1. I mani loyi a hi nyikeke vutomi?

YEHOVHA “i Xikwembu lexi hanyaka.” (Yeremiya 10:10) I Mutumbuluxi wa hina naswona u hi nyike vutomi. Bibele yi ri: “U tumbuluxe swilo hinkwaswo, naswona hikwalaho ka ku rhandza ka wena swi ve kona, swi tumbuluxiwile.” (Nhlavutelo 4:11) Yehovha u hi nyike vutomi. Vutomi i nyiko ya risima leyi humaka eka yena.—Hlaya Pisalema 36:9.

2. Hi fanele hi endla yini leswaku hi humelela evuton’wini?

² Yehovha u hi nyika swakudya ni mati leswaku hi ya emahlweni hi hanya. (Mintirho 17:28) Nakambe u lava leswaku hi tiphina hi vutomi. (Mintirho 14:15-17) Leswaku hi humelela evuton’wini, hi fanele hi yingisa milawu ya Xikwembu.—Esaya 48:17, 18.

3. Yehovha u endle yini loko Kayini a dlaye makwavo wakwe Avele?

³ Bibele yi hi dyondzisa leswaku vutomi bya hina ni bya van’wana i bya risima eka Yehovha. Hi xikombiso, loko Kayini—n’wana wa Adamu na Evha—a hlundzukele makwavo wakwe Avele, Yehovha u lemukise Kayini leswaku u fanele a lawula ku hlundzuka kakwe. Kambe Kayini a nga yingisanga naswona u hlundzuke swinene lerova a “hlasela Avele makwavo a n’wi dlaya.” (Genesa 4:3-8) Yehovha u xupule Kayini hileswi a dlayeke Avele. (Genesa 4:9-11) Ku hlundzuka ni rivengo swi ni khombo hikuva swi nga endla leswaku hi va ni madzolonga kumbe tihanyi. Munhu wo tano a nge byi kumi vutomi lebyi nga heriki. (Hlaya 1 Yohane 3:15.) Loko hi lava ku tsakisa Yehovha, hi fanele hi rhandza vanhu hinkwavo.—1 Yohane 3:11, 12.

4. Xana wun’wana wa milawu leyi Xikwembu a xi yi nyike Vaisrayele wu hi dyondzisa yini hi nyiko ya vutomi?

 ⁴ Endzhaku ka magidi ya malembe, Yehovha u kombise leswaku wa ha byi teka byi ri bya risima vutomi hileswi a nyikeke Muxe Milawu ya Khume. Wun’wana wa milawu yoleyo wu ri: “U nga tshuki u dlaya hi vomu.” (Deteronoma 5:17) Loko munhu a dlaya munhu un’wana hi vomu a a fanele a dlayiwa.

5. Xikwembu xi titwisa ku yini hi ku susa khwiri?

⁵ Xikwembu xi titwisa ku yini hi ku susa khwiri? Hambi ku ri vutomi bya n’wana loyi a nga si velekiwaka i bya risima eka Yehovha. Eka Nawu lowu Yehovha a a wu nyike Vaisrayele, u vule leswaku loko munhu o vavisa wansati loyi a tikeke kutani n’wana wakwe a fa, munhu yoloye a a fanele a dlayiwa. (Hlaya Eksoda 21:22, 23; Pisalema 127:3.) Leswi swi hi dyondzisa leswaku ku susa khwiri swi bihile.—Vona Nhlamuselo ya le hansi 28.

6, 7. Hi nga n’wi komba njhani Yehovha leswaku hi teka vutomi byi ri bya risima?

⁶ Hi nga n’wi komba njhani Yehovha leswaku hi teka vutomi bya hina ni bya van’wana byi ri bya risima? Hi ku va hi nga endli nchumu lowu nga vekaka vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni. Kutani a hi dzahi fole kumbe ku tirhisa swidzidziharisi, hikuva swa hi vavisa naswona swi nga hi dlaya.

⁷ Xikwembu xi hi nyike vutomi ni miri naswona hi fanele hi swi tirhisa hi ndlela leyi xi lavaka ha yona. Hi fanele hi khathalela miri ya hina. Loko hi nga yi khathaleli hi ta va lava thyakeke eka Xikwembu. (Varhoma 6:19; 12:1; 2 Vakorinto 7:1) A hi nge swi koti ku gandzela Yehovha, loyi a hi nyikeke vutomi loko hi nga byi teki byi ri bya risima. Hambileswi swi nga ha tikaka ku tshika mikhuva yo biha, Yehovha u ta hi pfuna loko hi tirha hi matimba leswaku hi teka vutomi byi ri bya risima.

