1. Ki kabakalañi haluswanela kuituta ka za mangeloi?

JEHOVA ubata kuli luzibe lubasi lwahae. Mangeloi ki babañwi ba lubasi lwa Mulimu. Mwa Bibele mangeloi abizwa kuli “bana ba Mulimu.” (Jobo 38:7) Mangeloi apeta musebezi mañi? Naatusize cwañi batu mwa linako za kwamulaho? Mi kana akona kulutusa ni luna kacenu?—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 8.

2. Mangeloi asimuluha kai? Neli mangeloi amakai anaabupilwe?

² Lutokwa kuziba kuli mangeloi asimuluha kai. Makolose 1:16 ilutaluseza kuli Jehova hasaafelize kubupa Jesu, ‘lika kaufela zabupiwa mwa mahalimu ni mwa lifasi.’ Libupiwa zeo nelikopanyeleza ni mangeloi. Neli mangeloi amakai anaabupilwe? Bibele ibulela kuli kunani mangeloi amañata-ñata anaabupilwe.—Samu 103:20; Sinulo 5:11.

3. Liñolo la Jobo 38:4-7 lilutalusezañi ka za mangeloi?

³ Bibele hape ilutaluseza kuli Jehova naabupile mangeloi pili asika bupa kale lifasi. Mangeloi ao naaikutwile cwañi haabona lifasi halibupiwa? Buka ya Jobo ilutaluseza kuli naatabile hahulu. Naaswalisani sina lubasi kusebeza hamoho ni Jehova.—Jobo 38:4-7.

4. Luziba cwañi kuli mangeloi aiyakatwa batu?

⁴ Kuzwa feela kwamulaho, mangeloi azwezipili kubonisa kuli aiyakatwa mulelo wa Jehova ka za lifasi ni batu. (Liproverbia 8:30, 31; 1 Pitrosi 1:11, 12) Mangeloi alukela kuba anaaikutwile hahulu bumaswe kubona Adama ni Eva habakwenuhela Jehova. Mi alukela kuba aikutwa hahulu bumaswe ni kufita kubona batu babañata  babasa utwi Jehova kacenu. Kono mangeloi abanga ni tabo yetuna haabona mutu yabaka ni kukutela ku Mulimu. (Luka 15:10) Mangeloi atabela hahulu kubona batu habasebeleza Mulimu. Jehova uitusisa mangeloi kutusa ni kusileleza batanga bahae fa lifasi. (Maheberu 1:7, 14) Halunyakisiseñi mitala isikai yebonisa cwalo.

5. Mangeloi naatusize cwañi batanga ba Mulimu mwa linako za kwamulaho?

⁵ Jehova naalumile mangeloi amabeli kuto tusa Lota ni  lubasi lwahae kupunyuha sinyeho ya mileneñi ya Sodoma ni Gomora. (Genese 19:15, 16) Hamulaho wa lilimo zeñata kuzwa fo, mupolofita Daniele naanepezwi mwa musima wa litau, kono naasika holofazwa, bakeñisa kuli “Mulimu . . . naalumile lingeloi lahae mi lakwala milomo ya litau.” (Daniele 6:22) Hasamulaho, muapositola Pitrosi hanaali mwa tolongo, Jehova naalumile lingeloi kuyo mulukulula mwateñi. (Likezo 12:6-11) Mangeloi hape naatusize Jesu ka nako yanaali fa lifasi. Ka mutala, hamulaho wa kolobezo ya Jesu, ‘mangeloi naamusebelelize.’ (Mareka 1:13) Mi pili Jesu asika bulaiwa kale, lingeloi nelitile ku yena mi “lamutiisa.”—Luka 22:43.

6. (a) Luziba cwañi kuli mangeloi atusanga batu ba Mulimu kacenu? (b) Ki lipuzo lifi zeluka nyakisisa?

⁶ Kacenu mangeloi haasabonahalanga kwa batu. Kono Mulimu usaitusisa mangeloi kutusa batanga bahae. Bibele ibulela kuli: “Lingeloi la Jehova lisileleza baba musaba, mi labalamulela.” (Samu 34:7) Ki kabakalañi halutokwa kusilelezwa? Kabakala kuli lunani lila zemaata zebata kuluholofaza. Ki lila lifi zona zeo? Lisimuluha kai? Mi libata kuluholofaza ka nzila ifi? Kuli lufumane likalabo kwa lipuzo zeo, halunyakisiseñi zeneezahalile hamulaho feela wa kubupiwa kwa bo Adama ni Eva.

7. Batu baezizeñi kabakala kupumiwa ki Satani?

⁷ Mwa Kauhanyo 3 ya buka ye, neluitutile kuli kunani lingeloi leliñwi lene likwenuhezi Mulimu, mi nelibata kubusa babañwi. Bibele ibiza lingeloi leo kuli ki Satani Diabulosi. (Sinulo 12:9) Satani hape naabata kuli babañwi bakwenuhele Mulimu. Naakonile kupuma Eva, mi kuzwa ka nako yeo, Satani uzwezipili kupuma batu babañata. Nihakulicwalo, batu babacwale  ka Abele, Enoke, ni Nuwe nebazwezipili kusepahala ku Jehova.—Maheberu 11:4, 5, 7.

8. (a) Nekutile cwañi kuli mangeloi amañwi abe badimona? (b) Badimona nebaezizeñi kuli bapunyuhe Muunda?

⁸ Mwa linako za Nuwe, mangeloi amañwi naakwenuhezi Mulimu mi naazwile kwa lihalimu ni kutaha fa lifasi, kuto pila sina batu. Ki kabakalañi hanaaezize cwalo? Bibele ilutaluseza kuli mangeloi ao naabata kunyala basali. (Mubale Genese 6:2.) Kono mangeloi naasaswaneli kueza cwalo. (Juda 6) Sina mangeloi amaswe ao, batu babañata ba mwa linako zeo nebakalisize kueza lika zemaswe ni kulata mifilifili. Kabakaleo, Jehova ayundisa batu babamaswe bao ka kutisa muunda mwa lifasi kaufela. Kono apunyusa batanga bahae babasepahala. (Genese 7:17, 23) Mangeloi amaswe ao ona naakutezi kwa lihalimu ilikuli apunyuhe muunda. Bibele ibiza mangeloi amaswe ao kuli ki badimona. Mangeloi ao naaiketezi kuswalisana ni Satani mwa kukwenuhela Jehova, mi Diabulosi aba mubusi waona.—Mateu 9:34.

9. (a) Ki lika mañi zeneezahezi kwa badimona hane bakutezi kwa lihalimu? (b) Ki lika mañi zeluka nyakisisa mwa taba ye?

⁹ Bakeñisa kuli nebali bakwenuheli, Jehova naasika lumeleza badimona kukutela mwa lubasi lwahae. (2 Pitrosi 2:4) Badimona habasa kona kucinca nihanyinyani kuli babe batu, kono basazwelapili ‘kukelusa lifasi kaufela.’ (Sinulo 12:9; 1 Joani 5:19) Halunyakisiseñi linzila zebaitusisa badimona kwa kupuma batu babañata kamba kubakelusa.—Mubale 2 Makorinte 2:11.

10. Badimona bapumanga cwañi batu?

¹⁰ Badimona bapumanga batu mwa linzila zeñata. Batu baswalisananga ni badimona ka kuambola ni bona luli kamba ka kuitusisa mutu yomuñwi yacwale ka ñaka kamba  mulauli. Kuswalisana ni badimona kubizwa kuli ki budimona kamba ki tumelo ya mioya. Kono Bibele ilulaela kuli luikambuse kwa nto ifi kamba ifi yeswalisana ni badimona. (Magalata 5:19-21) Libaka ki lifi? Sina muzumi mwaitusisezanga katwa kuli aswase lifolofolo, badimona ni bona baitusisanga liteiso kuli baswase batu ni kubazamaisa.—Mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 26.

11. Bulauli ki nto mañi, mi ki kabakalañi haluswanela kubuambuka?

¹¹ Yeñwi ya mikwa yebaitusisa badimona ki bulauli. Bulauli ki kuitusisa maata a badimona kuli mutu azibe zekaezahala kwapili kamba kubata kuziba nto yeñwi yesazibahali. Mutu yomuñwi ukona kueza cwalo ka kutalima linaleli, kuitusisa linuhi, kuitusisa makazi, kuitusisa litaula, kamba kubala milaini ya mwa lizoho la mutu. Batu babañata banahana kuli kuitusisa lika zeo hakukoni kutahisa butata, kono lika zeo zakona kutahiseza mutu butata luli. Lika zeo zakona kutahisa kozi yetuna. Ka mutala, Bibele ibonisa kuli badimona ni linuhi baswalisana. Kwa Likezo 16:16-18, lubala za “mudimona wa bunuhi” wone utusize musizana ‘kunuha.’ Muapositola Paulusi hasaalelekile mudimona ku musizana yo, musizana atuhela kuba ni maata a kunuha.

12. (a) Ki kabakalañi kulika kuambola ni batu babashwile hakukona kutahisa kozi? (b) Ki kabakalañi batanga ba Mulimu habasa ikenyangi mwa lizo za sidimona?

¹² Badimona baitusisanga nzila yeñwi hape kuli baswase batu. Balikanga kulukolwisa kuli lwakona kuambola ni batu babashwile ni kuli batu babashwile basapila kwa sibaka sesiñwi, mi lwakona kuambola ni bona kamba bakona kulueza maswe. Ka mutala, mutu yashwezwi ki mulikanaa hae kamba muhabo yena ukona kuya ku mutu yomuñwi, yacwale ka ñaka, ili yaipapata kuli wakona kuambola ni batu babashwile. Ñaka yo ukona kubulelela mutu yaile ku yena nto yeñwi yetabisa ka za mulikanaa  hae kamba muhabo yena yashwile, mane nihaiba kulikanyisa linzwi la mutu yashwile yo. (1 Samuele 28:3-19) Lizo zeñata zeeziwanga fa maswabi ni zona litomile fa tumelo ya kuli batu babashwile basapila kwa sibaka sesiñwi. Lizo zeo likona kukopanyeleza mikiti yeeziwanga fa maswabi, mikiti ya ka silimo ya kuhupula mutu yashwile, matabelo aezezwanga mutu yashwile, lizo za kutapisa baana kamba basali babashwezwi ki mutu yene banyalani ni yena kamba lizo za mitande. Bakreste habahananga kuikenya mwa lizo zecwalo, ba lubasi lwabona kamba batu babapila ni bona mwa silalanda babasheununanga, kubanyefula, kamba kutuhela kuswalisana ni bona. Kono Bakreste baziba kuli batu babashwile habapili kokuñwi. Halukoni kuambola ni bona, mi bona habakoni kulueza maswe. (Samu 115:17) Mutokomele hahulu. Musike mwalika nihanyinyani kuambola ni batu babashwile kamba ni badimona, mi mutokomele kuli hamuikenyi mwa lizo za sidimona.—Mubale Deuteronoma 18:10, 11; Isaya 8:19.

13. Batu babañata bane basabanga badimona bakonile kuezañi?

¹³ Badimona habalikangi feela kupuma batu kono hape babasabisanga. Kacenu, Satani ni badimona bahae baziba kuli basiyalezwi ki “nako yenyinyani” pili Mulimu asika bazwisa kale fa lifasi, kacwalo bahalifile hahulu kufita nako ifi kamba ifi. (Sinulo 12:12, 17) Nihakulicwalo, batu babañata bane basabanga badimona, habasa basaba ka nako yacwale. Nebatusizwe kiñi kuli batuhele kusaba badimona?

14. Sina Bakreste ba mwa linako za baapositola, lukona kueza cwañi kuli lutuhele kuswalisana ni badimona?

¹⁴ Bibele ilubonisa molukona kuhanyeza badimona ni molukona kutuhelela kuswalisana ni bona. Ka mutala,  batu babañwi mwa muleneñi wa Efese nebaswalisananga ni badimona pili basika ituta kale niti. Nebatuhezi cwañi kuswalisana ni badimona? Bibele ili: “Babañata bane baezanga mabibo batisa libuka zabona ni kuto likubukanya hamoho mi baliciseza fapilaa batu kaufela.” (Likezo 19:19) Bakeñisa kuli nebabata kuba Bakreste, nebacisize libuka zabona za mabibo kaufela. Ni kacenu, mutu utokwa kueza nto yeswana. Mutu kaufela yabata kusebeleza Jehova uswanela kusinya lika kaufela zeswalisana ni badimona. Lika zeo likopanyeleza libuka, limagazini, lika zeitusiswa kwa kunuha bupilo bwa mutu, mafilimu, lipina, lipapali, nihaiba lisupo zeñwi zebonisa inge kuli lika zecwale ka mabibo, badimona kamba lika za mioya halikoni kutahisa kozi kamba kuli zatabisa. Lika zeo hape likopanyeleza lika zebatinanga batu kuli baisileleze kwa bumaswe.—1 Makorinte 10:21.

15. Ki lika mañi zeñwi zeluswanela kueza kuli luhanyeze Satani ni badimona?

¹⁵ Hamulaho wa lilimo zeñata kuzwa fobaciseza libuka za mabibo Maefese, muapositola Paulusi naañozi kuli nebasanani “ndwa,” mi nebasa tokwa kulwana ni “mioya yemaswe.” (Maefese 6:12) Ki niti, niha nebacisize libuka zabona za mabibo, badimona nebasa lika kubaeza maswe. Kacwalo, ki lika mañi zeñwi zene batokwa kueza? Paulusi naababulelezi kuli: “Muswale tebe yetuna ya tumelo, yemuka kona kutima [kutaka] ka yona masho kaufela atuka a yamaswe.” (Maefese 6:16) Sina tebe moikona kusileleleza lisole mwa ndwa, tumelo yaluna ni yona yakona kulusileleza. Haiba luba ni sepo yetiile ya kuli Jehova uka lusileleza, lukakona kuhanyeza Satani ni badimona.—Mateu 17:20.

16. Lukona kutiisa cwañi tumelo yaluna ku Jehova?

¹⁶ Lukona kutiisa cwañi tumelo yaluna ku Jehova?  Luswanela kubalanga Bibele ka zazi ni zazi ni kuitinga ku yena kuli alusileleze. Haiba luba ni tumelo yetiile ku Jehova, Satani ni badimona bahae habana kukona kulueza maswe.—1 Joani 5:5.

17. Ki sika mañi sesiñwi selutokwa kueza kuli lusilelezwe kwa badimona?

¹⁷ Ki lika mañi zeñwi zene baswanela kueza Bakreste ba mwa Efese? Nebapila mwa muleneñi mone kutezi lika za budimona. Kacwalo, Paulusi ababulelela kuli: ‘Mulapele ka moya ka nako kaufela.’ (Maefese 6:18) Maefese nebatokwa kukupa Jehova kuli abasilelezange ka nako kaufela. Luna bo? Ni luna lupila mwa lifasi mokutezi lika za budimona. Kacwalo, luswanela kukupa Jehova kuli alusileleze, mi luswanela kuitusisanga libizo lahae halulapela. (Mubale Liproverbia 18:10.) Haiba luzwelapili kukupa Jehova kuli alulamulele ku Satani, Jehova ukaalaba litapelo zaluna.—Samu 145:19; Mateu 6:13.

18, 19. (a) Lukona kutula cwañi mwa ndwa yelulwana ni Satani ni badimona? (b) Ki puzo ifi yeluka nyakisisa mwa kauhanyo yetatama?

¹⁸ Haiba lusinya lika kaufela zeswalisana ni badimona ni kuitinga ku Jehova kuli alusileleze, lukakona kuhanyeza Satani ni badimona. Halutokwi kubasaba. (Mubale Jakobo 4:7, 8.) Jehova unani maata amatuna hahulu kufita badimona. Naafile badimona koto mwa linako za Nuwe, mi kwapili uka bayundisa. (Juda 6) Muhupule kuli, halulwani lunosi mwa ndwa yeluli ku yona. Jehova uitusisanga mangeloi ahae kuli alusileleze. (2 Malena 6:15-17) Lunani buikolwiso bwa kuli ka tuso ya Jehova, lwakona kutula mwa ndwa yelulwana ni Satani ni badimona.—1 Pitrosi 5:6, 7; 2 Pitrosi 2:9.

¹⁹ Kono haiba Satani ni badimona bahae batisa hahulu manyando, ki kabakalañi Mulimu haasika batimeza kale ni ka nako ye? Puzo ye, ikaalabiwa mwa kauhanyo yetatama.