Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE NNU

Ɛkpɔnedeɛ Ne Le Nyamenle Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Tɛla Biala

Ɛkpɔnedeɛ Ne Le Nyamenle Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Tɛla Biala

1, 2. (a) Duzu a maa ahyɛlɛdeɛ bie sonle bolɛ maa wɔ a? (b) Duzu ati a ɛkpɔnedeɛ ne le Nyamenle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ tɛla biala ɛ?

AHYƐLƐDEƐ mɔɔ wɔnyia la boni a sonle bolɛ kpalɛ a? Tɛ kɛzi ahyɛlɛdeɛ bie bolɛ yɛ se la a kile kɛ ɔsonle bolɛ a. Saa ahyɛlɛdeɛ bie maa ɛ nye die anzɛɛ ɔdi wɔ ngyianlɛ nwo gyima a, ɛkile nwolɛ anyezɔlɛ.

2 Ahyɛlɛdeɛ mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa yɛ la amuala, nuhua ko wɔ ɛkɛ mɔɔ yɛhyia nwolɛ kpole kpalɛ yɛtɛla debie biala a. Yemɔ a le Nyamenle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ tɛla biala mɔɔ yeva yemaa alesama a. Yɛbazukoa ye wɔ tile ɛhye anu kɛ Gyihova zoanle ɔ Ra Gyisɛse Kelaese amaa yɛahola yɛanyia dahuu ngoane. (Kenga Mateyu 20:28.) Gyihova ɛla ye ali kɛ amgba ɔkulo yɛ ɔlua Gyisɛse mɔɔ ɔzoanle ye wɔ azɛlɛ ye azo kɛ ɛkpɔnedeɛ la ati.

DUZU A LE ƐKPƆNEDEƐ NE?

3. Duzu ati a menli wu a?

3 Ɛkpɔnedeɛ ne le adenle mɔɔ Gyihova ɛlɛdua zo alie alesama avi ɛtane nee ewule nu a. (Ɛfɛsɛsema 1:7) Amaa yɛade deɛmɔti yɛhyia ɛkpɔnedeɛ ne abo la, ɔwɔ kɛ yɛnwu mɔɔ zile wɔ Yidɛn tola ne anu wɔ ɛvolɛ apenle dɔɔnwo mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu la. Adam nee Yive, yɛ awovolɛ mɔɔ limoa la yɛle ɛtane. Kɛmɔ bɛyɛle ɛtane la ati, bɛwule. Yɛdayɛ noko yɛwu ɔluakɛ Adam nee Yive vale ɛtane wole yɛ.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 9.

4. Adam a le nwane, na duzu a ɛnee ɔlɛ a?

4 Mɔɔ Gyihova bɔle Adam, nrenyia ne mɔɔ limoa la, ɔmaanle ye debie mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ la. Ɔmaanle Adam ngoane mɔɔ di munli la. Ɛnee ɔlɛ adwenle nee sonlabaka mɔɔ di munli la. Ɛnee ɔ nwo ɛnrɛdo ye ɛlɛ, ɔnrɛyɛ ɛrelera yɛɛ ɔnrɛwu ɛlɛ. Kɛmɔ Gyihova a bɔle Adam la ati, ɛnee ɔle Nyamenle ara. (Luku 3:38) Ɛnee Gyihova nee Adam ta tendɛ. Nyamenle hilehilele debie mɔɔ ɛnee ɔkpondɛ kɛ Adam yɛ la anu wienyi hilele ye na ɔmaanle ye gyima mɔɔ yɛ anyelielɛ la.​—Gyɛnɛsese 1:28-30; 2:16, 17.

5. Saa Baebolo ne ka kɛ bɛbɔle Adam kɛ “Nyamenle ɛsaso” a, ɔkile duzu?

5 Bɛbɔle Adam kɛ “Nyamenle ɛsaso.” (Gyɛnɛsese 1:27) Gyihova vale Ye subane ne mɔ mɔɔ bie a le ɛlɔlɛ, nrɛlɛbɛ, pɛlepɛlelilɛ nee tumi la a bɔle Adam a. Ɔmaanle Adam adenle kɛ ɔkola ɔkpa mɔɔ ɔkulo la. Yeanyɛ ye kɛ wulobɔto la. Nyamenle bɔle ye mɔɔ ɔkola ɔkpa kɛ ɔbayɛ mɔɔ le kpalɛ anzɛɛ mɔɔ le ɛtane la. Saa Adam diele Nyamenle a, anrɛɛ ɔbadɛnla aze dahuu wɔ Paladaese.

