1-3. Éé ní ea tú dénè bẹ̀ì nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ ẹ́, vaá mó bá ní e Jìhóvà é áámái ẽ́?

ZẸ́Ẹ́ ni bugi togó kọọ̀, ba beè sií ni nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ kọ òó tõó kiẽ́ dénè deé mm̀ o dùm boo béè pọ́lọ́ e bè nóò sì. E nóo íè tọ́ọ̀ kà nèà deè ge ààma kĩá. À bélí kọ nóo íè nà tọ́ọ̀ kà ẹ̀b dẽesĩ́, vaá náa íe na tọ́ọ̀ nu eo é láá kpáá naa na kilma ló. Sõò kà lèlà tṍó e dénè o bùlà ni peá, ò gbóó mòn nen ea íe kpóó ge dùùmà ni, vaá à gbóó zìgà nè ni kọ àé duulàẹ̀ ni! Àé tọ́á ní ló naa vàẹ?

² Dénè bẹ̀i di kpọ́gọ́lọ́ bá ú. Náa íe tọ́ọ̀ nú eé láá naa vaá è aa bá. Sõò Jìhóvà íe kpóó gè aamái lọl bá ú. Vaá a beè zìgà nèi kọọ̀: “dee dee nvée nen ọ́b ge kyọ̀ sĩ́ é dú ú.”—1 Kọ́rìnt 15:26.

³ Zẹ́ẹ́ ni ẹb bé ea é nveè ni nyíé gbàà naa tṍó eo ni nyímá kọọ̀ nóó ú nàè naaà! Sõò níì áá gè lọ̀l ú ní e Jìhóvà é náaé nì. Àé kẽee nagé gbò e ba beè ù. Zẹ́ẹ́ bugi togó boo nú e níá é láá kọ̀là kilma ló olo. À zigà nèi kọọ̀ “gbò e ba beè ù” é láá kpáá tõó dùm. (Àìzáíà 26:19) Níà nú e Kpá Káí kólíe kẽ̀èà aa kemà úé.

4. (a) Éé ní ea é láá nvèèi nyíé gbàà tṍó e nen ea dú mm̀ bẹẹ tọ, àbèè kà bẹẹ lé kóò ú é? (b) Sìgà bà mée ní e ba beè dú díì díílá kóò Jíízọ̀s e?

⁴ Tṍó e nen ea dú mm̀ bẹẹ tọ, àbèè kà bẹẹ lé  kóò ú, à ólò belí kọ néé láá emá bẹẹ nyaa ló nè tã̀àgã̀ bùlà. È ólò ẹ̀b kọ née íè nà tọ́ọ̀ kà nvèè bá. Náa íe na tọ́ọ̀ kà nú eé láá kpáá naa ge òòmà nená sẹlẹ́ dùm. Sõò Kpá Káí néi kàà nvèè nyíé gbàà. (Bugi 2 Kọ́rìnt 1:3, 4.) Naanii mèé ẹb ene kà nu dòòmà bá ea zógè sĩ́deè bé e Jìhóvà nè Jíízọ̀s gbĩ́ gè kẽee gbò e vulè e ba beè ú naa. Tṍó e Jíízọ̀s beè di boo kunukẽ̀íá, a beè olòó bìlà kyẽè gé kãa Lázarọ̀s nè pá a vígà pábia e bà kọlà, Mátà nè Mérì. Táàa ọ̀vàí beè dú kà lé kóò Jíízọ̀s. Kpá Káí kọ́ọ̀: “Jíìzọ̀s beè vùlè Mátà, vaá à vùlènà gé a vígà pá bia nè Lázàrọ̀s.” Ene dee, Lázarọ̀s beè gbóó ù.—Jọ́ọ̀n 11:3-5.

5, 6. (a) Éé ní e Jíízọ̀s beè naa tṍó ea mon pá tọọ̀ Lázarọ̀s nè pá a kóò e bà gé bãagã̀ ẽ? (b) Éé ní ea náa à dú nu nvèè nyíé gbàà ge nyimá bé e ú tọ́á ló Jíízọ̀s naa ẽ́?

