˈˈ kö ˗yö ga toŋtoŋdhö. ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˈö˗ ˗da bhë, ˗yö ˗kun ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈnën ˈdhö. (Dhukö 3:38) Zoova ˗kun dhiaŋ zë ˗ni ˈgü Adan ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Pë ˈö kun˗ ˈˈpiʋ̈ kö Adan ˗ya kë, ˗ya ˗blɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka, ˈö yö ˈö ˗dho ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˈö˗ nu ˗a ˗dhɛ.​—ˈWunzüdɔdhɛ 1:28-30; 2:16, 17.

5. ˗A pö ˈö Biblö ˗ya wo ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö Adan ˗da “ö ˗de ˈbin ˈka” bhë, ˗a ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën?

5 ˗Zlan ˗yö Adan ˗da “ö ˗de ˈbin ˈka.” (ˈWunzüdɔdhɛ 1:27) Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗dhɔ, ꞊kpɔɔdhɛ, kpɛnŋdhödhɛ waa ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˗nu ˈdhö bhë, ˗ya ˗nu Adan ˗dhɛ. ˗Yö ˗potaadhe ˗nu Adan ˗dhɛ. Adan ˈyaa kun ꞊dhɛ ꞊manŋzi ˈdhö. ˗A ˗da ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗ya ˗da ˗a ˈka bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗kɔ ˗yɛ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ɛɛnˈˈ ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha. ꞊Ya kë ꞊dhɛ Adan ö ˗kɔ ˗yɛ ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta ˗sü ˗bha ˗be, kö ˗yö ˗dho ˗tosɛta kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta yi ꞊gban ˈka.

6. ˈDhɛ Adan ˗yö ˗gban ˗Zlan ˗gɔ, ˗mën ˗nu ˈwo dha˗ ˗gɔ? ˗Yö ˗gban kwa ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 ˈDhɛ ˈö ꞊gɔɔgbɩɩ˗ dɔ ˗Zlan ˗gɔ, ˈö˗ ˈgü ˗wɔn ˈö ˗kë ga ˈka ˈö˗ ꞊slɔɔ, pë ꞊va ꞊dede ˗nu ˗dha Adan ˗gɔ. Waa Zoova ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗yö ˗kan, ˈö ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ waa ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö kun˗ ˗ta bhë ˈwo dha˗ ˗gɔ. (ˈWunzüdɔdhɛ 3:17-19) Adan waa Ɛvö ˗wo wo ˗kɔ ˗yɛ ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗bha, ˈdhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an ˗bha ˗dhɛpkaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈyaa ˈdhö. Pë ˈö Adan ˗ya ˗kë bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˈyö “ˈwɔn yaa ˗yö bɔ˗ ˗ta ˈyö ˗da ˈˈkpʋngtaamɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ꞊yɔɔn ˈgü, ˈyö ga ˗yö bɔ˗ ˗ta ˈpö ˈyö ˗da ˈˈkpʋng ꞊taa. ˈWɔn ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö ga ˈyaa mɛ ˈbha ˗mɛ ˈbha ˈto bha ˈyö bha. ˗A ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo ˈwɔnyaakëmɛ ˈka.” (Wlɔmö 5:12) ˈDhɛ Adan ˗yö ˈwɔn yaa ˗kë, ˈyö yöö ꞊dede waa mɛn ˈˈpɛpɛ ˗an “ˈdhɔɔ [...] dɔ” ˈˈdhaŋga waa ga ˗an ˗gɔ, ˈyö kwa ˗da ˗an ˗bha ꞊dhuëŋdhɛ ˈgü. (Wlɔmö 7:14) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗yö ˗dhö ˈˈdhʋ̈ ˗ee? ꞊Ii ˗yö ˗dhö.

7, 8. ˗Mën ˈö ˗tɔ ˗gɔtadhɔpë?

7 ˗Mën ˈö ˗tɔ ˗gɔtadhɔpë? ˗Gɔtadhɔpë ˗gɛn ˗yö ˗gban ˈwɔn ꞊plɛ ˗bha. ˗A ˗blɛɛsü ˈgü, ˗gɔtadhɔpë ˈnën ˗tɔ ˈpë ˈwo˗ bho kö mɛn ˈbha ˗yö ˈgo ˗kasho ˈgü, ɛɛnˈˈ kö ˗wo pë ˈbha bho ꞊tɔŋ ˈgü. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˈgü, ˗gɔtadhɔpë ˈnën ˗tɔ pë ˈwo˗ bho kö ˗yö ˈwɔn ˈbha ˗takpa, ɛɛnˈˈ pë ˈbha ˈwo˗ ꞊shiʋ̈ ˗a ꞊sɔɔn ˈwo˗ bho.

8 Mɛnbhɩɩdhe ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë ˈˈpɛpɛ ˈö Adan ˗ya ꞊shiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈwɔn yaa kë˗ ˈka, ˈö ga ˗yö ˗da ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a ˈka bhë, kö ˗ya ꞊sɔɔn nu. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö pë ˈbha ˗kë kö ˈkwa ˈgo ˈwɔn yaa waa ga ˗an ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. ˗Kɔ ˈö ˗gɔtadhɔpë bhë˗ bho˗ ˈka waa ˗kɔ ˈo ˈkwa ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ˗ ˗bha, ˗kwaa draanˈˈ.

ZOOVA ˗YÖ ˗GƆTADHƆPË ˗BHO ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

9. ˗Gɔtadhɔpë ˗mɛɛn ˈö˗ ˗dhɛ ˈdhö˗ ˗bha kö ˗yö bho?

9 Mɛnbhɩɩdhe ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö dha Adan ˗gɔ bhë, ˗ya ˈdhɔ ˗pë nu toŋtoŋdhö. ˗Mën ˈö ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa ˈgü. (Psaume 49:7, 8) ˗Gɔtadhɔpë ˈö˗ ˗dhɛ ˈdhö˗ ˗bha kö ˗wa nu ˈyö ˗tɔ mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha ˗tosɛta. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Biblö ˗ya ˗dhɛ “˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗pë” ɛɛnˈˈ ˗gɔtadhɔpë ˈö ˗bɛ ˗a ˗bha. (1 Timote 2:6) ˗A ˗gɔtadhɔpë ˈö bhë, ˗a dua ˗mü kö waa ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö dha Adan ˗gɔ bhë ˗an ꞊bhlëë ˗yö kë do.

10. Zoova ˗yö kwa ˗gɔtadhɔpë ˗bho ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10 Zoova ˗yö kwa ˗gɔ ˗ta ˗dhɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö ö Gbö ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö˗ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗bɔ ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. ˗A Gbö Yesu ˈnën ˈö ˗tɔ ˗a ˗dapë ˗blɛɛsü. (1 Zan 4:9, 10) Yesu ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö dhaŋgüdhɛ ˈö kun˗ ˗bha ö Dë ˈˈpiʋ̈ bhë ˈö ˈgo mü. (Fidhipö 2:7) Zoova ˗yö Yesu ˗bha ˗këdhösü ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗bɔ ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˈyö Yesu ˗yö bhɔ ˈö ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö ˈwɔn yaa ˗dhii ˈyaa˗ ˈgü ˗a ˈka.—Dhukö 1:35.

Zoova ˗yö ö Gbö ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö˗ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗nu kwa ˗gɔtadhɔpë ˈka.

11. Mɛn do ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë mɛn ꞊va ˗gɔtadhɔmɛn ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

11 ˈˈTʋ̈ŋ ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗blɛɛsü Adan ˗yö ˗gban Zoova ˗gɔ ˗a ˈka, ˈyö mɛnbhɩɩdhe ˈˈpɛpɛ ˗bha ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö dha˗ ˗gɔ. Mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö Adan ˗bha ˈnën ˗nu bhë ˗yö ˗an ꞊gban bho ga ˗gɔ ˈˈgan ˈgü ˗ee? ꞊Ii. (Wlɔmö 5:19 ˗wo pö.) Yesu ˈö yö ˈti ˈwɔn yaa kë toŋtoŋdhö bhë, ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˗gɔtadhɔpë ˈka. (1 Kodhɛngtö 15:45) ˗A ˗bha ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën Adan ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpɛpɛ dho bɔ˗ ˗ta kö ˗wo ˈgo ga ˗gɔ ˈˈgan ˈgü.—1 Kodhɛngtö 15:21, 22.

