1. Ang’o monego wang’e e wi malaike?

JEHOVA dwaro ni mondo wang’e joge duto. Malaike gin moko kuom jogego. Muma luongogi ni “yawuot Nyasaye.” (Ayub 38:7) Gin tije mage ma malaike timo? Gin yore mage ma ne gikonyogo dhano e kinde machon? Be ginyalo konyowa e kindegi?​—Som Weche Momedore namba 8.

2. Malaike ne oa kanye? Ne ochue malaike adi?

² Malaike ne oae kanye? Jo-Kolosai 1:16 nyisowa ni bang’ ka Jehova nosechueyo Yesu, “ne ochue gik mamoko duto manie polo gi manie piny.” Gik ma ne ochuego oriwo nyaka malaike. Ne ochue malaike adi? Muma wacho ni ne ochue malaike milionde gi milionde.​—Zaburi 103:20; Fweny 5:11.

3. Ayub 38:4-7 nyisowa ang’o e wi malaike?

³ Muma medo nyisowa ni Jehova ne ochueyo malaike ka pok nochueyo piny. Iparo ni malaike nowinjo nade ka ne ochue piny? Bug Ayub nyisowa ni ne gimor ahinya. Ne tiyo ne Jehova kanyachiel mana kaka joot.​—Ayub 38:4-7.

4. Ere kaka wang’eyo ni malaike ohero dhano?

⁴ Kinde duto malaike osenyiso ni gihero dhano ahinya kendo ni gigombo neno kaka dwaro mar Jehova timore ne dhano kod piny. (Ngeche 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Nyaka bed ni ne gikuyo ahinya ka ne Adam gi  Hawa ong’anyo ne Nyasaye. Kendo nenore ni giwinjo marach ahinya neno ka ji mathoth ok luw chike Jehova. Kata kamano, sama ng’ato oloko chunye gadier moduogo ir Nyasaye, gibedoga mamor. (Luka 15:10) Gibedo mamor sama gineno ka ji tiyo ne Nyasaye. Jehova osebedo ka tiyo gi malaikene mondo okony kendo orit jotichne manie piny. (Jo-Hibrania 1:7, 14) We wane ane kaka osebedo kotimo kamano.

5. Malaike nokonyo jotich Nyasaye machon e yore mage?

 ⁵ Ka ne Jehova dwaro ketho Sodom gi Gomora, ne ooro malaike ariyo mondo ores Lut gi joode. (Chakruok 19:15, 16) Higni miche bang’e, ne owit janabi Daniel e bur kama sibuoche ne nitiere, to sibuochego ne ok ochame nikech ‘Nyasaye ne ooro malaikane mi omako dho sibuoche.’ (Daniel 6:22) Bang’e, ka ne jaote Petro nie jela, Jehova ne ooro malaika mondo ogonye. (Tich Joote 12:6-11) Malaike nokonyo Yesu kinde ma ne en e piny. Kuom ranyisi, ne gikonyo Yesu bang’ ka ne osebatise. (Mariko 1:13) Bende, ka ne pok oneg Yesu malaika moro “nomiye teko.”​—Luka 22:43.

6. (a) Ere kaka wang’eyo ni malaike konyo jotich Nyasaye e kindegi? (b) Gin penjo mage ma wadwaro nono?

⁶ E kindewagi, ok wanyal neno malaike. Kata kamano, Nyasaye pod tiyo kodgi e konyo jotichne. Muma wacho ni, “malaika mar Jehova ogoyo kambi kolworo jo ma oluoro Nyasaye, kendo oresogi.” (Zaburi 34:7) Ang’o momiyo onego oritwa? En nikech nitie jo wasigu man gi teko ma dwaro hinyowa. Jo wasigugo gin jomage? Gin kanye? Gitemo hinyowa e yore mage? Mondo wayud dwoko mag penjogo, we wanon ane gima notimore kinde matin ka nosechue Adam gi Hawa.

7. Satan osewuondo jomoko mondo otim ang’o?

⁷ Ne wapuonjore e Sula mar 3 ni nitie malaika moro ma ne ong’anyo ne Nyasaye kendo nodwaro ni obed gi loch e wi jomoko. Muma luongo malaikano  ni Satan kendo Jachien. (Fweny 12:9) Satan ne dwaro ni jomoko bende ong’anj ne Nyasaye. Ne owuondo Hawa mong’anyo ne Nyasaye, kendo chakre kindeno osebedo ka owuondo ji mang’eny mondo otim kamano. Kata kamano, jomoko kaka Habil, Enok, kod Noa nodhi nyime makore gi Jehova.​—Jo-Hibrania 11:4, 5, 7.

8. (a) Ere kaka malaike moko nobedo jochiende? (b) Jochiende notimo ang’o mondo gitony e Ataro mar pi?

⁸ E kinde mag Noa, malaike moko nong’anyo moweyo kar dak margi e polo ma gibiro dak e piny. Nikech ang’o? Muma nyisowa ni ne gidwaro kendo nyi dhano. (Som Chakruok 6:2.) Ne ok en gima owinjore mondo malaike otim kamano. (Juda 6) Mana kaka malaike ma nong’anyogo, thoth joma nodak e kindeno ne ger kendo timbegi ne richo. Nikech mano, Jehova ne okawo okang’ mar ketho joma richo duto e piny kotiyo gi Ataro mar pi. To ne oreso jotichne ma ne omakore kode. (Chakruok 7:17, 23) Malaike marichogo ne odok e polo mondo kik githo e Ataro mar pi. Muma luongo malaike marichogo ni jochiende. Ne giyiero riwo Satan lwedo, omiyo nobedo jatendgi.​—Mathayo 9:34.

9. (a) Ang’o ma ne otimore ne malaike ka ne gidok e polo? (b) Wadwaro nono ang’o?

⁹ Nikech ne giseng’anyo, Jehova ne ok oyienegi mondo gibed joode kendo. (2 Petro 2:4) Jochiende ok nyal lokore ma bed dhano kendo. Kata kamano, pod ‘giwuondo piny mangima.’ (Fweny 12:9; 1 Johana 5:19) We wanon ane kaka giwuondo ji.​—Som 2 Jo-Korintho 2:11.

10. Jochiende wuondo ji e yore mage?

¹⁰ Jochiende wuondo ji ka gitiyo gi riekni mang’eny. Ji tudorega gi jochiende achiel kachiel kata kokalo kuom ng’at machielo kaka ajuoga. Timbe juok oriwo yore duto ma ji tudorego gi jochiende. Muma chikowa ni wabed mabor gi gimoro amora motudore gi jochiende. (Jo-Galatia 5:19-21) Nikech ang’o? En nikech jochiende tiyo gi riekni mang’eny mondo gimakgo kendo gichikgo ji, mana kaka jadwar nyalo tiyo gi otego kata obadho e makogo le.​—Som Weche Momedore namba 25.

11. Koro wach tiende en ang’o, to ang’o momiyo onego watang’ gi timno?

¹¹ Achiel kuom riekni ma jochiende tiyogo en miyo ji teko mar koro wach. Sama ng’ato koro wach, otiyo gi teko mar jochiende mondo owach gik ma jomoko ok ong’eyo kata gik ma biro timore e kinde mabiro. Ng’ato nyalo timo kamano kuom ng’iyo sulwe, ng’iyo lwedo kata wang’ ng’ato kae to otemo nyise gik ma biro timorene e ngimane. Ji mang’eny paro ni ok rach timo timbego, to ok en kamano. Gin timbe ma nyalo hinyowa. Kuom ranyisi, Muma nyisowa ni jochiende gi jokor wach tiyo kanyachiel. E bug Tich Joote 16:16-18, wasomo ni ne nitie “jatich moro ma nyako ma ne nigi jachien ma ne miyo okoro wach.” Bang’ ka jaote Paulo nosegolo jachiendno, nyakono ne onge gi teko mar koro wach kendo.

12. (a) Ang’o momiyo temo tudruok gi jomotho en gima rach? (b) Ang’o momiyo jotich Nyasaye ok onego otim gik ma nyalo miyo gitudre gi jochiende?

¹² Nitie yo machielo ma jochiende tiyogo mondo giwuondgo ji. Gitemo wuondowa ni wanyalo wuoyo  gi jomotho kendo ni ginyalo wuoyo kodwa kata hinyowa nikech pod gingima kamoro. Kuom ranyisi, ng’at ma osiepne kata watne moro otho nyalo dhi ir ajuoga ma wacho ni onyalo tudore gi jomotho. Ajuogano nyalo nyiso ng’atno wach moro e wi watne kata osiepne ma nosethono kata onyalo wuoyo mana kaka ng’at ma ne othono. (1 Samuel 28:3-19) Ng’ato nyalo paro ni owuoyo gi ng’at motho, to kare owuoyo mana gi jochiende. Nitie gik moko ma ji timoga bang’ ka ng’ato osetho ka giparo ni jomotho pod ngima. Gigo gin kaka dok e liel, timo sap jomotho, arita, kod mamoko. Sama Jokristo tamore timo gigo, joodgi kata jogweng’gi nyalo yanyogi kata kwedogi chuth. Jokristo ong’eyo ni jomotho osetho, ok gidak kamoro machielo. Ok wanyal tudore kodgi, kendo ok ginyal hinyowa. (Zaburi 115:17) Bed motang’ ahinya. Kik item wuoyo gi jomotho kata gi jochiende kata temo timo gimoro amora motudore gi jochiende.​—Som Rapar mar Chik 18:10, 11; Isaya 8:19.

13. Ang’o ma osetimore ne joma chon noluoro jochiende?

¹³ Jochiende ok wuondga mana ji kende, to gibwogo ji bende. E kindegi, Satan gi jochiendene ong’eyo ni gidong’ gi “kinde manok” ka pok Nyasaye okethogi. Omiyo, e ndalogi giger kendo gikwiny ahinya. (Fweny 12:12, 17) Kata kamano, nitie joma chon noluoro jochiende to tinde ok giluorogi. Ere kaka ne giloyo luoro ma ne gin-go?

14. Ere kaka wanyalo kwedo jochiende mana kaka Jokristo mokwongo notimo?

¹⁴ Muma nyisowa kaka wanyalo kwedo jochiende  kendo kaka wanyalo weyo tudruok kodgi. Kuom ranyisi, jomoko e taon mar Efeso ne tudorega gi jochiende ka ne pok gipuonjore adiera. Ere kaka ne giweyo timno? Muma wacho niya: “Ji mogwaro ma ne timo timbe juok nochoko bugegi mi giwang’ogi e nyim ji duto.” (Tich Joote 19:19) Ne giwang’o bugego nikech ne gidwaro bedo Jokristo. Kawo okang’ kaka mano bende dwarore e kindewagi. Ng’ato ang’ata ma dwaro tiyo ne Jehova nyaka keth gimoro amora motudore gi jochiende. Gigo gin kaka buge, gasede, CD kata DVD, kod gik mamoko. Gigo bende oriwo gik ma ji rwako kata tueyo e dendgi mondo kik gimoro marach otimrenegi.​—1 Jo-Korintho 10:21.

15. Ang’o machielo monego wabedgo mondo wakwed Satan gi jochiendene?

¹⁵ Higni moko bang’ ka Jokristo ma ne ni Efeso nosewang’o buge mag juok, jaote Paulo nondiko kowacho ni pod ne nyaka ‘giked gi oganda mar jochiende.’ (Jo-Efeso 6:12) Kata obedo ni ne gisewang’o bugegigo, jochiende pod ne temo hinyogi. Omiyo, en ang’o machielo ma ne onego gitim? Paulo nonyisogi niya: “Ting’uru okumba malach mar yie, ma biro miyo ubed gi nyalo mar nego aserni duto ma kakni gi mach moa kuom ng’at marach.” (Jo-Efeso 6:16) Mana kaka okumba konyo jalweny, e kaka yie bende nyalo konyowa. Ka waketo genowa duto kuom Jehova ni onyalo ritowa, wanyalo kwedo Satan gi jochiendene.​—Mathayo 17:20.

16. Ere kaka wanyalo bedo gi yie motegno kuom Jehova?

¹⁶ Ere kaka wanyalo bedo gi yie motegno kuom Jehova? En ka wasomo Muma pile ka pile kendo keto genowa duto kuom Jehova mondo oritwa. Ka wan gi  yie motegno kuom Jehova, Satan gi jochiendene ok bi hinyowa.​—1 Johana 5:5.

17. En ang’o machielo ma wanyalo timo mondo jochiende kik hinywa?

¹⁷ En ang’o machielo ma ne dwarore ni Jokristo ma ne ni Efeso otim? Ne gidak e taon ma nopong’ gi timbe juok. Omiyo, Paulo nonyisogi niya: “Kinde duto dhiuru nyime lamo.” (Jo-Efeso 6:18) Ne dwarore ni gikwa Jehova mondo oritgi kinde duto. To nade wan? Wadak e piny mopong’ gi timbe juok. Omiyo, dwarore ni wakwa Jehova mondo oritwa kendo waluong nyinge sama walemo. (Som Ngeche 18:10.) Jehova biro dwoko lamowa ka wadhi nyime kwaye ni oritwa mondo Satan kik hinywa.​—Zaburi 145:19; Mathayo 6:13.

18, 19. (a) Ere kaka wanyalo kwedo Satan gi jochiendene? (b) En penjo mane ma wabiro nono e sula ma luwo mae?

¹⁸ Wanyalo kwedo Satan gi jochiendene ka waketho gimoro amora motudore gi timbe juok kendo ka waketo genowa kuom Jehova mondo oritwa. Ok onego waluor Satan gi jochiendene. (Som Jakobo 4:7, 8.) Jehova nigi teko mang’eny moloyo jochiende. Ne okumogi e ndalo mag Noa kendo obiro kethogi kinde mabiro. (Juda 6) Ng’e ni ok waked kendwa. Jehova tiyo gi malaikene mondo oritwa. (2 Ruodhi 6:15-17) Wanyalo bedo gadier ni ka Jehova okonyowa, wabiro kwedo Satan gi jochiendene.​—1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9.

¹⁹ Ka Satan gi jochiendene kelonwa chandruoge mang’eny, to kare ang’o momiyo Nyasaye pok okethogi? Wabiro yudo dwoko mar penjoni e sula ma luwo mae.