⁵ Jíízọ̀s beè àà gé nvèè nyíé gbàà Mátà nè Mérì. Tṍó e Mátà dã́ kọọ̀ Jíízọ̀s gé dú, a beè teá gé zọ̀ẹ nyòòna nvéè boná. Nyíé ẽ beè palàge ẹẹ ge mòn Jíízọ̀s, naa ní ea kọ́ nèe kọọ̀: “Be o beè di kĩí, e Dõò, nà vígà náa gá è beè ù!” Mátà beè ié bùlà kọọ̀ Jíízọ̀s dú kpẹ̀ nvée. Tṍó e tṍó téní, Jíízọ̀s beè gbóó mòn a vígà pábia ea kọlà Méri, ea gé tó. Tṍó ea mon bé e nyíé va gé biilà naa, a beè tọáẹ́ ló naa ní ea tó. (Jọ́ọ̀n 11:21, 33, 35) A beè palàge tọáẹ́ ló sĩ́deè bé ea ólò tọá nágé ló beele naa tṍó e nen e vulè ú.

⁶ À nveèi nyíé gbàà tṍó e nyímà kọọ̀ Jíízọ̀s íe íb tọa ló e beele íè nàgéá. Jíízọ̀s dì belí a Tẹ̀. (Jọ́ọ̀n 14:9) Jìhóvà íe kpóó gè nvèèmà kùbma ló ú, vaá níà nú ea é gé naa gbálà ńkem̀ tṍó àla ẹ́.

7, 8. Éé ní ea beè naa vaá Mátà náa beè gbĩ́ kọ bàá kpọlẹ̀ demá lọl gã́ bànà ú Lázarọ̀s e, vaá éé ní e Jíízọ̀s beè naa ẽ́?

⁷ Tṍó e Jíízọ̀s íná gã́ kóló dem kiẽ́e ba beè lì Lázarọ̀sa, ba beè tú gbele gbààì báà dem uú gã́. Jíízọ̀s à gbóó kọọ̀: “Tui demá lọlii!” Sõò Mátà náa beè gbĩ́ gè kọọ̀ bàá naa vó. Boo béè kọọ̀ a dú ténì dee e íí Lázarọ̀s ni toma mm̀ bànà ú. (Jọ́ọ̀n 11:39) Náa beè nyimá ló nú e Jíízọ̀s é gé naa mm̀ ge nvèè bá nè a vígà.

⁸ Jíízọ̀s à gbóó kọọ̀: “Lázàrọ̀s, aa m bànàa dù!” Nú e Mátà nè Mérì moní beè palàge bọọ́ vá ló. “Lázàrọ̀s, e a è ùa, beè gboó aa m bànà úá. Kàn e ba è pigie ló bá nè tọ nè ní e ba è kọ̀lmàe sĩ́ beè dìé ló.” (Jọ́ọ̀n 11:43, 44) À náa kọọ̀ Lázarọ̀s á kpáá tõó dùm! A beè gbóó kpáá zọ̀ pá ba tọ nè pá a kóò naaá nu. Bàé láá siíe bá ló, daáẹ bá ló, vaá zọ̀ẹ lóá bel. Jíízọ̀s a kẽee Lázarọ̀s. Níà kà tóm dũ̀ùnè!

9, 10. (a) Mée ní ea beè nè kpóó Jíízọ̀s kọ á kẽ̀èmà gbò nen ẽ́? (b) Éé ní ea náa vaá gbò kpẹ̀a kẽ̀èà aa kemà úí à dọ̀ bélè nèi ẽ́?

⁹ É kọọ̀ Jíízọ̀s beè tú ńlẹ́ẹ̀ kpóó kẽ̀èmà gbò nen? Ẽ́èe. Besĩ́ à kálá kẽee Lázarọ̀s, Jíízọ̀s beè tã̀àgã̀ ló má Jìhóvà, vaá Jìhóvà à gbóó nèe kpóó kọ a kẽee Lázarọ̀s. (Bugi Jọ́ọ̀n 11:41, 42.) Níì áá Lázarọ̀s ní e ba beè kẽeé nì. Kpá Káí kọ́ nú ea kil ló ene kà nvín pábia ea ni tóólá 12 gbáá e kpá lóe beè palàge zọ̀. Nyíè a tẹ̀, Jáírọ̀s beè palàge tã̀àgã̀, naa ní ea ban Jíízọ̀s kọ á bóe. Níà beè áá a nvíné. Boo tṍó ea gé ló belí nè Jíízọ̀s, sìgà gbò gbálà beè gbóó dúé ló vaá kọọ̀: “Ó gá kpáá tãagena Nen Dò Báí, mè o  síla a ú lọ̀l!” Sõò Jíízọ̀s beè kọ́ nè Jáírọ̀s kọọ̀: “Pọ̀ á gá siíni, sõò dẹlẹ nyíe boo.” À gbóó zọ̀ Jáírọ̀s gbá tọ kil be. Tṍó e bà ni íná ku ló tọá, Jíízọ̀s à gbóó dã̀ vaá mòn íb bé e gbò nen gé tọ vẹ̀ẹ̀và naa. Jíízọ̀s beè gbóó kọ́ nè va kọọ̀: “Éé dú tã̀àgà e o tóì e? Mè nvíní náa ú, sõò à di dáá!” Bel e Jíízọ̀s lóí beè láá palàge bọọ́ ló tẹ̀ nè kà nvíní. Jíízọ̀s à gbóó kpó dénè nen lọl tọá tẹlẹ ke dẹi vaá tú áá tẹ̀ nè kà nvíná bã̀àma tọ kiẽ́e ba beè tú nvíná maameá. Jíízọ̀s à gbóó lọ́ ló kẽ siíe bá ló bá vaá kọ́ nèe kọọ̀: “Nvín pá nyáá, m̀ kọ́ ó aa boo!” Zẹ́ẹ́ ni doomà dẽe ló íb záá zaà ló ea tẹ̀ nè a kà beè ié tṍó ea aa boó tẽ̀ènè tṍóá vaá lẹgálá mm̀ tọá! Jíízọ̀s a kẽee ba nvín pábia. (Máàk 5:22-24, 35-42; Lúùk 8:49-56) Lọl deeá ààmà, kọ̀láá tṍó e bà mon ba nvín pábiaí, bàé ólòó kẽèa boo nú e Jìhóvà beè naa nè va tení dú ló Jíízọ̀s. *

¹⁰ Tṍó e tṍó téní, gbò e Jíízọ̀s beè kẽeeí beè kpáá ù. Sõò nú e bugì ea kuu gbòí dọ bélè nèi boo béè kọọ̀ à néi kàà ból dẽésĩ́. À tan Jìhóvà ge kẽee gbò nen lọl kemà ú, vaá àé náa vó.

11. Éé ní e Ẹ̀klìzíástìs 9:5 nóòmài kilma ló Lázarọ̀s e?

¹¹ Kpá Káí aa deè kọọ̀ “gbò e baa ni ú náa nyímá ná tọ́ọ̀ nu.” Níá beè dú kà kà kilma ló Lázarọ̀s. (Ẹ̀klìzíástìs 9:5) Dì belí bé e Jíízọ̀s beè kọ́ naaá, a  beè belí kọọ̀ Lázarọ̀s di dáá. (Jọ́ọ̀n 11:11) Lázarọ̀s náa beè “nyimá ná tọ́ọ̀ nu” tṍó ea beè di mm̀ bànà úá.

12. Éé ní ea náa è nyimá kọọ̀ kẽ̀èà aa kemà ú Lázarọ̀s níà kà kà nú ea beè naaá ẽ́?

