1. Vbe ima khian ya sẹtin rẹn emwi nọ khian sunu vbe odaro?

U HE ka họn iyẹn vbe ẹkpẹti ughe nọ ya ruẹ kha wẹẹ, ‘Vbe agbọn na ghi rrie?’ Emwi ọhanabe nọ ghi wa sunu vbe ẹdẹnẹrẹ ẹre ọ ya emwa eso roro ẹre wẹẹ, agbọn na gha rherhe sẹ ufomwẹ. Agbọn na gha gele rherhe sẹ ufomwẹ ra? Ma gha sẹtin rẹn emwi nọ khian sunu vbe odaro ra? Ẹẹn. Emwa nagbọn ma rẹn ẹdẹ nọ gha gbe akhuẹ sokpan, e Jehova rẹnrẹn. E Jehova vbe gi ima rẹn vbe Baibol, vbene arrọọ ọghe ima kevbe agbọn na khian gha ye hẹ vbe odaro.—Aizaia 46:10; Jems 4:14.

2, 3. De emwi ne erhuanegbe Jesu ghaa hoo ne iran rẹn? De ewanniẹn ne Jesu zẹ?

² E Baibol gha kha wẹẹ agbọn na gha sẹ ufomwẹ, ọ ma rhiema wẹẹ uhunmwu otagbọn na ẹre ọ khian sẹ ufomwẹ, sokpan emwa dan ni rrọọ ẹre ọ khian fuan. E Jesu maa emwa re wẹẹ, Arriọba Osanobua gha kha yan agbọn na. (Luk 4:43) Erhuanegbe Jesu kegha hoo ne iran rẹn ẹghẹ ne Arriọba Osanobua khian ya rre, rhunmwuda ọni, iran keghi nọ rẹn wẹẹ: ‘De ẹghẹ ne emwi na hia khian gha khin? De emwi nọ gha sunu ne ima gha ya rẹn ighẹ ẹghẹ ne u ya dee sẹ nẹ, kevbe wẹẹ, a sẹ ufomwẹ agbọn nẹ?’ (Matiu 24:3) E Jesu ma wa ta ẹghẹ nọ khin ma iran taara sokpan, ọ keghi gi iran rẹn emwi nọ gha sunu a te miẹn wẹẹ agbọn na sẹ ufomwẹ. Emwi ne Jesu wẹẹ ọ gha sunu, wa gele sunu vbe ẹghẹ ne ima ye na.

³ Vbe uhunmwuta na, ma gha guan kaẹn emwi ughughan ni suigiẹ yọ wẹẹ, ufomwẹ agbọn na sotọ fo nẹ.  Sokpan ma gha ka guan kaẹn okuo nọ sa kua vbe ẹrinmwi. Ọna gha ya ima rẹn emwi nọ si ẹre ne emwi dan na wa gba ehe hia vbe ẹdẹnẹrẹ.

4, 5. (a) Vbọ sunu vbe Jesu da rri Ọba vbe ẹrinmwi? (b) Zẹvbe ne ebe Arhie Maan 12:12 khare, de vbene agbọn khian ghi gha ye hẹ vbe a gha ghi khu Esu fua vbe ẹrinmwi nẹ?

⁴ Vbe Uhunmwu Ebe 8 ma ruẹ ọre wẹẹ, ukpo 1914 ẹre Jesu rri Ọba vbe ẹrinmwi. (Daniẹl 7:13, 14) Ebe Arhie Maan khare wẹẹ: ‘Ẹghẹ nii ọre okuo na sa vbe ẹrinmwi. Maikẹl nọ re Jesu kẹ kevbe avbe odibosa kegha gu ugbogiorinmwi nii nọ re Esu khọn, irẹn keghi viọ avbe odibo ẹre ba egbe, ọ na vbe gha gbinna.’ * Jesu keghi khọnmiotọ vbe okuo nii. Ọ na khu Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi gha die uhunmwu otagbọn na. Ọyẹnmwẹ ẹre ọ ghi sẹ avbe odibosa ke na ya khu Esu fua vbe ẹrinmwi. Sokpan emwa ni rre uhunmwu otagbọn ghi vbo? E Baibol keghi kha wẹẹ, iran gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa ọghe ọhanabe. Vbọzẹe? Rhunmwuda, ohu dan wa mu Esu nọ na rẹn “ighẹ ẹghẹ kherhe ọre irẹn ghi mwẹ.”—Arhie Maan 12:7, 9, 12.

⁵ Esu wa gbe olighi vbe uhunmwu otagbọn hia. Ohu dan wa muẹn rhunmwuda ovbi ẹghẹ kherhe ẹre ọ ghi kẹ ne Osanobua wabọre rua. Nia, gi ima ziro yan emwi ne Jesu wẹẹ ẹre ọ khian gha sunu vbe ẹdẹ okiekie.—Ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 24.

6, 7. De emwi ne okuo kevbe ukhunmwu he si vbe uhunmwu otagbọn na vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁶ Okuo. Jesu keghi kha wẹẹ: ‘Ẹvbo ọkpa ghi mu okuo gie ẹvbo ọvbehe, otọ arriọba ọkpa ghi vbe mu okuo  gie ọvbehe.’ (Matiu 24:7) Ẹghẹ ne ima ye na, ẹre emwa he na wulo sẹ vbe okuo, ke na ya bu agbọn tu agbọn gha dee. Otu ọkpa nọ gualọ otọ emwi ni sunu vbe otagbọn hia na tie ẹre Worldwatch Institute khare wẹẹ, emwa ne okuo he gbele ke ukpo 1914 gha dee gberra ẹbo 100 (100 million). Emwa ni wulo vbe okuo ke ukpo 1900 ya fi ukpo 2000 ya igba eha bun sẹ emwa ni wulo vbe okuo ke ẹghẹ Jesu do sẹ ukpo 1900. U miẹn obalọ ne emwa ọkhọngborrie he miẹn rhunmwuda okuo!

⁷ Ukhunmwu. E Jesu keghi kha wẹẹ: “Ukhunmwu . . . ghi gha rre ehe hia.” (Matiu 24:7) Agharhemiẹn wẹẹ, te evbare ghi wa kpọ vbe uhunmwu otagbọn na sẹ vbene ọ ka ye dee yi, emwa nibun i ye miẹn evbare re sẹ ọkẹn. Vbọzẹe? Rhunmwuda, emwa nibun i miẹn igho ya rri evbare sẹ ọkẹn, iran i vbe mwẹ igho na ya mu ugbo. Ọkhọngborrie emwa vbe uhunmwu otagbọn hia keghi re ivbiogue ne sẹlẹkẹ. World Health Organization keghi kha wẹẹ, ibiẹka oribirhi ẹre ọ wulo ukpo ukpo rhunmwuda, iran i miẹn evbare agbọn re.

8, 9. De osẹ ni rhiẹre ma wẹẹ, ẹmwẹ ne Jesu tae vbekpae igbohiotọ kevbe emianmwẹ wa mwẹ amusẹ nia?

 ⁸ Igbohiotọ. E Jesu khare wẹẹ: “Igbohiotọ ọyan aro rua ghi gha sunu.” (Luk 21:11) Igbohiotọ ọghe ọhanabe ẹre ọ ghi wa sunu ukpo ukpo. Ke ukpo 1900 gha dee, emwa ne igbohiotọ he gbele gberra ẹbo eva. Agharhemiẹn wẹẹ, emadogua rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ na ya rẹn ighẹ igbohiotọ khian sunu, te igbohiotọ ye gbele emwa nibun.

⁹ Okpe emianmwẹ. Jesu vbe tae yotọ wẹẹ: “Okpe emianmwẹ ghi gha rre ehe hia.” Ọni rhiema wẹẹ, te okpe emianmwẹ nọ vẹwae khian gha gbele emwa nibun. (Luk 21:11) Agharhemiẹn wẹẹ avbe ọbo ebo mwẹ ukhunmwu ni gbe emianmwẹ nibun, te emianmwẹ ne ẹi mwẹ ukhunmwu wa ye bun vbe ẹdẹnẹrẹ. Iyẹn ọkpa nọ sẹ obọ keghi kha wẹẹ, ukpo ukpo ẹre tubakulọsis, evbirraro (malaria) kevbe kọlẹrra ya gbele ẹbo emwa nibun. Yevbesọni, ọ sẹ odẹ emianmwẹ 30 ọvbehe ne avbe ọbo ebo rẹn vbekpa re nia, sokpan eso vbuwe avbe emianmwẹ na i mwẹ ukhunmwu.

10. De vbene ẹmwẹ nọ rre ebe 2 Timoti 3:1-5 ya mwẹ amusẹ hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?

¹⁰ Ebe 2 Timoti 3:1-5, NW keghi kha wẹẹ: “Vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ, te emwi hia khian wa wegbe.” Vbe ukọ e Pọl ghi guan kaẹn uyinmwẹ ne emwa nibun khian gha yin vbe ẹdẹ okiekie, ọ na kha wẹẹ,

• emwa gha khian ni rẹn enegbe iran ọkpa

• emwa ghi gha hoẹmwẹ igho

• emọ i ghi họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran

• emwa i khian ghi gha mwẹ ẹkoata

• emwa i khian ghi gha mwẹ ẹnina daa emwa vbuwe ẹgbẹe iran

• iran ghi gha yin pirhipirhi

• aro iran ghi gha kpannọ ugiọnmwẹ erhẹn

• iran ghi gha hoẹmwẹ egberọkhọmwẹ vbe ne iran i na hoẹmwẹ Osanobua

• iran ghi ba gha ru vbene a miẹn wẹẹ iran hoẹmwẹ Osanobua sokpan, iran i lele uhi ọghẹe