8. Hi fanele hi endla yini leswaku hi nga veki vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni?

 ⁸ Hi dyondze leswaku vutomi i nyiko ya risima. Yehovha wa tiyiseka leswaku hi ta endla leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi papalata ku veka vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni. Hi papalata ku veka vutomi bya hina ekhombyeni loko hi chayela timovha ni swithuthuthu swa hina. Hi papalata mintlangu leyi nga ni khombo ni leyi nga ni madzolonga. (Pisalema 11:5) Nakambe hi endla leswi nga ematimbeni ya hina leswaku makaya ya hina ma va lama hlayisekeke. Yehovha u lerise Vaisrayele a ku: “Loko wo tshuka u aka yindlu leyintshwa, u fanele u tlhela u endla guma [kumbe khumbi leri nga lehangiki] elwangwini ra wena, leswaku u nga veki nandzu wa ngati ehenhla ka yindlu ya wena, hikuva munhu la waka a nga wa a ri ehenhla ka yona.”—Deteronoma 22:8.

9. Hi fanele hi swi khoma njhani swiharhi?

⁹ Ndlela leyi hi khomaka swiharhi ha yona i ya nkoka eka Yehovha. U hi pfumelela ku dlaya swiharhi leswaku hi kuma swakudya ni swiambalo naswona u hi pfumelela ku swi dlaya loko swi xungeta vutomi bya hina. (Genesa 3:21; 9:3; Eksoda 21:28) Kambe a hi nge dlayi swiharhi leswaku hi tihungasa.—Swivuriso 12:10.

10. Hi swi tivisa ku yini leswaku ngati yi fanekisela vutomi?

¹⁰ Ngati ya kwetsima eka Yehovha hikuva yi fanekisela vutomi. Endzhaku ka loko Kayini a dlaye Avele, Yehovha u byele Kayini a ku: “Ngati ya makwenu yi huwelela eka mina yi ri emisaveni.” (Genesa 4:10) Ngati ya Avele a yi yimela vutomi byakwe kutani Yehovha u xupule Kayini hikwalaho ka leswi a dlayeke Avele. Endzhaku ka loko ku ve ni Ndhambi ya le nkarhini wa Nowa, Yehovha u tlhele a kombisa leswaku ngati yi fanekisela vutomi. Yehovha u pfumelele Nowa ni ndyangu wakwe leswaku va dya nyama ya swiharhi. U te:  “Xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi famba-fambaka lexi hanyaka xi ta va swakudya swa n’wina. Hilaha ku fanaka ni hi swimila swa rihlaza, hinkwaswo ka swona ndzi mi nyika swona.” Ku ni nchumu wun’wana lowu a va leriseke leswaku va nga wu dyi, u te: “Ntsena nyama leyi nga ni moya-xiviri wa yona—ngati ya yona—mi nga tshuki mi yi dya.”—Genesa 1:29; 9:3, 4.

11. Xikwembu xi ri byele yini tiko ra Israyele hi ngati?

¹¹ Endzhaku ka malembe ya 800 Yehovha a byele Nowa leswaku a nga dyi ngati, u tlhele a lerisa vanhu vakwe a ku: “Loko ku ri munhu un’wana ni un’wana wa vana va Israyele kumbe muluveri la luveleke exikarhi ka n’wina, loyi loko a hlota a khoma xivandzana kumbe nyenyana leswaku yi dyiwa, u fanele a halata ngati ya kona kutani a yi seletela hi misava.” U tlhele a ku: “Mi nga tshuki mi dya ngati.” (Levhitika 17:13, 14) Yehovha a lava leswaku vanhu vakwe va xixima ngati. A va ta dya nyama kambe ngati a va nga fanelanga va yi dya. Loko va dlaya xiharhi leswaku va ta xi dya, a va fanele va halata ngati ya xona emisaveni.

12. Vakreste va yi teka njhani ngati?

¹² Loko ku hundze malembe Yesu a file, vaapostola ni vakulu evandlheni ra Vukreste ra le Yerusalema va hlanganile leswaku va bula hi Nawu lowu a wu nyikiwe Vaisrayele lowu a wa ha tirha eka Vakreste. (Hlaya Mintirho 15:28, 29; 21:25.) Yehovha u va pfune ku twisisa leswaku ngati i ya risima eka yena ni leswaku va fanele va ya emahlweni va yi teka yi ri ya risima. Vakreste vo sungula a va nga dyi ni ku nwa ngati kumbe ku dya nyama leyi ngati ya yona yi nga halatiwangiki. Loko va yi dya, a swi bihe ku fana ni ku gandzela swifaniso kumbe ku tikhoma hi ndlela yo biha hi timhaka ta masangu. Ku sukela hi nkarhi wolowo ku ya emahlweni, Vakreste va ntiyiso va ale ku dya kumbe ku nwa ngati. Ku vuriwa yini hi namuntlha? Yehovha u lava leswaku hi xixima ngati.

13. Ha yini Vakreste va nga pfumeli ku pomperiwa ngati?

 ¹³ Xana leswi swi vula leswaku Vakreste va fanele va ala ku pomperiwa ngati? Ina, a va fanelanga va pomperiwa. Yehovha u hi lerise leswaku hi nga dyi kumbe ku nwa ngati. Loko dokodela o ku byela leswaku u nga nwi byala, xana a wu ta byi pompela emirini wa wena? Doo! Hilaha ku fanaka, xileriso xa ku nga dyi ngati kumbe ku yi nwa xi vula leswaku a hi fanelanga hi pfumela ku pomperiwa ngati.—Vona Nhlamuselo ya le hansi 29.

14, 15. I swa nkoka ku fikela kwihi eka Vakreste ku xixima vutomi ni ku yingisa Yehovha?

¹⁴ Ku vuriwa yini loko dokodela a vula leswaku u ta fa loko wo ka u nga pomperiwi ngati? Munhu un’wana ni un’wana u fanele a tiendlela xiboho loko a ta yingisa nawu wa Xikwembu etimhakeni ta ngati. Vakreste va yi xixima swinene nyiko leyi Xikwembu xi hi nyikeke yona ya vutomi naswona hi nga lava tindlela tin’wana to tshunguriwa handle ka ngati leswaku hi ta ya emahlweni hi hanya; kambe a hi nge pfumeli ku pomperiwa ngati.

¹⁵ Hi endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi tshama hi ri ni rihanyo lerinene, kambe tanihi leswi vutomi byi nga bya risima eka Xikwembu, a hi pfumeli ku pomperiwa ngati. I swa nkoka swinene ku yingisa Yehovha ku ri ni ku ringeta ku ti lehisela vutomi. Yesu u te: “Mani na mani loyi a lavaka ku ponisa moya-xiviri wakwe u ta lahlekeriwa hi wona; kambe mani na mani la lahlekeriwaka hi moya-xiviri wakwe hikwalaho ka mina u ta wu kuma.” (Matewu 16:25) Hi lava ku yingisa Yehovha hikuva ha n’wi rhandza. U tiva leswi nga swinene eka hina naswona hi teka vutomi byi ri bya risima, hilaha Yehovha a byi tekaka hakona.—Vaheveru 11:6.

16. Ha yini malandza ya Xikwembu ma xi yingisa?

¹⁶ Malandza yo tshembeka ya Xikwembu ma tiyimisele ku yingisa nawu wa xona etimhakeni ta ngati. A ma nwi kumbe ku dya ngati naswona a ma pfumeli ku pomperiwa ngati  leswaku ma tshunguriwa. * Hambiswiritano, ma pfumela ku tshunguriwa hi tindlela tin’wana leswaku ma ponisa vutomi bya wona. Ma tiyiseka leswaku Mutumbuluxi wa vutomi ni ngati wa swi tiva leswi nga swinene eka wona. Xana wa tiyiseka leswaku Yehovha u tiva leswi nga swinene eka wena?

17. Hi kwihi ku tirhisiwa ka ngati loku Yehovha a a ku pfumelela eIsrayele?

¹⁷ Eka Nawu lowu Xikwembu xi leriseke Muxe, xi byele Vaisrayele xi ku: “Moya-xiviri wa nyama wu le ngatini, kutani mina ndzi mi vekele yona ealitarini leswaku yi kombela ku rivaleriwa ka mimoya-xiviri ya n’wina, hikuva i ngati leyi kombelelaka ku rivaleriwa.” (Levhitika 17:11) Loko Vaisrayele va dyoha, a va kombela ku rivaleriwa eka Yehovha hi ku endla gandzelo hi xiharhi kutani va kombela muprista leswaku a chela yin’wana ya ngati ya xona ealitarini etempeleni. Leyi a ku ri yona ndlela leyi Yehovha a a pfumelela Vaisrayele leswaku va tirhisa ngati.

18. Hi vuyeriwa hi yini eka gandzelo ra Yesu?

¹⁸ Loko Yesu a ta emisaveni, u sive nawu wa ku endla magandzelo hi swiharhi hi ku nyikela hi vutomi byakwe, kumbe ngati leswaku hi rivaleriwa swidyoho. (Matewu 20:28; Vaheveru 10:1) Vutomi bya Yesu a byi ri bya risima lerova endzhaku ka loko Yehovha a pfuxe Yesu leswaku a ya hanya etilweni, Yehovha u nyike vanhu hinkwavo lunghelo ro hanya hilaha ku nga heriki.—Yohane 3:16; Vaheveru 9:11, 12; 1 Petro 1:18, 19.

19. Hi fanele hi endla yini leswaku hi va lava ‘baseke engatini ya vanhu hinkwavo’?

 ¹⁹ Hi nkhensa Yehovha hikwalaho ka nyiko leyinene ya vutomi! Hi lava ku byela vanhu leswaku loko va kombisa ripfumelo eka Yesu, va ta hanya hilaha ku nga heriki. Ha va rhandza vanhu naswona hi ta endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi va dyondzisa ndlela yo kuma vutomi. (Ezekiyele 3:17-21) Ku fana na muapostola Pawulo, hi ta kota ku vula hi ku: “Ndzi basile engatini ya vanhu hinkwavo, hikuva a ndzi tshikanga ku mi byela ndzayo hinkwayo ya Xikwembu.” (Mintirho 20:26, 27) Hakunene, hi kombisa leswaku hi xixima vutomi ni ngati loko hi byela van’wana hi Yehovha ni ndlela leyi vutomi byi nga bya risima ha yona eka yena.