6. Mɔɔ Adam andie Nyamenle la, duzu a vile ɔ sa a? Kɛzi ɛhye ɛha yɛ ɛ?

6 Mɔɔ Adam andie Nyamenle na bɛbuale ye ewule fɔlɛ la, ninyɛne dɔɔnwo vile ɔ sa. Agɔnwolɛvalɛ titili mɔɔ ɔ nee Gyihova lɛ, ye ngoane mɔɔ di munli yɛɛ ye Paladaese awuke ne bɔle ye. (Gyɛnɛsese 3:17-19) Adam nee Yive kpale kɛ bɛnrɛdie Nyamenle, yemɔti ɛnee bɛnlɛ anyelazo biala. Ɔlua mɔɔ Adam yɛle la ati, ‘ɛtane rale ewiade na ewule luale ɛtane nwo zo rale, yɛɛ ewule dɛlɛle hanle menli kɔsɔɔti, ɔluakɛ bɛ muala bɛyɛ ɛtane.’ (Wulomuma 5:12) Mekɛ mɔɔ Adam yɛle ɛtane la, ‘ɔdɔnenle’ ɔ nwo nee yɛdayɛ ɔmaanle yɛyɛle ngɛkɛlɛ yɛmaanle ɛtane nee ewule. (Wulomuma 7:14) Asoo yɛlɛ anyelazo? Ɛhɛe.

7, 8. Duzu a le ɛkpɔnedeɛ?

7 Duzu a le ɛkpɔnedeɛ? Edwɛkɛkpɔkɛ ɛkpɔnedeɛ kile ninyɛne nwiɔ. Mɔɔ limoa, ɛkpɔnedeɛ a le ezukoa mɔɔ bɛtua bɛdie awie anzɛɛ bɛtua bɛsia bɛtɔ debie la. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ɛkpɔnedeɛ a le ezukoa mɔɔ sa debie bolɛ tua pɛpɛɛpɛ la.

8 Dasanli biala ɛnrɛhola ɛnrɛdua ninyɛne mɔɔ vile Adam asa wɔ mekɛ mɔɔ ɔyɛle ɛtane na ɔvale ewule ɔrɛlɛle yɛ la anwo kakɛ. Noko Gyihova yɛle ngyehyɛleɛ mɔɔ ɔbalua zo yealie yɛ yeavi ɛtane nee ewule nu la. Bɛmaa yɛnlea gyima mɔɔ ɛkpɔnedeɛ ne yɛ nee kɛzi yɛbahola yɛanyia zolɛ nvasoɛ la.

KƐZI GYIHOVA VALE ƐKPƆNEDEƐ NE MAANLE LA

9. Ɛnee kɛzi bɛbahola bɛadua ɛkpɔnedeɛ ne ɛ?

9 Yɛ nuhua ko biala ɛnrɛhola ɛnrɛdua ngoane mɔɔ di munli mɔɔ vile Adam asa la anwo kakɛ ɛlɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ yɛ muala yɛtɔ sinli. (Edwɛne 49:7, 8) Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛnyia dasanli mɔɔ di munli la na bɛava ye ngoane bɛadua ɛkpɔnedeɛ ne. Ɛhye ati a bɛfɛlɛ ye “ɛkpɔnedeɛ mɔɔ fɛta la.” (1 Timote 2:6) Ɛnee ɔwɔ kɛ ɛkpɔnedeɛ ne nee ngoane ne mɔɔ vile Adam asa la bolɛ yɛ ko.

