၁. တၢ်​က​မၤ​အသး​လၢ ခါဆူညါ​န့ၣ်​ ပ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​အီၤ​သ့​ဖဲလဲၣ်.

ဖဲ​န​ကွၢ်​တၢ်ကစီၣ်​အခါ မ့ၢ်​န​ဆိကမိၣ်​ဘၣ်​လၢ ‘ဟီၣ်ခိၣ်​အ​တၢ်မၤ​အသး​သ့ၣ်​တဖၣ်​အံၤ ကနး​ထီၣ်​အါန့ၢ်​အလီၢ်​ဒံး​ဧါ.’ ဆၢကတီၢ်​ခဲအံၤ မ့ၢ်​လၢ​တၢ်နး​တၢ်ဖှီၣ်​ဒီး တၢ်အၢ​တၢ်သီ​အိၣ်ဝဲ​အါမး​အဃိ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တနီၤနီၤ​နာ်ဝဲ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​အ​ကတၢၢ်​ဘူးထီၣ်လံ. အဝဲသ့ၣ်​အ​တၢ်​ဆိကမိၣ်​န့ၣ်​ မ့ၢ်​အဘၣ်​စ့ၢ်ကီး​ဧါ. ဒ်သိး​ပ​က​သ့ၣ်ညါ တၢ်​လၢ​အ​က​မၤ​အသး​လၢ ခါဆူညါ​န့ၣ်​ မ့ၢ်​ကျဲ​အိၣ်​တဘိ​ဘိ​ဒံး​ဧါ. အိၣ်ဝဲ​လီၤ. ဘၣ်ဃး​ဒီး တၢ်​က​မၤ​အသး​လၢ ခါဆူညါ​န့ၣ်​ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တ​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်​ ယဟိဝၤ​ယွၤ​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​လီၤ. လၢ​လံာ်စီဆှံ​အ​ပူၤ​န့ၣ်​ ကစၢ်​ယွၤ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ခါဆူညါ​တၢ်​က​မၤ​အသး​ဒီး​ပှၤ​ဒ်လဲၣ်​ ဒီး​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်​စ့ၢ်ကီး​ဝဲ​လၢ တၢ်​က​မၤ​အသး​ဒီး​ဟီၣ်ခိၣ်​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ.—ယၡါယၤ ၄၆:၁၀; ယၤကိာ် ၄:၁၄.

၂, ၃. ယ့ၣ်ၡူး​အပျဲၢ်​အဘီၣ်​တဖၣ်​ အဲၣ်ဒိး​သ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်​မနုၤ​လဲၣ်. ဒီး​ယ့ၣ်ၡူး စံးဆၢ​က့ၤ​အဝဲသ့ၣ်​ဒ်လဲၣ်.

^၂ လံာ်စီဆှံ​တဲဝဲ​ဘၣ်ဃး​ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်​အ​ကတၢၢ်​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​ အခီပညီ​တမ့ၢ်​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​တဖျၢၣ်​အံၤ​က​ဟးဂီၤ​ကွံာ်ဝဲ​ဘၣ်. အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ​လၢ တၢ်​က​မၤ​ဟးဂီၤ​ကွံာ်​တၢ်အၢ​တၢ်သီ​န့ၣ်​လီၤ. ယ့ၣ်ၡူး​သိၣ်လိ​တ့ၢ် အပျဲၢ်​အဘီၣ်​တဖၣ်​လၢ ယွၤ​အဘီ​အမုၢ် က​ပၢဝဲ​ဟီၣ်ခိၣ်​န့ၣ်​လီၤ. (လူၤကၣ်​ ၄:၄၃) လၢတၢ်န့ၣ်​အဃိ ယ့ၣ်ၡူး​အပျဲၢ်​အဘီၣ်​ အဲၣ်ဒိး​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​လၢ ယွၤ​အဘီ​အမုၢ်​က​ပၢတၢ်​လၢ အဆၢ​ကတီၢ်​ဖဲလဲၣ်​ ဒီး​အဝဲသ့ၣ်​သံကွၢ် ယ့ၣ်ၡူး​လၢ “တၢ်​န့ၣ်​တဖၣ်​ ဆံးယံာ်​က​မၤ​အသး​လဲၣ်, ဒီး​န​ဟဲ​လီၤ ဒီး​ဟီၣ်ခိၣ်​အ​ကတၢၢ်​န့ၣ်​ အ​တၢ်​ပနီၣ်, က​မၤ​အသး​လၢ မနုၤ​တမံၤ​လဲၣ်.” (မးသဲ ၂၄:၃) ယ့ၣ်ၡူး​တ​တဲဘၣ်​အဝဲသ့ၣ်​ မုၢ်နံၤ​မုၢ်​သီ​လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်​ ယ့ၣ်ၡူး​တဲဘၣ်​အဝဲသ့ၣ်​လၢ တချုး​ဟီၣ်ခိၣ်​အ​ကတၢၢ်​န့ၣ်​ တၢ်​က​မၤ​အသး​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ. တၢ်​လၢ​ယ့ၣ်ၡူး​စံး​ဝဲ​တဖၣ်​န့ၣ်​ ဟဲ​လၢထီၣ်​ပှဲၤထီၣ်​ဝဲ လၢ​ဆၢကတီၢ်​ခဲအံၤ​လီၤ.

