Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE BULU

Anwumabɔvolɛ Ne Mɔ Anwo Nɔhalɛ Edwɛkɛ

Anwumabɔvolɛ Ne Mɔ Anwo Nɔhalɛ Edwɛkɛ

1. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsukoa anwumabɔvolɛ ne mɔ anwo debie ɛ?

GYIHOVA kulo kɛ yɛnwu ye abusua ne anwo edwɛkɛ. Anwumabɔvolɛ ne mɔ boka Nyamenle abusua ne anwo. Wɔ Baebolo ne anu, bɛfɛlɛ bɛ “Nyamenle amra.” (Dwobu 38:7) Duzu a anwumabɔvolɛ ne mɔ yɛ a? Kɛzi bɛboale menli wɔ tete ne ɛ? Asoo bɛbahola bɛaboa yɛ ɛnɛ ɔ?​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 8.

2. Nienwu a anwumabɔvolɛ ne mɔ vi a? Dodo nyɛ a Nyamenle bɔle bɛ a?

2 Ɔwɔ kɛ yɛnwu ɛleka mɔɔ anwumabɔvolɛ ne mɔ vi la. Kɔlɔsaema 1:16 ka kɛ, Gyihova bɔle Gyisɛse wiele la, akee ‘ɔbɔle debie biala mɔɔ wɔ anwuma nee azɛlɛ ye azo’ la. Anwumabɔvolɛ ne mɔ boka nwo. Dodo nyɛ a Nyamenle bɔle bɛ a? Baebolo ne ka kɛ anwumabɔvolɛma mgbe ɛya dɔɔnwo a wɔ ɛkɛ a.​—Edwɛne 103:20; Yekile 5:11.

3. Duzu a Dwobu 38:4-7 ka wɔ anwumabɔvolɛ ne mɔ anwo a?

3 Eza Baebolo ne kilehile yɛ kɛ, Gyihova bɔle anwumabɔvolɛma kolaa na yeabɔ azɛlɛ ne. Mɔɔ bɛnwunle kɛ Nyamenle ɛbɔ azɛlɛ ne la, kɛzi bɛdele nganeɛ ɛ? Dwobu buluku ne ka kɛ bɛ nye liele kpole. Ɛnee bɛle abusua mɔɔ bɛbɔ nu bɛsonle Gyihova a.​—Dwobu 38:4-7.

ANWUMABƆVOLƐ NE MƆ BOA NYAMENLE MENLI

4. Kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ anwumabɔvolɛ ne mɔ anye die menli nwo ɛ?

4 Anwumabɔvolɛ ne mɔ ɛhile menli nee bodane mɔɔ Gyihova lɛ maa azɛlɛ ne nee menli la anwo anyelielɛ dahuu. (Mrɛlɛbulɛ 8:30, 31; 1 Pita 1:11, 12) Ɔbayɛ kɛ mekɛ mɔɔ Adam nee Yive dele atua la, ɔyɛle bɛ nyane kpalɛ. Kɛkala, ɔbayɛ kɛ bɛlɛdi nyane kpole ɔluakɛ bɛnwu kɛ menli dɔɔnwo ɛndie Gyihova. Noko saa awie nu ɔ nwo na ɔsia ɔba Nyamenle ɛkɛ a, anwumabɔvolɛ ne mɔ di fɛlɛko. (Luku 15:10) Bɛ nye die menli mɔɔ sonle Nyamenle la anwo kpalɛ. Gyihova maa ye anwumabɔvolɛma boa ye azonvolɛ mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la na bɛbɔ bɛ nwo bane. (Hibuluma 1:7, 14) Maa yɛnlea ɛhye anwo neazo bie mɔ.

“Me Nyamenle ne zoanle ye anwumabɔvolɛ maanle ɔratotole awenade ne mɔ anloa anu.”​—Daneɛle 6:22

5. Kɛzi anwumabɔvolɛma boale Nyamenle azonvolɛ wɔ tete ne ɛ?

5 Gyihova zoanle ye anwumabɔvolɛma nwiɔ ɔmaanle bɛliele Lɔɔto nee ye abusua ne bɛvile Sodɔm nee Gomɔla ɛzɛkyelɛ ne anu. (Gyɛnɛsese 19:15, 16) Ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo anzi, bɛvuandinle ngapezonli Daneɛle bɛdole awenade tunli nu, noko bɛangola bɛanyɛ ye ɛhwee ɔluakɛ Nyamenle “zoanle ye anwumabɔvolɛ maanle ɔratotole awenade ne mɔ anloa anu.” (Daneɛle 6:22) Nzinlii mɔɔ ɛnee ɛzoanvolɛ Pita la efiade la, Gyihova zoanle ye anwumabɔvolɛ maanle ɔhɔyele ye. (Gyima ne 12:6-11) Anwumabɔvolɛma eza boale Gyisɛse wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ azɛlɛ ye azo la. Kɛ neazo la, “anwumabɔvolɛma boale ye” wɔ ye ɛzɔnenlɛ ne anzi. (Maake 1:13) Kolaa na bɛahu Gyisɛse la, anwumabɔvolɛ bie ‘ramaanle ye anwosesebɛ.’​—Luku 22:43.

