1. Amulandu ci wuno tuzipizile ukusambilila pa wangeli?

E YEHOVA akalonda ukuti tumanye ulupwa lwakwe. Awangeli wawa mu lupwa lwa kwe Leza. E Baibolo ikawita ukuti “awana wa kwe Leza.” (Job 38:7) Amulimo ci wuno awangeli wakawomba? Uzye wavwizye wuli awantu ku nsizi? Uzye na sweswe wangatwavwa?​—Wazyani Amazwi na Yanji pa 8.

2. Uzye awangeli wafumile kwinye? Uzye wawa wanga?

² Uzye awangeli wafumile kwinye? E Baibolo pa Wakolose 1:16 ikatunena ukuti pa nsizi ya kupanga Yesu, e Yehova wapanzile “ivintu vyonsinye . . . mwi yulu na mu nsi.” Awangeli na wonye wawa pa vintu vino Leza wapanzile. Uzye Yehova wapanzile awangeli wanga? E Baibolo ikati e Yehova wapanga imintapendwa ya wangeli mwi yulu.​—Amalumbo 103:20; Ukuwumbulika 5:11.

3. Avyani vino iwaliko lye Job 38:4-7 likalanda pa wangeli?

³ E Baibolo ikatunena nu kuti Yehova watalicizilepo ukupanga awangeli pano atani apange insi. Uzye awangeli wivwile wuli pano wapanzile insi? E Baibolo mwi buku lya kwe Job ikatunena ukuti wasansamusile nkaninye. Walinji alupwa lwa kwe Yehova luno lwa wombelanga ponga.​—Job 38:4-7.

4. Twamanya wuli ukuti awangeli watemwa awantu?

⁴ Ukufuma na kali awangeli watemwa sana wantu. Swinya wakalonda nu kulola kuno ukulonda kwa kwe Leza kwaficiliswa. (Imilumbe 8:30, 31; 1 Peter 1:11, 12)  Wafwile wivwile uwuwi nkaninye pano Adamu na Eva wapondosile. Pa mpindi yo-o cifwile cikawaluma sana nga walola awantu watakwivwila Yehova. Lelo nga ca kuti wumwi walapila nu kunyocela kwe Leza, wakasecelela. (Luka 15:10) Awangeli watemwa sana awantu wano wakawombela Leza. E Yehova akawomvya awangeli pa kucinjilila nu kwavwa awawomvi wakwe. (Waheberi 1:7, 14) Lekani  tulande pe vyo awangeli wakakwavwa nu kucinjilila awawomvi wa kwe Leza.

5. Uzye awangeli wavwanga wuli awawomvi wa kwe Leza?

⁵ E Yehova watumile awangeli wawili ukuya mu kupususya Loti nu lupwa lwakwe pano atani ayonone Sodomu ne Gomora. (Intaliko 19:15, 16) Pano papisile imyaka imivule, “E Leza watumile umungeli wakwe ukwiyala imilomo ya nkalamu” pano wasumbizile e kasesema Daniel mu cizinji ca nkalamu. (Daniel 6:22) Impindi yinji, e Yehova watumile umungeli ukuya mu kupususya Peter pano wamunyefile mu cifungo. (Imilimo 12:6-11) Swinya awangeli wavwanga ne Yesu pano walinji mu nsi. Ku ca kulolelako, pa nsizi ya kubatizwa, “awangeli wamwavwanga.” (Marko 1:13) Na pano walinji mupipi nu kufwa, umungeli ‘wamuwomelezizye.’​—Luka 22:43.

6. (a) Twamanya wuli ukuti awangeli wakakwavwa awantu wa kwe Leza? (b) Amawuzyo ci yano twandi twasuke?

⁶ Pa mpindi yo-o awangeli wasiloleka ku wantu. Lelo Leza akawawomvya ku kwavwa awawomvi wakwe. E Baibolo ikati: “Umungeli wa kwe Yehova akapanga inkambi ukuzinguluka wano wakamutina, nu kuwapususya.” (Amalumbo 34:7) Amulandu ci wuno tukalondela ukuti watucinjilila? Amuno twawa na walwani wa maka wano wakalonda ukutufumya kwe Yehova. Awaweni wawonye? Wafuma kwi? Wakacita wuli pa kuti watufumye kwe Leza? Pa kwasuka ya-a amawuzyo, lekani te tulande katici pe vyo vyacitisile pano Adamu ne Eva wapanzilwe vye.

7. Uzye Satana walenga awantu ukucita cani?

⁷ Mu Cipandwa 3 twasambilizile pa mungeli wino wapondocezile Leza swinya walondanga ukuti nawe awateka. E Baibolo ikamwita ukuti e Satana Ciwa. (Ukuwumbulika 12:9) Lelo e Satana walondanga ukuti  na wanjinye wapondocele Leza. Wazembelesile Eva, swinya ukufika pa mpindi yo-o wazembeleka awantu awavule. Lelo icizima aca kuti wamwi watwalilizile ukuwa ni cisinka kwe Yehova ndi vino Abele, Enoki, ne Noa.​—Waheberi 11:4, 5, 7.

8. (a) Uzye calinji wuli pa kuti awangeli wamwi wawe iviwa? (b) Uzye iviwa vyacisile wuli pa kuti vipusuke?

⁸ Mu manda ya kwe Noa, awangeli wamwi wasile ivifulo vyawo kwi yulu nu kwiza mu kwikala nge awantu mu nsi. Acani co wacitizile wo-o? E Baibolo ikatunena ukuti walondanga ukutwala awanaci. (Wazyani Intaliko 6:2.) Ukucita wo-o calinji aciwipe nkaninye. (Yuda 6) Ku ca wulanda na wantu avino wizile awawa swinya watalisile nu kukomana. Co-o calenzile Yehova apingulepo ukuwomvya aminzi ukonona awantu wonsinye wano wacitanga iviwipe. Wapususizye vye awawomvi wakwe awa cisinka. (Intaliko 7:17, 23) Lelo awangeli wawipe weni wanyocezilemo kwi yulu pa kuti wapusuke. Wa-a awangeli awawipe e Baibolo ikawita ukuti iviwa. Wasozilepo ukukonka Satana, e Satana nawe awino watalisile ukuwatungulula.​—Mateyu 9:34.

9. (a) Avyani vyo vyacitisile ku viwa pano vyanyocezile kwi yulu? (b) Avyani vyo twasambililapo nomba?

⁹ Pano iviwa vyanyocezilemo kwi yulu, e Yehova atavizumilizizye ukuwa mu lupwa lwakwe. (2 Peter 2:4) Vyo-o iviwa pe yo-o impindi vyavilwa ukupiluka awantu, lelo vicili ‘vikasovya awa mu nsi wonsinye.’ (Ukuwumbulika 12:9; 1 Yohani 5:19) Lekani tusambilile vyo iviwa vikacita pa kusovya awantu awavule.​—Wazyani 2 Wakorinte 2:11.

10. Uzye iviwa vikazembeleka wuli awantu?

¹⁰ Iviwa vikawomvya inzila indekanendekane pa kuzembeleka awantu. Wamwi wakakwivwana na vyo mu kulungatika  nanti ukupitila mu kwivwana ni ng’anga nanti wino walwala ingulu. Ukucita wo-o akuli ukupepa imizimu. Lelo e Baibolo ikatunena ukutaluka vyonsinye vino vikalanda pa viwa. (Wagalatiya 5:19-21) Amulandu ci? Wulyanye vino wino akakoma inyama nanti e fundi akawomvya inzila indekanendekane pa kukoma inyama, avino ni viwa vikawomvya inzila izipusanepusane pa kuzembeleka awantu.​—Wazyani Amazwi na Yanji pa 26.

11. Uzye ukulawula akucita wuli? Amulandu ci wo tuzipizile ukutalukako?

¹¹ Inzila yimwi yo iviwa vikawomvya akulawula. Ukulawula akuwomvya amaka ya viwa pa kumanya vyo vilicitika ku nkolelo nanti pa kuvwamba ukumanya vye vimwi. Ku ca kulolelako wumwi angalawula ukupitila mu ntanda nanti ukuwomvya imisilwa ya mu makasa. Wamwi wakakwelenganya ukuti ukucita wo-o kutawipa. Lelo icisinka aca kuti kwawipa nkaninye. Ku ca kulolelako, e Baibolo ikalanjizya ukuti iviwa na wano wakalandila lyankani vyo vilicitika ku nkolelo wakawombela ponga. Pa Imilimo 16:16-18, tukawazya ukuti kwalinji “umuzimu wakulawula” wuno walenganga umukazyana ‘awalawula.’ Pano umutumwa Paulo wafumizye iciwa, umukazyana walesile ukulawula.

12. (a) Amulandu ci wuno cawipila ukulanzyanya ni viwa? (b) Amulandu ci wuno awawomvi wa kwe Leza watazipizile nanti katicinye ukucita vyo vingalenga wakwivwana ni viwa?

¹² Kwawa inzila na yinji yo iviwa vikawomvya pa kuzembeleka awantu. Vikalonda twalola ukuti awafwe wawa ku ncende yimwi swinya tungalanda nawo nanti ukuti wangatucita iviwipe. Ku ca kulolelako, wamwi nga wafwilwa e lupwa nanti e ciwuza, wakaya mukulawula ku ng’anga yino yikati yikalanda na wantu awafwe. Ing’anga yinganena wino ayile mukulawula ivintu vimwi pe lupwa nanti e ciwuza wino wafwa swinya angakolanya ni zwi  lya mufwe. (1 Samueli 28:3-19) Kwawa ni ntambi izivule zino awantu wakakonka pa vililo. Cino calenga amuno awavule wazumila ukuti awafwe wakatwalilila nu wumi ku ncende yimwi. Pe zyozyo intambi pawa ukwizucizya umufwe cila mwaka, ukuwa ni citumbi ponga na weneco wacililo pano watani wazike, ukupyanika wino afwizilwe, ni ntambi zinji imvule indekanendekane zyo wakapisyamo wino afwizilwe. Nga ca kuti Awina Klistu wakana ukucitako vyo-o, awa mu ndupwa na wantu wanji mukaya wakatalika ukuwasaluula nkaninye swinya wasilonda nu kwivwana nawo mwe vyonsinye. Lelo Awina Klistu wamanya ukuti awafwe wasitwalilila nu wumi ku ncende yimwi. Tutanga tulande nawo, swinya watanga watucite iviwipe. (Amalumbo 115:17) Mwacenjela nkaninye. Swinya mutakwelezya nanti katicinye ukwivwana na wafwe nanti iviwa nanti ukukonka intambi zyo zingalenga mwakwivwana ni viwa.​—Wazyani Amasundo 18:10, 11; Ayizeya 8:19.

13. Avyani vino awantu wano watinanga iviwa kaali wacita?

¹³ Iviwa visizembeleka vye awantu, lelo vikawatinya nu kuwatinya. Pa mpindi yo-o, e Satana ni viwa vyakwe apano wakalifile nkaninye amuno wamanyile ukuti wasyazile vye “ni mpindi yitici” lyo Leza wawonona. (Ukuwumbulika 12:12, 17) Lelo awantu awavule wano watinanga iviwa, waleka ukuvitina. Uzye avyani vyo vyawavwa ukuleka ukutina iviwa?

14. Ukukola Awina Klistu wa mu Efeso, avyani vyo tuzipizile ukucita pa kuti tutakwivwana ni viwa?

¹⁴ E Baibolo ikatunena vyo tungataluka iviwa na vyo tungacita pa kuti tutakwivwana na vyo. Ica kulolelako, wamwi wano wikalanga mu musumba wa Efeso wivwananga  ni viwa pano watani wasambilile Baibolo. Uzye wacisile wuli pa kuti waleke ukwivwana na vyo? E Baibolo ikati: “Awavule wano wacitanga ivinjelengwe wakonganisile amabuku yawo nu kuyoca pa minso ya wantu.” (Imilimo 19:19) Pa mulandu wa kuti walondanga ukuwa Awina Klistu, wononile amabuku yonsinye yano yalandanga pa vinjelengwe. Nanti asweswenye avyo tufwile ukucita. Umuntu wensinye wino akulonda awawombela Yehova afwile ukuleka ukuwomvya vyonsinye vyo vingalenga awakwivwana ni viwa. Ivikole amabuku, wamagazini, amafilimu, indwimbo, impundu, izya ncilisi nanti vinji vyo awantu wamwi wakazwala nanti ukuzwika awana pa kuti wacinjililwe ku viwa.​—1 Wakorinte 10:21.

15. Avyani vinji vyo tuzipizile ukucita pa kukana Satana ni viwa vyakwe?

¹⁵ Pano papisile imyaka ukufumilila pano awa mu Efeso wononezile amabuku yano yalandanga pa vinjelengwe, umutumwa Paulo wizile alemba ukuti watwalilizile “ukulwisyanya” ni “vimizimu viwipe.” (Waefeso 6:12) Acisinka, nanti aca kuti wononile amabuku yonsinye, iviwa vyatwalilizile ukuwalwisya. Avyani vinji vyo walinji nu kucita? E Paulo wawanenile ukuti: “Sendani inkwela inkulu iyi suwilo, amuno muliwazimizya imivwi yonsinye iya mulilo iya muwipe.” (Waefeso 6:16) Wulyanye vyo inkwela ingapususya umusilika mu nkondo, avino ni suwilo lingatupususya. Acino nga twasuwila sana ukuti Yehova angatwavwa, tuliwakana Satana ni viwa vyakwe.​—Mateyu 17:20.

16. Uzye tungacita wuli pa kuti isuwilo litu liwome mwe Yehova?

¹⁶ Uzye tungacita wuli pa kuti isuwilo litu liwome mwe Yehova? Tuzipizile twawazya Baibolo cila wanda nu kusuwila sana ukuti Yehova angatwavwa. Nga twasuwila sana mwe Yehova, e Satana ni viwa vwakwe vitanga vitucite cimwi.​—1 Yohani 5:5.

17. Avyani vinji vyo vingatucinjilila ku viwa?

 ¹⁷ Avyani vinji vyo Awina Klistu mu Efeso walondekwanga ukucita? Mu musumba muno wikalanga mwavuzile sana ukupepa iviwa. Acino Paulo wawanenezile ukuti: “Mwapepa lyonsinye kwe Leza.” (Waefeso 6:18) Lyonsinye walondekwanga ukupepa kwe Yehova pa kuti awawacinjilila. Nga sweswe avyani vyo tungacita? Nanti asweswenye twikala mu nsi muno awantu wakapepa sana iviwa. Acino tuzipizile ukusintilila pa kwavwa kwa kwe Yehova nu kuwomvya izina lwakwe pano tukupepa. (Wazyani Imilumbe 18:10.) Nga twatwalilila ukulenga Yehova ukuti awatucinjilila kwe Satana, aliwakwasuka amapepo yitu.​—Amalumbo 145:19; Mateyu 6:13.

18, 19. (a) Tungacita wuli pa kuti tucimvye Satana ni viwa vyakwe? (b) Aliwuzyo ci lyo tulisambilila mu cipandwa co cikonsilepo?

¹⁸ Nga twatwalilila ukuleka ukuwomvya icili consinye co cingalenga twakwivwana ni viwa nu kutwalilila ukusintilila sana pe Yehova, tungacimvya Satana ni viwa vyakwe. Tutazipizile ukutina Satana ni viwa vwakwe nanti kacitinye. (Wazyani Jemusi 4:7, 8.) E Yehova wawa na maka nkaninye ukucila iviwa. Mu manda ya kwe Noa wavipanisile, swinya ku nkolelo ali nu kuvyonona. (Yuda 6) Lyonsinye mwakwizuka ukuti musilwa mwenga lo-o ulombwa. E Yehova akawomvya awangeli wakwe ukutucinjilila. (2 Izyamfumu 6:15-17) Tusivwilika nanti kacitinye ukuti Yehova nga watwavwa tungacimvya Satana ni viwa vyakwe.​—1 Peter 5:6, 7; 2 Peter 2:9.

¹⁹ Nomba nga ca kuti e Satana ni viwa vyakwe wakalenga ukuti kwawa sana ukucula mu nsi, amulandu ci wuno Leza atawononela? Mu cipandwa cino cikonsilepo tuliyasuka lyo-o iwuzyo.