1. Nĩkĩ twaĩle kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa alaĩka?

YEOVA nĩwendaa tũmanye ĩũlũ wa ala wĩkalaa namo ĩtunĩ, na alaĩka nĩ amwe katĩ wa asu. Mbivilianĩ, alaĩka metĩtwe ‘ana ma Ngai.’ (Yovu 38:7) Alaĩka matethasya wĩa mwaũ? Matetheeisye andũ ata ĩvindanĩ ĩvĩtu? Na nĩmatonya kũtũtetheesya ũmũnthĩ?—Soma Maelesyo ma Mũthya namba 8.

2. Alaĩka maumie va? Nĩ alaĩka meana moombiwe?

² Nĩtwaĩle kũmanya vala alaĩka maumie. Ĩandĩko ya Akolosai 1:16 nĩyonanĩtye kana ĩtina wa Yeova kũmũmba Yesũ, nĩwasyokie oomba syĩndũ ila ingĩ syonthe “sya ĩtunĩ na sya kũũ nthĩ.” Na alaĩka nĩ amwe moombiwe. Nĩ alaĩka meana moombiwe? Mbivilia yaĩtye kana kwĩ alaĩka milioni maana maingĩ.—Savuli 103:20; Ũvuan’yo 5:11.

3. Ĩandĩko ya Yovu 38:4-7 yonanĩtye ata ĩũlũ wa alaĩka?

³ Mbivilia nĩtũmanyĩĩtye kana Yeova oombie alaĩka atanamba kũmba nthĩ. Mo meewie ata ĩla moonie nthĩ yoombwa? Ĩvuku ya Yovu yonanĩtye kana nĩmatanie. Alaĩka mamũthũkũmaa Yeova me na ngwatanĩo.—Yovu 38:4-7.

4. Twĩsĩ ata kana alaĩka nĩmendeeaw’a nĩ andũ?

⁴ Kuma tene alaĩka methĩĩtwe mayendeew’a nĩ andũ, na mayendeew’a nĩ kĩeleelo kya Yeova kwondũ wa nthĩ na andũ. (Nthimo 8:30, 31; 1 Vetelo 1:11, 12) No nginya methĩwe meewie woo mũno ĩla Atamu na  Eva mamũvĩtĩisye Ngai. Na no nginya ũmũnthĩ methĩwe mew’aa woo mũnango moona andũ aingĩ mateũmwĩw’a Yeova. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, alaĩka nĩmatanaa ĩla mũndũ weelila na amũsyokea Ngai. (Luka 15:10) Alaĩka nĩmendeeaw’a mũno nĩ athũkũmi ma Ngai. Yeova nũmatũmĩaa kũtetheesya na kũsũvĩa athũkũmi make ĩũlũ wa nthĩ. (Aevelania 1:7, 14) Ekai twone ngelekany’o imwe syĩkwonany’a ũndũ ũsu.

5. Alaĩka matetheeisye athũkũmi ma Ngai ata ĩvindanĩ ya tene?

 ⁵ Yeova nĩwatũmie alaĩka elĩ makatetheesye Loto na mũsyĩ wake kũvonoka ĩla ndũa sya Sotomo na Ngomola syaanangawa. (Mwambĩlĩlyo 19:15, 16) Myaka maana maingĩ ĩtina wa vau, mwathani Ndanieli nĩwekiw’e ngunganĩ ya mĩnyambũ, ĩndĩ ndaalĩka nũndũ ‘Ngai nĩwatũmie mũlaĩka wake, na atumya makanyw’a ma mĩnyambũ.’ (Ndanieli 6:22) Ĩvindanĩ yĩngĩ, yĩla mũtũmwa Vetelo waĩ yela, Yeova nĩwatũmie mũlaĩka amũthasya. (Meko ma Atũmwa 12:6-11) O na ĩngĩ, alaĩka nĩmatetheeisye Yesũ yĩla waĩ ĩũlũ wa nthĩ. Kwa ngelekany’o, ĩtina wa kũvatiswa ‘alaĩka nĩmamũthũkũmie.’ (Maliko 1:13) Ĩngĩ, kavinda kakuvĩ Yesũ atanoawa ve mũlaĩka wookie “amwĩkĩa vinya.”—Luka 22:43.

6. (a) Twĩsĩ ata kana alaĩka nĩmatetheeasya andũ ma Ngai ũmũnthĩ? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva?

⁶ Ũmũnthĩ alaĩka mayumĩlĩĩlaa andũ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Ngai nũtũmĩaa alaĩka kũtetheesya athũkũmi make. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũlaĩka wa Yeova nũmathyũlũlũkaa ngalĩ syonthe ala mamũkĩaa, na kũmavonokya.” (Savuli 34:7) Nĩkĩ twĩ na vata wa kũsũvĩwa nĩ alaĩka? Nũndũ twĩ na amaitha me vinya mũno ala mendaa kũtũũmĩsya. Amaitha asu naaũ? Maumie va? Matataa kũtũũmĩsya kwa nzĩa syĩva? Nĩ kana tũsũngĩe makũlyo asu, ekai twone kĩla kyeekĩkie kavinda kakuvĩ Atamu na Eva mamina kũmbwa.

7. Andũ mekĩte ata nũndũ wa kũkengwa nĩ Satani?

⁷ Kĩlungunĩ kya 3, nĩtweemanyĩisye kana ve mũlaĩka waleanile na Ngai na eethĩwa na wendi wa kũsumbĩka ala angĩ. Mbivilia yĩtĩte mũlaĩka ũsu Satani, ũla nĩwe Ndevili. (Ũvuan’yo 12:9) Satani endaa andũ o namo  mamũlee Ngai. Nĩwamũkengie Eva, na kuma ĩvindanĩ yĩu nũkengete andũ aingĩ mũno. Ĩndĩ andũ amwe ta Aveli, Enoko, na Noa nĩmaendeeie kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwa Yeova.—Aevelania 11:4, 5, 7.

8. (a) Alaĩka amwe matw’ĩkie ndaimoni ata? (b) Ndaimoni syeekie ata nĩ kana ivonoke ĩla mbũa mbingĩ?

⁸ Ĩvindanĩ ya Noa alaĩka amwe nĩmaleanile na Ngai, matia wĩkalo woo wa ĩtunĩ, na mooka kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ me na mĩĩ ya andũ. Nĩkĩ meekie ũu? Mbivilia yaĩtye kana mendaa kũtwaana. (Soma Mwambĩlĩlyo 6:2.) Ĩndĩ alaĩka asu mayaaĩlĩte kwĩka ũu. (Yuta 6) O ta alaĩka asu, andũ aingĩ ĩvindanĩ yĩu nĩmathũkie mũno na meethĩwa me ang’endu. Kĩu nĩkyo kyatumie Yeova atw’a kwananga andũ onthe athũku kwa kũete mbua mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ. Ĩndĩ nĩwatangĩĩie athũkũmi make ala maĩ aĩkĩĩku. (Mwambĩlĩlyo 7:17, 23) Namo ala alaĩka athũku nĩmasyokie ĩtunĩ nĩ kana mavonoke. Mbivilia yĩtĩte alaĩka asu athũku ndaimoni. Nĩmanyuvie kwĩthĩwa me alei ta Satani, na kwoou Ndevili atw’ĩka mũnene woo.—Mathayo 9:34.

9. (a) Kweethĩiwe ata ĩla ndaimoni syasyokie ĩtunĩ? (b) Twĩĩmanyĩsya kyaũ tũlungunĩ tũla tũatĩĩe?

⁹ Yeova ndaaĩtĩkĩla ndaimoni syĩthĩwe na ngwatanĩo na alaĩka ala angĩ ĩtunĩ nũndũ nĩsyatw’ĩkie alei. (2 Vetelo 2:4) Ũmũnthĩ ndaimoni iyĩsa kwĩthĩwa na mĩĩ ta ya andũ, ĩndĩ no iendeee ‘kũkenga andũ nthĩ yonthe.’ (Ũvuan’yo 12:9; 1 Yoana 5:19) Ekai twĩmanyĩsye ũndũ ndaimoni isu ikengaa andũ aingĩ.—Soma 2 Akolintho 2:11.

10. Ndaimoni itũmĩaa nzĩa syĩva kũkenga andũ?

¹⁰ Ndaimoni ikengaa andũ kwa nzĩa mbingĩ. Kwa ngelekany’o, mũndũ nũtonya kwĩlikya maũndũnĩ ma  ndaimoni nowe mwene, kana akeka ũu kwĩsĩla mũndũ mũe, kana mũndũ ũngĩ wĩ na ũtonyi wa kũneenany’a na maveva. Maũndũ onthe ala makonanĩtye na ndaimoni nĩ maũndũ ma ũwe, ĩndĩ Mbivilia nĩtũkanĩtye twĩvathane vyũ na maũndũ asu. (Akalatia 5:19-21) Nĩkĩ? Nũndũ o tondũ mũsyĩmi ũtũmĩaa kĩtei kũkwatya nyamũ, now’o ndaimoni itũmĩaa ũkengani kũkwatya, na kũsumbĩka andũ.—Soma Maelesyo ma Mũthya namba 26.

11. Kũaũsya nĩ kyaũ, na nĩkĩ twaĩle kwĩvathana nakw’o?

¹¹ Nzĩa ĩmwe ndaimoni itũmĩaa kũkenga andũ nĩ kũaũsya. Kũaũsya nĩ kũtata kũmanya ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte kana ĩũlũ wa maũndũ matesĩkĩe ũtũmĩĩte vinya wa ndaimoni. Mũndũ no atate kwĩka ũu kwa kũsoma ndata, kũsoma moko, kwĩkya mbũũ, na kũkũna ũta. Andũ aingĩ monaa kwĩka maũndũ asu ta kũtesa kũmaetee mũisyo, ĩndĩ ũu ti w’o. Maũndũ asu no maetee mũndũ mũisyo mũnene mũno. Kwa ngelekany’o, Mbivilia nĩtũtavĩtye kana awe me ngwatanĩo na ndaimoni. Ĩandĩko ya Meko ma Atũmwa 16:16-18 yonanĩtye kana ve “veva wa kũaũsya” watetheeisye mwĩĩtu ũmwe “kũaũsya.” Ĩndĩ ĩtina wa mũtũmwa Vaulo kũlũngya veva ũsu, kana ndaimoni, ũtonyi wa kũaũsya wa mwĩĩtu ũsu nĩwathelile.

12. (a) Nĩkĩ tũtaĩlĩte kũneenany’a na akw’ũ? (b) Nĩkĩ athũkũmi ma Ngai matelikasya syĩthĩonĩ ikonetye maũndũ ma ndaimoni?

¹² Ve nzĩa ĩngĩ ndaimoni itũmĩaa kũkenga andũ. Nitataa kũtũkenga tũĩkĩĩe kana nĩ ũndũ ũtonyeka tũkaneena na andũ ala makwie. O na no itũkenge tũĩkĩĩe kana akw’ũ me thayũ, na no tũneene namo, no matũtetheesye, kana makatũũmĩsya. Kwa ngelekany’o, ĩla mũndũ wakw’ĩĩwa nĩ mũnyanyae kana o mũndũ wa mũsyĩ, no athi kwa mũndũ waasyaa e na ũtonyi wa kũneena na ala akw’ũ. Mũndũ ũsu nũtonya kũweta ũndũ wa kwendeesya ĩũlũ wa mũndũ ũsu mũkw’ũ, kana akeka ũndũ  vakauma wasya ũvw’anene na wa mũndũ ũsu mũkw’ũ. (1 Samueli 28:3-19) O na ĩngĩ, maũndũ maingĩ ala andũ mekaa mũndũ akw’a monanasya kana nĩmaĩkĩĩaa kana akw’ũ me thayũ vandũ vangĩ. Amwe ma maũndũ asu nĩ syĩthĩo ila iatĩĩawa ĩvinda ya mathiko, mĩthenya ya kũlilikana ala akw’ũ, kũthembea ala akw’ũ, na maũndũ angĩ ala mekawa mathiko matambĩĩe ta kũlikya mwĩĩ wa ũla mũkw’ũ nyũmba, kũsunga mbũa, na kwĩkĩa ngũa nziũ nũndũ nĩ mũthenya wa mathiko. Ĩla Aklĩsto malea kwĩlikya maũndũnĩ asu, andũ ma mũsyĩ kana ma ndũa yoo nĩmatonya kũmaumany’a, kũmaneenea naĩ, kana makaeka kwĩthĩwa na ngwatanĩo namo. Ĩndĩ Aklĩsto nĩmesĩ kana mũndũ akw’a ndaendeeaa kwĩthĩwa thayũ vandũ vangĩ. Nũndũ wa ũu, tũitonya kũneena na akw’ũ na maitonya kũtũũmĩsya. (Savuli 115:17) Kwoou ndũkaatate kũneenany’a na akw’ũ kana ndaimoni, na ndũkaatate kwĩlikya syĩthĩonĩ ikonetye maũndũ ma ndaimoni.—Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 18:10, 11; Isaia 8:19.

13. Andũ aingĩ ala tene makĩaa ndaimoni mekĩte ata?

¹³ O vamwe na kũkenga andũ, ndaimoni nitumaa andũ mekala me na wia. Ũmũnthĩ, Satani na ndaimoni syake nĩmesĩ matialĩtye “kavinda o kanini” Ngai amavetange ĩũlũ wa nthĩ, na nĩkyo kĩtumi me na ũng’endu na ũthilĩku mwingĩ. (Ũvuan’yo 12:12, 17) O na ũu wĩ o vo, andũ ngili mbingĩ ala tene makĩaa ndaimoni nĩmaekete kũikĩa. Nĩ kyaũ kyamatetheeisye maeka kũkĩa ndaimoni?

14. O ta Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa, tũtonya ata kwĩvathana na ndaimoni?

¹⁴ Mbivilia nĩtũtavĩtye ũndũ tũtonya kwĩsiĩĩa na  kwĩvathana na ndaimoni. Kwa ngelekany’o, andũ amwe ndũanĩ ya Eveso nĩmaneenanasya na ndaimoni matanamba kũmanya ũla w’o. Nĩ kyaũ kyamatetheeisye maeka kwĩka ũu? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Andũ aingĩ ala meekaa maũndũ ma ũwe maete mavuku moo na moomban’ya vamwe, na mamavĩvĩsya mbee wa andũ onthe.” (Meko ma Atũmwa 19:19) Nũndũ nĩmendaa kũtw’ĩka Aklĩsto, nĩmavĩvisye mavuku moo onthe ala makonetye maũndũ ma ũwe. O na ũmũnthĩ andũ onthe ala mekwenda kũmũthũkũma Yeova nĩmaĩle kwosa ĩtambya ta yĩu. Nĩmaĩle kwananga syĩndũ syonthe ila me nasyo ikonetye ndaimoni. Syĩndũ isu nĩ ta mavuku, makaseti, sinema, mbathi, mathaũ, na kĩndũ kyonthe kĩla kĩtumaa ndaimoni kana ũwe syoneka syĩ sya kwendeesya na ta itatonya kũetee mũndũ mũisyo. O na syĩndũ ila andũ mekĩaa nĩ kana mesiĩĩe maikakwatwe nĩ ũndũ mũthũku no ikonanĩtye na ndaimoni.—1 Akolintho 10:21.

15. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva twaĩle kwĩka nĩ kana tũmũsiĩĩe Satani na ndaimoni syake?

¹⁵ Myaka yĩana ũndũ mũna ĩtina wa andũ ma Eveso kwananga mavuku moo ala maĩ na maũndũ makonetye ũwe, mũtũmwa Vaulo aandĩkie kana nĩmaaĩle kũendeea “kũkĩlan’ya vinya” na “nguthu sya maveva ma ũthũku.” (Aeveso 6:12) Kwoou, o na kau maĩ mavĩvisye mavuku asu, ndaimoni no syaendeee kũtata kũmaũmĩsya. Nũndũ wa ũu, maaĩle kwĩka ũndũ ũngĩ wĩva? Vaulo ameie atĩĩ: ‘Osai ngao ya mũĩkĩĩo, ĩla kwondũ wayo mũkatonya kũvosya [kana, kũsiĩĩa] mĩsyĩ yonthe yĩ na mwaki ya ũla mũthũku.’ (Aeveso 6:16) O ũndũ ngao ĩsũvĩaa mũsikalĩ ndakaũmĩw’e e kaũnĩ, now’o mũĩkĩĩo ũtonya kũtũsũvĩa. Twaĩkĩĩa vyũ kana Yeova no atũsũvĩe, tũkamũsiĩĩa Satani na ndaimoni syake.—Mathayo 17:20.

16. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũmũĩkĩĩe Yeova mũnango?

 ¹⁶ Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũmũĩkĩĩe Yeova mũnango? Nĩtwaĩle kũsomaa Mbivilia kĩla mũthenya na tũyĩmanyĩsya kũmwĩkwatasya Yeova atũsũvĩe. Twamũĩkĩĩa Yeova vyũ, Satani na ndaimoni maikatonya kũtũũmĩsya.—1 Yoana 5:5.

17. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva tũtonya kwĩka tũkesũvĩana na ndaimoni?

¹⁷ Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva Aklĩsto ma Eveso maaĩle kwĩka? Nũndũ mekalaa ndũanĩ yausĩe maũndũ ma ndaimoni, Vaulo ameie atĩĩ: ‘Voyaai mavinda onthe.’ (Aeveso 6:18) Maaĩle kũmũvoya Yeova amasũvĩae mavinda onthe. Nao nata naitũ? Twĩkalaa nthĩ yusĩe maũndũ ma ndaimoni, na kwoou nĩtwaĩle kũmũkũlya Yeova atũsũvĩae. O na nĩtwaĩle kũtũmĩaa ĩsyĩtwa yake yĩla tũũvoya. (Soma Nthimo 18:10.) Yeova ndakalea kũsũngĩa mboya sitũ twaendeea kũmũvoya atũsũvĩane na Satani.—Savuli 145:19; Mathayo 6:13.

18, 19. (a) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũsinde Satani na ndaimoni syake? (b) Nĩ ĩkũlyo yĩva yĩsũngĩĩtwe kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe?

¹⁸ Twaananga syĩndũ syonthe ila twĩ nasyo ikonanĩtye na ndaimoni na twamwĩkwatya Yeova atũsũvĩe, nĩtũtonya kũsinda Satani na ndaimoni. Vai vata wa kũendeea kũkĩa Satani na ndaimoni. (Soma Yakovo 4:7, 8.) Yeova e vinya mwingĩ kwĩ ndaimoni. Nĩwasyoseie ĩtambya ĩvindanĩ ya Noa, na ĩvinda yũkĩte akasyananga. (Yuta 6) O na ĩngĩ, lilikana kana tũikũkita na ndaimoni twĩ ithyoka. Yeova nũtũmĩaa alaĩka make nĩ kana atũsũvĩe. (2 Asumbĩ 6:15-17) Kwoou, no twĩthĩwe na mũĩkĩĩo vyũ kana twamwĩkwatya Yeova, nĩtũtonya kũsinda Satani na ndaimoni.—1 Vetelo 5:6, 7; 2 Vetelo 2:9.

¹⁹ Ĩndĩ ethĩwa Satani na ndaimoni nĩmo matumĩte kwĩthĩwa na thĩna wingĩvĩte ũu, nĩkĩ Ngai ũtaamananga? Ĩkũlyo yĩu nĩyĩsũngĩĩtwe kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe.