1. Ãàe ní eé láá nó nu ea kil ló dì deèsĩ́ lọ̀l lẹ?

É KỌỌ̀ à íe tṍó eo ni pãane tṍ ló níùz vaá ò bugi togó kọọ̀, ‘É kọọ̀ nu é kpáá dú pọ́lọ́ èlmà vóí?’ Gã́bug tã̀àgã̀ nè bàg di ḿ-má kẽ naa ní e sìgà gbò zigà kọọ̀ àé dú kọọ̀ e kpõoà iná kùbmà nakà bàlà booí. É kọọ̀ níà kà kà? É kọọ̀ a íe bé eé láá naa vaá è nyímá ló nú ea é nááá dì deèsĩ́? Ẽei. Náa kal ló béè kọọ̀ gbò nen náa gé láá kọ́ nú ea é nááá, Jìhóvà Bàrì é láá kọ̀. À kọ́ nèi mm̀ Kpá Káí nú ea kil ló beélè dì deèsĩ́ nè bé e boo kunukẽ̀í é meà naá dì deèsĩ́.—Àìzáíà 46:10; Jém̀z 4:14.

2, 3. Éé ní e gbò e bà géè nyoone nvéè Jíízọ̀s beè gbĩ́ gè nyimáé, vaá Jíízọ̀s beè aalá nè va naa vàẹ?

² Tṍó e bugì nú ea kil ló ke kùbmà nvéè bàlà booí mm̀ Kpá Káí, náa tõó dọ̀ kùbmà ea é bã́ ló kà lèlà kpò Kunukẽ̀í, sõò níà kùbmà ea é bã́ ló pọ́lọ́ lab dògò. Jíízọ̀s beè noòmà gbò nen kọọ̀ Boǹ Méné Bàrì é bẹl boo zivèkà kunukẽ̀í. (Lúùk 4:43) Pá a gbò nyòòne nvée géè gbĩ́ gè nyimá tṍó e Boǹ Méné Bàrì é dú, bà gbóó bĩiná Jíízọ̀s kọọ̀: “Ni kọ́ tṍó e nuí é nááá nèi, vaá ò kọ́ná gé nu e a é zógè tṍó e o é dú nè kùbmà nvée tṍó nèi.” (Máátìù 24:3) Jíízọ̀s náa beè kọ́ kà lèlà deeá nè va, sõò a beè kọ́ nè va gbò nú ea é nááá besĩ́ì kùbmà kálá bã ló nakà bàlà booí. Gbò nú e Jíízọ̀s beè kọọ̀ àé nááá dì ea gé nááá gi kà lèlà kátogóí.

³ Mm̀ nakà togó belí, èé ló sọ́l boo gbò nú ea zógè kọọ̀ è di mm̀ tṍó e bàlà booí é gé iná kùbmà. Túá kà, à bọ́ló kọọ̀ é nó nú ea kil ló bé gím ea beè naaá gbàn deè káálaá  kọbé è gbóó láá dã́tẽ́ ló nú ea náa vá à pọ́lọ́ à bọ̀ọ̀gẹ̀ m-má boo kunukẽ̀í.

4, 5. (a) Éé beè naaá pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍó e Jíízọ̀s beè dú Méné gbẹá gbàn deè káála ẹ́? (b) Dì belí nú e Kpá Kùùà Nù 12:12 kọ́, éé ní ea beè naaá boo kunukẽ̀í tṍó e baa ni tã́a bá Sétàn tẹlẹ boo é?

⁴ Mm̀ a 8 togó ló kpáí e beè nó kọọ̀ Jíízọ̀s beè dú Méné gbẹá gbàn deè káála mm̀ gbáá 1914. (Dányẹ̀l 7:13, 14) Kpá Kùùà Nù kọ́ nèi nú ea beè naaá: “Bé gím beè gbóó dọ káála. Máíkẹ̀l [naamá, Jíízọ̀s] nè pá a gbò nyómá tóm beè bé drágọ̀na [Sétàn], boo tṍó e ẹlẹ noona gé pá ńlẹ gbò nyómá tóm bemá bà Máíkẹ̀l.” * Ba beè bé Sétàn nè pá a gbò nyómá tóm èl bá vaá gbóó tãáva bá lọl káála tẹlẹ boo kunukẽ̀í. Ẹ̀b íb zààvà e gbò nyómá tómí beè ié à! Sõò éé ní eé kọ́ kilma ló gbò nen e bà di boo kunukẽ̀í ẽ́? Kpá Káí kọ́ọ̀ àé dú kà tṍó tã̀àgã̀ kilma ló gbò nen. Ló éé? Boo béè kọọ̀ Pọ́lọ́ Nyómá “nyímá kọ gbálà ńkem tṍó e a sígàè neèe” naa ní ea gbóó bã̀ gbele bá kpóó súngá.—Kùùà Nù 12:7, 9, 12.