10. Adenle boni a Gyihova luale zo vale ɛkpɔnedeɛ ne maanle a?

10 Adenle boni a Gyihova luale zo vale ɛkpɔnedeɛ ne maanle ɛ? Gyihova zoanle ɔ Ra ne mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ la wɔ azɛlɛ ye azo. Ɔ Ra ɛhye, Gyisɛse, a le ye abɔdeɛ mɔɔ limoa a. (1 Dwɔn 4:9, 10) Ɛnee Gyisɛse lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbagyakyi ɔ Ze nee ɛleka mɔɔ ɔde wɔ anwuma lɔ la na yeara azɛlɛ ye azo. (Felepaema 2:7) Gyihova yele Gyisɛse ngoane vile anwuma rawulale Mɛle awodeɛ nu wɔ azɛlɛ ye azo, na bɛwole ye kɛ dasanli mɔɔ di munli mɔɔ ɛtane biala ɛnle ɔ nwo la.​—Luku 1:35.

Gyihova vale ɔ Ra ne mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ la maanle yɛ kɛ ɛkpɔnedeɛ

11. Kɛzi sonla ko kola yɛ ɛkpɔnedeɛ maa menli kɔsɔɔti ɛ?

11 Adam maanle ngoane mɔɔ di munli mɔɔ anrɛɛ menli kɔsɔɔti banyia la vile ɔ sa wɔ mekɛ mɔɔ ɔyɛle Gyihova anwo anzosesebɛ la. Asoo awie gyɛne bahola alie Adam amra kɔsɔɔti avi ewule nu ɔ? Ɛhɛe. (Kenga Wulomuma 5:19.) Gyisɛse mɔɔ anyɛ ɛtane ɛlɛ la vale ye ngoane mɔɔ di munli la yɛle ɛkpɔnedeɛ. (1 Kɔlentema 15:45) Bɛbahola bɛalua ye ngoane mɔɔ di munli la azo bɛalie Adam amra kɔsɔɔti bɛavi ewule nu.​—1 Kɔlentema 15:21, 22.

12. Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ Gyisɛse nwu amaneɛ kpole a?

12 Baebolo ne ka amaneɛ kpole mɔɔ Gyisɛse nwunle ye kolaa na yeawu la anwo edwɛkɛ. Bɛbilale ye empele atisesebɛ nu, bɛbɔle ye baka nu na bɛmaanle ɔwule alɔbɔlɛ ewule. (Dwɔn 19:1, 16-18, 30) Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ Gyisɛse nwu amaneɛ kpole zɛhae a? Ɔluakɛ Seetan hanle kɛ awie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ saa ɔyia sɔnea mɔɔ anu yɛ se a, ɔbali nɔhalɛ yeamaa Nyamenle a. Gyisɛse maanle ɔlale ali kɛ, saa sonla mɔɔ di munli la nwu amaneɛ kpole bɔbɔ a, ɔbahola yeali nɔhalɛ yeamaa Nyamenle. Nea kɛzi Gyihova anye liele mɔɔ Gyisɛse yɛle la anwo a!​—Mrɛlɛbulɛ 27:11; nea Awieleɛdwɛkɛ 15.

13. Kɛzi bɛduale ɛkpɔnedeɛ ne ɛ?

13 Kɛzi bɛduale ɛkpɔnedeɛ ne ɛ? Wɔ Dwuuma siane ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Naesan la kenle 14 ne azo, wɔ ɛvolɛ 33 anu, Gyihova maanle adenle maanle Gyisɛse agbɔvolɛ hunle ye. (Hibuluma 10:10) Ye kenle nsa ne azo, Gyihova dwazole Gyisɛse rale ngoane nu kɛ sunsum nu abɔdeɛ. Noko nwolɛ adenle mɔɔ Gyisɛse nyianle kɛ ɔbadɛnla azɛlɛ ye azo kɛ dasanli mɔɔ di munli la anvi ɔ sa. Nzinlii mɔɔ ɔziale ɔhɔle ɔ Ze anwo lɔ wɔ anwuma la, ɔvale nwolɛ adenle ɛhye ɔmaanle Nyamenle amaa Nyamenle ahola ava akpɔne Adam abo zo amra. (Hibuluma 9:24) Gyihova liele ɛkpɔnedeɛ ɛhye dole nu, yemɔti bɛbahola bɛalie yɛ bɛavi ɛtane nee ewule nu.​—Kenga Wulomuma 3:23, 24.

