1. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima rẹn aro emwa ne avbe odibosa khin?

E JEHOVA hoo ne ima rẹn aro emwa ne avbe odibo khin rhunmwuda, irẹn ẹre ọ yi iran. E Baibol suigiẹ yọ wẹẹ, “ivbi Osanobua” ẹre iran khin. (Job 38:7, NW) De iwinna ne avbe odibosa ru? De vbene iran ya ru iyobọ ne emwa vbe ẹghẹ nẹdẹ? Iran ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ ra?—Ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 8.

2. De vbene avbe odibo ya do gha rrọọ hẹ? Inu odibo ẹre Osanobua yi?

² E Jehova ẹre ọ yi avbe odibo. Ebe Kọlose 1:16 khare wẹẹ, e Jehova yi Jesu nẹ, ọ ke do yi “emwi ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn na.” Avbe odibo rre usun emwi nọ yi vbe ẹrinmwi. Inu odibo ẹre Osanobua yi? E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, iran wa kakabọ bun. Ẹbo ọrhẹnrhẹn ẹre iran khin.—Psalm 103:20; Arhie Maan 5:11.

3. De emwi ne ebe Job 38:4-7 khare vbekpae avbe odibosa?

³ E Baibol vbe maa ima re wẹẹ, e Jehova yi avbe odibo nẹ, ọ ke do yi otagbọn na. De vbene ọ ghaa ye iran hẹ vbe ekhọe vbe Osanobua yi agbọn na? Ebe Job keghi kha wẹẹ, te ọyẹnmwẹ wa gha sẹ avbe odibosa vbe Osanobua yi agbọn na. Vbe ẹghẹ nii, te iran hia wa gha ga Osanobua vbuwe akugbe.—Job 38:4-7.

4. Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, avbe odibosa hoẹmwẹ emwa nagbọn?

⁴ Ke ẹghẹ gha dee, te avbe odibosa wa hoẹmwẹ emwa nagbọn, erriọ iran wa vbe ya hoo ne iran rẹn sayọ vbekpae emwamwa ne Osanobua mwẹ ne emwa nagbọn kevbe uhunmwu otagbọn na. (Itan 8:30, 31; 1 Pita 1:11, 12) Ẹi  mwẹ ọ ma da iran vbe Adam kevbe Ivi sọtẹ daa Osanobua. Ẹi zẹdẹ ya ẹko rhiẹnrhiẹn iran, ne emwa nibun na sọtẹ dae Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ. Sokpan, ọyẹnmwẹ keghi sẹ avbe odibosa vbe ọmwa nọ ru orukhọ gha roro iro fi uyinmwẹ werriẹ. (Luk 15:10) Avbe odibosa wa gele hoẹmwẹ eguọmwadia Osanobua. E Jehova wa loo avbe odibo ya ru iyobọ ne eguọmwadia re ni rre uhunmwu otagbọn, avbe odibo, ẹre ọ vbe loo ya gbogba ga iran. (Hibru 1:7, 14) Nia, gi ima guan kaẹn emwa eso ne avbe odibosa ru iyobọ na.

5. De vbene avbe odibosa ya ru iyobọ ne eguọmwadia Osanobua hẹ vbe ẹghẹ nẹdẹ?

 ⁵ Odibo eva ẹre Jehova gie ne iran ya miẹn e Lọt vbe ẹgbẹe ọre fan vbe ẹghẹ ne Osanobua ya fuẹn Sodọm kevbe Gomorra rua. (Gẹnẹsis 19:15, 16) Orre nibun ghi gberra nẹ, eghian keghi fi akhasẹ ighẹ Daniẹl fi uvun oduma, sokpan, avbe oduma ma ru ẹre emwi rhọkpa. Vbọzẹe? Osanobua na “gie odibo ẹre rre do ya obọ gue avbe oduma unu.” (Daniẹl 6:22) Vbe orre nokaro, odibo ọkpa ẹre Jehova gie nọ ya fan e Pita vbe eghan. (Iwinna 12:6-11) Avbe odibosa vbe ru iyobọ ne Jesu vbe ọ rre agbọn. Vbe igiemwi, Jesu ghi dinmwiamẹ nẹ, ọ keghi kpa gha rrie uwu ato. Vbe evba nii, “avbe odibosa keghi rre do ru iyobọ nẹẹn.” (Mak 1:13) Vbọ ghi bu ẹghẹ ne Jesu ya wu, odibosa ọkpa ẹre ọ do “rhie ẹtin ye ọre iwu.”—Luk 22:43.

6. (a) Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, avbe odibosa ye ru iyobọ ne eguọmwadia Osanobua vbe ẹdẹnẹrẹ? (b) De inọta eso ne ima khian rhie ewanniẹn yi?

⁶ Avbe odibosa i ghi rhiegbe ma emwa nagbọn vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọrheyerriọ, Osanobua ye loo avbe odibo ya ru iyobọ ne eguọmwadia re. E Baibol keghi kha wẹẹ: “Odibosa ẹre ọ gbaroghe iran ni ya ọghọ ne Nọyaẹnmwa, ọ ghi vbe miẹn iran fan vbe ẹbe.” (Psalm 34:7) Vbọzẹe ne Osanobua na loo avbe odibo ọghẹe ya gbaroghe ima? Rhunmwuda, ma mwẹ eghian nibun. Avbe eghian na mwẹ ẹtin, iran vbe hoo ne iran kuan ima. Gha re eghian na? Vbe iran ke rre? De odẹ ne iran ya hoo ne iran kuan ima? Emwi nọ sunu vbe Osanobua da yi Adam kevbe Ivi gha ru iyobọ ne ima ya zẹ ewanniẹn ye avbe inọta na.

7. De emwi ne erẹrẹ ọghe Esu he ya emwa ru?

⁷ Vbe Uhunmwu Ebe 3, ma keghi ruẹ vbekpae odibo ọkpa nọ sọtẹ daa Osanobua. Evbọzẹe nọ na sọtẹ, ọre nọ na gha hoo nọ gha khaevbisẹ. E Baibol keghi tie odibo na Setan kevbe Esu. (Arhie Maan 12:9) Esu wa vbe hoo ne emwa ọvbehe gha sọtẹ daa Osanobua. Irẹn ẹre ọ mu e Ivi rẹrẹ. Ọni ẹre ọ si ẹre ne  Ivi na sọtẹ daa Osanobua. Ke ẹghẹ nii gha dee, ẹi re avbiẹ emwa Esu he mu rẹrẹ. Vbọrhirhighayehẹ, ọ mwẹ emwa eso ni da imudiase ọghe iran yi, ne Esu ma sẹtin mu rẹrẹ. Usun iran na, ọre Ebẹl, Enọk kevbe Noa.—Hibru 11:4, 5, 7.

8. (a) De vbene avbe odibosa eso ya do khian ugbogiorinmwi hẹ? (b) Vbe Okpamẹ nii ghi suẹn gha rhọọ, de emwi ne avbe ugbogiorinmwi ghi ru ne iran ghẹ mieke na fuan?

⁸ Vbe ẹghẹ e Noa, odibo eso keghi sọtẹ daa Osanobua. Iran na mu va kpa vbe ẹrinmwi, iran na fi egbe werriẹ do gha gu emwa nagbọn yin vbe otagbọn na. Vbọ ya iran zowẹ ihan vbenian? E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te iran rrie agbọn do gha viọ ikhuo rọnmwẹ. (Tie Gẹnẹsis 6:2, NW.) Ai ghẹ ru ẹre iran ru, rhunmwuda Osanobua ma yi iran ne iran gha viọ ikhuo rọnmwẹ. (Jud 6) Te emwa nibun vbe ẹghẹ nii ghaa ya egbe tae avbe odibo dan na, iran na gha yin uyinmwẹ alama oghẹ, iran na vbe gha gbinna igbinnoguo. Ena ẹre ọ si ẹre ne Jehova na ya okpamẹ fuẹn emwa dan nii rua. Sokpan, ọ keghi miẹn eguọmwadia re fan. (Gẹnẹsis 7:17, 23) Avbe odibo dan nii na werriegbe gha rrie ẹrinmwi, ne iran ghẹ mieke na wulo. E Baibol keghi tie avbe odibo dan nii ugbogiorinmwi ra orhiọn dan. Rhunmwuda ne iran na deba Esu sọtẹ, Esu ẹre ọ ghi kha yan iran.—Matiu 9:34.

9. (a) Vbọ sunu vbe avbe ugbogiorinmwi nii ghi sẹ ẹrinmwi? (b) De emwi ne ima khian ghi ziro yan nia?

⁹ E Jehova keghi khulo avbe ugbogiorinmwi nii kua vbe ẹrinmwi rhunmwuda, te iran sọtẹ. (2 Pita 2:4) Iran i ghi sẹtin fi werriẹ khian emwa nagbọn, sokpan iran wa ye “mu otọ agbọn hia rẹrẹ.” (Arhie Maan 12:9; 1 Jọn 5:19) Nia, gi ima ziro yan obẹlẹ ne iran loo ya mu emwa nibun rẹrẹ.—Tie 2 Kọrinti 2:11.

10. De vbene avbe ugbogiorinmwi ya mu emwa rẹrẹ hẹ?

¹⁰ Odẹ ughughan ẹre avbe ugbogiorinmwi ya bibi emwa odẹ. Emwa eso keghi tobọ iran gu avbe ugbogiorinmwi guan,  eso yo ọghe avbe emwa ni zẹ ọbo edunna, iran ghi ya gha gualọ otọ emwi. Te emwa vbenian gu orhiọn dan muobọ. E Baibol ya obọ sekhae ne ima, ne ima ghẹ zẹdẹ gha mwẹ obọ vbe emwi ke emwi nọ kaẹn orhiọn dan. (Galatia 5:19-21) Vbọzẹe? Rhunmwuda, vbene ohuẹ ya ya ifi munọ aranmwẹ oha, erriọ avbe ugbogiorinmwi vbe ya ẹkẹ vbe ero bibi emwa odẹ.—Ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 26.

11. A gha wẹẹ ọmwa miẹn aro, vbe a yae kha? Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gban egbe ne uyinmwẹ vberriọ?

¹¹ Ọkpa vbe usun ifi ne avbe orhiọn dan loo, ọre ne a na miẹn aro. Iran ni miẹn aro keghi loo ẹbo ya gualọ otọ emwi nọ khian sunu vbe odaro. Eso fi iha, eso tie orhọnmwẹ, atatabọ kevbe ugbaro ọmwa. Eso vbe loo emwi na tie ẹre “crystal ball” ya rẹn emwi nọ khian sunu vbe odaro. Emwa nibun keghi roro ẹre wẹẹ, uyinmwẹ vbenian i zẹ ẹbe. Ọghe ne ẹmwata, ọ wa zẹ ẹbe. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te avbe ugbogiorinmwi kevbe emwa ni miẹn aro winna kugbe. Ebe Iwinna 16:16-18 keghi kha wẹẹ, “orhiọn dan” ẹre ọ ya ọvbokhan okhuo ọkpa gha “miẹn aro.” Ukọ e Pọl ghi khu orhiọn dan nii hin ọvbokhan okhuo nii egbe rre nẹ, ọ ma ghi sẹtin gha miẹn aro.

12. (a) Vbọzẹe nọ na zẹ ẹbe vbe emwa ghaa hoo ne iran gu emwa ni wulo nẹ guan? (b) Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne eguọmwadia Osanobua gha mwẹ obọ vbe ilele ni dekaẹn orhiọn dan na gu muobọ?

¹² Ọ mwẹ ifi ọvbehe ne avbe ugbogiorinmwi loo. Iran keghi ya emwa roro ẹre wẹẹ, a gha sẹtin gu emwa ni wulo nẹ guan. Iran vbe kọe ye emwa orhiọn wẹẹ, ọ mwẹ ehe ne emwa ni wulo nẹ ye, iran gha sẹtin gu ima guan, iran gha vbe sẹtin rhie ikuanegbe ne ima. Vbe igiemwi, emwa eso ne ọse iran ra ọtẹn iran wu ghi bu ọbo edunna, nọ gu iran gu ọmwa iran nọ wu guan. Ọbo edunna nii sẹtin tama iran emwi eso vbekpae ọmwa nọ wu nii, ọ sẹtin vbe ya urhu ọmwa iran nọ wu nii gha gu iran guan. (1 Samuẹl 28:3-19) Ilele ne emwa nibun lele vbe ẹghẹ irorinmwi rhiẹre ma wẹẹ, iran yayi wẹẹ, emwa ni wulo nẹ ye rrọọ. Usun avbe ilele na keghi re iku ne  emwa ku vbe ẹghẹ irorinmwi, ugie ayere ọghe ọmwa nọ wu, ne emwa na sisara ne ọmwa nọ wu, okpovbiẹ kevbe ilele ughughan ne ikhuo lele vbe ọdafẹn iran gha wu. Ivbiotu e Kristi gha wẹẹ, iran i mwẹ obọ vbe avbe ilele vbenian na, emwa vbuwe ẹgbẹe iran ra ivbi ẹvbo iran sẹtin gha zan iran, iran ghi gha rhovbiẹ iran, iran sẹtin vbe mu iran aburro. Vbọrhirhighayehẹ, Ivbiotu e Kristi rẹnrẹn wẹẹ, emwa ni wu nẹ i mwẹ eke ne iran ye, ma i sẹtin gu iran guan, iran i sẹtin vbe gu ima guan amaiwẹ te iran khian rhie ikuanegbe ne ima. (Psalm 115:17) Ghẹ gi ọmwa rhọkpa mu ruẹ rẹrẹ. Ọ ma khẹke ne u gha gu emwa ni wulo nẹ guan hiehie. Ghẹ vbe gha mwẹ obọ vbe ilele rhọkpa nọ dekaẹn orhiọn dan na gu muobọ.—Tie Diuteronomi 18:10, 11; Aizaia 8:19.

13. De afiwerriẹ nọ rhiegbe ma vbe arrọọ ọghe emwa ni te gha mu ohan avbe orhiọn dan?

¹³ Avbe ugbogiorinmwi mu emwa rẹrẹ, iran vbe ya ohan mu emwa. Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi rẹnrẹn wẹẹ, “ẹghẹ kherhe” ẹre ọ ghi kẹ ne Osanobua fuẹn iran rua, rhunmwuda ọni, te iran ghi kakabọ ya obọ atosi mu emwa nagbọn rhunmwuda, ohu wa mu iran. (Arhie Maan 12:12, 17) Vbọrhirhighayehẹ, emwa nibun ni te gha mu ohan avbe orhiọn dan i ghi mu ohan iran nia. De emwi nọ ru iyobọ ne iran?

14. Vbe ima khian ya sẹtin fan egbe ima hin obọ orhiọn dan rre hẹ, zẹvbe ne Ivbiotu e Kristi ru ẹre vbe orre nokaro?

¹⁴ E Baibol gi ima rẹn emwi ne ima gha ru ne avbe orhiọn dan ghẹ mieke na sẹtin gha loo ima kevbe odẹ ne ima gha ya sẹtin fan egbe ima hin obọ iran rre. Vbe igiemwi, te etẹn eso ni ghaa rre Ẹfisọs vbe orre nokaro ka gha gu orhiọn dan muobọ, a te miẹn ighẹ iran do rẹn odẹ ọghe ẹmwata. Vbe iran ghi ya sẹtin fan egbe iran hin obọ orhiọn dan rre hẹ? E Baibol khare wẹẹ: “Nibun vbe iran ni te ka zẹ ọbo edunna yi, keghi viọ ebe iran ladian, iran keghi sirra emwa hia giẹn  ehia.” (Iwinna 19:19) Iran keghi giẹn ebe hia ne iran te ya gha ru imamase rhunmwuda, te iran muegbe ne iran ya khian Ivbiotu e Kristi. Ọ khẹke ne ima ya egbe taa iran vbe ẹdẹnẹrẹ. Deghẹ ọmwa nọ hoo nọ ga e Jehova na gha mwẹ emwi ke emwi ra emadogua rhọkpa nọ kaẹn orhiọn dan, ọ khẹke nọ guọghọe rua. Usun avbe emadogua na kha na sẹtin gha re ebe, ebe iyẹn, ikueta, ihuan, e gem, emadogua ne emwa ya tie orhọnmwẹ ra emwi ke emwi nọ ya emwa roro ẹre wẹẹ, orhiọn dan na gu muobọ i rhie ikuanegbe ne ọmwa. Ọ sẹtin vbe gha re akpalode ra emwi ke emwi ne emwa yọ, ne emwi dan ghẹ sunu daa iran.—1 Kọrinti 10:21.

15. De emwi ọvbehe nọ khẹke ne ima ru, ne ima mieke na sẹtin khọnmiotọ yan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi?

¹⁵ Vbe ukpo eso ghi gberra nẹ, ne Ivbiotu e Kristi ni rre Ẹfisọs giẹn avbe ebe ne iran te ya gha ru imamase, ukọ e Pọl na gbẹn gie iran. Ọ na wẹẹ ne iran ghẹ fiegbua, ne iran ye gha “vẹn,” ne iran mieke na sẹtin khọnmiotọ yan avbe orhiọn dan. (Ẹfisọs 6:12) Agharhemiẹn wẹẹ iran giẹn avbe ebe nii nẹ, te avbe orhiọn dan ye gha hoo ne iran rhie ikuanegbe ne iran. De emwi ne iran ghi ru? E Pọl keghi tama iran wẹẹ: “Dada iyayi ya ru asa mu mwẹ vbe ẹghẹ hia, ọnii ẹre u gha ya sẹtin rrọ ẹre ighẹ avbe ifẹnmwẹ erhẹn ne ọka ẹrhia nii filo.” (Ẹfisọs 6:16) Zẹvbe ne asa ya gbogba ga ovbiyokuo vbe okuo, erriọ amuẹtinyan ya gbogba ga ima. Ma ghaa mwẹ iyayi nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha sẹtin gbogba ga ima, ma gha sẹtin khọnmiotọ yan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi.—Matiu 17:20.

16. De emwi ne ima gha ru ne amuẹtinyan ne ima mwẹ dae Jehova mieke na gha wegbe sayọ?

¹⁶ De emwi ne ima gha ru ne amuẹtinyan ne ima mwẹ dae Jehova mieke na gha wegbe sayọ? Te ọ khẹke ne ima gha tie Baibol vbe ẹdẹgbegbe, ma ghi vbe hẹnhẹn egbe yan e Jehova. Ma ghaa mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe dae Jehova, Esu kevbe ekpayẹ ọre i sẹtin kuan ima.—1 Jọn 5:5.

17. De emwi ọvbehe nọ gha sẹtin gbogba ga ima?

 ¹⁷ Uyinmwẹ nọ wa gu emwa nibun obọ ro vbe Ẹfisọs vbe orre nokaro, ọre orhiọn dan na gu muobọ. Rhunmwuda ọni, de emwi ọvbehe ne Pọl wẹẹ ne Ivbiotu e Kristi nii rre evba gha ru? Ọ na wẹẹ ne iran “gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia.” (Ẹfisọs 6:18) Ọ khẹke ne iran gha rinmwian e Jehova vbe ẹghẹ hia nọ gbogba ga iran. Ma vbe vbo? Te emwa nibun wa vbe gu orhiọn dan muobọ vbe ẹdẹnẹrẹ. Rhunmwuda ọni, te ọ wa vbe khẹke ne ima gha rinmwian e Jehova vbe erhunmwu nọ gbogba ga ima. Ọ vbe khẹke ne ima gha sunu ye eni Osanobua vbe ima ghaa na erhunmwu. (Tie Itan 18:10.) Ma ghaa rinmwian e Jehova vbe ẹghẹ hia nọ miẹn ima fan vbe obọ Esu, e Jehova gha họn erhunmwu ima.—Psalm 145:19; Matiu 6:13.

18, 19. (a) Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya khọnmiotọ yan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi? (b) De inọta na gha rhie ewanniẹn yi vbe uhunmwuta nọ ghi lele ọna?

¹⁸ Ne ima mieke na sẹtin khọnmiotọ yan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi, te ima gha guọghọ emwi ke emwi ne ima mwẹ nọ kaẹn orhiọn dan, ma ghi ya hẹ ehia kua, ma ghi vbe hẹnhẹn egbe yan e Jehova nọ mieke na gha gbogba ga ima. Ọ ma khẹke ne ima gha mu ohan Esu kevbe ekpayẹ ọre. (Tie Jems 4:7, 8.) E Jehova ọre olẹtin. Ai ya ẹtin Osanobua gie ọghe avbe ugbogiorinmwi. E Jehova ka rri iran oya vbe ẹghẹ Noa, sokpan, te ọ khian fuẹn iran ruan vbe odaro. (Jud 6) Gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova rre ima iyeke. Ọ loo avbe odibo ọghẹe ya gbogba ga ima. (2 Ọba 6:15-17) Gi ima gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne ima ya khọnmiotọ yan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi.—1 Pita 5:6, 7; 2 Pita 2:9.

¹⁹ Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi ẹre ọ si ọlọghọmwa ye emwa nagbọn egbe, vbọ ghi zẹe ne Osanobua ma na he ye fuẹn iran rua? A gha zẹ ewanniẹn ye inọta na vbe uhunmwuta nọ ghi lele ọna.