1. De ọmwa nọ zẹe ighẹ ima mwẹ arrọọ?

E JEHOVA ọre “Osanobua nọ rrọọ.” (Jerimaia 10:10) Irẹn ọre Ayi ọghe emwi hia, irẹn ẹre ọ vbe ya arrọọ we ima. E Baibol khare wẹẹ: “Wẹ ẹre ọ yi emwi hia. Zẹ vbene u hoo, ọre u ya rhie arrọọ ne iran.” (Arhie Maan 4:11) Vbene ẹmwata, e Jehova hoo ne ima gha rrọọ. Arrọọ keghi re ẹse nọ hiunsi nọ ke obọ re rre.—Tie Psalm 36:9.

2. Vbọ khian ya ima gha mwẹ adogbannọ vbe arrọọ?

² E Jehova ẹre ọ kpemehe emwi hia ne ima ya yin agbọn, vbe na ghee evbare kevbe amẹ. (Iwinna 17:28) Osanobua gele hoo ne ima gha sọyẹnmwẹ arrọọ. (Iwinna 14:15-17) Adeghẹ ima hoo ne ima gha mwẹ adogbannọ vbe arrọọ ọghe ima, te ima gha lele uhi Osanobua.—Aizaia 48:17, 18.

3. De emwi ne Jehova ru vbe Keni gbe Ebẹl rua?

³ E Baibol maa ima re wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee arrọọ ọghe emwa hia. Vbe igiemwi, ẹghẹ ne Keni ya gha mu ohu Ebẹl ne ọtiọnrẹn nekherhe, e Jehova keghi ya obọ sekhae nẹẹn, nọ mu ohu fua. Sokpan e Keni ma rhie ibude ọghe Osanobua. Ohu mu e Keni sẹrriọ wẹẹ, ọ na ‘gbe emwi yan ọtiọnrẹn nokpia, ọ na gbẹe rua.’ (Gẹnẹsis 4:3-8) E Jehova keghi rri e Keni oya, rhunmwuda nọ na de ọtiọnrẹn izigha. (Gẹnẹsis 4:9-11) Ọna rhiema wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima gha mu ohu emwa ọvbehe ra ne ima gha khuiwu emwa ọvbehe, rhunmwuda ọ sẹtin ya ima yin uyinmwẹ atosi. Ọmwa nọ mwẹ uyinmwẹ vbenian i sẹtin gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ. (Tie 1 Jọn 3:15.) Ne ima  mieke na sẹtin gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, ọ khẹke ne ima hoẹmwẹ emwa hia.—1 Jọn 3:11, 12.

4. De emwi ne uhi ne Osanobua yi ne Ivbi Izrẹl maa ima re vbekpae arrọọ?

⁴ Vbe ukpo arriaisẹn nibun ghi gberra nẹ, e Jehova na vbe rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre irẹn ya ghee arrọọ, vbe ọ yi Uhi Igbe ne Ivbi Izrẹl. Ọkpa vbe uhi nii ọre wẹẹ: “Ghẹ de izigha.” (Diuteronomi 5:17) Ọni rhiema wẹẹ, ọmwa gha mema de ọmwa izigha vbe Izrẹl, a ghi vbe gbe ọmwa nii rua.

5. De aro ne Osanobua ya ghee ẹko na kpannọ?

⁵ De aro ne Osanobua ya ghee ẹko na kpannọ? Aro nọ ghaan ẹre Jehova vbe ya ghee arrọọ ọghe ọmọ na ma he biẹ. Vbe Uhi ne Jehova yi ne Ivbi Izrẹl, ọ keghi gi iran rẹn wẹẹ, ọmwa gha rhie ikuanegbe ne okhuo nọ hanmwa, ọmọ nọ rre ọre ẹko na wu, a ghi gbe ọmwa nii rua. (Tie Ẹksodọs 21:22, 23, NW; Psalm 127:3.) Ọna ya ima rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke na gha kpannọ ẹko.—Ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 28.

6, 7. De odẹ ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee arrọọ?

⁶ De odẹ ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee arrọọ ọghe ima kevbe ọghe emwa ọvbehe? Ma ghi gha hia ne ima ghẹ mu arrọọ ọghe ima kevbe ọghe emwa ọvbehe ye ikpadede. Nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne ima gha si itaba, esiga, ra ne ima gha loo ikpẹ ukhunmwu ni wegbe, rhunmwuda, uyinmwẹ vbenian sẹtin rhie ikuanegbe ne ima, ọ sẹtin vbe fian arrọọ ọghe ima kanmwa.

⁷ Osanobua ẹre ọ yi ima, rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima gha loo arrọọ ọghe ima vbene irẹn gualọe yi. Ọni ẹre ọ si ẹre nọ na khẹke ne ima gha gbaroghe egbe ima. Deghẹ ima i gbaroghe egbe ima, ma ghi do gha re emwa ni ma huan vbe odaro Osanobua. (Rom 6:19; 12:1; 2 Kọrinti 7:1) E Jehova i khian miẹn ugamwẹ ọghe ima yi deghẹ ima i gbọyẹmwẹ ye  ẹse ọhẹ ọghe arrọọ. Ọ keghi lọghọ na sẹtin ban uyinmwẹ dan nọ gua ọmwa obọ ro, sokpan ma gha hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ru vberriọ, e Jehova gha ru iyobọ ne ima.

8. Vbọ khẹke ne ima ru, ne ima ghẹ mieke na mu arrọọ ọghe ima kevbe ọghe emwa ọvbehe ye ikpadede?

⁸ Ma ruẹ ọre nẹ wẹẹ, ẹse ọhẹ nọ hiunsi ẹre arrọọ khin. E Jehova keghi mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ima gha hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ghẹ ru emwi nọ gha mu arrọọ ọghe ima ra ọghe emwa ọvbehe ye ikpadede. Ọ ma khẹke ne ima gha fi imọto, e masini ra ikẹkẹ vbene ima rhirhi miẹn. Ọ ma vbe khẹke ne ima gha mwẹ obọ vbe iku isasegbe nọ rhie ikuanegbe ne ọmwa. (Psalm 11:5) Ọ wa vbe khẹke ne ima bọ owa ima ẹse nẹ ghẹ mieke na rhie ikuanegbe ne ọmwa rhọkpa. E Jehova keghi tama Ivbi Izrẹl wẹẹ: “U gha bọ owa ọgbọn, ghẹ mwẹ u ma ru emwi na dayi lẹga ehọ okhiẹ ọre. Ẹghẹ nii, ẹi ghi re urhu ruẹ ọ ye adeghẹ ọmwa defua, ọ na wu.”—Diuteronomi 22:8.

9. De obọ nọ khẹke ne ima ya gha mu avbe aranmwẹ?

⁹ E Jehova vbe hoo ne ima gha ya obọ esi mu avbe aranmwẹ. Ọ kue yọ ne ima gha gbe aranmwẹ deghẹ ima khian rri ọre, deghẹ ima khian ya ohian rẹn ru ukpọn kevbe deghẹ aranmwẹ hoo nọ rhie ikuanegbe ne ima. (Gẹnẹsis 3:21; 9:3; Ẹksodọs 21:28) Sokpan, ọ ma khẹke ne ima gha ya obọ atosi mu avbe aranmwẹ, ra ne ima wa gha gbele iran rua vbene ima rhirhi miẹn ra rhunmwuda iku isasegbe.—Itan 12:10.

10. Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ esagiẹn ẹre ọ mudia ye ihe arrọọ?

¹⁰ Emwi nọ hiunsi ẹre esagiẹn khin vbe odaro e Jehova, rhunmwuda esagiẹn ẹre ọ mudia ye ihe arrọọ. Vbe Keni ghi gbe Ebẹl rua nẹ, e Jehova keghi tama rẹn wẹẹ: “Esagiẹn ọtuẹn wa tu ma mwẹ ke uwu otọ gha dee.” (Gẹnẹsis 4:10) Esagiẹn Ebẹl ẹre ọ mudia ye ihe arrọọ ọghẹe, ọni ẹre ọ  si ẹre ne Jehova na rri e Keni oya ye ozere nọ do. Vbe iyeke Okpamẹ nọ rhọọ re vbe ẹghẹ e Noa, e Jehova keghi dọlegbe suigiẹ yọ wẹẹ, esagiẹn ẹre ọ mudia ye ihe arrọọ. E Jehova keghi tama e Noa vbe ẹgbẹe ọre ne iran gha rri aranmwẹ. Ọ na wẹẹ iran sẹtin gha rri avbe aranmwẹ kevbe ebe ughughan. Evbare ẹre ehia khin. Sokpan, ọ mwẹ emwi ọkpa ne Jehova wẹẹ ne iran ghẹ re: “Ọnii ọre emiowo ne esagiẹn ye ye.”—Gẹnẹsis 1:29; 9:3, 4.

11. De uhi ne Osanobua gbe ne Ivbi Izrẹl nọ dekaẹn esagiẹn?

¹¹ Odẹ ukpo 800 ghi gberra nẹ, e Jehova na vbe gbe uhi ne Ivbi Izrẹl ne iran ghẹ rri esagiẹn, zẹvbe nọ ka tama e Noa. Ọ na wẹẹ: “Adeghẹ Ovbi Izrẹl ra orhunmwuyẹn ni rre uwu ẹbu iran mu aranmwẹ ra ahianmwẹ ne ẹi mwẹ awua, ọ ghi da esagiẹn ọnrẹn ye otọ, ọ ghi zẹ ekẹn rhu ẹre.” Ọ na vbe tama iran “wẹẹ ne iran ghẹ rri aranmwẹ rri esagiẹn.” (Lẹvitikọs 17:13, 14) Te Jehova wa gha hoo ne Ivbi Izrẹl gha ya aro nọ ghaan ghee esagiẹn. Ọni rhiema wẹẹ, iran sẹtin gbe aranmwẹ re sokpan, iran ghi ka da re esagiẹn kua.

12. De aro ne Ivbiotu e Kristi ya ghee esagiẹn?

¹² Vbe ukpo eso ghi gberra nẹ ne Jesu wu, avbe ukọ kevbe ediọn ni ghaa rre iko vbe Jerusalẹm keghi si egbe koko, iran na ziro yan uhi ne Osanobua yi ne Ivbi Izrẹl, ne iran mieke na rẹn, nọ ye khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha lele. (Tie Iwinna 15:28, 29; 21:25.) E Jehova keghi ru iyobọ ne iran ya rẹn wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre irẹn ye ya ghee esagiẹn kevbe wẹẹ, te ọ khẹke ne iran gha ghee esagiẹn zẹvbe emwi nọ hiunsi. Rhunmwuda ọni, Ivbiotu e Kristi vbe orre nokaro ma gha rri esagiẹn, ra aranmwẹ na ma da re esagiẹn kua. Iran rẹnrẹn wẹẹ, aro ne Jehova ya ghee uyinmwẹ vberriọ ẹre ọ vbe ya ghee ẹbọ na gho kevbe alama oghẹ. Ke ẹghẹ nii gha dee, Ivbiotu e Kristi ọghe ata i rri esagiẹn, iran i vbe wọn rẹn. Vbọ vbe ye hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ? E Jehova ye hoo ne ima gha ghee esagiẹn zẹvbe emwi nọ hiunsi.

13. Vbọzẹe ne Ivbiotu e Kristi i na si esagiẹn ye egbe?

 ¹³ Te ọna ghi rhiema wẹẹ, ọ ma khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha si esagiẹn ye egbe ra? Ẹẹn, ọ ma khẹke. E Jehova wẹẹ, ne ima ghẹ rri esagiẹn, ne ima ghẹ vbe wọn rẹn. Vbe igiemwi, ọbo ebo gha wẹẹ ne u ghẹ ghi da ayọn nọ wegbe, u gha ke inian ruẹ si ayọn nii ye uwu egbe ra? Hiehie! Erriọ uhi nọ dekaẹn esagiẹn vbe ye. Ọ ma khẹke ne ima rri esagiẹn, ra ne ima wọn rẹn, ọ ma vbe khẹke ne ima si ẹre ye egbe.—Ya ghee Ifiẹmwẹ Nọ Rre Ufomwẹ Ebe na 29.

14, 15. Vbọzẹe nọ na khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha ya aro nọ ghaan ghee arrọọ? Vbọzẹe nọ na khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha lele uhi e Jehova nọ kaẹn esagiẹn?

¹⁴ Vbe ima khian ru deghẹ ọbo ebo na tama ima wẹẹ, ma i khian fe vbe emianmwẹ deghẹ ima ma na si esagiẹn ye egbe? Dọmwadẹ ima ẹre ọ khian ru azẹ deghẹ ima gha lele uhi Osanobua nọ dekaẹn esagiẹn. Ivbiotu e Kristi ọghe ata wa gbọyẹmwẹ ye ẹse ọhẹ ọghe arrọọ, ọni ẹre ọ si ẹre ne ima i na si esagiẹn ye egbe, sokpan deghẹ ọbo ebo hoo nọ loo obẹlẹ eso nọ gha ya esagiẹn nọ rre ima egbe muan sayọ, ma sẹtin kue yọ.

¹⁵ Ma keghi hia vbene ẹtin ima sẹ ne ima gha re emwa ne egbe rran rẹn, vbọrhirhighayehẹ, ma i mu esagiẹn ye egbe rhunmwuda, aro nọ ghaan ẹre Osanobua ya ghee arrọọ. Ma gha wu rhunmwuda ima họn ẹmwẹ ne Jehova, ẹre ọ maan sẹ ighẹ ima rraa uhi ẹre, ne ima mieke na gha rre agbọn. Jesu khare wẹẹ: “Ọmwa ne ọ hoo nọ sinmwi [arrọọ ọghẹe] gha muẹn fua, sokpan ọmwa nọ rhunmwuda mwẹ mu [arrọọ ọghẹe] fua, ọ gha miẹn ọnrẹn.” (Matiu 16:25) Ma keghi họn ẹmwẹ ne Jehova rhunmwuda, ma hoẹmwẹ ọnrẹn. E Jehova rẹn emwi nọ maan ne ima, nọnaghiyerriọ, gi ima gha ya aro nọ ghaan ghee arrọọ zẹ vbene Jehova ghee ẹre.—Hibru 11:6.

16. Vbọzẹe ne eguọmwadia Osanobua na họn ẹmwẹ nẹẹn?

¹⁶ Ivbiotu e Kristi keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha  lele uhi Osanobua nọ dekaẹn esagiẹn. Iran i rri esagiẹn, iran i wọn rẹn, iran i vbe mu esagiẹn ye egbe. * Vbọrhirhighayehẹ, iran sẹtin kue na loo obẹlẹ ọvbehe ya gbaroghe iran, ne iran mieke na fe. Iran yayi wẹẹ, Osanobua nọ yi arrọọ kevbe esagiẹn rẹn emwi nọ gele maan vbe egbe iran. Uwẹ mwẹ iyayi vberriọ ra?

17. De odẹ ọkpa ne Jehova kpasẹ yi ne Ivbi Izrẹl ya gha loo esagiẹn?

¹⁷ Vbe Uhi e Mozis, e Jehova keghi tama Ivbi Izrẹl wẹẹ: “Arrọọ ọghe emwi ke emwi nọ ghi rre agbọn nẹ, esagiẹn ẹre ọ ye, ọni ọ zẹe ne Nọyaẹnmwa na tae wẹẹ, na gha da esagiẹn hia ye uhunmwu aka nọ kpe orukhọ emwa nii kua. Te esagiẹn kpe orukhọ kua.” (Lẹvitikọs 17:11) Ivbi Izrẹl gha ru orukhọ vbe ẹghẹ nii, iran ghi mu aranmwẹ gie ohẹn, nọ yae ru izọese gie Jehova, ne Jehova mieke na ya orukhọ iran bọ iran. Ohẹn ghi tue esagiẹn aranmwẹ nii ye uhunmwu aka. Ọna ọre odẹ ọkpa ne Jehova kpasẹ yi ne iran ya gha loo esagiẹn.

18. De ẹkpotọ nọ kie ne ima rhunmwuda izọese ne Jesu ru?

¹⁸ Vbe Jesu rrie agbọn na, ọ na ya arrọọ ọghẹe zọ ese ne ima, ne Osanobua mieke na gha ya orukhọ ima bọ ima. Izọese ọghe Jesu, ẹre ọ ghi rhihe izọese ọghe aranmwẹ. (Matiu 20:28; Hibru 10:1) Arrọọ ọghe Jesu hiunsi sẹrriọ wẹẹ, vbe Osanobua ghi huẹn ọnrẹn kpaegbe gha rrie ẹrinmwi nẹ, ọ na ya izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu kie ẹkpotọ ne emwa hia ya gha rrọọ vbe etẹbitẹ.—Jọn 3:16; Hibru 9:11, 12; 1 Pita 1:18, 19.

19. De emwi nọ khẹke ne ima ru ne esagiẹn ọmwa rhọkpa ghẹ gha rre ima uhunmwu?

¹⁹ Ma wa gbọyẹmwẹ ye ẹse ọhẹ ọghe arrọọ nọ ke obọ e  Jehova rre! Ọna ẹre ọ ya ima tama emwa wẹẹ, iran gha mu ẹtin yan Jesu, iran gha sẹtin gha rrọọ vbe etẹbitẹ. Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne emwa ẹre ọ ya ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima tama iran, emwi ne iran gha ru, ne iran mieke na miẹn fan. (Ẹzikiẹl 3:17-21) Ma gha gele ru vberriọ, ma gha sẹtin si agbada vbe unu ta egbe ẹmwẹ ne ukọ e Pọl tae, vbe ọ khare wẹẹ: ‘A gha miẹn nọ ye fuan vbuwe uwa, ẹi ghi rre urhu mwẹ, rhunmwuda, emwamwa Osanobua hia, ọkpa i rrọọ ne I ma tama uwa.’ (Iwinna 20:26, 27) Vbene ẹmwata, ma ghaa kporhu ma emwa ọvbehe vbekpae Jehova, ima na vbe gi iran rẹn wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ọ ya ghee arrọọ, te ima rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ima tobọ ima vbe ya ghee arrọọ.