12. ˗Mën ˈö ˗kë ˈö Yesu ˗yö saanˈˈ suu ˈö bhë˗ sü?

12 ˗Kɔ ˈö Yesu ˗yö saanˈˈ ꞊va sü˗ ˗bha kö ˗yö ꞊kun ga ni, Biblö ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗Wa ˗man ˗klaa ˈka ꞊dedewo, ˈwo˗ dɔ mɛn ˗zë ˗a ˗ta ˈˈdhü ˗bha, ˈyö ˈwo wo ꞊kwa˗ ˗zü, ˈyö ga ˈlëëlë ˈö ˈˈdhiʋ̈dhiʋ̈sü ˗a wo. (Zan 19:1, 16-18, 30) ˗Mën ˈö ˗kë ˈö Yesu ˗yö saanˈˈ suu ˈö bhë ˈö˗ sü? ˗A ˗gɛn ˈtɔ˗ ꞊dhɛ Sɔtraan ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈgü. Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈklʋʋbhɔdhe ꞊gbɔɔnsü ˈgü. ˗Kɔ ˈö Yesu ˗yö ö Dë Zoova ˗kë ˗a ˗bha ˈˈgɔɔgɔ bhë, ˗bhö ü ˗zota ˗a ˈgü!—Proverbes 27:11; ˗bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 15 ˗bha.

13. ˗Zlan ˗yö kwa ˗gɔ ˗ta ˗dhɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

13 ˗Zlan ˗yö ˗gɔtadhɔpë ˗nu ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Ö ˗bha ˗tosɛta ꞊bhlëë ˈnën Yesu ˗ya nu ˈö Dë ˗dhɛ. ˗Kwɛ 33, Nizan ˈˈsu 14 ˈka, Zuifö ˗nu ˗bha kadhaŋdrie ˈgü, Zoova ˗yö ˗we ˗a ˗bha ˈö Yesu ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wo ˗a zë. (Eblö 10:10) ˈDhɛ ˈö ˗dhɛkpaɔyi ˗yaaga ꞊wa ʒiö, ˈyö Zoova ˗yö Yesu bho ga ˈgü, ˈˈkɛɛ yö ˈti˗ ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˈka, ˗ya ˗kë ˗zuu ˈka. ˈDhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ꞊ya ʒiö, ˈyö Yesu ˗yö ꞊yɛɛ ˗kë ˈö dho ö dë ˈˈpiʋ̈ dhaŋ˗ ˈgü, ˈyö˗ ˗bha kë ˈö˗ wo mɛnbhɩɩdhe ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa bhë, ˈyö˗ ꞊bhlëë ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗gɔtadhɔpë ˈdhö. (Eblö 9:24) ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗Zlan ꞊ya kwa ˗gɔtadhɔpë ˗nu ˈsaadhö bhë, ˗go ˈˈdhaŋga waa ga ˗an ˗gɔ ˈˈgan ˈgü ˗sü ˈˈkwee ꞊ya ˈˈpʋ kwa ˗gɔ.—Wlɔmö 3:23, 24 ˗wo pö.

KWA ˗DHO ˗GƆTADHƆPË ꞊TRƆƆN ꞊SLƆƆ˗ ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

14, 15. ˗Mën ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë kö ˗Zlan ˗yö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto?

14 ˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe ˈkpii˗ bhë, ˈkwa˗ ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ˗sü zübho. ˗Kɔ ˈö kwa ˈdho˗ ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ˗ ˗bha ꞊dɛɛ waa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗kwaa ˗ga.

15 ˗Zlan ꞊ya kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ˈWɔn ˗së kë ˗sü ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗zë kwa ˗gɔ, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka, kwa këwɔn waa kwa blɛɛˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈwaa kë ˗së. (Kolɔsö 1:13, 14) ˗Zlan ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü kö pë yaa ˈö ˈkwa˗ ˗kë, ˗yö ˈmën kwa zuʋ̈ˈˈ ˈka kö ˈkwa kwa ˗de kë ˈˈtɩtɩ, ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ꞊ya kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto.—1 Zan 1:8, 9.