^၃ လၢ​တၢ်​မၤလိ​အံၤ​အ​ပူၤ ပ​က​သမံသမိး​ကွၢ် တၢ်အုၣ်​အသး​တဖၣ်​ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​အ​ကတၢၢ်​န့ၣ်​ ဘူးထီၣ်ဝဲ​လံ. အဆိ​ကတၢၢ်​န့ၣ်​ ဒ်သိး​ပ​က​နၢ်ပၢၢ်ထီၣ်​လၢ  ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ ဟီၣ်ခိၣ်​တၢ်အိၣ်​အသး​တဖၣ်​နး​ထဲ​အံၤ​ညါ​လဲၣ်န့ၣ်​ ပ​က​ဘၣ်​မၤလိ ဘၣ်ဃး​ဒီး​တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ​တခါ​လၢ အ​ဟဲကဲထီၣ်​အသး​လၢ​မူခိၣ်​လီၤ.

၄, ၅. (က) ယ့ၣ်ၡူး​ကဲထီၣ်​စီၤပၤ​လၢ မူခိၣ်​ဝံၤ​အလီၢ်​ခံ တၢ်မၤ​အသး​ဒ်လဲၣ်. (ခ) ဒ် လီၣ်ဖျါ ၁၂:၁၂ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​အသိး ဖဲ​တၢ်​တ့ၢ်လီၤ မုၣ်ကီၤလံၢ်​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​မ့ၢ်ဝံၤ​န့ၣ်​ တၢ်​က​မၤ​အသး​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ချၢ ဒ်လဲၣ်.

^၄ ဖဲတၢ်​မၤလိ ၈ အ​ပူၤ​န့ၣ်​ ပ​မၤလိ​ဘၣ်​လၢ ယ့ၣ်ၡူး​ကဲထီၣ်​စီၤပၤ​လၢ မူခိၣ်​ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်​န့ၣ်​လီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၇:၁၃, ၁၄) ဖဲ​န့ၣ်​အဆၢ​ကတီၢ် တၢ်မနုၤ​ကဲထီၣ်​အသး​လဲၣ်န့ၣ်​ လံာ်​လီၣ်ဖျါ​စံး​ဝဲ​လၢ “ဒီး​တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ အိၣ်​ထီၣ်​လၢ​မူခိၣ်​လီၤ. မံၤက့လး [ယ့ၣ်ၡူး] ဒီး အ​ကလူး​တဖၣ်​ ဒုးတၢ်​ဒီး​ပယိၤ [မုၣ်ကီၤလံၢ်], ဒီး​ပယိၤ​ဒီး အ​ကလူး​သ့ၣ်​တဖၣ်​န့ၣ်​ ဒုးတၢ်” လီၤ. * မုၣ်ကီၤလံၢ် ဒီး​အ​တၢ်ဝံ​တၢ်နါ​တဖၣ်​ ဒုးတၢ်​တ​နၢၤ​ဘၣ်​အဃိ ဘၣ်​တၢ်​တ့ၢ်လီၤ​ကွံာ်​အဝဲသ့ၣ်​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ချၢ​လီၤ. မူခိၣ်​ကလူး​တဖၣ်​ က​ပှဲၤ​ဒီး​တၢ်သးခု​ထဲလဲၣ်​န့ၣ်​ ဆိကမိၣ်​ကွၢ်​တက့ၢ်. ဘၣ်ဆၣ်​ တၢ်​က​မၤ​အသး​ဒီး ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​ဒ်လဲၣ်. လံာ်စီဆှံ​စံးပာ်ဝဲ​လၢ တၢ်​ဆၢကတီၢ်​လၢ​အကီ​အခဲ ကအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ​လီၤ. လၢ​မနုၤ​အဃိ​လဲၣ်. ခီဖျိ​လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ် “သ့ၣ်ညါ​လၢ အဆၢ​အကတီၢ် အိၣ်​ထဲ​တစိၢ်ဖိ” အဃိ​အသး​ဒိၣ်ထီၣ်​ ဒိၣ်မး​န့ၣ်​လီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၁၂:၇, ၉, ၁၂.

^၅ မုၣ်ကီၤလံၢ် ဒုးအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ​တၢ်ကီ​တၢ်ခဲ​အ​ကလုာ်​ကလုာ်​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ချၢ​န့ၣ်​လီၤ. တချုး​လၢ ကစၢ်​ယွၤ မၤ​ဟးဂီၤ​ကွံာ်​အီၤ​န့ၣ်​ အ​တၢ်​ဆၢကတီၢ် အိၣ်ဒံး​ထဲ​တစဲးဖိ အဃိ​အသး​ပှံၢ်​ထီၣ်​ဒိၣ်မး​လီၤ. ယ့ၣ်ၡူး​စံးတ့ၢ်​ဝဲ​လၢ တၢ်​က​မၤ​အသး​လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​အတီၢ်ပူၤ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​ ပ​က​သမံသမိး​ကွၢ် တၢ်ဂ့ၢ်​တဖၣ်​အံၤ​လီၤ.—ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ် ၂၃ လၢ​လံာ်​အ​ကတၢၢ်တက့ၢ်.

၆, ၇. မုၢ်မဆါ​တနံၤ​အံၤ တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ ဒီး​တၢ်​သၣ်​ဝံၤ​လီၤဒိ​န့ၣ်​ မၤ​အသး​ဒ်လဲၣ်.

^၆ တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ. ယ့ၣ်ၡူး​စံး​ဝဲ​လၢ– “ပှၤကညီ တ​ကလုာ်​က​ထီဒါ ပှၤကညီ​တ​ကလုာ်,  ဒီး​တဘီတမုၢ်​က​ထီဒါ တဘီတမုၢ်​လီၤ.” (မးသဲ ၂၄:၇) ဖဲ​ပစိၤ​ခဲအံၤ ပှၤသံ​လၢ တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ​အဃိ အိၣ်​အါန့ၢ်ဒံး​လၢညါ​န့ၣ်​လီၤ. တၢ်​ကရၢကရိ​လၢ အ​ကွၢ်ဝဲ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​တၢ်အိၣ်သး (Worldwatch Institute) ကွဲးဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ စးထီၣ်​ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်​တုၤ​ခဲအံၤ ပှၤသံ​လၢ တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ​အဃိ​န့ၣ်​ အိၣ်ဝဲ​အ​ကကွဲၢ်​တ​ကယၤဘျဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ဒီး​စးထီၣ်​လၢ ၁၉၀၀-၂၀၀၀ နံၣ်, တၢ်​ဆၢကတီၢ်​လၢ​အယံာ်​ဝဲ​ထဲ အ​နံၣ်​ ၁၀၀ န့ၣ်​ပှၤသံ​လၢ​တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ​အဃိ အိၣ်​အါန့ၢ်ဒံး တၢ်​ဆၢကတီၢ်​လၢ​အ​ပူၤကွံာ် အ​နံၣ်​ ၁၉၀ဝ​န့ၣ်​ သၢ​စး​လီၤ. ခီဖျိ​လၢ တၢ်ဒုး​တၢ်ယၤ​အဃိ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​လၢ အ​ကကွဲၢ်​တဖၣ်​ တူၢ်ဘၣ်​ဝဲ တၢ်သူၣ်အုး​သးအုး ဒီး​တၢ်ကီ​တၢ်ခဲ​ထဲလဲၣ်​န့ၣ်​ ဆိကမိၣ်​ကွၢ်​တက့ၢ်.

^၇ တၢ်​သၣ်​ဝံၤ​လီၤဒိ. ယ့ၣ်ၡူး စံး​ဝဲ​လၢ– “တၢ်အိၣ်​ဝံၤ အိၣ်​ဃဲၤ​တဖၣ်​ . . . ကအိၣ်​ထီၣ်” ဝဲ​လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၇) ဆၢကတီၢ်​ခဲအံၤ ပှၤ​ထုးထီၣ်​တၢ်အီၣ်​တၢ်အီ အါန့ၢ်ဒံး​လၢညါ​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​အါဂၤ​န့ၣ်​ တ​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​ တၢ်အီၣ်​တၢ်အီ​လၢ​လၢပှဲၤပှဲၤ​ဘၣ်. ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ​လဲၣ်. ခီဖျိ​လၢ အဝဲသ့ၣ်​တအိၣ်​ဒီး​ကျိၣ်စ့ လၢ​လၢပှဲၤပှဲၤ​လၢ က​ပှ့ၤ​ဝဲ​တၢ်အီၣ်​တၢ်အီ ဒီး​တအိၣ်​ဒီး​တၢ်လီၢ်​တၢ်ကျဲ​လၢ က​သူၣ်အီၣ်​သူၣ်​အီတၢ်​အဂီၢ်​ဘၣ်. ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ အ​ကကွဲၢ်​တ​ကထိဘျဲၣ်​န့ၣ်​ အဝဲသ့ၣ်​အ​တၢ်​ဟဲနုာ် လၢ​တနံၤ​အဂီၢ်​န့ၣ်​ စှၤန့ၢ်ဒံး​စ့​တ​ဒီလၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​ တၢ်​အိၣ်ဆူၣ်​အိၣ်ချ့ အ​တၢ်​ကရၢကရိ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ပှၤ​ဖိသၣ်​လၢ​အ​ကကွဲၢ်​တဖၣ်​ ဘၣ်​သံဝဲ​ကိးနံၣ်ဒဲး ခီဖျိ​လၢ​အဝဲသ့ၣ် တ​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​ တၢ်အီၣ်​တၢ်အီ လၢ​လၢပှဲၤပှဲၤ​အဃိ​န့ၣ်​လီၤ.

၈, ၉. တၢ်​လၢ​ယ့ၣ်ၡူး​တဲဆိ​ပာ်ဝဲ ဘၣ်ဃး​ဒီး​ဟီၣ်ခိၣ်​ဟူးဝး ဒီး​တၢ်ဆူး​တၢ်ဆါ​န့ၣ်​ ဟဲ​လၢထီၣ်​ပှဲၤထီၣ်​ဒ်လဲၣ်.

^၈ ဟီၣ်ခိၣ်​ ဟူးဝး. ယ့ၣ်ၡူး စံးပာ်ဝဲ​လၢ– “ဟီၣ်ခိၣ်​ က​ဟူးဝး​ဆှဲးဆှိး နးနး​ကလဲာ်” လီၤ. (လူၤကၣ်​ ၂၁:၁၁) မုၢ်မဆါ​တနံၤ​အံၤ တနံၣ်​ဘၣ်​တနံၣ်​န့ၣ်​ ဟီၣ်ခိၣ်​ဟူးဝးဝဲ လၢ​တၢ်လီၢ်​အါတီၤ​န့ၣ်​လီၤ. စးထီၣ်​ဖဲ ၁၉၀၀ နံၣ်​တုၤ​ခဲအံၤ​န့ၣ်​ ပှၤသံ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ဟူးဝးဝဲ​အဃိ အိၣ်ဝဲ​ခံ​ကကွဲၢ်ဘျဲၣ်​လီၤ. ခီဖျိ​လၢ စဲးဖီကဟၣ်​တၢ်​လဲၤထီၣ်​လဲၤထီ​အဃိ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ သ့ၣ်ညါ​ဆိ​ဝဲ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​က​ဟူး​ဝဲ​ဘၣ်ဆၣ်​ ပှၤ​အါဂၤ​ဘၣ်​သံ​ဒံးဝဲ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ဟူးဝးဝဲ​အဃိ​န့ၣ်​လီၤ.

^၉ တၢ်ဆူး​တၢ်ဆါ. ယ့ၣ်ၡူး​စံးပာ်ဝဲ​လၢ “တၢ်ဆါ​သံသတြိာ်” က​ရၤလီၤ​အသး​ချ့သဒံး ဒီး​က​မၤသံ​ပှၤ​အါမး​လီၤ. (လူၤကၣ်​ ၂၁:၁၁) ကသံၣ်​သရၣ်​တဖၣ်​ အိၣ်ဒီး​တၢ်​လဲၤထီၣ်​လဲၤထီ​လၢ က​ကူစါ​ယါဘျါ​တၢ်ဆါ​အါမံၤ ဘၣ်ဆၣ်​ တၢ်ဆူး​တၢ်ဆါ​လၢ ပှၤ​ကူစါ​ယါဘျါ​အီၤ​တ​န့ၢ်​န့ၣ်​ အိၣ်ဒံး​အါမး​လီၤ. အဒိ လံာ်​တၢ်​ပာ်ဖျါ​တဘ့ၣ်​ စံး​ဝဲ​လၢ တနံၣ်​ဘၣ်​တနံၣ်​န့ၣ်​ ပှၤလၢ​အ​ကကွဲၢ်​တဖၣ်​ဘၣ်​သံဝဲ ခီဖျိ​လၢ​တၢ်ဆါ​တဖၣ်​ ဒ်သိး​ဒီး တၢ်​ပသိၣ်​ဆါ, တၢ်ညၣ်ဂိၢ် ဒီး​တၢ်ဆါ​လူဘှိး​အဃိ​န့ၣ်​လီၤ. တကးဒံးဘၣ်​ ကသံၣ်​သရၣ်​တဖၣ်​ ဃုထံၣ်​န့ၢ်ဝဲ​တၢ်ဆူး​တၢ်ဆါ​လၢ​အသီ အိၣ်ဝဲ​အ​ကလုာ် ၃၀ ဒီး​လၢ​အကျါ​တနီၤ​န့ၣ်​ ကသံၣ်​လၢ​ပှၤ​က​ကူစါ​ယါဘျါ​တၢ်​အဂီၢ် တအိၣ်​ဝဲ​ဘၣ်.

၁၀. ၂ တံၤမသ့း ၃:၁-၅ န့ၣ်​ ဟဲ​လၢထီၣ်​ပှဲၤထီၣ်​ဝဲ​လၢ မုၢ်မဆါ​တနံၤ​အံၤ​ဒ်လဲၣ်.

^၁၀ ၂ တံၤမသ့း ၃:၁-၅ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ– “မုၢ်နံၤအခံကတၢၢ်​တဖၣ်​အ​ပူၤ​န့ၣ်, အဆၢ​အကတီၢ်​လၢ အကီ​အခဲ​က​ဘၣ်​လီၤ.” စီၤ​ပီလူး​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ လၢ​မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​အတီၢ်ပူၤ​န့ၣ်​ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​ အ​တၢ်​ပာ်သူၣ်​ပာ်သး က​အိၣ်ဝဲ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ. အဝဲ​စံး​ဝဲ​လၢ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​အ​တၢ်​ပာ်သူၣ်​ပာ်သး က​အိၣ်ဝဲ​ဒ်အံၤ

• ပှၤကညီ​က​မ့ၢ် ပှၤ​အဲၣ်​လီၤအသး

• ပှၤ​သးကွံ​စ့

• ပှၤ​တ​စူၢ်​ဘၣ်​ အမိၢ်​အ​ပၢ်​ဘၣ်

• ပှၤလၢ​တအိၣ်​ဒီး တၢ်သးတီ

• ပှၤ​တ​အဲၣ်ဘၣ်​ အဘူး​အတံၢ်​ဘၣ်

• ပှၤလၢ​အ​တ​ကီၤ​ဘၣ်​ အသး​ဘၣ်

• ပှၤ​သူၣ်​အၢ​သး​သီ

• ပှၤလၢ​အ​အဲၣ်တၢ်​မုာ်​တၢ်ပၠီၣ်​ဒိၣ်န့ၢ် အ​အဲၣ်​ယွၤ

• အိၣ်ဝဲ​ဒီး​တၢ်​ယူးယီၣ်​ယွၤ အက့ၢ်​အဂီၤ​ဘၣ်ဆၣ်​ဒီး, အစိကမီၤ​န့ၣ်​ သမၢဝဲ​လီၤ

၁၁. ဒ် စံးထီၣ်​ပတြၢၤ ၉၂:၇ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​အသိး တၢ်​က​မၤ​အသး​ဒီး​ပှၤအၢ​ပှၤသီ​တဖၣ်​ဒ်လဲၣ်.

^၁၁ ပှၤလၢ​န​ခိၣ်​န​ဃၢၤ​န့ၣ်​ မ့ၢ်​အ​တၢ်​ပာ်သူၣ်​ပာ်သး​အိၣ်​ဒ်အံၤ​ဧါ. ပှၤ​အါဂၤ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ် န့ၣ်​ အ​တၢ်​ပာ်သူၣ်​ပာ်သး အိၣ်​ဒ်အံၤ​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ ဒ်​ကစၢ်​ယွၤ အၢၣ်လီၤ​ပာ်ဝဲ​အသိး တ​ယံာ်လၢၤဘၣ်​န့ၣ်​ ပှၤအၢ​ပှၤသီ​က​လီၤမၢ်​ကွံာ်ဝဲ​လီၤ. လံာ်စီဆှံ​စံး​ဝဲ​လၢ “တုၤ​ပှၤအၢ​ဖိ မဲထီၣ်​ဒ်​နီၣ်ဧိၤ​မံၤဧိၤ​အသိး​န့ၣ်, ဒီး​ပှၤ​မၤ​တၢ်အၢ​ခဲလၢာ် ဘီၣ်ထီၣ်​ညီထီၣ်​ဒီး, မ့ၢ်​ဒ်သိး​အ​က​တုၤလၢ တၢ်​ဟးဂီၤ လီၤစိၤ​လီၤထီ​လီၤ.”—စံးထီၣ်​ပတြၢၤ ၉၂:၇.

၁၂, ၁၃. ဖဲ​မုၢ်နံၤခံကတၢၢ် အတီၢ်ပူၤ​အံၤ ယဟိဝၤ​ယွၤ သိၣ်လိ​ပှၤ​တၢ်မနုၤ​လဲၣ်.

^၁၂ လံာ်စီဆှံ​စံးပာ်ဝဲ လၢ​မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​အတီၢ်ပူၤ​န့ၣ်​ ဟီၣ်ခိၣ်​က​ပှဲၤ​ဒီး တၢ်​လၢ​အ​လီၤသူၣ်အုးသးအုး ဒီး​တၢ်ကီ​တၢ်ခဲ​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ လံာ်စီဆှံ​စံး​စ့ၢ်ကီး​ဝဲ​လၢ တၢ်မၤ​အသး​လၢ အဂ့ၤ​ကအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ​လီၤ.

^၁၃ တၢ်​နၢ်ပၢၢ်ထီၣ်​ လံာ်စီဆှံ. ဘၣ်ဃး​ဒီး​မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​န့ၣ်​ ဝံ​ဒၤနံးယ့လး တဲဆိ​ပာ်ဝဲ​လၢ– “တၢ်​သ့ၣ်ညါ က​အါထီၣ်​လီၤ.” (ဒၤနံးယ့လး ၁၂:၄) တၢ်အံၤ​အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ​လၢ ကစၢ်​ယွၤ​က​မၤစၢၤ အခ့အပှၤ​တဖၣ်​ ဒ်သိး​အဝဲသ့ၣ်​ က​နၢ်ပၢၢ်​အါထီၣ်​ လံာ်စီဆှံ​အါန့ၢ်ဒံး လၢညါ​န့ၣ်​လီၤ. လီၤဆီ​ဒၣ်တၢ် စးထီၣ်​ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်​န့ၣ်​ ယဟိဝၤ​ယွၤ မၤ​လၢထီၣ်​ပှဲၤထီၣ်​ဝဲ တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ​အံၤ​လီၤ. အဒိ ကစၢ်​ယွၤ သိၣ်လိ​ပှၤလၢ အ​မံၤ​န့ၣ်​အရ့ဒိၣ်​ထဲလဲၣ်, အ​တၢ်တိာ်ပာ် လၢ​ဟီၣ်ခိၣ်​အဂီၢ်​ဒီး တၢ်မ့ၢ်​တၢ်တီ ဘၣ်ဃး​ဒီး တၢ်ပှ့ၤက့ၤ​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​လီၤ. သိၣ်လိ​စ့ၢ်ကီး​ပှၤလၢ ဘၣ်ဃး​ဒီး​ပှၤသံ ဒီး​တၢ်​ဂဲၤဆၢထၢၣ်​သမူထီၣ်​က့ၤ အဂ့ၢ်​န့ၣ်​လီၤ. ဒီး​ပ​မၤလိ​ဘၣ်​လၢ ထဲ​ယွၤ​အဘီ​အမုၢ်​န့ၣ်​ မၤ​ဟါမၢ်ကွံာ်ဝဲ ပ​တၢ်ကီ​တၢ်ခဲ ခဲလၢာ်​သ့ဝဲ​လီၤ. ပ​မၤလိ​ဘၣ်​စ့ၢ်ကီး​လၢ ပ​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​ တၢ်သးခု က​သ့​ဒ်လဲၣ်​ ဒီး​ပ​က​အိၣ်မူ​ဒ် တၢ်ဘၣ်​ယွၤ​အသး​လၢ ကျဲ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ ကစၢ်​ယွၤ​အခ့အပှၤ​တဖၣ်​န့ၣ်​ ဒ်​အဝဲသ့ၣ်​ မၤလိ​ဘၣ်​ဝဲ​အသိး မ့ၢ်​အဝဲသ့ၣ်​ အိၣ်မူ​မၤထွဲ​ဝဲ​ဧါ. ဝံ​အ​တၢ်စံးပာ် က​ဟ့ၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်​စံးဆၢ​လီၤ.—ကွၢ်​တၢ်ဂ့ၢ် ၂၀ ဒီး ၂၄ လၢ​လံာ်​အ​ကတၢၢ်​တက့ၢ်.

၁၄. တၢ်​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ ဘီမုၢ်​တၢ်သးခု​ကစီၣ်​န့ၣ်​ ရၤလီၤ​အသး တုၤလၢ​တၢ်လီၢ်​ဖဲလဲၣ်, ဒီး​မတၤ​တဖၣ်​ စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ တၢ်သးခု​ကစီၣ်​လဲၣ်.

^၁၄ ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​ တၢ်​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​တၢ်မၤ. ဘၣ်ဃး​ဒီး မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​န့ၣ်​ ယ့ၣ်ၡူး​စံး​ဝဲ​လၢ “ဘီမုၢ်​အ​တၢ်သးခု​အ​ကစီၣ်​အံၤ, က​ဘၣ်​တၢ်​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​အီၤ​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​ညါ” လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၃, ၁၄) ဘီမုၢ်​တၢ်သးခု​ကစီၣ်​အံၤ ဘၣ်​တၢ်​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​အီၤ​လၢ ထံကီၢ် ၂၃၀ ဘျဲၣ်​ဒီး လၢ​ကျိာ် ၇၀၀ ဘျဲၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ယဟိဝၤ​ပှၤအုၣ်​အသး​တဖၣ်​  လၢ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​န့ၣ်​ ဟဲ​လၢ “ကယဲၢ်​ပှၤ​ကလုာ်, ဒီး​ကယဲၢ်​ပှၤ​အဒူၣ်” အ​ထၢ​တဖၣ်​အကျါ​န့ၣ်​လီၤ. ဒီး​အဝဲသ့ၣ်​ မၤစၢၤ​ပှၤဂၤ​ဒ်သိး က​နၢ်ပၢၢ်ထီၣ်​ဝဲ ယွၤ​အဘီ​အမုၢ်​န့ၣ်​မ့ၢ် တၢ်မနုၤ​လဲၣ်, ဒီး​ဘီမုၢ်​အံၤ က​မၤ​တၢ်မနုၤ​လၢ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ်​အဂီၢ်​လဲၣ်န့ၣ်​လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၇:၉) အဝဲသ့ၣ်​ စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​တၢ်​လၢ တၢ်​သူၣ်အိၣ်​သးအိၣ်​ ဒီး​တ​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​ဝဲ အဘူး​အလဲ​ဘၣ်. ပှၤ​အါဂၤ သးဟ့​ဒီး မၤနး​မၤဖှီၣ်​ အဝဲသ့ၣ်​ဘၣ်ဆၣ်​ ဒ်​ယ့ၣ်ၡူး​တဲ​ပာ်စၢၤ​ဝဲ​အသိး​န့ၣ်​ ပှၤ​မၤ​ပတုာ်​အဝဲသ့ၣ်​ အ​တၢ်​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​တၢ်မၤ တန့ၢ်ဘၣ်.—လူၤကၣ်​ ၂၁:၁၇.

၁၅. (က) မ့ၢ်​န​ဆိကမိၣ်​လၢ ပ​အိၣ်မူ​ဘၣ်​လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ် အတီၢ်ပူၤ​လံဧါ, ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ န​ဆိကမိၣ်​ ဒ်​န့ၣ်​လဲၣ်. (ခ) ပှၤလၢ​အ​တ​ဒိကနၣ်​ ယဟိဝၤ​ယွၤ အ​ကလုၢ်​ဒီး ပှၤလၢ​အ​ဒိကနၣ်​ အ​ကလုၢ်​န့ၣ်​ တၢ်​က​မၤ​အသး​ဒီး အဝဲသ့ၣ်​ဒ်လဲၣ်.

^၁၅ မ့ၢ်​န​ဆိကမိၣ်​လၢ ပ​အိၣ်မူ​ဘၣ်​လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​အ​ပူၤ​ဧါ. ဘၣ်ဃး​ဒီး မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်​န့ၣ်​ ဝံ​အ​တၢ်စံးပာ်​အါမး ဟဲ​လၢထီၣ်​ပှဲၤထီၣ်​ဝဲ သပှၢ်​ကတၢၢ်​လံ. တ​ယံာ်လၢၤဘၣ်​န့ၣ်​ ယဟိဝၤ​ယွၤ က​ဆၢတဲာ်​လီၤအသး​လၢ က​မၤ​ပတုာ်ကွံာ် တၢ်​စံၣ်တဲၤ​တဲလီၤ​တၢ်မၤ​ဒီး “တၢ်​အ​ကတၢၢ်” န့ၣ်​က​ဟဲ​ဘၣ်​ဝဲ​လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၁၄) တၢ်​အ​ကတၢၢ်​န့ၣ်​ အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ တၢ်မနုၤ​လဲၣ်. အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ အၢ်မက့းဒိၣ်​လီၤ. ဖဲ​န့ၣ်​အဆၢ​ကတီၢ် ကစၢ်​ယွၤ က​မၤ​ဟးဂီၤ​ကွံာ် တၢ်အၢ​တၢ်သီ​ခဲလၢာ်​လီၤ. ယဟိဝၤ​ယွၤ က​သူဝဲ​ယ့ၣ်ၡူး​ဒီး မူခိၣ်​ကလူး​လၢ​အ​ဂံၢ်ဆူၣ်​ဘါဆူၣ်​တဖၣ်​ ဒ်သိး​က​မၤ​ဟးဂီၤ​ကွံာ် ပှၤလၢ​အ​တ​ဒိကနၣ်​အ​ကလုၢ်​န့ၣ်​လီၤ. (၂ သ့းစၤလနံ ၁:၆-၉) တၢ်​န့ၣ်​အလီၢ်​ခံ မုၣ်ကီၤလံၢ် ဒီး​အ​တၢ်ဝံ​တၢ်နါ​တဖၣ်​ ကွဲန့ၢ်​လွဲန့ၢ်​ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ တ​သ့​လၢၤဘၣ်. ဒီး​ပှၤလၢ​အ​ဒိကနၣ်​ ကစၢ်​ယွၤ​အ​ကလုၢ်​ဒီး​တူၢ်လိာ်​အဘီ​အမုၢ်​န့ၣ်​ က​ထံၣ်ဘၣ်​ဝဲ​ယွၤ​အ​တၢ်​အၢၣ်လီၤ​အီလီၤ လၢထီၣ်​ပှဲၤထီၣ်​ဝဲ​ကိးမံၤဒဲး​န့ၣ်​လီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၂၀:၁-၃; ၂၁:၃-၅.

၁၆. “တၢ်​အ​ကတၢၢ်” ဘူးထီၣ်​သပှၢ်​ကတၢၢ်​လံ​အဃိ န​က​ဘၣ်​မၤ​ဒ်လဲၣ်.

^၁၆ တ​ယံာ်လၢၤဘၣ်​န့ၣ်​ ဟီၣ်ခိၣ်​လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ်​ပၢ​အီၤ​အံၤ က​ကတၢၢ်​ကွံာ်ဝဲ​လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်​အဃိ အရ့ဒိၣ်​လၢ ပ​က​သံကွၢ်လီၤ​ပ​သး​လၢ ‘ယ​က​ဘၣ်​မၤ​ဒ်လဲၣ်.’ ယဟိဝၤ​ယွၤ အဲၣ်ဒိး​လၢ န​က​ဂုာ်ကျဲးစၢး မၤလိ​အါထီၣ်​ လံာ်စီဆှံ​လီၤ. န​တၢ်​မၤလိ​လံာ်စီဆှံ​န့ၣ်​ န​က​ဘၣ်​ပာ်​အီၤ​ဒ် တၢ်​လၢ​အရ့ဒိၣ်​တခါ လၢ​နဂီၢ်​လီၤ. (ယိၤဟၣ်​ ၁၇:၃) ယဟိဝၤ​ပှၤအုၣ်​အသး​တဖၣ်​ အိၣ်ဒီး​တၢ်​အိၣ်ဖှိၣ်​ရိဖှိၣ်​ ကိးနွံဒဲး​လီၤ. တၢ်​အိၣ်ဖှိၣ်​ရိဖှိၣ် တဖၣ်​အံၤ မၤစၢၤ​ပှၤလၢ ပ​က​နၢ်ပၢၢ်​အါထီၣ် လံာ်စီဆှံ​အဃိ ဂုာ်ကျဲးစၢး လဲၤထီၣ်​တၢ်​အိၣ်ဖှိၣ်​ရိဖှိၣ်​အံၤ ဘၣ်​ဆၢ​ဘၣ်​ကတီၢ်​တက့ၢ်. (ဖး ဧ့ၤဘြံၤ ၁၀:၂၄, ၂၅ တက့ၢ်.) န​မ့ၢ်​သ့ၣ်ညါ​ထီၣ်​လၢ န​က​ဘၣ်​ဆီတလဲ​န​သး​န့ၣ်​ ထဲးဂံၢ်​ထဲးဘါ​လၢ န​က​ဆီတလဲ​န​သး အဂီၢ်​တက့ၢ်. န​မ့ၢ်​ဆီတလဲ​န​သး​န့ၣ်​ န​တၢ်​ရ့လိာ်သး​ဒီး ယဟိဝၤ​ယွၤ က​ဂၢၢ်ကျၢၤ​ထီၣ်ဝဲ​လီၤ. —ယၤကိာ် ၄:၈.

၁၇. ဖဲ​တၢ်​အ​ကတၢၢ်​ဟဲဝဲ​အခါ​န့ၣ်​ ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ ပှၤ​အါတက့ၢ် က​ကမၢ​ကမၣ်​ဝဲ​လဲၣ်.

^၁၇ တၢ်မၢဖိ ပီလူး​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ တၢ်​စံၣ်ညီၣ်​ ပှၤအၢ​ပှၤသီ​တဖၣ်​န့ၣ်​ က​ဟဲဝဲ​ဒ် “တၢ်ဘျၣ်​လၢ မုၢ်နၤ​အသိး” ဖဲ​ပှၤ​အါတက့ၢ် တ​ပာ်သူၣ်​ပာ်သး​အဆၢ​ကတီၢ်​န့ၣ်​လီၤ. (၁ သ့းစၤလနံ ၅:၂) ယ့ၣ်ၡူး​စံးပာ်ဝဲ​လၢ ပှၤ​အါဂၤ​န့ၣ်​ ကကွၢ်​က​ပာ်​ကွံာ်ဝဲ တၢ်အုၣ်​အသး​လၢ အ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ပ​အိၣ်မူ​ဘၣ်​လၢ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ် အတီၢ်ပူၤ​န့ၣ်​လီၤ. အဝဲ​စံး​ဝဲ​လၢ “ဒ်​တၢ်မၤ​အသး​လၢ စီၤ​နိအၤ​အမုၢ်နံၤ​တဖၣ်​အသိး​န့ၣ်, တုၤ​ပှၤကညီ​ဖိခွါ​အံၤ ဟဲ​လီၤ [လၢ​အမ့ၢ် မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်] ဒီး, တၢ်​က​မၤ​အသး ဒ်​န့ၣ်​အသိး​လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ဒ်​မုၢ်နံၤမုၢ်နၤ​လၢ ထံ​တချုး​လုၣ်ဘၢ​ဒံး​ဘၣ်​တၢ်​န့ၣ်​ဒီး, ပှၤ​အီၣ်တၢ်​ဒီး​အီတၢ်, န့ၢ်မါ​န့ၢ်ဝၤ, တုၤ​လီၤ​လၢ မုၢ်တနံၤ​လၢ စီၤ​နိအၤ​လဲၤနုာ်​လၢ ကဘီ​ပူၤ, ဒီး​တ​သ့ၣ်ညါ​ဘၣ်​ တုၤ​လီၤ​လၢ​ထံလုၣ်ဘၢ​တၢ်​ဟဲ, ဒီး​စိာ်ကွံာ်​အီၤ​ခဲလၢာ်​အသိး​န့ၣ်, တုၤ​ပှၤကညီ​ဖိခွါ​အံၤ ဟဲ​လီၤ​ဒီး, တၢ်​က​မၤ​အသး ဒ်​န့ၣ်​အသိး​လီၤ.”—မးသဲ ၂၄:၃၇-၃၉.

၁၈. ယ့ၣ်ၡူး ဟ့ၣ်ပလီၢ်​ပှၤ ဒ်လဲၣ်.

^၁၈ ယ့ၣ်ၡူး ဟ့ၣ်ပလီၢ်​ပှၤလၢ ပ​တ​ကြၢး​သးဒ့ဒီ ခီဖျိ​လၢ “တၢ်အီၣ်​လုၣ်ကိ အီလုၣ်ကိ​တၢ်, ဒီး​လၢ​အအံၤ​တဃၣ်​ အ​တၢ်​ဘၣ်ယိၣ်​ဘၣ်​ဘီ’’ အဃိ​ဘၣ်. အဝဲ​စံး​ဝဲ​လၢ တၢ်​အ​ကတၢၢ်​က​ဟဲဝဲ သတူၢ်​ကလာ် ဒ် “တ​စိး” အသိး​န့ၣ်​လီၤ. အဝဲ​စံး​စ့ၢ်ကီး​ဝဲ​လၢ “က​ဟဲ​ဘၣ်​ ကယဲၢ်​ပှၤ​အိၣ်​လၢ ဟီၣ်ခိၣ်​ချၢ​ဒီဘ့ၣ်​ညါ” လီၤ. ဒီး​အဝဲ​တဲ​က​ဒီး​ဝဲ​လၢ– “ဒ်သိး​တၢ်​က​ပာ်​သု​လၢ သု​ဂ့ၤ​ပူၤဖျဲး​ဒီး​တၢ်​လၢ အ​က​မၤ​အသး​တဖၣ်​ခဲလၢာ်, ဒီး​လၢ​သု​ဂ့ၤ​ဆၢထၢၣ်​လၢ ပှၤကညီ​ဖိခွါ​အမဲာ်​ညါ​ဒီး, ဆိးသီ​ဒီး ဘါ​ထုကဖၣ်​တၢ် ကိး​အကတီၢ်​ဒဲး​တက့ၢ်.” (လူၤကၣ်​ ၂၁:၃၄-၃၆) ဘၣ်​မနုၤ​အဃိ အရ့ဒိၣ်​လၢ ပ​က​ဘၣ်​ဒိကနၣ်​ ယ့ၣ်ၡူး အ​တၢ်​ဟ့ၣ်ပလီၢ်​န့ၣ်​လဲၣ်. ခီဖျိ​လၢ တ​ယံာ်လၢၤဘၣ်​န့ၣ်​ တၢ်​က​မၤ​ဟးဂီၤ​ကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ်​လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ်​ပၢ​အီၤ​အံၤ​အဃိ​န့ၣ်​လီၤ. ထဲဒၣ်​ပှၤလၢ အ​မၤ​တၢ်ဘၣ်​ယဟိဝၤ​ယွၤ ဒီး​ယ့ၣ်ၡူး​အသး​န့ၣ်​ က​လဲၤခီဖျိ တၢ်​အ​ကတၢၢ်​ဒီး က​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​ တၢ်မူ​အထူ​အယိာ် လၢ​ဟီၣ်ခိၣ်​ပၤရဒံစူး​အ​ပူၤ​န့ၣ်​လီၤ.—ယိၤဟၣ်​ ၃:၁၆; ၂ ပ့းတရူး ၃:၁၃.