1. Mwaa shani ni shambone kuka mushu tuvamanya shana vanjelo?

YEOVA alota vanu vamanye likola lyake. Vanjelo ni likola lya Nnungu. Mu Ibibililya vanjelo vankushamegwa kenga ni ‘vana va Nnungu.’ (Jobi 38:7) Vanjelo vankukola madengo shani? Vanavo vashivapwashela dashi vanyakala va Nnungu? Kushi maduva anelo vankuulula kutupwashela?—Lola imbande Igwa Shana 8.

2. Vanjelo avaumbile nyani? Nnungu avaumbile vanjelo vangapi?

² Indituvaikila tumanye kwashi kwavalakadile vanjelo. Vakoloshu 1:16 pankuvalanga kenga Yeova animumba Yesu na “vinu uti, vinu vivéle kuwa na vinu vivéle pai.” Pamo na vanjelo. Vanjelo vangapi vaumbigwe namu Yeova? Ibibiliya inkuvalanga kenga dinkupagwa dimilioni dyoe dya vanjelo.—Dimu 103:20; Maono 5:11.

3. Lyaandiko limwe Jobi 38:4-7 linkuvalanga nyamani kwaupande wa vanjelo?

³ Ibibiliya inkutupundisha kenga Yeova andivaumba vanjelo hakanava kumba shilambo shapai. Vanjelo vashiligwa dashi wakati pavashona shilambo shapai shumbigwa? Mulibuku limwe Jobi linkushidoni vanjelo vandípuwanga namene mpaka kudong’a. Vanjelo uti vandívanavo lyunganilo na vashinamwigwilila Yeova.—Jobi 38:4-7.

4. Tunkumanya dashi kenga vanjelo vankuvanagwaledya vanu?

⁴ Vanjelo ngwengwe vankulota vyakulivikila vyake Yeova vitandeke kwa vanu na mushilambo. (Mikong’o 8:30, 31; 1 Patulu 1:11, 12) Kwaumwiu vanjelo  vandívanavo shipalodi pavangwene Adamu namu Eva vaita kumwigwilila Yeova. Vanavo vandívanavo shipalodi namene vakavone vanu vaita kwodyedya malotelo amwe Yeova. Kanji vanjelo vandápuwanga vakamwona munu nkútega alyambila madambi ake na amujila Nnungu. (Lukashi 15:10) Vanjelo vankuvanagwaledya namene vatumika vamwe Nnungu. Yeova ankuvatumidya vanjelo pakulota kuvashililidya na kuvapwashela vatumika vake  mushilambo shapai. (Vabalaniya 1:7, 14) Tuke tulole mipano vinji kwa shinu kenga ashi

5. Kala vanjelo vavapwashadile dashi vatumika va Nnungu?

⁵ Yeova andívatuma vanjelo vavili pakulota vampwashele loti pamo na likola lyake pakulota kwambolegwa ku Shodoma na ku Gomola. (Kutunduvanga 19:15, 16) Vikapite myaka vyoe, nkúlava Daniyele vanínjela mulipondo lyavantumi, kanji havamamanite kwamwa ‘Nnungu aníntumidya njelo wake na kuvamaladya vantumi na kunga dikanywa dyave.’ (Daniyele 6:22) Namomo, myombe patulu aungwidye nkalaboshi, Yeova aníntumidya njelo wake kumumya patulu. (Vitendo 12:6-11) Vanjelo vanípwashela Yesu muwakati wapagwíte mushilambo shapai. Kwampano baada ya Kubatishwa, “vanjelo vashinantumikila nae.” (Malukushi 1:13) Muwakati Yesu hakanava kupela, “andyúmilila njelo wakwalakela kuwa kwida nannonowanga.”—Lukashi 22:43.

6. (a) Tunkumanya dashi kenga vanjelo vankuvapwashela venentete va Nnungu? (b) Vyakudya shani vyatulota kujang’ula?

⁶ Nelo, vanjelo havanavaumililila shinu vanu ngala. Ata ikavadavo, Yeova ankuvatumila vanjelo vake pakulota kuvapwashela vatumika vake. Ibibiliya inkuvalanga doni: ‘Vanjelo vamwe Yeova vankupagwa kula pashinu vavashililidya avalá vanjopa, na nae anavambola.’ (Dimu 34:7) Mwaa shani tunkulota lishililidyo? Mwaa tunkuvanavo vammongo vadimongo valota kutenda ing’ondo na wetu. Vammongo avo ni vanyani? Valakadile kwashi? Valota vatubyae kwa indila shani? Pakulota kujang’ula vyakudya avi, leka tuke tulalyange shana vinu vitandeke baada ya Adamu namu Eva kutega.

7. Shatwani alota nyamani kwaupande wavanu?

⁷ Kenga tundilipundisha mu lishomo lya  3, njelo jumo  andilivika kuva Mmongo wake Nnungu kulivika kuva nkulangalela palyutu lya Nnungu. Mu Ibibiliya vanshema Shatwani au Ndamoni. (Maono 12:9) Shatwani alota vanu uti havanamwigwilile Nnungu. Nae aninduwanga Eva na ankuka mushu avaduwanga vanu mpaka nelo. Kanji vanji kenga: Abeli, Enoki namu Noe vandyúka mushu vankulupila Yeova.—Vabalaniya 11:4, 5, 7.

8. (a) Vanjelo vanji vaukile nava dashi vandamoni? (b) Vandamoni vatandile nyamani pakulota havanabamolegwe na livambwe?

⁸ Mumaduva amwe Noe vanjelo vanji vandyáloka kuwa kwida mushilambo shapai ndanama kenga vanu. Mwaa shani? Ibibiliya inkuvalanga kenga vanavo vashilota vavalombe vakongwe. (Shomya Kutunduvanga 6:2.) Kanji vanjelo havaumbigwe pakulota valombe. (Yudashi 6) Na wakati wowo, vanu voe vandyámbukishigwa na vitendo vyashikalau. Yeova andipanga kuvabamola vanu vakalau na livambwe. Kanji Yeova andívambola vatumika vake vakukulupilika. (Kutunduvanga 7:17, 23) Vanjelo vanji vakunyata vandyújila kuwa pakulota vanabamolegwe. Mu Ibibiliya inkuvashema vanjelo avo kuva vandamoni. Vanavo vandítandola kumwoda Shatwani kuva kenga nanangalaledi wave.—Mateu 9:34.

9. (a) Vandamoni shivatandeke nyamani muwakati wavaujidile kuwa? (b) Na tulota kulipundisha nyamani?

⁹ Kwamwaa mene kumwigwilila, Yeova halotile kavili kutenda imbande ya likola lyake. (2 Patulu 2:4) Vandamoni havanaulula shinu kulibadilisha kuva vanu kavili, kanji vankuka mushu “vavaduwanga vanu mushilambo uti.” (Maono 12:9; 1 Nshuwau 5:19) Tunauka nalipundisha mwashi Ndamoni mwavaduwangidya vanu.—Shomya 2 Vakolintu 2:11.

10. Vandamoni vatumila nyamani pakulota kuvapata vanu?

¹⁰ Vandamoni vankuvaduwanga vanu mudindila dyakuvilingananga.  Vanu vanatangolanavo vandamoni kupitila kwa munu junji kenga vamitela au vadyangele. Vanatenda vinu avyo vashamegwa vandamoni. Ibibiliya ipundisha kenga hatunalipudye kwa vannugu vakushang’apa na ituvaikidile tunyeme shinu shoeshoe shivele nkati mwa vandamoni. (Vagalata 5:19-21) Mwaa wa nyamani? Mwaa Ndamoni ankuva kenga nkuteja dinambo nae atumila lutambo pakulota kunkangola nyama, nayadavo Ndamoni atumila ushwang’a pakulota kuvapata vanu.—Lola imbande Igwa Shana 26.

11. Mwaa shani yangele ni shinu shakujowa?

¹¹ Indila itandi yanatumila Ndamoni ni yangele. Vanu voe vanalota vamanye nyamani shilota kumilila wakati wamushu vatumila vilolo vya yangele, dinumba na dikalata dyavanajalangila kamali. Myanda vinji vatumila kulatanga, ding’walembo dya mmanda pakulota vanu vaone kenga shavalanga sho shiu. Vanu voe vaona kenga vinu avyo vyambone. Kanji vinu avyo ni vyakujowa namene. Kwampano, Ibibiliya inkuvalanga kenga vandamoni vavatumila vanu vadyangele. Vitendo 16:16-18, inkuvalanga kenga “Ndamoni jumo” ashinampwashela mwali ashitenda yangele pakulota kuvalanga nyamani shishilota kutandeka wakati wamushu. Myombe Paulu pamingenge Ndamoni ajo, mwali haulwile kavili kuvalanga vinu vya wakati wamushu.

12. (a) Mwaa shani kutangola na vakupela ni shijoidyo? (b) Mwaa shani vaklistu havanalyunganianga mu diyadi dinji mu mashiko?

¹² Vandamoni vankutumila dindila dinji pakulota kuvapata vanu. Vanavo vanalinga kuvaduwanga vanu pakulota vakulupile kenga vapadile vapali vangumi na vankuulula kutangolanavo au kuvapa shaushanga. Kwampano, vapali vanu vanji vamajini vatangola kenga vankuulula kutangola na vanu vapadile na momo vankuulula kwigwania  navanavo. Anauka namwaulila shinu kwaupande wa munu apadile na mpaka kujedya lidi lyake. (1 Samuwele 28:3-19) Kwa madyavalelo lanji la mashiko, lankulilodya kenga vanu vankukulupila kenga vapadile vankunama kavili kushinu kunji. Mu mautu lanji, vanu vankutenda vikukulu vyavakupela, vyakuvalekwa na vandaumya shadaka kuka navika kumakabuli. Vaklistu pavanaita kulyunganyanga nkati mu diyadi adyo, vanyagwe na valikola vanaveludyanga mpaka havanalota kuvaulila shinu shoeshoe shikatandeka. Vaklistu vanavo vankumanya kenga vapadile havananama shinu kavili kushinu kunji. Hainaulilika shinu kutangola na vakupela na ata havaulula kutupa shaushanga. (Dimu 115:17) Indikuvaikila ulilaledye namene. Haunalinge davo kutangola na vakupela, na kulinjidyanga nkati mu diyadi dyungana na vandamoni.—Shomya Kumbukumbu 18:10, 11; Ishaiya 8:19.

13. Vanu vashivajopa vandamoni shivatandeke nyamani?

¹³ Vandamoni vanavatishanga vanu pakulota vavashadyange. Shatwani na vandamoni vake vankumanya kenga “ubakidile wakati padyoko” pakulota Nnungu kuvabamola, ndyomana nae ankuka mushu avaduwanga vanu pakulota vatende vinu vyakunyata. (Maono 12:12, 17) Vanu voe vashivajopa vandamoni havanavajopa shinu kavili. Vanavo shivapwashadile nyamani kutema mukujopa?

14. Ivaikidile utende nyamani pakulota kunyema vitendo vya vandamoni?

¹⁴ Ibibiliya inkutwaulila mwashi mwakuvanyamela vandamoni. Kwampano, yanavo inkushidoni vapali vanu vashitangola na vandamoni vakanava kumanya umwiu. Nyamani shivapwashadile vanavo kuleka madyavalelo alo? Ibibiliya inkushidoni: ‘Vanu vanji váshitumila vitendo vyashaviavi, vandyúnjika mabuku ave ashaviavi  kutwala kutaa moto paumbala wavanu.’ (Vitendo 19:19) Vanu avo vandímanya kenga pakulota kunnyema ndamoni ivavaikidile vataje moto mabuku uti avele nkati mu shiaviavi. Nawetu momo ituvaikidile tutende yadavo. Vanu valota kuntumikila Yeova, inkuvavaikila valeke vinu uti vivele nkati mu vandamoni. Vinu avyo ni kenga avi: Mabuku, magasheti, kulola ibati ya munu, video, mushika, mishajo vilinganana na vitendo vya vandamoni au kutumila dimongo dyashiaviavi. Vinji ni kenga vyakugwala dilishi kukandyanga kwa ing’ande pakulota kulishililidya.—1 Vakolintu 10:21.

15. Ituvaikidile tutende nyamani pakulota kumwita Shatwani pamo na vandamoni vake?

¹⁵ Vikapite myaka padyoko baada Vaepeshu kutaja moto mabuku lavo lashiaviavi, myombe Paulu andyaandíka átangola kenga mpaka ambi vandivanavo ing’ondo yakupinga “dimongo dyadimumu dyaukalau.” (Vaepeshu 6:12) Ata ikava kenga mabuku lavo vandítaja moto vandamoni vashinavalingangila kuvauvyanga. Napanelo, nyamani shinji shavashivalotela vatende? Paulu kushidoni: “Mùnyukete shikopa shalikulupililo, shanavo mundaulula kudima myumba vyamoto vimwe aijá nkalau.” (Vaepeshu 6:16) Kenga momo mwashinavalela shikopa shalijeshi shakulishililidya kwing’ondo, likulupililo lyetu linkuulula kutushililidya. Tukakulupila kenga Yeova ankutushilildya, tunauulula kumwita Shatwani pamo na vandamoni vake.—Mateu 17:20.

16. Tulota kunonowanga dashi likulupililo lyetu kwaupande wake Yeova?

¹⁶ Tulota kunonowanga dashi likulupililo lyetu kwaupande wake Yeova? Indituvaikila tushomye Ibibiliya kula liduva, na kunkulupila Nnungu pakulota atushililidye. Ikava kenga tunkunkulupila Yeova, tunavanavo wakika kenga  Shatwani na vandamoni vake havaulula shinu kutwapukanianga.—1 Nshuwau 5:5.

17. Ituvaikidile tutende nyamani Shinji pakulota Yeova atushililidye kwa vandamoni?

¹⁷ Shinu shani shinji shishiloteka vatende vaklistu Vaku Epeshu? Vanavo vashindanama panjini wa madyavalelo a vandamoni. Ndyomana Paulu andívaulila doni: ‘Shwali kula wakati mu imumu.’ (Vaepeshu 6:18) Vanavo indívavaikila vajugwe lishililidyo kwake Yeova kula wakati. Kushi wetu? Na wetu momo tunkunama mushilambo shamadyavalelo a vandamoni. Indituvaikila tunjugwe Yeova atushililidye na tushwali tutumila lina lyake. (Shomya Mikong’o 18:10.) Tukauka mushu tunjugwa Yeova atwambole nkati mumwe Shatwani, nae anajang’ula kushwali kwetu.—Dimu 145:19; Mateu 6:13.

18, 19. (a) Tulota kuulula dashi kutema ing’ondo imwe shatwani na vandamoni vake? (b) Shakudya shani shilota kujang’ula lishomo lyaatika?

¹⁸ Tukaleka vinu uti vyungana na vandamoni na tukakulupila kenga Yeova anatushililidya, tunkuulula kumwita Shatwani na vamdamoni vake. Hainatuvaikila shinu kuvajopa. (Shomya Tiyagu 4:7, 8.) Yeova ankuvanavo dimongo dyoe kuvapunda vandamoni. Mumaduva amwe Noe, Yeova andívaukumu vandamoni na muwakati wamushu andavabamola vanjelo uti vakalau. (Yudashi 6) Kumbukila kenga ing’ondo ayo hatunatenda shinu gweka. Yeova ankuvatumila vanjelo vake pakulota kutushililidya. (2 Vaumu 6:15-17) Indituvaikila tuvenavo wakika kenga tunkuulula kuntema Shatwani na vandamoni vake mwaa Yeova anatupwashela.—1 Patulu 5:6, 7; 2 Patulu 2:9.

¹⁹ Ikava kenga Shatwani na vandamoni ni vatenda vinu vyakunyata, mwaa shani Nnungu anavabamola shinu? Shakudya ashi shinauka najang’uligwa mu lishomo lyaatika.