11. Zẹvbe ne ebe Psalm 92:7 khare, vbọ khian sunu daa emwa dan?

¹¹ Emwa yin uyinmwẹ vbenian  vbe ẹdogbo ne u ye ra? Vbene ẹmwata, ọna ọre uyinmwẹ nọ gua emwa nibun obọ ro vbe uhunmwu otagbọn hia. Sokpan, Osanobua gha rherhe zẹ emwi ru. Irẹn yan rẹn wẹẹ: “Ọmwa dan sẹtin wan vbe irunmwu, agbọn sẹtin maan iran ni ru emwi dan, sokpan, a gha fuẹn iran fo fẹẹrẹ.”—Psalm 92:7.

12, 13. De emwi ne Jehova he maa ima re vbe ẹdẹ okiekie na?

¹² E Baibol tae yotọ wẹẹ, obalọ kevbe usẹ gha gba ehe hia vbe ẹdẹ okiekie. Vbọrhirhighayehẹ, e Baibol ye vbe gi ima rẹn wẹẹ, emwi esi gha vbe rhiegbe ma.

¹³ Emwa ghi do rẹn otọ e Baibol. Akhasẹ ighẹ Daniẹl vbe guan kaẹn emwi nọ khian sunu vbe okiekie ẹdẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Irẹnmwi ọghe ẹmwata gha gba ehe hia.” (Daniẹl 12:4, NW ) Ọni rhiema wẹẹ, Osanobua gha ru iyobọ ne emwa rẹn ya rẹn otọ e Baibol sayọ. E Jehova wa gele ru vberriọ, katekate ke ukpo 1914 gha dee. Vbe igiemwi, e Jehova maa ima re vbene eni irẹn kevbe emwamwa ne irẹn mwẹ ne agbọn na ru ekpataki sẹ hẹ. Ọ vbe ya ima rẹn ẹmwata nọ dekaẹn adẹwerriegbe, emwi nọ sunu daa emwa ni wulo nẹ kevbe ayayẹro ọghe arhiọkpaegbe. Ma ruẹ ọre nẹ wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa hia ne ima ye. Ma vbe ruẹ vbekpae emwi nọ gha ya ima gha sọyẹnmwẹ kevbe emwi ne ima gha ru nọ gha ya ẹko gha rhiẹnrhiẹn Osanobua. Sokpan, de vbene eguọmwadia Osanobua ya rhie emwi ne iran ruẹ ye uyinmwẹ hẹ? Ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe gha zẹ ewanniẹn ye inọta na.—Ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 21 kevbe 25.

14. De emwa ni kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba? De vbene iwinna ikporhu iyẹn nọ maan he vẹwae sẹ hẹ?

¹⁴ Iwinna ikporhu iyẹn nọ maan nọ khian vbe  otagbọn hia. Jesu keghi kha wẹẹ, vbe ẹdẹ okiekie, “a gha kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba na la otọ agbọn hia.” (Matiu 24:3, 14) Ọ gberra otọ ẹvbo 230 ne Avbe Osẹe Jehova na kporhu. Urhuẹvbo ne iran ya kporhu vbe gberra 700. Avbe Osẹe Jehova ni ke ‘agbọn ẹvbo kevbe urhuẹvbo’ ughughan rre keghi ru iyobọ ne emwa ya rẹn emwi ne Arriọba Osanobua khin kevbe emwi nọ khian do ru ne emwa nagbọn. (Arhie Maan 7:9) Iran i vbe miẹn emwa igho ye iwinna esi ne iran ru na. Agharhemiẹn wẹẹ emwa nibun khẹko Avbe Osẹe Jehova, iran vbe zẹ iran kpokpo, emwi rhọkpa i sẹtin dobọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan yi, zẹvbe ne Jesu tae yotọ.—Luk 21:17.

15. (a) Uwẹ gele yayi wẹẹ ẹghẹ okiekie ẹdẹ ma ye ra? Vbọzẹe ne u na yayi? (b) Vbọ khian sunu daa emwa ni họn ẹmwẹ ne Jehova kevbe emwa ni ma họn ẹmwẹ nẹẹn?

¹⁵ Uwẹ gele yayi wẹẹ ẹghẹ okiekie ẹdẹ ma ye ra? Ẹmwẹ akhasẹ nibun ni rre Baibol ni kaẹn ẹdẹ okiekie wa mwẹ amusẹ nia. Vbene ẹi khian ghi kpẹẹ gbe, e Jehova gha dobọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan yi. Vbe iyeke ọni, “ufomwẹ” ghi rre. (Matiu 24:14) De ẹghẹ ne ufomwẹ na khian ya rre? Ọ gha rre vbe okuo Amagẹdọn. Ẹghẹ nii, ẹre Jehova khian ya wabọ emwa dan hia kevbe emwi dan hia rua. E Jehova gha ye Jesu kevbe avbe odibo ẹre guọghọ ọmwa ke ọmwa nọ ma lele adia ọghe irẹn kevbe ọghe Jesu. (2 Tẹsalonaika 1:6-9) Ẹghẹ nii, Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi i ghi sẹtin mu emwa rẹrẹ. Emwa hia ni mwẹ ẹkoata vbe ẹghẹ nii, ẹre ọ khian miẹn vbene Osanobua khian ya mu eyan rẹn hia sẹ hẹ.—Arhie Maan 20:1-3; 21:3-5.

16. Ne ufomwẹ na ghi sikẹ otọ fo nẹ nia, vbọ ghi khẹke ne u ru?

¹⁶ Agbọn Esu na gha rherhe sẹ ufomwẹ. Nọnaghiyerriọ, inọta nọ khẹke ne dọmwadẹ ima nọ egbe ẹre, ọre wẹẹ, ‘De  emwi nọ ghi khẹke ne imẹ ru nia?’ E Jehova hoo ne u gha mwẹ irẹnmwi nọ somwa ọghe Baibol. Ọ wa khẹke ne u mu aro ye Baibol na tie. (Jọn 17:3) Uzọla uzọla ẹre Avbe Osẹe Jehova ya do iko. Iko na keghi ru iyobọ ne emwa ya rẹn otọ e Baibol sayọ. Hia ne u gha yo iko na vbe ẹghẹ hia. (Tie Hibru 10:24, 25.) U gha bẹghe ako nọ na khẹke ne u ru afiwerriẹ, ghẹ gi ohan muẹn. Hia ne u ru afiwerriẹ nọ khẹke. Zẹvbe ne u ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe arrọọ ruẹ, asikẹgbe ne u gu e Jehova mwẹ ghi gha wegbe sayọ.—Jems 4:8.

17. Vbọzẹe ne ufomwẹ agbọn na gha na kpa emwa nibun odin?

¹⁷ Ukọ e Pọl keghi gi ima rẹn wẹẹ, ọfuan ọghe emwa dan gha rre vbe udomwurri. Ọ keghi kha wẹẹ, ọ gha rre “zẹ vbene oyi rre vbe asọn.” (1 Tẹsalonaika 5:2) Jesu vbe tae yotọ wẹẹ, emwa nibun i khian kae yọ, avbe ama ni rhiẹre ma wẹẹ, ẹdẹ okiekie ima ye na. Ọ keghi kha wẹẹ: ‘Te urremwẹ Ovbi ọmwa [ra ẹdẹ okiekie] khian ye vbe emwi nọ sunu vbe ẹghẹ ọghe Noa. Zẹvbe na miẹn wẹẹ, ọ te do sẹ ẹghẹ uromwẹ amẹ, emwa kegha re, iran na gha da, ikpia kevbe ikhuo na gha rọnmwẹ egbe, rhinrin ya sẹ ikpẹdẹ ne Noa la okọ zẹẹ. Iran ma rẹn enaye, uromwẹ amẹ te do kpolo ehia gha rrie. Erriọ khian gha ye vbe Ovbi ọmwa gha rre.’—Matiu 24:37-39.

18. De adia ne Jesu rhie ne ima?

¹⁸ E Jesu keghi ya obọ sekhae ne ima wẹẹ ne ima “ghẹ gie iwinna evbare na re, ayọn nọ wegbe ra osi ẹmwẹ agbọn na” mu ima. Ọ na vbe rhie tẹ wẹẹ, ufomwẹ agbọn na gha rre vbe udomwurri. “Te ọ ra siẹn rhu emwa ni rre agbọn na hia.” Jesu ye vbe kha wẹẹ: “Wa gha begbe, wa gha na erhunmwu, ne uwa miẹn orhiọn ya ye egbe miẹn emwi na hia ni ra sunu, ne uwa vbe mudia vbe odaro Ovbi ọmwa.” (Luk 21:34-36) Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima lele adia ne Jesu rhie ne ima na? Rhunmwuda, agbọn Esu gha rherhe guọghua. Emwa ne Jehova kevbe Jesu miẹn yi, ẹre ọ khian miẹn fan, iran ghi vbe yin agbọn ọgbọn vbe etẹbitẹ.—Jọn 3:16; 2 Pita 3:13.