KƐZI ƐBAHOLA WƆANYIA ƐKPƆNEDEƐ NE AZO NVASOƐ LA

14, 15. Duzu a yɛyɛ a bɛbava yɛ ɛtane bɛahyɛ yɛ a?

14 Yɛnyia Nyamenle ahyɛlɛdeɛ ɛhye azo nvasoɛ. Bɛmaa yɛnlea kɛzi yɛnyia zolɛ nvasoɛ kɛkala nee kɛzi yɛbanyia zolɛ nvasoɛ kenle bie la.

15 Bɛva yɛ ɛtane bɛhyɛ yɛ. Ɔyɛ se kɛ yɛbahola yɛayɛ mɔɔ tenrɛ la dahuu. Yɛfo, yɛɛ ɔdwu mekɛ ne bie a yɛka edwɛkɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ anzɛɛ yɛyɛ ninyɛne mɔɔ ɛnle kpalɛ la. (Kɔlɔsaema 1:13, 14) Kɛ ɔkɛyɛ na bɛava yɛ ɛtane bɛahyɛ yɛ ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛnu yɛ nwo nɔhalɛ nu wɔ mɔɔ yɛyɛ la anwo na yɛfa mɛlɛbɛnwoaze yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔva ɔhyɛ yɛ. Akee yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ bɛva yɛ ɛtane bɛhyɛ yɛ.​—1 Dwɔn 1:8, 9.

16. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛanyia adwenle mɔɔ anu te la ɛ?

16 Yɛbahola yɛanyia adwenle mɔɔ anu te la. Saa yɛ adwenle bua yɛ fɔlɛ kɛ yɛyɛ ɛtane a, bie a yɛbade nganeɛ kɛ yɛnlɛ anyelazo biala yɛɛ nvasoɛ ɛnle yɛ nwo zo. Noko ɔnle kɛ yɛmaa yɛ sa nu to. Saa yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔva yɛ ɛtane ɔhyɛ yɛ a, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ ɔbadie yɛ na yeava yeahyɛ yɛ. (Hibuluma 9:13, 14) Gyihova kpondɛ kɛ yɛka yɛ ngyegyelɛ nee yɛ sinlidɔlɛ nwo edwɛkɛ yɛkile ye. (Hibuluma 4:14-16) Ɛhye bamaa anzodwolɛ ara yɛ nee Nyamenle avinli.

17. Nyilalɛ boni mɔ a Gyisɛse ewule ne bamaa yɛanyia a?

17 Yɛlɛ anyelazo kɛ yɛbadɛnla aze dahuu. “Ɛtane ahatualɛ a le ewule na ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ Nyamenle fa maa la a le dahuu ngoane ɔlua yɛ Awulae Kelaese Gyisɛse anwo zo.” (Wulomuma 6:23) Kɛmɔ Gyisɛse wule maanle yɛ la ati, yɛbahola yɛadɛnla aze dahuu na yɛanyia kpɔkɛdelɛ mɔɔ di munli la. (Yekile 21:3, 4) Noko duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛanyia nyilalɛ ɛhye mɔ bie ɛ?

ƐBAHILE KƐ Ɛ NYE SƆ ƐKPƆNEDEƐ NE Ɔ?

18. Kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ Gyihova kulo yɛ ɛ?

18 Saa awie kyɛ wɔ debie kɛnlɛma bie a, nea kɛzi ɛ nye die la. Ɛkpɔnedeɛ ne le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ tɛla biala, na ɔwɔ kɛ yɛyɛ Gyihova mo kpalɛ wɔ nwolɛ. Dwɔn 3:16 ka kile yɛ kɛ “Nyamenle hulole ewiade ne kpole kpalɛ yemɔti ɔvale ɔ Ra kokye ne ɔmaanle.” Amgba, Gyihova kulo yɛ kpole kpalɛ la ati a ɔvale ɔ Ra ne mɔɔ sonle bolɛ kpalɛ la ɔmaanle yɛ a. Na yɛze kɛ Gyisɛse noko kulo yɛ ɔluakɛ ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbawu yeamaa yɛ. (Dwɔn 15:13) Ɔwɔ kɛ ɛkpɔnenlɛ ahyɛlɛdeɛ ne maa ɛnwu kɛ amgba Gyihova nee Gyisɛse kulo wɔ.​—Galeehyeama 2:20.

