1. Elengbi ti hĩngangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e na bi mɛ na gangɔ, na lége ti buku mɛ wa?

AYE mɛ mɔ ndo hũ ka lɛ televiziɔ ando to mɔ ngoi mɛndɛ̃ mɔ hũnda tɛrɛ mɔ ya: “lɛ gegi mɛ na dɛ̃ngɔ?” Apɛnɔ na siɔ kpale asĩ sĩngɔ ge lɛ sese mɛ, ni la ndo to azi mɛndɛ̃ ya ala da bɛ la yako, angbã dã lɛ gegi mɛ awɛ. Angbã dã lɛ gegi awɛ biani? Elengbi ti hĩngangɔ ye mɛ na lingɔ tɛrɛ lo na bi mɛ na gangɔ? Ĩi. Ta azi lengbi ti kambisangɔ ye mɛ na lingɔ tɛrɛ lo na bi mɛ na gangɔ ma, kanda Yehova lengbi ti lingɔ ni. Lo li nga ni: Kaya Ngbangɔ, lo tɛnɛ tɛnɛ mɛ aba dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e na bi mɛ na gangɔ, nga na ndenge mɛ sese na dungɔ na ni.​—Yisaya 46:10; Zaki 4:14.

2, 3. Ye mɛndó ava Yezo na gwɛ̃ ti hĩngangɔ ni nɛ? Wa tɛnɛ mɛ Yezo tɛnɛndó hɛ̃ la nɛ?

² Ngoi mɛ Ngbangɔ ndo tɛnɛ tɛnɛ mɛ aba wɛngɔ ti lɛ gegi ko, ta ni ndo tɛnɛ tɛnɛ mɛ aba wɛngɔ ti sese ma, kanda wɛngɔ ti asiɔ kpale. Yezo handó ya, Lo-Gbia tɛ Nzapa na lengɔ gbia ndo lɛ sese. (Luka 4:43) Ava lo ayendó hĩngangɔ ngoi mɛ Lo-Gbia tɛ Nzapa na gangɔ na ni. Ala hũndandó lo ya: “Lo mɛ gbanda afa ngoi ti gangɔ tɛ mɔ, afa nga ya, ngoi ti sese wɛngɔ alengbi wɛ nɛ?” (Matie 24:3) Ta Yezo dindó hɛ̃ ava lo bi mɛ gbanda lɛ sese awɛ na ni ma. Kanda, lo fa bondó na ala akpale mɛ na singɔ uzu ti lɛ sese wɛngɔ. Akpale niko ndo li tɛrɛ lo na olo mɛ na ngoi tɛ e.​—Ba Nɔti ti 24.

³ Na ya shapitrɛ mɛ, e na mandangɔ aye mɛ ndo fa  ya, e na ngoi ti ndani. Ti hĩngangɔ nda mɛ asiɔ kpale asĩ ge lɛ gegi ko, ayɔ ya e tɛnɛ tɛnɛ na ndo to kɔi mɛndó atiri ka ndozu.

4, 5. (a) Na pɛ tingɔ Yezo Gbia, ye mɛndó aɔ ka ndozu nɛ? (b) Na bangɔ Suma 12:12, bandandó la abi Satana ge lɛ sese, ye mɛ ndo si na azi nɛ?

⁴ Kaya shapitrɛ ti 8, e mandandó ya, Yezo tindó Gbia ka ndozu na 1914. (Danyele 7:13, 14) Mbeti ti Suma akambisa aye mɛndó li tɛrɛ lo na gesi: “to ati ka ndozu: Mikaɛlɛ mɛ Gbia tɛ aangelo [Yezo] na aangelo tɛ lo abombi atiri to na sa ti kpɛnɛ mɛ nga ma ngunde [Satana] na aangelo tɛ lo.” * Anwɔ Satana na aangelo tɛ lo, atoma la ya, ta ala di ngbã ka ndozu ma, abi la ge lɛ sese. Bɛ aangelo dendó mawoma! Wa ye mɛndó si na azi nɛ? Ngbangɔ pa ya, pɛnɔ na tingɔ na ndo azi. Na lo nɛ? Na lo mɛ ya, Zabulu na kpengba ngɔnzɔ: lo hĩnga nzɔ̃ni ya, “ngoi tɛ ni angbã bo yakere.”​—Suma 12:7, 9, 12.

⁵ Zabulu ndo si bo na apɛnɔ singɔ ge lɛ gegi. Lo na ngɔnzɔ ta sanga ma lo hĩnga ya, angbã yakere Nzapa ho ni. E ba na olo mɛ aye mɛ Yezo tɛnɛ na ndombali ndangba bi.​—Ba Noti ti 24.

6, 7. Ye mɛ fa ya tɛnɛ mɛndó Yezo tɛnɛ mɛ aba to, na yangɔ ti gwɛ̃ ndo ti na seni ndɛ na ngoi tɛ e nɛ?

⁶ Ato. Yezo tɛnɛ ya: “Azi ti mbanga kɔdɔrɔ na afɔ̃ la ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ atiri gbanda to, ambanga agbia abi gbanda to tɛrɛ afɔ̃ la.” (Matie 24:7) Azi ndo kpili na to ndɛ gba na ngoi tɛ e ɔngɔ angoi mɛndɛ̃ zu ti uzu. Linɔ  tɛ azi ti kɔdɛ mɛ ndo ba akpale mɛ ndo ɔ ge lɛ gegi ala tɛnɛ ya, bandangɔ na bulu ti 1914, to akpɔ azi ɔngɔ 100miliɔ̃. Na ya bulu 100, bandangɔ 1900 tee 2000, azi mɛ kpili aɔ fãni taa ala mɛndó kpili bandangɔ 1 900 zungɔ ka tise. To ndo hɛ̃ amiliɔ̃ tɛ azi pɛnɔ!

⁷ Gwɛ̃. Yezo tɛnɛ ya: “gwɛ̃ aya nga gbanda.” (Matie 24:7) Azi ndo si na atɛ ti tɛngɔ ndɛ mawoma. Bɛse so ko, azi ndo zanga tɛ ti tɛngɔ, ta ala ndo tɛ ye na seni ma. Ndombali nɛ? Ta sanga ma ala zanga falanga ti vɔ̃ngɔ na tɛ ti tɛngɔ, ala zanga sese ti nɛngɔ ya ala lu na yaka. Falanga mɛ azi ɔngɔ miliarɛ kɔi ndo tɛ na ye bi kɔi kɔi ko, ta ando ti bɛ dolarɛ kɔi ma. Na bangɔ linɔ tɛ azi ti ONU mɛ aba sãte tɛ azi (OMS), amiliɔ̃ tɛ ayangambi ndo ti na ngã, ala ndo kpili nga na lo mɛ ya, ta ala ndo tɛ ye na seni ma.

8, 9. Ye mɛ fa ya tɛnɛ mɛndó Yezo tɛnɛ mɛ aba yengingɔ ti sese, nga na asiɔ ngã ndo ti na seni ndɛ na ngoi tɛ e nɛ?

⁸ Yengingɔ ti sese. Yezo tɛnɛndó ya: “Sese ayingi gbanda kpengbani.” (Luka 21:11) Azi  ti siãsi ndo pia hĩnga bulu kɔi kɔi ngoi mɛ sese na yengingɔ na tɛrɛ lo kpengbani. Bandangɔ 1900, yengingɔ ti sese akpɔ azi ɔngɔ miliɔ̃ sɛ. Na lége ti tɛkinoloji azi ndo hĩnga uzu ngoi mɛ sese na yengingɔ na tɛrɛ lo, bɛse so ko, ni ndo kpɔ bo azi.

⁹ Angã. Yezo tɛnɛndó ya “ngã” na dungɔ da. Azi gba ndo kpili ndɛ na ndombali asiɔ ngã mɛ alengbi ti gbɔ̃ngɔ azi gba mbala kɔi (epidemi). (Luka 21:11) Amɔnganga hĩnga sarangɔ a ngã gba, kanda ta angã zu la ala lengbi ti sarangɔ ni ma. Bulu na bulu, amiliɔ̃ tɛ azi ndo kpili na ngã mabere to kɔlɔ (tibɛrkiloze), malaria, nga na kolera. Na ya bulu 40 mɛ aɔ, a mɔnganga awala angã ti fanani 30, Kanda ambanga ngã ni ko, ta yɔrɔ ti sarangɔ na ni da ma.

10. Nda mɛ elengbi ti tɛnɛngɔ ya mbeti ti 2 Timɔte 3:1-5 ando ti na seni ndɛ na ngoi tɛ e nɛ?

¹⁰ Na bangɔ mbeti ti 2 Timɔte 3:1-5, na ngoi ko gbanda sese  adoli ti wɛngɔ ko, mbanga ngoi ni adu gbanda “ngoi ti pɛnɔ.” Toma polo kambisa se mɛ seliye tɛ azi na dungɔ na ni. Lo tɛnɛ ya azi na dungɔ . . .

• awa kinya,

• awa gwɛ̃ faranga,

• ala kɛ̃ gbanda nyɔ awa dúngɔ la,

• ta ala tɔndɔ nga gbanda ye mɛ santo ma,

• azi mɛ ta ala ndo yengbi ka ndasewa ma [NWT],

• azi mɛ ta ndofɔ̃ bɛ la ma,

• awa zaga, nga awa tɔmbɔkɔngɔ,

• ala kɛ̃ gbanda Nzapa ko ala ye tɛ la alo mɛ ndode bɛ zo,

• ala ye tɛ la gbanda lo Nzapa ni bo na pɔrɔ nyɔ la.

11. Na bangɔ Nzembo 92:7, ye mɛ na singɔ na asiɔ azi nɛ?

¹¹ Aseliye mɛ azi na ni ka ndo mɛ mɔndo du da la? Azi gba ndɛ ge lɛ gegi na aseliye ti ngaso. Kanda, ta Nzapa na vĩngɔ lɛ lo na ndo aseliye ni ko ma, lo na lingɔ ye kɔi. Lo ko kapa ya:  “Ngoi mɛ asiɔ zi ndo ko mabere sã, azi zu ko la ndo li siɔ kpale mɛ ndo hɛ̃ pɛnɔ, ala ndo ti gba, adu ti nɛngɔ ya akpɔ la zu bwai.”​—Nzembo 92:7.

12, 13. Na ndangba bi, ye mɛ Yehova za e ya e gbɔ̃ ndani nɛ?

¹² Ngbangɔ piandó tɛnɛ ya, na ndangba bi ko, apɛnɔ na akpale ti vundu na dungɔ da mawoma. Kanda ni tɛnɛ nga ya, anzɔ̃ kpale na dungɔ da.

¹³ Awakwa tɛ Nzapa na gbɔ̃ngɔ nda tɛnɛ ti ya Ngbangɔ na seni. Profeta Danyele asu tɛnɛ mɛ aba ndangba bi: “Hĩngangɔ ndo ti mbilimbili na tingɔ gba.” (Danyele 12:4) Na ndangba bi, Nzapa na zangɔ awakwa tɛ lo ya, ala gbɔ̃ nda tɛnɛ ti ya Ngbangɔ. Ye mɛ lo ndo li bandangɔ bulu ti 1914 la. Lo za e ti nɛngɔ ya, e hĩnga nzɔ̃ni nda mɛ ili lo adu ngbondoni na lo tɛ e, dangɔ bɛ tɛ lo na ndo sese, tɔ̃ngɔ azi adu nɛ, ye mɛ ndo ɔ na pɛ kwá, nga na nzɔ̃ dangɔ bɛ ti songɔ na pɛ kwá. E gbɔ̃ ndani ya, bo Lo-lengɔ Gbia tɛ Nzapa la Guvɛrnɛma kɔi mɛ na ngunu ti onzingɔ apɛnɔ tɛ e zu. E hĩnga nga ndenge mɛ elengbi ti dungɔ na dengɔ bɛ, nga na ndenge mɛ elengbi ti dungɔ na du mɛ adɛ̃ na bɛ Nzapa. Ye mɛ awakwa tɛ Nzapa ndo manda ko, ando ngbã bo na lo tɛ la nvɛ̃ni? Tɛnɛ mɛndɛ̃ ti ya Ngbangɔ hɛ̃ gbinya na ndo ni.​—Ba Nɔti ti 21 na ti 25.

14. Azi mɛ ndo fa nzɔ̃ tɛnɛ ti Lo-lengo Gbia na, wa ala ndo fa ni kawa?

¹⁴ Awakwa tɛ Nzapa na fangɔ nzɔ̃ pa ka lɛ gegi zu. Na ndo ndangba bi, Yezo tɛnɛndó ya: “Apa gbanda Nzɔ̃ Pa ti lo Lɛngɔ Gbia tɛ Nzapa na lɛ sese zu.” (Matie 24:3, 14) E ndo e fa tɛnɛ na ayanga ɔngɔ 1 000, nga kaya akɔdɔrɔ ɔngɔ 240. Atɛmwɛ tɛ Yehova, mɛ ala azi ʻti sese zu,  ti ale zu,’ ala ndo fa tɛnɛ ndo lɛ sese zu. Ala ndo za azi ti nɛngɔ ya, ala hĩnga bere Lo-lengɔ Gbia tɛ Nzapa adu nɛ, nga na ye mɛ ni na lingɔ hɛ̃ azi. (Suma 7:9) Ala ndo li ni gɛgɛrɛ. Nga ma sekondó Yezo tɛnɛ na ni, bɛse ando hɛ̃ la pɛnɔ bere ndo gbɔ̃nɔ nga ala ka bɔlɔkɔ ko, ta ala ndo zia fangɔ tɛnɛ ma.​—Luka 21:17.

15. (a) Mɔ da bɛ mɔ yako e na ndangba bi? Na lo nɛ? (b) Ye mɛ na singɔ na azi mɛ kɛ̃ tɔndɔngɔ Yehova nɛ? (c) Ye mɛ na singɔ na azi mɛ ndo tɔndɔ Yehova nɛ?

¹⁵ Mɔ da bɛ mɔ yako e na ndangba bi? Atɛnɛ mɛndó Ngbangɔ tɛnɛ na ndo ndangba bi, ndo ti na seni ndɛ na ngoi tɛ e. Angbã dã, Yehova gbanzi kwa ti fangɔ tɛnɛ, ko gegi “wɛ.” (Matie 24:14) “Wɛngɔ” ti gegi afa nɛ? Afa Armagɛdona. Adu ngoi mɛ Yehova na onzingɔ asiɔ kpale zu ge lɛ gegi. Na lége tɛ Yezo na aangelo tɛ lo, Nzapa na kpɔngɔ azi zu mɛ akɛ̃ tɔndɔngɔ lo. (2 Tɛsalionikɛ 1:6-9) Na pɛko ni ko, Satana na ademo tɛ lo ta ala na handangɔ azi fãni mɛndɛ̃ ma. Azi zu mɛ aye tɔndɔngɔ Nzapa, na ala mɛ aye dungɔ ka gbɛ Lo-lengɔ Gbia tɛ lo, ala na hũngɔ se mɛ akapa olo zu na tingɔ na seni.​—Suma 20:1-3; 21:3-5.

16. Na lo mɛ ya ndangba bi angbã dã, ye mɛ ayɔ ya mɔ li nɛ?

¹⁶ Angbã dã agbɛ̃ lɛ gegi mɛ tɛ Satana. Adu ngbondoni ya mɔ hũnda tɛrɛ mɔ na ndo olo mɛ: “Ye mɛ mbi li nɛ?” Yehova ye ya mɔ manda ye gba na ndo Ngbangɔ. Manda ni na seni. (Yoanɛ 17:3) Ti zangɔ azi ya ala gbɔ̃ nda tɛnɛ ti ya Ngbangɔ, bombi tɛ Atɛmwɛ tɛ Yehova mɛ ala ndo li pɔsɔ kɔi kɔi alengbi ti zangɔ mɔ. Li kpengbani ya mɔ ndo gwe bombi ni. (Di Aebreo 10:24, 25.) Se mu hũ ya, ayɔ ya mɔ gbinyangbi aseliye tɛ mɔ ko, ta  mbɛtɔ gbɔ̃ mɔ ma: li ni. Mangbi tɛ mɔ na Yehova na tingɔ kpengbani.​—Zaki 4:8.

17. Ndombali nɛ la azi gba na kpilingɔ na ngoi mɛ lɛ gegi na wɛngɔ nɛ?

¹⁷ Toma Polo tɛnɛndó ya, kpɔngɔ asiɔ azi na gangɔ “nga ma se mɛ wa nzĩ ndoga na ni na bi.” (1 Tɛsalionikɛ 5:2) Aye tɛnɛngɔ ya, ni na gangɔ na ngoi mɛ ta azi na hĩngangɔ ma. Yezo tɛnɛndó ya, azi gba na lingɔ mabere ta ala ndo hũ ye mɛ afa yako e na ndangba bi ma. Lo tɛnɛndó ya: “Ye ko ndo asi na ngoi tɛ Noa ko, se mɛ nga na singɔ na ngoi ti gangɔ tɛ mbi Nyi zo la [ndangba bi]. Na ngoi kondó ko, azi ndotɛ, ndonyɔ, ndoko due, bere ndoto nga aya la ti awe ka due: ala li ndo so ngbĩi asi na lá ko ndo Noa ali kaya kota masua. Ala hũ ndo aye zu ka lɛ la gɛgɛrɛ, ngbĩi asi na ngoi mɛ ngu asĩ tɛkɛ tɛkɛ, amu la zu.”​—Matie 24:37-39.

18. Yezo kebisa e ndó ya nɛ?

¹⁸ Yezo kebisandó e ya: “Ĩ du na kpengba lɛ ya ta ĩ hɛ̃ tɛrɛ ĩ na tɛngɔ yenga ma, ta ĩ nyɔ nga kana agbɔ̃ ĩ ma, ta ĩ du na sɔngɔ bɛ na lo ti du ti lɛ sese olo ma.” Lo kambisa ya gbɛ̃ngɔ ti lɛ gegi na gangɔ “nga ma se mɛ ndo sa na gbándà ndo a susu ka gbɛ ngu,” afa ya na butangɔ azi butangɔ. Lo di tɛnɛ ya “lá ni ko abuta gbanda azi . . . ge lɛ sese zu.” Ka ndani lo tɛnɛ ya: “Ta ĩ la langɔ ma! Ale ĩ ndosambela ngoi zu [sambela mɛ alo kaya bɛ], wadila ĩ lua nguru ti songɔ na aya lo zu mɛ na gangɔ, ko ĩ lua nga nguru ti singɔ gbɛlɛ mbi Nyi Zo.” (Luka 21:34-36) Ndombali nɛ adu ngbondoni ya e kpã lɛ e na ndo tɛnɛ mɛ tɛ Yezo nɛ? Na lo mɛ ya angbã dã agbɛ̃ lɛ gegi mɛ tɛ Satana. Bo azi mɛ Yehova na Nyi lo Yezo aye la, ala la na ngbãngɔ lɛ la ngɛ̃. Ala na luangɔ nga dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka ka gegi ti fana ni.​—Yoanɛ 3:16; 2 Petro 3:13.