⁵ Pọ́lọ́ Nyómá dì ea gé nveè tã̀àgã̀ boo kunukẽ̀í dẹ̀ẹ̀a boo bé ea kpóó sim tùlà naa. À bã gbele agẹbá súng boo béè kọọ̀ gbálà ńkem̀ tṍó ea sígá besĩ́ì Bàrì kálá kyọẹ̀ẹ sĩ́. Naa èé zẹ́ẹ́ na ẹb nú e Jíízọ̀s beè kọọ̀ àé nááá mm̀ dee deè nvéè dee.—Ẹ̀b Ní Ea Égè 24 Kpò Émì Nu Ea Di Dee Deè Nvéè Kpáí.

6, 7. Éé ní ea é láá dú gè kọ́ kilma ló bé gím nè tá kói ea di deè nieí é?

⁶ Bé Gím. Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Bon é bé bon vaá kpá dó é bé  kpá dó.” (Máátìù 24:7) Gã́bug gbò nen a ú gbẹá dẽè bé gím kátogóí èlmà dénè tṍó mm̀ nòòtẽ́ nómá. Ene kà kpẹ̀a ea aa Tọ Nàà Tóm ea ólò ẹ̀b nú ea gé nááá bàlà booí (Worldwatch Institute) tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀, lọ̀l gé mm̀ gbáá 1914, nú ea é sígá ló 100 gãà gbò nen a ú gbẹá dẽè bé. Gã́bug gbò e ba beè ú gbẹá dẽè bé gím lọ̀l gé 1900 tẹlẹ 2000 beè palàge bọọ́ tõ̀ò èlmà gbò e ba beè u gági gbẹá dẽè bé gím mm̀ 1,900 gbáá ea kil nvéeá. Zẹ́ẹ́ na doomà dẽé ló íb gbò bììla nyíe nè nyaaló e gã gãà gbò nen beè di bá boo béè bé à!

⁷ Tá Kói. Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Kíi . . . é di.” (Máátìù 24:7) Kalìbèè gã́bug gyã́á kpáá dì èlmà kọ̀láá tṍó, gyã́á náa é gbõomá ló gã́bug nen. Ló éé? Boo béè kọọ̀ bà náa íé kpègè e bàé láá zalmá gyã́á àbèè kunukẽ̀ e bàé fó nú boo. Nú ea é sígá ló ene dẹ̀ gbò nen náa íe kpègè ge deemá gyã́á ló dee. Pá World Health Organization kọọ̀ gã gãà gbò pá nvín ólò ú buù gbáá, boo béè kọọ̀ bà náa íé gyã́á ea é láá naa kọọ̀ bàá ié válá ló.

8, 9. Éé ní ea zógè kọọ̀ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Jíízọ̀s ea kil ló pọ́lọ́ kom nè zùgà kunukẽ̀ a ḿḿ-má ẽ́?

 ⁸ Zùgà Kunukẽ̀. Jíízọ̀s beè kọ́ bùlà Bàrì kọọ̀: “Zùgà kunu kẽ é di.” (Lúùk 21:11) Kọ̀láá gbááí à ólò dú gè ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ gbele agẹbá zùgà kunukẽ̀ é nááá. Lọ̀l gé mm̀ gbáá 1900, nú ea é sígá ló bàà gãà gbò nen a ú boo béè zùgà kunukẽ̀. Náa kal ló béè kọọ̀ ãa nyìmà nù a nveè bá gè nyimá nú ea kil ló zùgà kunukẽ̀ èlmà bé ea beè olòó dì naa, gã́bug gbò nen gé ú nágé.

⁹ Pọ́lọ́ Kom. Jíízọ̀s beè tú tṍó gbẹẹ́ sĩ́ kọọ̀ ‘pẹ̀ẹ̀ kom’ é di. Pọ́lọ́ kom é zílá mm̀ gbala-gbala vaá fẹ́ gbele tõ̀ò nen. (Lúùk 21:11) Kọ̀láá bé e gbò dóm biè ni nó sĩ́deè bé e bàé láá bó gbele tõ̀ò zọ̀ló naa, à íe nagé dõona kà gbò zọ̀ló ea dì e bà náa gé láá bò. Kàsĩ́, ene kà kpẹ̀a baatẽ́ kọọ̀ buù gbááí, gã gãà gbò nen dì e bà gé ú boo béè pọ́lọ́ kom, ea dì belí bẹ̀ẹ̀ pyõ̀, ákòm, nè kolá gbàà. Níì áá vó nì, sõò gbò dóm biè a kpáá mòn 30 kà ãa-ãa pọ́lọ́ kom, vá à sìgà ea di gbàà náa íe a biè.

10. Mósĩ́ deè ní e 2 Tímotì 3:1-5 gé ḿḿ-má deè nieí é?

¹⁰ Mm̀ 2 Tímotì 3:1-5, Kpá Káí kọ́ọ̀: “Nyimá naa vóí kọ, m gbò dee e tṍó é gé tà, mè tavàlà tṍó é di.” Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè baatẽ́ bé e gbò nen é lábví láb naa mm̀ dee deè nvéè dee. A beè kọọ̀ gbò nen é

• dú kùlù kúlù

• vulè kpègè

• lọl togó kè kẽè ba tẹ̀ nè ba kà

• ooà aa ló ge nè fã Bàrì

• ooà aa ló ge tó sàn pá ba tọ

• náa kọ̀láá nú ea dọ́ vá bá

• sí bàg vaá ié agẹ nyíe

• vulè dẽe ló kpéè ló èlmà Bàrì

• sẹlẹ ló belí kọọ̀ bà vulèè Bàrì, sõò bà kĩi ge gbànee tṍ ló

11. Dì belí bé e kpá Psalm 92:7 kọ́ naa, éé ní ea é nááá ló gbò pọ́lọ́ lab dògò e?

¹¹ É kọọ̀ gã́bug gbò nen ólò labví láb naaí gbẹá kiẽ́e olo ólò tõo? Beeá ló zivèkà bàlà booí, gã́bug gbò nen ólò naa vó. Sõò gbálà ńkem̀ tṍó Bàrì é gé labví láb nyòòmà. À zigà kọọ̀: “Tṍó e gbò pọ́lọ́ tẹg dì belí víl vaá  gbò pọ́lọ́ lab dògò a kpáá sìm kilsĩ́ leevè, tṍóá ní e Bàrì é gbóó kyọ̀va sĩ́ lọ̀l lẹ.”—Psalm 92:7.

12, 13. Gbò éé ní e Jìhóvà ni nóòmài mm̀ dee deè nvéè deeí é?

¹² Kpá Káí beè kọọ̀ mm̀ dee deè nvéè dee, nyaaló nè mòn tã̀àgã̀ é ḿḿ-má bàlà booí. Sõò Kpá Káí kọ́ nágé kọọ̀ lé-lé nu é nááá.

¹³ Ge dã́tẽ́ ló Kpá Káí. Neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Dányẹ̀l beè emí nu ea kil ló dee deè nvéè dee. Ẹlẹ beè kọọ̀: “Kàà nyìmànù é beè palàge tọla kẽ.” (Dányẹ̀l 12:4) Bàrì é náa kọọ̀ pá a gbò á kpáá palàge dã́tẽ́ ló Kpá Káí èlmà bé ea beè olòó dì naa. Jìhóvà beè naa níí lọ̀l gé mm̀ gbáá 1914. Dì belí nu dòòmà bá, a nóòmài nú ea náa a bée à dì bíi nè a tóm̀ bùlà nyòòmà boo kunukẽ̀í nè nàgé kà kà bel ea kil ló ààa-á, nú ea nááá tṍó e úù, bií ló kẽ̀èà aa kemà ú. E nó nyimá kọọ̀ áá kóló Boǹ Méné Bàrì ní ea é láá kpoogè dee ló dénè bẹẹ tã̀àgã̀ ẽ. E nó nágé bé eé láá ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe naa nè sĩ́deè ge tõó dùm ea é léémá Bàrì. Sõò éé ní e gbò gyóòlo Bàrì ólò tú gbò nú e bà nó naamá ẽ́? Dõona kà kọ́ọ̀ bùlà Bàrì néi ààla.—Ẹ̀b Ní Ea Égè 21 nè 25 Kpò Émì Nu Ea Di Dee Deè Nvéè Kpáí.