¹² Gbele tõ̀ò nen beè mòn tṍó e Jíízọ̀s géè kẽe Lázarọ̀s. Bã̀àna gbò ọ́b Jíízọ̀s nyímá kọọ̀ a beè sí nakà tóm dũ̀ùnèí. Lázarọ̀s beè gbóó di dùm, ea zógè kọọ̀ níà kà kà nú ea beè naaá. (Jọ́ọ̀n 11:47) Gbele tõ̀ò nen beè sì gé kãa Lázarọ̀s, vaá níí beè naa kọ bàá dààmà togó zìgà kọọ̀ Bàrì ní ea beè lẹ̀ẹ̀là Jíízọ̀s e. Nuá náa beè leemá gbò ọ́b Jíízọ̀s, vó beè naa kọ bàá noo gè fẹ́ Jíízọ̀s nè Lázarọ̀s.—Jọ́ọ̀n 11:53; 12:9-11.

13. Éé ní ea é náa kọ é láá àgala boo kọọ̀ Jìhóvà é kẽee gbò e ba beè ùe?

¹³ Jíízọ̀s beè kọọ̀ “dénè gbò e ba è ù é dã́ mon vaá bà aa m ba bànà ú” naamá ge kọọ̀ bàé kẽ̀èà aa kemà ú. (Jọ́ọ̀n 5:28) Níí tõó dọ̀ kọọ̀ kọ̀láá gbò e Jìhóvà kẽea boo é beè kẽ̀èà àà kemà ú vaá kpáá tõó dùm. Sõò besĩ́ Jìhóvà kálá kẽee nen, àé zẹ́ẹ́ kẽ̀èa boo kọ̀láá kà nú ea kil ló nená. É kọọ̀ àé láá naa gé vó? À íe gã́bug gbò gyã́à káála ea di sĩ́ dee. Kpá Káí kọ́ọ̀ Jìhóvà nyímá béè buù ọ̀và. (Bugi Àìzáíà 40:26.) Be à láá kẽ̀èa boo béè buù kà gyã́à káála, beè vó, àé láá kẽ̀èa boo kọ̀láá kà nú ea kil ló gbò e ẹlẹ é kẽee lọl kemà ú. Bọọ èlmà tõ̀ò, Jìhóvà ní ea beè dèm kọ̀láá kà nu ẽ́, vó náa kọ é nyimá kọọ̀ à íe kpóó gè kẽ̀èmà nen lọl kemà ú.

14, 15. Éé ní e gbò moǹ bel Jóòb nóòmài kilma ló kẽ̀èà aa kemà úé?

¹⁴ Ene kà gbálà ea beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo ea kọlà Jóòb beè ié zìgà mm̀ kẽ̀èà aa kemà úí. Ẹlẹ beè bĩiná kọọ̀: “Be nen ú, e kọọ̀ àé láá kpáá tõo gé dùm dõona  tṍó?” À gbóó kọ́ nè Jìhóvà kọ́ọ̀: “Olo é kólí kól, vaá nda gé áála ní gã́. Àé léémá ni gè kpáá mòn tóm eo beè sì.” Mm̀ kà kà, Jóòb beè nyimá kọọ̀ Jìhóvà dì ea gé élá bànà tṍó ea é kẽee gbò e ba beè ù.—Jóòb 14:13-15.

¹⁵ Ẹ̀b dẽesĩ́ kẽ̀èà aa kemà úí tọ́á ló olo naa vàẹ? Òó láá bugi togó kọọ̀, ‘É kọọ̀ pá ńdáà tọ nè pá ńdáà kóò é kẽeà gé?’ À dú nu nvèà nyíé gbàà ge nyimá kọọ̀ Jìhóvà aa deè gbĩ́ gè kẽee gbò e ba beè ù lọl kemà ú. Naanii mèé ẹb nú e Kpá Káí kọ́ kilma ló kiẽ́e gbò e ba beè ù dì nè gbò e bàé kẽeà.

