1. Nĩ va tũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte?

WAAĨTHUKĨĨSYA maũvoo letiũnĩ kana televiseninĩ na ũkekũlya-ĩ, ‘Yo nthĩ ĩno yelekele va?’ Kwĩ na mĩisyo mingĩ na ũng’endu mwingĩ, na ũu nũtumaa andũ masya kana no nginya twĩthĩwe twĩ vakuvĩ na mũminũkĩlyo wa nthĩ. Ĩndĩ ũu nĩ w’o? Ve kĩndũ kĩtonya kũtũtetheesya tũkamanya kĩla kĩkekĩka ĩvinda yũkĩte? Ĩĩ kĩ vo. O na kau andũ maitonya kũmanya ũndũ kũkethĩwa ĩvinda yũkĩte, Yeova Ngai nũtonya. Nũtũtavĩtye Mbivilianĩ ũndũ ĩvinda yitũ yũkĩte yĩkethĩwa yĩilyĩ, na ũndũ nthĩ ĩkethĩwa yĩilyĩ.—Isaia 46:10; Yakovo 4:14.

2, 3. Amanyĩw’a ma Yesũ mendaa kũmanya kyaũ, na Yesũ amasũngĩie ata?

² Ĩla Mbivilia ĩkũweta ĩũlũ wa mũminũkĩlyo wa nthĩ, ndĩthĩawa ĩyonany’a kana nĩ nthĩ ĩno twĩkalaa ĩkanangwa, ĩndĩ nĩ ala athũku makanangwa. Yesũ nĩwamanyĩisye andũ kana Ũsumbĩ wa Ngai ũkasumbĩka nthĩ. (Luka 4:43) Amanyĩw’a make mendaa kũmanya ĩla Ũsumbĩ wa Ngai wĩũka na nĩkyo kĩtumi mamũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Maũndũ asu makethĩwa ĩndĩĩ? na wonan’yo nĩ wĩva wa kũka kwaku, na wa wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ?” (Mathayo 24:3) Yesũ ndaamatavya mũthenya ũla Ũsumbĩ wa Ngai ũkoka, ĩndĩ amatavisye maũndũ ala mesaa kwĩkĩka mũminũkĩlyo wa nthĩ ũtanamba kũvika. Maũndũ ala Yesũ wawetie nĩmaendeee kwĩkĩka ũmũnthĩ.

³ Kĩlungunĩ kĩĩ nĩtũũneenea maũndũ meũtũĩkĩĩthya kana twĩkalĩte vakuvĩ vyũ na mũminũkĩlyo wa nthĩ.  Mbee, twĩamba kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa kaũ weethĩiwe ĩtunĩ nĩ kana tũmanye nĩkĩ maũndũ methĩĩtwe me mathũku ĩũlũ wa nthĩ.

4, 5. (a) Kweethĩiwe ata ĩtunĩ ĩla Yesũ watw’ĩkie Mũsumbĩ? (b) Kwosana na ĩandĩko ya Ũvuan’yo 12:12, nĩ ũndũ mwaũ waĩ wĩthĩwe Satani ekw’a ĩũlũ wa nthĩ?

⁴ Kĩlungunĩ kya 8 nĩtũneemanyĩisye kana Yesũ atw’ĩkie Mũsumbĩ ĩtunĩ mwaka wa 1914. (Ndanieli 7:13, 14) Ĩvuku ya Ũvuan’yo nĩyĩtũtavĩtye ũndũ kweethĩiwe asumbĩka. Yaĩtye atĩĩ: “Kwaĩ kaũ ĩtunĩ: Mikaeli [ũla nĩ Yesũ] na alaĩka make maithi kũkita na ũla mũkũnga mũnene [ũla nĩ Satani]; na mũkũnga ũsu na alaĩka maw’o mokita.” * Satani na ndaimoni syake nĩmasindiwe na mekw’a kũũ nthĩ. Kwasũanĩa ũtanu ũla alaĩka meewie! Ĩndĩ nĩ kyaũ kyakwatie andũ vaa ĩũlũ wa nthĩ? Mbivilia yaĩtye kana nĩmeethĩiwe na mathĩna maingĩ kuma ĩvinda yĩu. Nĩkĩ? Nũndũ Ndevili ethĩĩtwe na ũthilĩku mwingĩ “akĩmanya kana e na kavinda o kanini.”—Ũvuan’yo 12:7, 9, 12.

⁵ Ndevili nĩ ũetete mathĩna maingĩ ũndũ vatonyeka ĩũlũ wa nthĩ. E na ũthilĩku nũndũ vatiele kavinda o kanini nĩ kana Ngai amwanange. Ekai yu twone maũndũ ala Yesũ waisye makekĩka mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo.—Soma Maelesyo ma Mũthya namba 24.

6, 7. Ndeto sya Yesũ ĩũlũ wa makaũ na yũa iendeee kwĩanĩa ata?

⁶ Kũkeethĩwa kaũ. Yesũ aisye atĩĩ: “Mbaĩ ĩkookĩlĩla mbaĩ, na ũsumbĩ ũkookĩlĩla ũsumbĩ.” (Mathayo 24:7) Kuma mwaka wa 1914, andũ aingĩ nĩmakw’ĩte  nũndũ wa kaũ kwĩ myakanĩ ya navu ĩtina. Livoti ĩmwe kuma kĩkundinĩ kĩkaa ũkunĩkĩli wa maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ (Worldwatch Institute) yonanĩtye kana kuma mwaka wa 1914, andũ mbee wa milioni 100 nĩmakw’ĩte nũndũ wa kaũ. Andũ ala makwie nũndũ wa kaũ kuma mwaka wa 1900 nginya mwaka wa 2000 maĩ aingĩ kwĩ ala mooaiwe myaka 1,900 ĩla yaĩ mbee. Kwasũanĩa kyeva na woo ũla andũ milioni mbingĩ makwatĩte nũndũ wa kaũ!

⁷ Kũkeethĩwa mayũa. Yesũ aisye atĩĩ: “Kũkeethĩwa mayũa.” (Mathayo 24:7) O na kau yu kwĩ na lĩu mwingĩ kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva, andũ aingĩ mayĩthĩawa na lĩu ũtoetye. Nĩkĩ? Nũndũ mayĩthĩawa na mbesa itoetye sya kũthooa lĩu, kana mĩũnda yĩanĩtye ya kũĩma. Andũ mbee wa mbilioni ĩmwe ĩũlũ wa nthĩ mayĩthĩawa na mbesa itoetye sya kũtũmĩa kĩla mũthenya. Ngwatanĩo ya Nthĩ Yonthe ya Ũiiti (World Health Organization) yaĩtye kana syana milioni mbingĩ nikusaa kĩla mwaka nũndũ wa kũkosa lĩu wĩanĩtye ũtonya kũitetheesya kwĩthĩwa na mĩĩ mĩseo.

8, 9. Nĩ kyaũ kĩkwonany’a kana wathani wa Yesũ ĩũlũ wa itetemo sya nthĩ na mowau nĩwĩanĩĩte?

 ⁸ Kũkeethĩwa itetemo sya nthĩ. Yesũ athanie kana kũkeethĩwa na “itetemo nene sya nthĩ.” (Luka 21:11) Kĩla mwaka nĩkwĩthĩawa na itetemo sya nthĩ nene mũno. Kuma mwaka wa 1900, andũ mbee wa milioni ilĩ nĩmakw’ĩte nũndũ wa ithingitho sya nthĩ. Na o na kau tekinolongyia nĩtetheesye kũkethĩwa na masinĩ sya kũthima ithingitho itanaumĩla, andũ no makusaa nũndũ wa ithingitho.

⁹ Kũkeethĩwa na mowau. Yesũ athanie kana kũkeethĩwa na “mĩimũ.” Mowau mathũku maĩ manyaĩĩke na mĩtũkĩ na mayũaa andũ aingĩ. (Luka 21:11) O na kau matakĩtalĩ nĩmasomeete ũndũ matonya kũiita mowau maingĩ, kwĩ o mowau mate ndawa. O na ve livoti ĩmwe ĩeleetye kana kĩla mwaka andũ milioni mbingĩ nĩmakusaa nũndũ wa mowau ta kĩthũi (tuberculosis), ndetema, na kĩvĩndũvĩndũ. O na eka mowau asu, matakĩtalĩ nĩmesĩte kũmanya kana kwĩ mowau angĩ 30 maumĩlĩte, na amwe mai ndawa.

10. Ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 3:1-5 iendeee kwĩanĩa ata ũmũnthĩ?

¹⁰ Ĩvuku ya 2 Timotheo 3:1-5 yaĩtye atĩĩ: “Mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo kũkeethĩwa mavinda ma mũisyo.” Mũtũmwa Vaulo nĩwaeleisye ũndũ andũ aingĩ makethĩwa mailyĩ mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo. Aisye andũ makeethĩwa

• makĩyenda ene

• makyenda mbesa

• matew’aa asyai

• mate atheu

• mate na wendo waĩle

• mate na wĩting’o

• ai

• endi ma motanu ma nthĩ mbee wa kũmwenda Ngai

• me na mũvw’ano wa kĩkĩo kwa Ngai, ĩndĩ nĩmakaĩĩte vinya wakyo

11. Kwosana na ĩandĩko ya Savuli 92:7, andũ ala athũku makeekwa ata?

¹¹ Andũ aingĩ kĩsionĩ kyenyu mailyĩ ũu? Vate nzika, andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mailyĩ ũu. Ĩndĩ o mĩtũkĩ Ngai nũkwosa ĩtambya. Atwathĩte atĩĩ: “Yĩla athũku maumĩlanga ta nyeki, na yĩla onthe  ala mekaa ũthũku maĩlaa; ũu wĩthĩawa nĩ kana makanangwa tene na tene.”—Savuli 92:7.

12, 13. Nĩ maũndũ meva Yeova ũtũmanyĩĩtye mĩthenyanĩ ĩĩ ya mũminũkĩlyo?

¹² Mbivilia nĩyathanie kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo nthĩ ĩkeethĩwa yusĩe mathĩna. Ĩndĩ nĩwetete ĩngĩ kana ve maũndũ maseo makethĩwa.

¹³ Kwongeleka kwa ũmanyi wa Mbivilia. Mwathani Ndanieli nĩwaandĩkie ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo. Aisye atĩĩ: “Ũmanyi ũkongeleka.” (Ndanieli 12:4) Ngai aĩ anenge andũ ũtonyi wa kũelewa Mbivilia nesanga kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva. Yeova nĩwĩkĩte ũu, na mũno mũno kuma mwaka wa 1914. Kwa ngelekany’o, nũtũmanyĩĩtye ũw’o ĩũlũ wa ĩsyĩtwa yake, kĩeleelo kyake kwa nthĩ, ũw’o ĩũlũ wa wovosyo, ũndũ kwĩthĩawa ĩla mũndũ wakw’a, na ũw’o ĩũlũ wa ũthayũũkyo. Nĩtũneemanyĩisye kana Ũsumbĩ wa Ngai now’o ũtonya kũtũminĩa mathĩna onthe. O na nĩtwĩmanyĩĩtye ũndũ tũtonya kwĩthĩwa na ũtanu, na ũndũ tũtonya kwĩkala kwa nzĩa ĩkũmwendeesya Ngai. Ĩndĩ athũkũmi ma Ngai maĩle kũtũmĩa ata kĩla meemanyĩsya? Ve wathani ũngĩ ũtonya kũtũtetheesya kũkwata ũsũngĩo.—Soma Maelesyo ma Mũthya namba 21 na 25.

14. Ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ ũtavanĩtw’e kũvika va, na naaũ maũtavanasya?

¹⁴ Wĩa wa kũtavany’a ĩũlũ wa nthĩ yonthe. Aiweta ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo, Yesũ aisye atĩĩ: “Ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ ũkatavanw’a nthĩ yonthe.” (Mathayo 24:3, 14) Ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ nũtavanĩtw’e nthĩ mbee wa 230, na kwa ithyomo mbee wa 700. Ngũsĩ sya Yeova kuma ‘mbaĩnĩ na ngo’ syonthe ĩũlũ wa nthĩ nitetheesye andũ mamanye Ũsumbĩ wa Ngai  nĩ kyaũ, na ũndũ ũkatethya andũ. (Ũvuan’yo 7:9) Na mekaa ũu vate ndĩvi. O na kau nĩmamenetwe na nĩmathĩnaw’a nĩ andũ aingĩ, vai kĩndũ kĩtonya kũsiĩĩa wĩa wa kũtavany’a ũiendeea, o tondũ Yesũ wathanie.—Luka 21:17.

15. (a) We nũĩkĩĩaa kana twĩkalĩte mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo, na nĩkĩ ũĩkĩĩaa ũu? (b) Kũkeethĩwa ata kwa andũ ala mamwĩw’aa Yeova na kwa ala matamwĩw’aa?

¹⁵ We nũĩkĩĩaa kana twĩkalĩte mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo? Mawathani maingĩ ma Mbivilia ala maeleetye ĩũlũ wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo maendeee kwĩanĩa. Yeova akilye kũũngamya wĩa wa kũtavany’a ũvoo mũseo, na ĩndĩ “mũminũkĩlyo” ũyũka. (Mathayo 24:14) Mũminũkĩlyo nĩ kyaũ? Mũminũkĩlyo nĩ ĩvinda yĩla Ngai ũkavetanga ũthũku w’onthe, na akeeka ũu kaũnĩ wa Ali–Maketoni. Yeova akatũmĩa Yesũ Klĩsto na alaĩka make me vinya mũno kwananga andũ ala matamwĩw’aa na matew’aa Mwana wake. (2 Athesalonika 1:6-9) Ĩtina wa ũu, Satani na ndaimoni syake maikakenga andũ. Na onthe ala mekwenda kũmwĩw’a Ngai na kwĩtĩkĩla Ũsumbĩ wake makoona maũndũ onthe ala ũtwathĩte mayĩanĩa.—Ũvuan’yo 20:1-3; 21:3-5.

16. Nũndũ mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ vyũ, nĩ maũndũ meva waĩle kwĩka?

¹⁶ Nthĩ ĩno ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani ĩkilyĩ kwanangwa. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno ũkekũlya atĩĩ: ‘Nyie naĩle kwĩka ata?’ Yeova eenda wĩmanyĩsye maũndũ maingĩ ũndũ vatonyeka kuma Mbivilianĩ. Nĩwaĩle kwosa kwa ũito maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya. (Yoana 17:3) O na Ngũsĩ sya Yeova nĩsyĩthĩawa na maũmbano kĩla kyumwa ma kũtetheesya andũ mamĩelewe Mbivilia. Tata ũndũ ũtonya ũendae maũmbanonĩ asu ũteũtĩĩa. (Soma Aevelania  10:24, 25.) Wamanya kana nĩwaĩle kwĩka moalyũku maũndũnĩ mana, ndũkethĩwe na wia wa kwĩka ũu. Weeka moalyũku asu, ngwatanĩo yaku na Yeova ĩkaendeea kũlũlũmĩla.—Yakovo 4:8.

17. Nĩkĩ andũ aingĩ makaseng’a ĩla mũminũkĩlyo wĩũka?

¹⁷ Mũtũmwa Vaulo aeleisye kana kwanangwa kwa andũ athũku kũkavika andũ aingĩ matataĩĩe, “o ũndũ kĩng’ei kyũkaa ũtukũ.” (1 Athesalonika 5:2) Nake Yesũ athanie kana andũ aingĩ makavũthĩĩsya maũndũ ala mekwonany’a kana twĩkalĩte mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo. Aisye atĩĩ: “O ũndũ kwailyĩ matukũ ma Noa, now’o kũkethĩwa kũilyĩ Mwana wa mũndũ akyũka [kana, mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo]. Nũndũ o tondũ matukũnĩ asu ala maĩ mbee wa kĩla kĩw’ũ kingĩ, andũ meethĩiwe makĩya na makĩnyw’a, makĩtwaana na makĩtwawa, kũvika mũthenya ũla Noa walikile ngalawanĩ, na matyeesĩ mũvaka kĩla kĩw’ũ kingĩ kyooka, kyamatwaa onthe; now’o kũkethĩwa kũilyĩ Mwana wa mũndũ akyũka.”—Mathayo 24:37-39.

18. Nĩ ũkany’o wĩva Yesũ watũnengie?

¹⁸ Yesũ atũkanisye kana tũyaĩle kũemeewa nĩ “kũya mũno, na ũthengi, na mawĩmakĩo ma thayũ ũũ.” Aisye kana mũminũkĩlyo ũkooka na kĩthũlũmũko “ta kĩtei.” Asyokie asya kana “ũkamokĩa andũ onthe ala me ĩũlũ wa nthĩ yonthe.” Na ĩndĩ ongeleela kwasya atĩĩ: “Ĩkalai mũsyaĩĩsye matukũ onthe, mũkĩvoya, nĩ kana mũnengwe kũvonoka maũndũ asu onthe ala makoka, na kũũngama mbee wa Mwana wa mũndũ.” (Luka 21:34-36) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũno kwĩthukĩĩsya ũkany’o wa Yesũ? Nũndũ nthĩ ĩno nthũku ya Satani ĩkilyĩ kwanangwa. No ala meĩthĩwa metĩkĩlĩtwe nĩ Yeova na Yesũ makavonoka ĩla mũminũkĩlyo wĩũka, na andũ asu makekala tene na tene ĩũlũ wa nthĩ nzaũ.—Yoana 3:16; 2 Vetelo 3:13.