14. Ãàe ní e baa ni vee lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrìí inmá ẽ́, vá à bà mée ní e bà gé vee é?

¹⁴ Sìtóm kọ̀ kpẹ̀a ea gé síá beeá ló zivèkà bàlà booí. Ge ló bel nyòòmà dee deè nvéè dee, Jíízọ̀s beè kọọ̀: “Bà é vee Lé Kpẹ̀a e a kil ló [Boǹ Méné Bàrì] nvee dénè ke tõ̀ò e a di bàlà booí.” (Máátìù 24:3, 14) Lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì a kọá mm̀ nú ea é sígá ló 230 kpò kunukẽ̀ nè mm̀ nú ea é sígá ló 700 dém bel. Ẽei, beeá ló zivèkà boo kunukẽ̀í, Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà e bà aa mm̀ “dénè kpá dó bàlà boo nè kele kele gã” dì e bà gé nveè bá  nè gbò nen kọ bàá dã́tẽ́ ló nú e ẹẹ Boǹ Ménéí tõó dọ̀ nè nú ea é náa nè gbò nen. (Kùùà Nù 7:9) Bà náa ólò tú kpègè ló níí. Náa kal ló béè kọọ̀ gã́bug gbò nen ọ́bví va vaá biigè va ló, tọ́ọ̀ kà nu náa é láá kpèg sìtóm kọ̀ kpẹ̀aí, dì belí bé e Jíízọ̀s beè kọ́ gbẹẹ́ kẽ kọọ̀ àé beè naaá naa.—Lúùk 21:17.

15. (a) Ò zigà gé kọọ̀ è di mm̀ dee deè nvéè dee, vaá éé ní ea náa ò zìgà naa vóé? (b) Éé ní ea é nááá ló gbò e bà gbantṍ ló Jìhóvà nè gbò e bà náa gbanée tṍ lóé?

¹⁵ Ò zigà gé kọọ̀ è di mm̀ dee deè nvéè dee? Gã́bug kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ Kpá Káí ea kil ló dee deè nvéè deeí dì ea gé ḿḿ-má gi. Pọ́ì ńkem̀ tṍó, Jìhóvà é bééláfùl ge nvèè kùbma ló sìtóm kọ̀ kpẹ̀aí vaá “kùbmà nvée tṍó” é gbóó lee. (Máátìù 24:14) Éé ní ea dú kùbmà nvéè tṍó ẽ́? Níà Ámàgídòn, tṍó e Bàrì é lọl kọ̀láá kà pọ́lọ́. Jìhóvà é tú Jíízọ̀s nè pá a gbò nyómá tóm e bà palàge ié kpóó kyọ̀ọ̀mà sĩ́ kọ̀láá nen ea kin ge gbàntṍ ló Ẹlẹ nè a Sã́áná. (2 Tẹ̀sàlónaikà 1:6-9) Tṍó e níí é nááá lọ̀l, Sétàn nè gbò zọ náa gé kpáá dàgẹ̀ nà gbò nen. Vaá kọ̀láá gbò e bà gbĩ́ gè gbàntṍ ló Bàrì vaá nvèè sãá kúm a Boǹ Méné é monmà dẽe kọọ̀, kọ̀láá kà zìgànù Bàrì a ḿḿ-má.—Kùùà Nù 20:1-3; 21:3-5.

16. Tã́gíní bé e kùbmà nvéè tṍó a íná kulóá, éé ní ea bọ́ló kọọ̀ ó naa ẽ́?

¹⁶ Kùbmà é gé bã ló bàlà boo e Sétàn gé bẹlí. Vóá à palàge dú bíi kọ é bĩiná bẹẹ bá kọọ̀, ‘Éé ní ea bọ́ló kọ ḿ naa ẽ́?’ Jìhóvà gbĩ́ kọọ̀ ó nó gbò nú ea di mm̀ Kpá Káí dẹ̀ẹ̀a boo bé eo kpóó sim tùlà naa. À bọ́ló kọọ̀ ó tú o nònù kolmá nu. (Jọ́ọ̀n 17:3) Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ólò ié gi nònù e kọ̀láá kà sèí ge nvèèmà bá nè gbò nen kọ bàá dã́tẽ́ ló Kpá Káí. Olòó pììgà ge sí gbò nònùí. (Bugi Híbrù 10:24, 25.) Be ò nyímá kọọ̀ ò íèè bíi ló gè  nyaaná bá ló sìgà nu, pọ̀ á gá sií ni ge naa vó. Tṍó eo náà vó, o gbaa ló kóò kilma kiẽ́e Jìhóvà dì é gbóó palàge agaló.—Jém̀z 4:8.

17. Àé náàà vaá tṍó e ke kùbmà é dú é bọọ́ ló gbele tõ̀ò nen ẽ́?

¹⁷ Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè baatẽ́ kọọ̀ kyọ̀à sĩ́ ea é dọ́ boo gbò pọ́lọ́ é dú tṍó e gã́bug gbò nen náa beè ẹ̀bmà dẽe, “belí bé e nen zib ólò bú ló nen vaá dú boo tṍó bílá dee naa.” (1 Tẹ̀sàlónaikà 5:2) Jíízọ̀s beè kọ́ bùlà Bàrì kọọ̀ gbele tõ̀ò gbò nen náa gé ziga ló gbò nú ea zógè kọọ̀ è di mm̀ dee deè nvéè tṍó. Ẹlẹ beè kọọ̀: “Nu e a é nááá tṍó e nda, Sã́áná Nen, é dú é bélíná gé nu e a beè naaá deè Nóàa [àbèè, dee deè nvéè dee.] Boo bée kọ múú gá kọ́ á dú gé tú bàlà boo, gbò nen beè dìnà gé e bà géè dè vaá õ̀, bia nè gbálà géè iláná gé, dọ̀ dee e Nóà bã́ faàa. Bà náa beè nè dẽe kọ à íe nu e a é nááá, dọ̀ tṍó e múú ḿmá dénè kẽ vaá gboó tú dénè ọ̀và. ‘Bé e a é náááná gé naa dee e nda, Sã́áná Nen, é dú é.’ ”—Máátìù 24:37-39.

18. Mókà ã̀àne ní e Jíízọ̀s beè nèi ẽ́?

¹⁸ Jíízọ̀s beè ãanéi kọọ̀ é gá mm-mè nyíé boo “áá kóló ge dè nè ge ṍ, à bè ge bùlà bíi e a di m dùm.” A beè kọọ̀ deeá é búló bã kẽ, “dì belí bé e gyã̀ì bú ló eeá naa.” A beè kọ nágé kọọ̀ “vóá bé e a é bú ló dénè nen e a di boo sãa kunu kẽ naa é.” À kpáá kọ nágé kọọ̀: “Kuai dẽe ló vaá ò tãagaí ló Bàrì kọ̀láá tṍó [àbèè, ò palàge tãagaí ló Bàrì lọaí mm̀ bọọ bùlà] kọ bé ò íei kói e o é ténmaí bá dénè gbò nu e a é nááá, nè ge elá kè sĩ́ nda, Sã́áná Nen, e bè nóo íèì bẽgẽ bel.” (Lúùk 21:34-36) Éé ní ea náa à dú bíi ge pãane tṍ ló ã̀àneè Jíízọ̀s e? Boo béè kọọ̀ pọ́ì ńkem̀ tṍó pọ́lọ́ bàlà boò Sétàní é gé kyọa sĩ́. Áá gbò e Jìhóvà nè a Sã́áná Jíízọ̀s ténmàva ní e bàé ful zelí bá kùbmà nvéè tṍó vaá tõó mm̀ ãa bàlà boo é.—Jọ́ọ̀n 3:16; 2 Pítà 3:13.