16. Mó íb dùm ní e gbò e bà kẽeà tõó boo kunukẽ̀í é dé kpéè lóé?

¹⁶ Tṍó ea kil nvéeá, kọ̀láá gbò e ba beè kẽ̀èà aa kemà ú beè kpáá zọ̀ pá ba tọ nè pá ba kóò tõ̀òa boo kunukẽ̀í. Níí é nááá nágé dì deèsĩ́, sõò àé palàge lee èl vóá. Ló éé? Boo béè kọọ̀ gbò e bàé kẽ̀èà aa kemà ú é íe nèà deè ge tõó boo kunukẽ̀í dọ̀ọ̀mà dè-dè e bà náa gé kpáá u ná. Vaá bàé tõó mm̀ bàlà boo ea dú kele aa ló íb ní e di deè nieí. Bé gím, pọ́lọ́ láb, nè zọ̀ló náa é dinà.

17. Bà mée ní e bà é kẽeà ẽ?

¹⁷ Bà mée ní e bà é kẽeà ẽ? Jíízọ̀s beè kọọ̀ “dénè gbò e ba è ù é dã́ mon vaá ba aa m ba bànà ú.” (Jọ́ọ̀n 5:28, 29) Kpá Kùùà Nù 20:13 à kọ́ná gé nèi kọọ̀: “Pene beè tú íí e a dìé m lọa bá. Ú nè [Bànà Ú] beè tuná gé íí e a dìvá bá lọa bá.” Mm̀ kà kà, gã́bug dẹ̀ gbò nen é kpáá tõó dùm. Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè kọná gé kọọ̀ “gbò lé nè gbò pọ́lọ́” é kẽeà aa kemà ú. (Bugi Tóm 24:15.) Éé ní e níá tõó dọ̀ẹ?

18. Bà mée ní bà dú “gbò lé” e bàé kẽeà ẽ?

 ¹⁸ ‘Gbò léí’ níà gbò gyóòlo Jìhóvà e ba beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo e ba beè dì besĩ́ì Jíízọ̀s à kalá dú boo kunukẽ̀í. Gbò ea di belí bà Nóà, Ébràhàm, Sérà, Mózìs, Rúùt, nè Ẹ́stà é kẽeà tõó boo kunukẽ̀í. Òó láá bugi nú ea kil ló sìgà gbò gbálà nè gbò biaí mm̀ kpá Híbrù 11 togó. Vaá èé kọ́ và kilma ló gbò gyóòlo Jìhóvà e ba beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo e ba beè ú mm̀  beélè tṍóí ẽ́? Baala dú nágé “gbò lé,” boo béè vó, bàé kẽeà nàgé.

19. Bà mée ní e bà dú “gbò pọ́lọ́” ẹ́? Mókà nèà deè ní e Jíhòvá né va ẹ́?

¹⁹ ‘Gbò pọ́lọ́í’ níà gã́bug gãà gbò nen e bà náa beè ié nèà deè ge nyimá ló Jìhóvà. Bà náa tá nyíè Jìhóvà, kọ̀láá bé e baa ni ú naa. Àé kẽeé va, naa ní e bàé íe nèà deè ge nó nú ea kuúe vaá fã̀ ẽ.

20. Éé ní ea náa vaá dénè nen náa gé kẽeà ẽ?

²⁰ É kọ níí tõó dọ̀ kọọ̀ kọ̀láá gbò e ba beè ù é kẽeà? Ẽ́èe. Jíízọ̀s beè kọọ̀ níì dénè nen ní ea é kẽeà ẽ nì. (Lúùk 12:5) Mée ní ea é láá beeláfùl gbò e bàé kẽeà nè gbò e bà náa gé kẽeà ẽ? Jìhóvà ní ea dú dee deè nvéè Neǹ Bèèla ẹ́, sõò a beè tu nágé kpóó nè Jíízọ̀s “kọ á beelá bel ló gbò e bà di dùm nè gbò e ba ni ú.” (Tóm 10:42) Kọ̀láá nen e ẹlẹ béélá bel ló kọ à dú neǹ pọ́lọ́ lab dògò vaá náa gbĩ́ gè ọgá, náa gé kẽeà.—Ẹ̀b Ní Ea Égè 19 Kpò Émì Nu Ea Di Dee Deè Nvéè Kpáí.

21, 22. (a) Éé ní e gè kẽeà kil káála tõó dọ̀ ẹ? (b) Mée ní ea beè dú túá nen ea beè kẽeà kil káála ẹ́?

²¹ Kpá Káí kọ́ná gé nèi kọọ̀ sìgà gbò é kil káála. Tṍó e nen kẽeà kil káála, náa é kpáá kẽeà nà tõó dùm dì belí nen vaá ié nom̀ kpá ló nen. Àé kẽeà kil káála dì belí nyómá.

²² Jíízọ̀s ní ea dú túá nen ea beè kẽeà mm̀ nasĩ́ deèí é. (Jọ́ọ̀n 3:13) Jìhóvà beè kẽee Jíízọ̀s tṍó e taà dee ni téní aa ló dee e ba beè fẹ́ẹ. (Psalm 16:10; Tóm 13:34, 35) Bàrì náa beè kẽee Jíízọ̀s nvee mm̀ nom̀ kpá ló nen. Neǹ tóm Pítà baatẽ́ kilma ló Jíízọ̀s kọọ̀ “ba beè  fẹ́ a nom kpá ló boo bàlà booí, sõò Bàrì beè naa kọ á di dùm m nyómá.” (1 Pítà 3:18) Bàrì beè kẽee Jíízọ̀s naamá nyómá ea palàge ié kpóó! (1 Kọ́rìnt 15:3-6) Sõò Kpá Káí kọọ̀ níì áá ẹlẹ ní ea é kẽeà ẽ nì.

23, 24. Bà mée ní e bà dú “gbálà ńkem gã́ bug” e Jíízọ̀s beè ló bel kilma lóé, vaá bà tóólá kuù nené?

²³ Gbálà ńkem̀ tṍó besĩ́ à kálá ù, Jíízọ̀s beè kọ́ nè pá a gbò nyòòne nvée e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kọọ̀: “M̀ gé sí kĩé gé kpoogè dee ló ke tõ̀ò sẹ̀ẹ̀i.” (Jọ́ọ̀n 14:2) Níí tõó dọ̀ ge kọọ̀ sìgà pá a gbò nyòòne nvée é kẽeà nyoonée kil káála. Kuù ọ̀va ẹ? Jíízọ̀s beè kọ bàé dú “gbálà ńkem gã́ bug.” (Lúùk 12:32) Neǹ tóm Jọ́ọ̀n beè kọ́ kà lèlà gã́bug e bà tóólá tṍó ea mon Jíízọ̀s “e a di élá boo gù Záíòn [ea dú káála], e òb nè aatáà tub bóó (144,000) nen . . . dìé ló.”—Kùùà Nù 14:1.

²⁴ Mó tṍó ní e gbò 144,000 není é kẽeà ẽ? Kpá Káí kọ́ nèi kọọ̀ níí é nááá tṍó e Kráìst ni dààmà togó ge bẹ̀l mm̀ káála. (1 Kọ́rìnt 15:23) Kà lèlà tṍóá ní e beele dìí é, gã́bug gbò ea dṹùnà 144,000 není a kẽeà kil káála. Gbò e bà di dí boo kunukẽ̀í mm̀ beélè deeí vaá bà ù, é kẽeà tẽ̀ènè tṍóá kil káála. Kọ̀láá bé ea dì naa, gbele tõ̀ò gbò é kẽea dì deèsĩ́ bã mm̀ páladaìs boo kunukẽ̀í.

25. Éé ní eé nó mm̀ nakà togó bel ea bẽene níí ẽ́?

²⁵ Gbálà ńkem̀ tṍóà la, Jìhóvà é áálá dénè nen lọl bá ú, vaá ú náa gé dinà dọ̀ dè-dè! (Bugi Àìzáíà 25:8.) Sõò éé ní e gbò e bàé kil káála é gé naa ẽ́? Kpá Káí baatẽ́ kọọ̀ bàé zọ Jíízọ̀s bẹ̀l mm̀ a Boǹ Méné. Èé nó zivètõ̀ò nú ea kuu nakà Boǹ Ménéí mm̀ nakà togó bel ea bẽene níí.