Mekɛ mɔɔ yɛlɛsukoa Gyihova anwo debie la, yɛbayɛ ɔ gɔnwo mɔ na ɔ nwo ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ la bayɛ kpole

19, 20. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na wɔayɛ Gyihova agɔnwo ɛ? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na wɔahile kɛ ɛlɛ Gyisɛse ɛkpɔnenlɛ afɔlebɔlɛ ne anu diedi ɛ?

19 Kɛkala mɔɔ wɔnwu kɛ Nyamenle kulo yɛ kpole la, kɛ ɔkɛyɛ na wɔayɛ ɔ gɔnwo ɛ? Saa ɛnze awie a, ɔyɛ se kɛ ɛbahulo ye edwɛkɛ. Dwɔn 17:3 ka kɛ yɛbahola yɛanwu Gyihova. Mekɛ mɔɔ ɛlɛyɛ ɛhye la, ɔ nwo ɛlɔlɛ mɔɔ ɛlɛ la bayɛ kpole, ɛbahulo kɛ ɛyɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la na wɔayɛ ɔ gɔnwo. Ɔti kɔ zo dua Baebolo ne azo sukoa Gyihova anwo ninyɛne dɔɔnwo.​—1 Dwɔn 5:3.

20 Nyia Gyisɛse ɛkpɔnenlɛ afɔlebɔlɛ ne anu diedi. Baebolo ne ka kɛ “awie biala mɔɔ kɛla ye ali kɛ ɔlɛ diedi wɔ Ralɛ ne anu la lɛ dahuu ngoane.” (Dwɔn 3:36) Duzu a ɛhye kile a? Ɔkile kɛ ɔwɔ kɛ yɛyɛ mɔɔ Gyisɛse ɛhilehile yɛ kɛ yɛyɛ la. (Dwɔn 13:15) Yɛnrɛhola yɛnrɛva yɛ nloa ala yɛnrɛha kɛ yɛdie Gyisɛse yɛdi. Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nyɛleɛ yɛkile kɛ yɛdie ɛkpɔnedeɛ ne yɛdi. Gyemise 2:26 ka kɛ: “Diedi mɔɔ gyima ɛmboka nwolɛ la le wulera.”

21, 22. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkɔ Kelaese ewule Ngakyelɛlilɛ ne abo ɛvolɛ biala ɛ? (b) Duzu a bɛbahilehile nu wɔ Tile 6 nee 7 anu a?

21 Kɔ Kelaese ewule Ngakyelɛlilɛ ne abo. Nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a Gyisɛse bawu la, ɔhanle kɛ yɛhakye ye ewule ne. Yɛyɛ ɛhye ɛvolɛ biala, na bɛfɛlɛ ye Ngakyelɛlilɛ anzɛɛ “Awulae Nɔsolɛ Aleɛ ne.” (1 Kɔlentema 11:20; Mateyu 26:26-28) Gyisɛse kpondɛ kɛ yɛkakye kɛ ɔvale ye ngoane ne mɔɔ di munli la ɔyɛle ɛkpɔnedeɛ ɔmaanle yɛ. Ɔhanle kɛ: “Bɛhɔ zo bɛyɛ ɛhye bɛva bɛhakye me.” (Kenga Luku 22:19.) Saa ɛkɔ Ngakyelɛlilɛ ne abo a, ɔkile kɛ ɛkakye ɛkpɔnedeɛ ne nee ɛlɔlɛ kpole mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse lɛ maa yɛ la.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 16.

22 Ɛkpɔnedeɛ ne sonle bolɛ tɛla ahyɛlɛdeɛ biala. (2 Kɔlentema 9:14, 15) Menli mgbe dɔɔnwo mɔɔ ɛwu dɛbadɛba bɔbɔ la banyia zɔhane ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ sonle bolɛ la azo nvasoɛ. Tile 6 nee 7 ne bahilehile kɛzi ɛhye bahola ayɛ boɛ la anu.