6. (a) Kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ anwumabɔvolɛ ne mɔ boa Nyamenle azonvolɛ ɛnɛ ɛ? (b) Kpuya boni mɔ a yɛbazuzu nwo a?

6 Ɛnɛ, anwumabɔvolɛ ne mɔ ɛnye bɛ nwo ɛngile menli bieko. Noko Nyamenle maa bɛboa ye azonvolɛ. Baebolo ne ka kɛ: “Gyihova anwumabɔvolɛ bɛnga bɛdabɛ mɔɔ bɛsulo Ye la kɔsɔɔti anwo yia, na ɔdie bɛ.” (Edwɛne 34:7) Duzu ati a yɛhyia anwobanebɔlɛ a? Ɔluakɛ yɛlɛ agbɔvolɛ mɔɔ lɛ tumi mɔɔ bɛkpondɛ kɛ bɛgyegye yɛ a. Bɛmɛ a le nwane mɔ? Nienwu a bɛvi a? Kɛzi bɛkpondɛ kɛ bɛgyegye yɛ ɛ? Amaa yɛabua kpuya ɛhye mɔ la, maa yɛnlea mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ bɛbɔle Adam nee Yive anzi mekɛ ekyi la.

YƐ AGBƆVOLƐ MƆƆ YƐNNWU BƐ

7. Duzu a Seetan mɛlɛbɛla ne ɛmaa menli ɛyɛ a?

7 Tile 3 ne anu, yɛzukoale anwumabɔvolɛ bie mɔɔ dele atua tiale Nyamenle na ɔkpondɛ kɛ ɔdi menli nwo zo tumi la anwo debie. Baebolo ne fɛlɛ ye Seetan Abɔnsam. (Yekile 12:9) Eza Seetan kpondɛ kɛ awie mɔ noko te Nyamenle anwo atua. Ɔholale ɔbɛlɛbɛlale Yive, na ɔvi mekɛ zɔhane mɔɔ ba la, yebɛlɛbɛla menli dɔɔnwo. Noko menli le kɛ Ebɛle, Yinɔko nee Nowa lile nɔhalɛ maanle Gyihova.​—Hibuluma 11:4, 5, 7.

8. (a) Kɛzi anwumabɔvolɛma bie mɔ rayɛle sunsum ɛtane ɛ? (b) Amaa sunsum ɛtane ne mɔ anwu wɔ Azuyilɛ ne anu la, duzu a bɛyɛle a?

8 Wɔ Nowa mekɛ zo, anwumabɔvolɛma bie mɔ dele atua na bɛvile anwuma bɛradɛnlanle azɛlɛ ye azo kɛ menli. Duzu ati ɔ? Baebolo ne se ɛnee bɛkpondɛ kɛ bɛgya mraalɛ. (Kenga Gyɛnɛsese 6:2.) Noko mɔɔ anwumabɔvolɛ ne mɔ yɛle la ɛnle kpalɛ. (Dwuudu 6) Zɔhane mekɛ ne, ɛnee menli dɔɔnwo bɔ ɛbɛlatane na bɛyɛ basabasa kɛ anwumabɔvolɛ atisesebɛ ne mɔ la. Akee Gyihova bɔle kpɔkɛ kɛ ɔfa azuyilɛ yeazɛkye ɛtanevolɛma kɔsɔɔti. Noko ɔliele ye nɔhalɛ azonvolɛ ngoane. (Gyɛnɛsese 7:17, 23) Amaa anwumabɔvolɛ atisesebɛ ne mɔ anwu la, bɛziale bɛhɔle anwuma. Baebolo ne fɛlɛ anwumabɔvolɛma atisesebɛ ɛhye mɔ sunsum ɛtane. Bɛhɔbokale Seetan atuadelɛ ne anwo, na Abɔnsam rayɛle bɛ kpanyinli.​—Mateyu 9:34.