16. ˗Mën ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈya ˗dho zadɔ kwa ˗bha?

16 Kwa zuʋ̈ˈˈ yö ˈti ˗dho zadɔ kwa ˗bha. Kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö za dɔ kwa ˗bha ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn yaa ˈbha kë, kwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˈyaa˗, ˈö ˗kë ˗ʒiaanwo kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈyaa˗ dhö. ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha kö kwa ˈgü ˗yö ga. Kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ꞊dedewo Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ˈˈtʋ ˈto kwa ˗wo ˗bha, ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈. (Eblö 9:13, 14) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗bhawɔn ˈˈpɛpɛ waa kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ ö ˗dhɛ. (Eblö 4:14-16) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa ˗kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së.

17. ˈDhuëë˗ ˗nu ˗mɛɛn ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ Yesu ˗bha ˗ga kwa ˗wɔn ˈgü ˗sü ˈsaa˗ ˈgü?

17 ˗Tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗zoyödhe ˗yö kwa ˗gɔ. ‘꞊Trɔɔn ˈö ˈwɔn yaa kë ˗sü ˈgü ˈyö ga ˈka. ˈˈKɛɛ ˈpë ˈö ˗Zlan ˗ya ꞊gbaɔ ˈmɛ ˈö ˈdhang bho kwa Dëmɛ Yesu Klisi ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗gɔ ˈˈwɛkɛwɛkɛ, ˈyö ˗mü ˗tosɛa ˈö ˈyaa yën [...] ꞊në˗ ˈka.’ (Wlɔmö 6:23) ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗ga kwa ˗wɔn ˈgü bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗tosɛta ˗kë yi ꞊gban ˈka, ˈö ˈkwa ˗kë ˈflëëgüsü ꞊dede din yö. (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:3, 4) ˈˈKɛɛ ˗mën ˗nu ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa ˗an kë, kö ˈdhuëë˗ ˗nu ˈwo bhë ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ?

Ü ˗DHO Ü ˗KƆ ˈKPƆ ˗GƆTADHƆPË ˗GƆ ˗EE?

18. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë?

18 Kö mɛn ˈbha ˗yö pë ˗së ꞊dede ˈbha gbɔɔ ü ˗gɔ, ˗kɔ ˈö ˗yɛ ˗a ˈka ü zuʋ̈ˈˈ ˗bha bhë bhi ꞊dede ˈü ˗zota ˗a ˈgü. ˗Gɔtadhɔpë ˈnën ˗tɔ Zoova ˗bha gbɔɔdhe ˗nu ˈö ˗an ˗kë kwa ˗gɔ ˗a ꞊bhlëësü ˈö ˗ʒiö ˗an ꞊gban ˗ta. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho ꞊dedewo ˗a ˗wɔn ˈgü. Zan 3:16 ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ: ‘Mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɔ ˈö ˗Zlan ˗kë ˗a ˈˈsinma ˈyaa ˈdhö. Yö ꞊në˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö ˈnë ga do ˈö˗ ˗gɔ ˗a bɔ˗ ˗nu ˗dhɛ.’ Kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ꞊dedewo, yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö˗ Gbö Yesu ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö˗ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö˗ ˗nu kwa ˗wɔn ˈgü. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö Yesu ˗kë, ˗a ˗wɔn ˈgü ˈyö ˗we ˗a ˗bha kö ˈö ga kwa ˗wɔn ˈgü. (Zan 15:13) Gbɔɔdhe ˈö ˗kë ˗gɔtadhɔpë ˈka bhë, ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova waa Yesu ˗an ˗kë ꞊dedewo.—Gadhatö 2:20.

Kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban Zoova ˗bha ˈkwa ˗an draanˈˈ, kwa ˗dho kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka, ˈö˗ ˗dhɔ ˗bha kwa kë ˗sü ˗yö ˗dadhiʋ̈.

19, 20. (a) Ü ˗dho kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (b) Ü ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ü ˗kɔ ˗yö Yesu ˗bha ˗gɔtadhɔ ˈˈsaa˗ ˗gɔ?

19 ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈbha ˗Zlan ˗bha ˗dhɔkaadhe ꞊dede ˈgüman bhë, ü ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈü kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈka? ˈMɛn ˈbhaa˗ dɔ, ˗a ˗dhɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ü kë. Zan 17:3 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova dɔ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈbha˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗dhɔ ˗bha ü kë ˗sü ˗dho ˗dadhiʋ̈, ˈö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së ˗sü ˗yö ˗da ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈü ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈka. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a dɔ ˈü ˈdho˗ ˈka ˈˈdhiʋ̈ Biblö draansü ˈka.—1 Zan 5:3.

20 ˗Bhö ü ˗kɔ ˈkpɔ Yesu ˗bha ˗gɔtadhɔ ˈˈsaa˗ ˗gɔ. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ “ˈMɛ ˈö ꞊ya ˈdhang bho˗ [Gbö] ˈˈdhiʋ̈, kö ˗tosɛa ˈö ˈyaa yën [...] ꞊yaa˗ ꞊slɔɔ.” (Zan 3:36) ˈDhaŋ˗ ˗bho ˗a Gbö ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˈpë Yesu ˗a pö ˗a kë ˗sü. (Zan 13:15) ˈKwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˈˈdhii ˈˈkpaan ꞊dhɛ kwa kwa ˗zo ˗yö Yesu ˗dhɛ. ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈkpɔ ˗gɔtadhɔpë ˗gɔ, kwa dua ˗mü kö pë ˈbha ˈö ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zoyödhe kwa ˗gɔ, ˈkwa˗ kë. Zakö 2:26 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ: “Mɛ ˈdhɛ ˈö ˈyaa ˈˈtɛɛ ˈzü ˈwo˗ ˗dhɛ ˗bha mɛ ꞊gee bha ꞊në ˈdhang ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈö˗ kë ˗yë ˈyaa ˈdhö bha ˈö˗ ˗bha ˈpö.”

21, 22. (a) ˗Mën ˈö ˗kë kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa kë Klito ˗bha ga ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ ˗ta ˗kwɛ ˈˈpɛpɛ ˈka? (b) ˗Mën ˗wɔn ˈö ˈkwa ˗dho ˗a ˈˈdoo dɔ ˈwɔn ˗gɔ 6 waa˗ 7 ˗an ˈgü?

21 ˗Bhö kë Klito ˗bha ga ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ ˗ta. Gbeŋ ˗totaabha ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˗kö ˗yö ꞊kun ga ˗ni bhë, ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ˗a ˈka ꞊dhɛ, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗bha ga ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ kë. Kwa˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗kwɛ ˈˈpɛpɛ ˈka. ˗Wa ˗dhɛ ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ ɛɛnˈˈ “Dëmɛ ˗bha ˗bhöpë.” (1 Kodhɛngtö 11:20; Matiö 26:26-28) Yesu ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ö ˗bha ˗tosɛta ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö˗ nu kwa ˗gɔtadhɔpë ˈka bhë, kö kwa ˗zo ˈya ˈdho bhɔ ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: “ˈKa kë ˗kaa ˗bhö ꞊sië kö ka ˗zʋ ˗yö ˗bö n ˗wɔn ˗ta ˗kpɛawo.” (Dhukö 22:19 ˗wo pö.) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈbha kë ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ ˗ta, kö ü˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ü ˗zo yö ˈti bhɔ ˗gɔtadhɔpë waa ˗dhɔkaa ˈkpii˗ ˈö Zoova waa Yesu ˗an ˗gɔ kwa ˗bhaa ˈka bhë, ˗an ˈka.—˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 16 ˗bha.

22 ˗Gɔtadhɔpë ˈnën ˗tɔ gbɔɔdhe ˈkpii˗ ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa˗ ꞊slɔɔ. (2 Kodhɛngtö 9:14, 15) Gbɔɔdhe ꞊bhlëësü ˈö bhë, ˗a ꞊trɔɔn ˗yö ˗dhö ˗ʒiaanwo mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˈö ꞊wa ga ˗an ˗bhaa ˈka. ˗Kɔ ˈö ˗dho kë˗ ˗bha, ˈwɔn ˗gɔ 6 waa˗ 7 ˗nu ˗dho ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ.