1. Koleā e tonu ai ke tou iloa pe ko ai le kau āselo?

E LOTO a Seova ke tou iloa pe ko ai ona fāmili. Ti e kau ki ai le kau āselo. E fakaʼigoa lātou i le Tosi-Tapu ko “vosa fuli o le Atua.” (Sopo 38:7) Koleā e fai e le kau āselo? Na lotou tokoi fefeʼaki ki tagata o le temi muʼa? E mafai ko ia ke lotou tokoi mai kia tātou i le temi nei?—Lau le Nota Fakaʼoki 8.

2. (1) Ko ai na fakatupuʼia le kau āselo? (2) Ti e lotou toka fia?

² ʼUluaki, e tonu ke tou iloa ko Seova na fakatupuʼia le kau āselo. Kae ko Sesu leia le ʼuluaki fakatupu o mulimuli kia Kolose 1:16 e pati i ai: “Talie na fakatupu e ia a nea fuli, ala i le atu lagi ti mo la i le malama nei.” E fakasā i le Tosi-Tapu e lauʼi miliona lolātou ʼapi.—Pesalemo 103:20; Apokalipisi 5:11.

3. Koleā e tou ako ai mei le tosi o Sopo 38:4 ki le 7 o uiga mo le kau āselo?

³ E akoʼi mai i le Tosi-Tapu, na ʼuluaki fakatupu e Seova le kau āselo i muʼa o lana fakatupu le kele. Koleā na lotou logoʼi i lalātou tio ki le kele? E fakasā i le tosi o Sopo, na lotou fiafia lasi. I le temi ki muʼa atu, na lotou ʼaga o faʼufaʼu se fāmili e tasi ti mo kaunaga fakatasi fuli kia Seova.—Sopo 38:4-7.

4. E tou iloa fefeʼaki e tokaga māʼoki le kau āselo ki tagata fuli?

⁴ Na tokaga tuʼumaʼu le kau āselo ki tagata fuli ti mo fakatuʼutuʼu alā a Seova ki le tagata mo le kele. (Taagapati 8:30, 31; 1 Petelo 1:11, 12) I le patigataʼa a Atama mo Eva,  lagi na lotomamae ʼai a le kau āselo. Kae e lotou toe lotomamae lasi ake i le temi nei, i lalātou tio ki le tokaʼapi e se lotou fia fakalogo kia Seova. Mokā fakasemala māʼoki a se tasi o toe liliu kia Seova, ti e fiafia lasi ai a le kau āselo. (Luka 15:10) E lotou tokaga māʼoki kia lātou alā e fakalogo ki le Atua. E fakaʼaogaʼi lātou e Seova ke lotou tokoi mo puipui ki ana kaunaga i le kele. (Epeleo 1:7, 14) Tou tioʼi muʼa ni faifaitaki.

5. Na tokoi fefeʼaki e ni āselo ki ni kaunaga a le Atua?

 ⁵ Ki muʼa atu o le maumauʼi o kolo o Sotoma mo Komola, na kakau mai e Seova a āselo e lua ke saofaki ai a Lote mo lona fāmili. (Senesi 19:15, 16) ʼOki ni fētuʼu e 100 ki ai, na tī le polofeta ko Taniela ki le vanu o laione. Kae na leʼai fua se lavea talie na “kakau mai e loku Atua lana aselo ke tapono ia a gutu o laione.” (Taniela 6:22) Ki muli mai, i le temi na pilisoni ai le apositolo ko Petelo, na kakau mai e Seova lana āselo ke ano o fakamavae mai a ia. (Tosi Gaoi 12:6-11) I le temi na maʼuli ai a Sesu i le kele na tokoi ni āselo kiate ia. O fai pe le ʼoki o lona papitema, “na tausi a ia e le kau aselo.” (Maleko 1:13) I muʼa o lona mate, na “fakamakeke a ia” e le āselo.—Luka 22:43.

6. (1) E tou iloa fefeʼaki e tokoi le kau āselo a le Atua ki ana kaunaga? (2) Ko vesili fea alā ka tou tali loa ki ai?

⁶ I le temi nei, e se toe sā ni āselo ki tagata. Kae e toe fakaʼaogaʼi lātou e le Atua ke tokoi ai ki ana kaunaga. E fakasā i le Tosi-Tapu: “E nofo le aselo o [“Seova,” MN] o takatakai latou ala e i kiate ia, ti e taaki e ia latou i le tutamaki.” (Pesalemo 34:8) Koleā e ʼaoga ai ke puipui tātou? Talie, e iai otātou fili. E lotou makeke ti e lotou fia ʼaga o fai ni aga e veli kia tātou. Ko ai ma lātou? E lotou ʼau mei fea? Ko anoʼaga fea e lotou faiga ke fakamamae ai tātou? Mo tali ki vesili anei, tou tioʼi muʼa pe koleā na soko i ni temi ki muli mai i le ʼoki fakatupu o Atama mo Eva.

7. Koleā e fakasalaʼi ai e Satana a fenua fuli?

⁷ I le Kapite 3, na tou ako ai na iai le āselo na fatituʼu ki le Atua. Na fia puleʼi e ia a ʼiki. E fakaʼigoa a ia i le Tosi-Tapu ko Satana le Tiapolo. (Apokalipisi 12:9) Na toe loto a ia ke fatituʼu mo tagata fuli ki le Atua. Na kamata  fakasalaʼi e ia a Eva, ti na toe fakasalaʼi loa e ia mo ʼiki. Kae ko ʼiki o fai pe, Apele, Enoke mo Noe, na lotou nofo agatonu ki le Atua.—Epeleo 11:4, 5, 7.

8. (1) Na liliu fefeʼaki a ʼiki āselo o temonio? (2) Koleā na fai e le kau temonio ke lotou sao ai mei le Lomaki?

⁸ I le temi o Noe, na iai a ʼiki āselo na fatituʼu. Na lotou mavae mei le lagi o maʼuli i le kele o fai pe ni tagata. Koleā lona tupuʼaga? E fakasā i le Tosi-Tapu na lotou fia fai ki ni fafine. (Lau Senesi 6:2.) Kae na se mālie le aga lenā na lotou fai. (Suta 6) O fai pe le kau āselo agaveveli anā, na liliu loa a se tokaʼapi o fai a aga e leʼese mālie o lotou liliu ai o agamakeke. Ko ia na fakatotonu loa a Seova ke tō se lomaki ke puliʼi ai lātou, kae na saofaki e ia ana kaunaga agatonu. (Senesi 7:17, 23) Kae ko le kau āselo agaveli, na lotou toe liliu ki le lagi ke lotou sao mei ai. E fakaʼigoa lātou i le Tosi-Tapu ko le kau temonio. Na lotou filifili ke lātou fatituʼu o fai pe Satana. O liliu ai a ia ko lolātou a pule.—Mateo 9:34.

9. (1) Koleā na soko ki le kau temonio i lalātou toe liliu ki le lagi? (2) Koleā ka tou māsau loa ki ai i palakalafe anei ka soa mai?

⁹ O tupu na fatituʼu le kau temonio, na se tali loa e Seova ke lotou toe liliu o kau ki lona fāmili. (2 Petelo 2:4) Ku se mafai ke lotou toe liliu ki se tino fakatagata, kae e soko atu lalātou “kakaai ia le malama nei katoa.” (Apokalipisi 12:9; 1 Soane 5:19) Tou tioʼi muʼa pe fefeʼaki lalātou ʼaga o fakasalaʼi se tokaʼapi.—Lau 2 Kolinito 2:11.

10. E fakasalaʼi fefeʼaki e le kau temonio a tagata fuli?

¹⁰ E fakasalaʼi e le kau temonio le mālamanei i ni faʼasiga anoʼaga kesekese. O fai pe lātou alā e māsau tonu mo le kau temonio, pe lotou fakaʼaogaʼi se tasi e tio mo māsau tonu mo lātou. E fakaʼigoa a ia ko le fai fakalaulaʼakau.  Kae e fakatotonu mai i le Tosi-Tapu ke tou fakamamaʼo mei neʼa fuli alā e pipiki ki neʼa fakatemonio. (Kalate 5:19-21) Koleā lona tupuʼaga? Talie, o fai pe le fakaʼaogaʼi e le tagata kapu manu se masele ke tapō ai a manu, o toe felaʼaki mo le kau temonio e lotou fakaʼaogaʼi a anoʼaga kesekese ke maseleʼi ai a tagata fuli ti mo puleʼi ai lātou.—Lau le Nota Fakaʼoki 26.

11. (1) Koleā le fai fakakikite? (2) Ti koleā e se tonu ai ke tou ʼaga o fakaʼaogaʼi?

¹¹ E toe fakaʼaogaʼi foki e le kau temonio le fai fakakikite. Ko le fai fakakikite, ko le faiga ke iloa le kāʼau o se tasi pe ko se neʼa leia na puli, e fakaʼaogaʼi ai se makeke fakalaumālie. Ko ʼiki fenua, e lātou fakaʼaogaʼi a pelē, pe ko ni moe miti, pe ko le lau o laini o le lima mo ʼiki atu a neʼa ke iloa ai le kāʼau. E ʼapi a fenua e lotou pati e leʼaise fakatupu tuʼutāmaki a anoʼaga anā, kae ko le loi. E tonu ke tou fakatokaga ki ai. E fakasā i le Tosi-Tapu, ko le kau temonio ti mo lātou alā e fai neʼa fakakikite e lotou gaʼoi fakatasi. E māsau i le Tosi Gaoi 16:16-18, ki le taʼine na fai fakakikite o tupu ko se “temonio faikikite.” Kae i le kapu e Paulo le temonio lenā, na puli loa iate ia le makeke.

12. (1) Koleā e fakatupu tuʼutāmaki le faiga ke māsau mo le kau mate? (2) Koleā e se kau ai a kaunaga o le Atua ki agaifenua alā e pipiki ki ai a neʼa fai fakalaulaʼakau?

¹² E toe fakasalaʼi tātou e le kau temonio ke tou tui, e koi maʼuʼuli lātou alā kua mamate ti e mafai latātou māsau mo lātou, o toe felaʼaki mo lātou e mafai lalātou māsau mo tātou. E lotou loto ke tou tui e mafai ke ʼaga a le kau mate o fai se aga e veli kia tātou. O fai la pe se tasi kua mate sona kauneʼa pe ko se tasi o lona fāmili, ko ʼiki e lotou ano ki se tasi leia e mafai ke māsau mo le kau mate, o fai pe se tagata fai fakakikite pe ko se tasi e fai neʼa fakatemonio. Lagi e fakasā ake loa e ia se anoʼaga o uiga mo leia na mate pe mafai foki ke fakatatau e ia lona  leʼo. (1 Samuele 28:3-19) Kae e maʼuke a lao pe ko agaifenua e fai ki le kau mate e fakatafito ki le tui leia koi maʼuʼuli le kau mate i se tasi ake gāneʼa. O fai pe agaifenua anei e fai mokā mate a se tasi, ko le ʼala o se tasi kua mate mo fai o lona putu, mo le fakamanatu o lona aso mate, mo agaifenua e fai ki le kau lokonui mo ʼiki atu agaifenua e mulimuli ki ai a lotu. Kae e iloa e le kau Kilisiteano, ka mate se tasi e leʼaise toe maʼuli a ia i se tasi ake gāneʼa. E se mafai ke tou māsau mo lātou ti se mafai ke lotou tokoi mai ti mo faiʼia mai se aga e veli. (Pesalemo 115:17) Ko ia kotou nonofo tokaga, ʼaua na kotou faiga ke kotou māsau mo le kau mate pe ko le kau temonio. Ti ʼaua na kotou kau ki ni agaifenua e pipiki ki ai le fai neʼa fakatemonio pe ko le fai fakalaulaʼakau.—Lau Tetelonome 18:10, 11; Esaia 8:19.

13. I le temi nei, ku fefeʼaki loa lātou alā na ʼī ki le kau temonio?

¹³ E toe ʼaga foki le kau temonio o fai ni anoʼaga ke ʼī ki ai a fenua. I le temi nei, kua iloa e Satana mo le kau temonio “kua toetoe fua [lolātou] temi” talie kua vave puliʼi lātou e le Atua ti kua lotou toe asilisili ʼita. (Apokalipisi 12:12, 17) Kae i le temi nei, ko le tokaʼapi na ʼī ki le kau temonio ku leʼaise lotou ī loa kia lātou. Kae na fefeʼaki lolātou lauātea mei le ʼī lenā?

14. O fai pe le kau Kilisiteano o Efeso, e fefeʼaki lotātou lauātea mai mei le makeke o le kau temonio?

¹⁴ E fakasā i le Tosi-Tapu pe fefeʼaki latātou fakafesagai ti mo fakalauātea mai mei agaveli alā o le kau temonio. O fai pe lātou alā na maʼuʼuli i le kolo o Efeso, i muʼa o lalātou liliu ko ni kau Kilisiteano, na māsau lātou mo le kau temonio. Na fefeʼaki lolātou fakalauātea mei le makeke lenā? E pati i le Tosi-Tapu: “Toka api foki ia latou ala  na fai nea fakatemonio na aumai ia alatou tosi, o tutu i mua o le kakai katoa.” (Tosi Gaoi 19:19) O tupu na lotou fia liliu ko ni Kilisiteano, na lotou ʼaga loa o tutu a tosi fuli na pipiki ki ai a neʼa fakatemonio. E tonu ke toe felaʼaki mo le temi nei. Ko lātou fuli alā e fia tausi kia Seova e tonu ke lotou ʼaga o tiʼaki a neʼa alā e pipiki ki neʼa fai fakatemonio. E mafai ko ni tosi, ni kaupepa, ni horoscopes (ko neʼa e sā ai ni fakakikite), ni ʼata, ni musika, ni mānogi, mo neʼa fuli alā e sā ai e leʼese fakatupu tuʼutāmaki. E toe kau ai foki mo neʼa alā e tou ʼaga o tau, o fai pe ni tini e kita tau mo puipui ai mei le veli.—1 Kolinito 10:21.

15. Koleā e tonu ke tou fai ke tou fakafesagai ai kia Satana mo le kau temonio?

¹⁵ Sili ki ai ni fētuʼu mei le ʼoki maumauʼi e le kau Kilisiteano o Efeso alātou a tosi, na pati e le apositolo ko Paulo kia lātou: E tonu ke kotou soko atu a lakotou tau “mo le kau laumalie veli i potu fakalagi.” (Efeso 6:12) Logo ai le tiʼaki o alātou a tosi kae na faiga faʼi e le kau temonio ke fakasalaʼi mo fakamamaeʼi lātou. Ko ia, koleā na tonu ke lotou ʼaga o fai? Na fakasā e Paulo kia lātou: “Kotou too i aluga o nea fuli le paletau o le tui, leia e kotou mafai ai loa ke tamate a gasau ulaula fuli a le tagata veli.” (Efeso 6:16) Lolotoga o se tau, e puipui e le tagata solia e lona paletao. O toe felaʼaki, e mafai ke puipui tātou e latātou tui. Kāpau e tou tui māʼoki e mafai ke puipui tātou e Seova, ti e mafai loa ke tou fakafesagai kia Satana mo le kau temonio.—Mateo 17:20.

16. E mafai ke tou ʼaga o fakamakekeʼi fefeʼaki latātou tui kia Seova?

¹⁶ E mafai ke fakamakekeʼi fefeʼaki latātou tui kia Seova? E tonu ke tou ʼaga o lau le Tosi-Tapu i aso fuli, ke tou ako ke tou maʼua le fanaki mo le tui ki le Atua e puipui e ia tātou. Kāpau e tou fanaki māʼoki kia Seova, ti se mafai loa kia Satana mo ana temonio ke lotou ʼaga o fai ni aga e veli kia tātou.—1 Soane 5:5.

17. Koleā le tasi ake anoʼaga e tonu ke tou ʼaga o fai ke puipui ai tātou mei le kau temonio?

 ¹⁷ Na iai mo le tasi ake anoʼaga na tonu ke fakasoko e le kau Kilisiteano o Efeso. I lolātou maʼuʼuli i le kolo na lasi ʼai a neʼa fai fakalaulaʼakau. Na fakasā loa e le apositolo ko Paulo kia lātou: “Kotou fai i temi fuli . . . a kole kesekese fuli.” (Efeso 6:18) I lakaga fuli, na tonu ke lotou kole kia Seova ke puipui ake lātou. O toe felaʼaki mo tātou, e tou maʼuʼuli nei i se mālama e ʼapele ai ko neʼa fai fakalaulaʼakau. Ko ia e tonu ai ke tou kole kia Seova ke puipui tātou. Ti ka tou kole, e tonu ke tou fakaʼaogaʼi lona suafa. (Lau Taagapati 18:10.) Kāpau e tou kole fakamalotoloto kia Seova ke saofaki tātou mei le pule agaveli a Satana, ti e tali loa e ia atātou kole.—Pesalemo 145:19; Mateo 6:13.

18, 19. (1) E tou mālō fefeʼaki loa i le tau kia Satana mo le kau temonio? (2) Ko le vesili fea ka tali ki ai e le kapite ka soa mai?

¹⁸ Kāpau e tou ʼaga o maumauʼi mo tiʼaki a neʼa fuli alā e pipiki ki le fai fakalaulaʼakau mo tou fanaki e puipui loa tātou e le Atua, ti e tou fakafesagai loa kia Satana mo le kau temonio. E se tonu ke tou ʼī kia lātou. (Lau Sakopo 4:7, 8.) E makeke ake a Seova i le kau temonio. I le temi o Noe na tauteaʼi e ia lātou ko ia e toe maumauʼi loa e ia lātou i le temi kāʼau. (Suta 6) E fakaʼaogaʼi e Seova ana kau āselo ke puipui ai tātou. Ko ia, kotou manatuʼi e leʼaise ko tātou faʼi alā e tau ki Satana mo le kau temonio. (2 Sau 6:15-17) Ko ia e mafai ai ke tou tui māʼoki, e tokoi mai loa a Seova ke tou mālo i le tau lenā.—1 Petelo 5:6, 7; 2 Petelo 2:9.

¹⁹ Kāpau ko Satana mo le kau temonio le tupuʼaga o mamae fuli e soko ki le mālamanei, ti koleā e lekise ʼaga ai le Atua o puliʼi lātou? E tou tali loa ki le vesili lenā i le kapite ka soa mai.