9. (a) Duzu a dole sunsum ɛtane ne mɔ mɔɔ ziale hɔle anwuma la ɛ? (b) Duzu bieko a yɛbazuzu nwo a?

9 Kɛmɔ sunsum ɛtane ne mɔ dele atua la ati, Gyihova anva bɛ amboka ye abusua ne anwo bieko. (2 Pita 2:4) Sunsum ɛtane ne mɔ ɛngola ɛngakyi bɛ nwo menli bieko ɛdeɛ, noko bɛtɛbɛlɛbɛla “azɛlɛ ye azo amra amuala.” (Yekile 12:9; 1 Dwɔn 5:19) Maa yɛnlea ndenle mɔɔ bɛdua zo bɛbɛlɛbɛla menli dɔɔnwo la.​—Kenga 2 Kɔlentema 2:11.

KƐZI SUNSUM ƐTANE NE MƆ BƐLƐBƐLA MENLI LA

10. Kɛzi sunsum ɛtane ne mɔ bɛlɛbɛla menli ɛ?

10 Sunsum ɛtane ne mɔ dua ndenle dɔɔnwo azo bɛlɛbɛla menli. Menli bie mɔ nee sunsum ɛtane ne mɔ mumua ne tendɛ anzɛɛ bɛdua menli mɔɔ tendɛ sunsum ɛtane ne mɔ anloa zo la anwo zo a bɛ nee bɛ di adwelie a. Bɛfɛlɛ nyɛleɛ ɛhye sunsum ɛtane nyɛleɛ. Noko Baebolo ne bɔ yɛ kɔkɔ kɛ yɛhwe yɛ nwo yɛvi sunsum ɛtane ne mɔ debie biala anwo. (Galeehyeama 5:19-21) Duzu ati ɔ? Kɛ mɔɔ bɔvolɛ fa ɛhane kye nane la, zɔhane ala a sunsum ɛtane ne mɔ dua mɛlɛbɛla zo kye menli na bɛdi bɛ nwo zo tumi a.​—Nea Awieleɛdwɛkɛ 26.

11. Duzu a le abisadeɛ, na duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkoati a?

11 Adenle ko mɔɔ bɛdua zo bɛbɛlɛbɛla menli la a le abisadeɛ. Abisadeɛ a le sunsum ɛtane nyɛleɛ mɔɔ bɛdua zo bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbanwu mɔɔ bazi kenle bie anzɛɛ debie mɔɔ bɛnze la. Bie mɔ bahola anlea nwɔlɔra nu, anzɛɛ anlea awie asa akunlu aha kenle bie edwɛkɛ. Menli dɔɔnwo te nganeɛ kɛ edwɛkɛ biala ɛnle nyɛleɛ ɛhye mɔ anwo, noko ɔnle nɔhalɛ. Esiane wɔ nu kpole kpalɛ. Kɛ neazo la, Baebolo ne kile kɛ, sunsum ɛtane ne mɔ nee menli mɔɔ ka kenle bie edwɛkɛ la a yɛ gyima a. Gyima ne 16:16-18, ka kɛzi ɛnee “sunsum ɛtane” bie boa bɛlɛra bie maa “ɔka mɔɔ bazi kenle bie la” anwo edwɛkɛ. Mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo dule sunsum ɛtane ne vile bɛlɛra ne anwo la, yeangola yeanga mɔɔ bazi kenle bie la bieko.

12. (a) Duzu ati a esiane wɔ nu kɛ ɛ nee mowuamra badendɛ a? (b) Duzu ati a Nyamenle azonvolɛ ɛnva bɛ nwo ɛnwula ɛzɛneyɛlɛ nwo amaamuo bie mɔ anu a?

12 Sunsum ɛtane ne mɔ dua adenle fofolɛ zo bɛlɛbɛla menli. Bɛkpondɛ kɛ yɛdie yɛdi kɛ yɛbahola yɛ nee mowuamra adendɛ, na menli mɔɔ ɛwu la ɛtɛwule, emomu bɛde aze wɔ ɛleka bie na bɛbahola bɛ nee yɛ adendɛ anzɛɛ bɛbahola bɛagyegye yɛ. Kɛ neazo la, bie a awie mɔɔ ɔ gɔnwo anzɛɛ ye busuanli bie ɛwu la bahɔ awie mɔɔ ɔse ɔkola ɔtendɛ mowuamra anloa zo la ɛkɛ. Sonla ɛhye bahola aha ahenle agɔnwo anzɛɛ ye busuanli ne mɔɔ ɛwu la anwo edwɛkɛ anzɛɛ yeadendɛ kɛ ahenle mɔɔ ɛwu la ala. (1 Samoɛle 28:3-19) Ɛzɛne nu amaamuo dɔɔnwo gyi diedi mɔɔ kile kɛ menli mɔɔ ɛwu la tɛte aze la azo. Amaamuo ɛhye mɔ bie a le ɛzɛneyɛlɛ nu nyɛleɛ bie mɔ, awie mɔɔ ɛwu mɔɔ bɛkakye ye ɛvolɛ biala, afɔle mɔɔ bɛbɔ bɛmaa mowuamra, kunlanehyilɛ, anzɛɛ epezilɛ. Saa Kilisienema anva bɛ nwo anwula amaamuo ɛhye mɔ anu a, bie a bɛ mbusuafoɔ anzɛɛ sua ne azo amra badendɛ atia bɛ, abɔ bɛ aholoba, anzɛɛ bie a bɛbakpo bɛ. Noko Kilisienema ze kɛ mowuamra ɛnde aze wɔ ɛleka bie. Yɛngola yɛ nee bɛ ɛndendɛ yɛɛ bɛnrɛhola bɛnrɛgyegye yɛ. (Edwɛne 115:17) Nea boɛ kpalɛ. Mmabɔ mɔdenle kɛ ɛ nee mowuamra anzɛɛ sunsum ɛtane ne mɔ badendɛ yɛɛ mmafa ɛ nwo ɛwula amaamuo ɛhye mɔ biala anu.​—Kenga Ditilɔnomi 18:10, 11; Ayezaya 8:19.

13. Duzu a menli mɔɔ ɛnee sulo sunsum ɛtane ne mɔ la ɛhola ɛyɛ a?

13 Sunsum ɛtane ne mɔ ɛmbɛlɛbɛla menli ala, eza bɛnwulonwunla bɛ. Ɛnɛ, Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ ze kɛ yeha bɛ “mekɛ ekyi bie ala” na Nyamenle aye bɛ avi azɛlɛ ye azo, ɔti bɛ nye ɛbolo kpalɛ yɛɛ bɛ ti ɛyɛ se kpole kpalɛ. (Yekile 12:12, 17) Noko kɛkala, menli dɔɔnwo mɔɔ ɛnee sulo sunsum ɛtane ne mɔ la ɛnzulo bɛ bieko. Kɛ ɔyɛle mɔɔ akee bɛnzulo bɛ bieko ɛ?

KO TIA SUNSUM ƐTANE NE MƆ NA TWE Ɛ NWO FI BƐ NWO

14. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahwe yɛ nwo yɛavi sunsum ɛtane ne mɔ anwo kɛ mɔɔ ɛvoya mɔɔ limoa Kilisienema ne yɛle la ɛ?

14 Baebolo ne ka kɛzi yɛbaho yɛatia sunsum ɛtane ne mɔ, na yɛahwe yɛ nwo yɛavi bɛ nwo la kile yɛ. Kɛ neazo la, ɛnee menli bie mɔ mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛse la nee sunsum ɛtane ne mɔ tendɛ kolaa na bɛazukoa nɔhalɛ ne. Kɛzi bɛholale bɛhwenle bɛ nwo ɛ? Baebolo ne ka kɛ: “Ngonyiama ne anu dɔɔnwo kpalɛ vale bɛ mbuluku rayelale bɛ maanle awie biala nwunle ye.” (Gyima ne 19:19) Kɛmɔ ɛnee bɛkpondɛ kɛ bɛyɛ Kilisienema la ati, bɛyelale bɛ ngonyia mbuluku ne mɔ amuala. Zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye ɛnɛ a. Ɔwɔ kɛ awie biala mɔɔ kpondɛ kɛ ɔsonle Gyihova la sɛkye sunsum ɛtane ne mɔ debie biala mɔɔ ɔlɛ la. Ninyɛne ɛhye mɔ bie a le mbuluku, vidio, edwɛne, nwɔhoalilɛ ninyɛne nee ngɛlata mɔɔ maa ɔyɛ kɛ asɛɛ nvonleɛ biala ɛnle ngonyia anzɛɛ sunsum ɛtane nyɛleɛ nwo na anyelielɛ wɔ nu la. Bie mɔ noko a le ninyɛne mɔɔ menli fa sia bɛ nwo anzɛɛ wula fa bɔ bɛ nwo bane fi esiane nwo la.​—1 Kɔlentema 10:21.

15. Duzu bieko a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛahola yɛaho yɛatia Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ a?

15 Ɛfɛsɛsema ne yelale bɛ ngonyia mbuluku ne mɔ la, ye ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ ɔwɔ kɛ bɛkɔ zo ‘bɛko’ bɛtia “sunsum ɛtane ɛlɔne” ne mɔ. (Ɛfɛsɛsema 6:12) Bɛyelale bɛ mbuluku ne mɔ ɛdeɛ, noko ɛnee sunsum ɛtane ne mɔ ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbagyegye bɛ. Ɛhye ati, duzu bieko a ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ a? Pɔɔlo hanle hilele bɛ kɛ: “Bɛva diedi enyinlike kpole ne mɔɔ bɛbava bɛanlua amumuyɛnli ne ɛda ne mɔ mɔɔ ɛlɛsɔ la amuala la.” (Ɛfɛsɛsema 6:16) Kɛ mɔɔ enyinlike bɔ sogyanli nwo bane wɔ konle nu la, zɔhane ala a yɛ diedi bahola abɔ yɛ nwo bane a. Saa yɛlɛ Gyihova anu anwodozo bɔkɔɔ kɛ ɔbahola yeabɔ yɛ nwo bane a, yɛbahola yɛaho yɛatia Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ.​—Mateyu 17:20.

16. Kɛ ɔkɛyɛ na Gyihova anu diedi mɔɔ yɛlɛ la anu amia ɛ?

16 Kɛ ɔkɛyɛ na diedi mɔɔ yɛlɛ wɔ Gyihova anu la anu amia ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛkenga Baebolo ne dahuu na yɛsukoa kɛ yɛbava yɛ nwo yɛado Gyihova anwo zo kɛ ɔbɔ yɛ nwo bane. Saa yɛlɛ Gyihova anu anwodozo kpalɛ a, Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ ɛnrɛhola ɛnrɛgyegye yɛ.​—1 Dwɔn 5:5.

17. Duzu bieko a babɔ yɛ nwo bane avi sunsum ɛtane ne mɔ anwo a?

17 Duzu bieko a ɛnee ɔwɔ kɛ Kilisienema mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛse la yɛ a? Ɛnee bɛde sua mɔɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ ɛbu zo la azo. Yemɔti Pɔɔlo hanle hilele bɛ kɛ: “Bɛyɛ asɔne mekɛ biala.” (Ɛfɛsɛsema 6:18) Ɛnee ɔhyia kɛ bɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔbɔ bɛ nwo bane mekɛ biala. Na yɛdayɛ noko ɛ? Yɛdayɛ noko yɛde ewiade mɔɔ sunsum ɛtane nyɛleɛ ɛyi ye tɛkɛɛ la anu. Yemɔti ɔwɔ kɛ yɛsɛlɛ Gyihova anwobanebɔlɛ yɛɛ ɔhyia kɛ yɛbɔ ye duma wɔ yɛ asɔneyɛlɛ nu. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 18:10.) Saa yɛkɔ zo yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔlie yɛ ɔvi Seetan asa anu a, Gyihova babua yɛ nzɛlɛlɛ ne.​—Edwɛne 145:19; Mateyu 6:13.

18, 19. (a) Kɛzi yɛbahola yɛali Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ anwo zo konim ɛ? (b) Kpuya boni a bɛbabua wɔ tile bieko anu a?

18 Saa yɛfuandi sunsum ɛtane nyɛleɛ nwo debie biala yɛgua na yɛfa yɛ nwo yɛto Gyihova anwo zo kɛ ɔbɔ yɛ nwo bane a, yɛbahola yɛaho yɛatia Seetan nee ye sunsum ɛtane ne mɔ. Ɔnle kɛ yɛsulo bɛ. (Kenga Gyemise 4:7, 8.) Gyihova lɛ tumi kpole tɛla sunsum ɛtane ne mɔ. Ɔhwenle bɛ nzo wɔ Nowa mekɛ zo, na ɔbazɛkye bɛ bɔkɔɔ kenle bie. (Dwuudu 6) Kakye kɛ, tɛ yɛ ngomekye a yɛlɛko konle ne a. Gyihova ɛlɛmaa ye anwumabɔvolɛ ne mɔ abɔ yɛ nwo bane. (2 Arelemgbunli 6:15-17) Yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, Gyihova baboa yɛ yeamaa yɛali Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ anwo zo konim.​—1 Pita 5:6, 7; 2 Pita 2:9.

19 Noko saa Seetan nee sunsum ɛtane ne mɔ ɛlɛmaa yɛanwu amaneɛ kpole zɛhae a, ɛnee duzu ati a Nyamenle ɛtɛsɛkyele bɛ a? Bɛbabua kpuya ɛhye wɔ tile bieko anu.