1. Ana ŵani ŵaŵatupele umi?

“YEHOFA ali Mlungu jusyesyene. Jwalakwe ali Mlungu jwachijumi.” (Yelemiya 10:10) Mlungu ali Mkupanganya jwetu, soni ni juŵatupele umi. Baibulo jikusati, “ŵapanganyisye yosope, soni ligongo lyakusaka kwawo yapali soni ŵayipanganyisye.” (Chiwunukuko 4:11) M’yoyo, Yehofa ni juŵasachile kuti tukole umi. Umi uli mtuka wapenani wakutyochela kwa jwalakwe.—Aŵalanje Salimo 36:9.

2. Ana tutendeje yamtuli kuti yindu yitujendeleje chenene paumi wetu?

² Yehofa akusatupaga yindu yakutukamuchisya kuti tujendelechele kuŵa chijumi. Yine mwa yinduyi yili yakulya soni mesi. (Masengo 14:15-17) Kuti yindu yitujendeleje chenene pa umi, tukusosekwa kupikanilaga malamusi ga Mlungu.—Yesaya 48:17, 18.

3. Ana Yehofa ŵatesile yamtuli Kaini ali am’wuleje Abele?

³ Baibulo jikusatujiganya kuti umi wetu soni wa ŵandu ŵane uli chindu chakusosekwa mnope kwa Yehofa. Mwambone, Kaini, mwanache jwa Adamu ni Hawa, paŵamtumbilile mnope mpwakwe, Yehofa ŵamkalamwisye ya kusakala kwa kutumbila. Nambo Kaini nganapikanila, mwati jwatumbile mnope ni ‘ŵamputile mpwakwejo mpaka kum’wulaga.’ (Genesesi 4:3-8) Yehofa ŵampele Kaini chilango ligongo lyakum’wulaga Abele. (Genesesi 4:9-11) M’yoyo kutumbila soni kum’ŵenga mjetu yili yakogoya ligongo mpaka yitutendekasye kutenda yindu yangasa. Mundu jwangasa ngaŵa mkuwupata umi wangamala. (Aŵalanje 1 Yohane 3:15.) Kuti tumsangalasye Yehofa, tukusosekwa kwanonyelaga ŵandu wosope.—1 Yohane 3:11, 12.

4. Ana limo mwa malamusi gaŵapeleche Yehofa kwa Ayisalayeli likusatujiganya yatuli pakwamba ya mtuka wa umi?

 ⁴ Pali papite yaka yejinji, Yehofa ŵalosisye kuti akusawuwonaga umi kuŵa chindu chakusosekwa mnope mwakupeleka Malamusi Likumi kwa Mose. M’malamusimo mwaliji lilamusi lyakuti, “Mkawulaga mundu.” (Detulonomo 5:17) M’yoyo, naga mundu am’wuleje mjakwe mwamele, jwalakwejo ŵawulajidwagasoni.

5. Ana kwasa chitumbo Mlungu akusakuwona chamtuli?

⁵ Ana Mlungu akusakuwona chamtuli kwasa chitumbo? Atamose umi wa mwanache jwanganapagwe, Yehofa akusawuwonaga kuŵa ŵakusosekwa mnope. M’chilamusi chele Yehofa ŵapele Ayisalayeli, ŵasasile kuti naga mundu jwine am’wulesye jwamkongwe jwakwete chitumbo nikuwulaga mwanache jwanganapagwejo, mundujo ŵawulajidwagasoni. (Aŵalanje Ekisodo 21:22, 23; Salimo 127:3.) Yeleyi yikutujiganya kuti kwasa chitumbo kuli kwakulemwecheka.—Alole Maloŵe Gakumbesi 27.

6, 7.  Ana tukusamlosyaga chamtuli Yehofa kuti tukusawonaga umi kuŵa wakusosekwa mnope?

⁶ Ana mpaka tumlosye chamtuli Yehofa kuti tukusawuwonaga umi wetu soni wa ŵandu ŵane kuŵa wakusosekwa mnope? Mwakuŵambala kutenda chilichose champaka chiŵiche umi wetu soni wa ŵane pangosi. M’yoyo tuchiŵambala kwemba sona kapena kamulichisya masengo mitela jakusokonasya mtwe, ligongo yindu yeleyi mpaka yituwulasye atamose kutuwulaga kwene.

⁷ Mlungu ŵatupele umi soni chilu kuti tuyikamulichisyeje masengo mpela mwakusasachila jwalakwe. M’yoyo tukusosekwa kuchisamalilaga chenene chilu chetu. Naga ngatukutenda yeleyi, nikuti ngaŵa mkuŵa ŵandu ŵaswela pameso pa Mlungu. (Aloma 6:19; 12:1; 2 Akolinto 7:1) Yili yangakomboleka kumlambilaga Yehofa juŵatupele umi naga ngatukusawuwonaga umi kuŵa wakusosekwa. Atamose kuti ndaŵi sine kuleka ndamo syakusakala kukusaŵa kwakusawusya  mnope, nambo Yehofa mpaka atukamuchisye naga tukulingalinga kuwuwonaga umi kuŵa ŵakusosekwa mnope.

8. Ana mpaka tutende yamtuli kuti tukaŵika umi wetu soni wa ŵane pangosi?

⁸ Tulijiganyisye kuti umi uli mtuka wakusosekwa. Yehofa akusakulupililaga kuti tuchitenda yiliyose yampaka tuyikombole kuti tukaŵika umi wetu soni wa ŵane pangosi. Tukusatendaga yeleyi mwakuŵambala kwendesya galimoto soni njinga mwangaŵajilwa. Tukusaŵambalaga kutenda nawo mawung’asi gakogoya kapena gakuwulasyana. (Salimo 11:5) Tuchitendasoni yakomboleka kuti nyumba jetu jiŵe jambone. Yehofa ŵalamwile Ayisalayeli kuti, “Naga akutaŵa nyumba jasambano, ataŵejesoni kalutenje penani pa nyumbajo, kogopela kuti nyumbajo mpaka jikole magambo ga miyasi naga jwine agwile kutyochela penanipo.”—Detulonomo 22:8.

9. Ana umi wa yinyama tuwoneje chamtuli?

⁹ Yehofa akusawuwonaga umi wa yinyama kuŵa wakusosekwa. Jwalakwe akusatukundaga kuti tuwulajeje yinyama pakusaka kupata mboga soni yakuwala. Akusatukundasoni kuwulaga yinyama naga mpaka yituwulasye. (Genesesi 3:21; 9:3; Ekisodo 21:28) Nambo ngatukusosekwa kuyitendela ngalwe soni kuyiwulaga yinyama pakwamba kusaka kusangalala.—Misyungu 12:10.

10. Ana tukumanyilila chamtuli kuti miyasi jikusajimilaga umi?

¹⁰ Miyasi jili japajika pameso pa Yehofa ligongo lyakuti jikusajimilaga umi. Kaini ali am’wuleje Abele, Yehofa jwamsalile kuti, “Miyasi ja mpwenu jikundilila une kutyochela mwitaka.” (Genesesi 4:10) M’yoyo miyasi ja Abele jajimilaga umi wakwe, ni Yehofa ŵampele chilango Kaini ligongo lyakum’wulaga Abele. Panyuma pa chigumula cha mundaŵi ja Nowa, Yehofa ŵalosisyesoni kuti miyasi jikusajimilaga umi. Yehofa ŵamkundile Nowa ni liŵasa lyakwe kulya  nyama. Jwalakwe jwatite, “Chinyama chilichose chachikwete umi chiŵe chakulya chenu. Mpela munampelele yindu yamasamba, nampele yosopeyi jemanja.” Nambope paliji chindu chine chiŵalekasisye Yehofa, jwalakwe jwatite, “Nambo mkalya nyama yalumo ni miyasi jakwe, ligongo jili umi wakwe.”—Genesesi 1:29; 9:3, 4.

11. Ana lilamusi lyapi lyele Mlungu ŵapeleche kwa mtundu wa Ayisalayeli?

¹¹ Chiŵandika yaka 800 Yehofa ali amsalile Nowa kuti akalya miyasi, jwalakwe jwalamwilesoni ŵandu ŵakwe kuti, “Mundu jwalijose jwa Ayisalayeli kapena mlendo jwakutama pasikati penu naga apite kukusakula ni akukamula chinyama kapena chijuni chakulyaga, akusosekwa kusulusya miyasi jakwe petaka ni kujisilila ni litaka.” Kaneko jwalakwe jwaŵechetesoni kuti, “Mkasimlya miyasi.” (Lefitiko 17:13, 14) Yehofa ŵasakaga kuti ŵandu ŵakwe ajiwonejepe miyasi kuŵa chindu chapajika. Jemanjajo ŵasosekwaga kulya nyama nambo ngaŵaga miyasi. Naga awuleje chinyama kuti alye, ŵasosekwaga kusulusya miyasi pasi.

12. Ana Aklistu akusajiwonaga miyasi mwamtuli?

¹² Pali papite yaka yakuŵalanjika chiwile Yesu, ŵandumetume soni achakulungwa ŵa mumpingo ŵachiklistu ku Yelusalemu ŵasimene. Jemanjaji ŵasimene kuti alole naga mbali sine sya chilamusi chaŵapochele Ayisalayeli mpaka sikamule masengo kwa Aklistu. (Aŵalanje Masengo 15:28, 29; 21:25.) Yehofa ŵakamuchisye jemanjaji kupikanichisya kuti miyasi jaliji chiŵela japajika kwa jwalakwe, soni kuti jemanjajo ŵasosekwaga kujiwonaga kuŵa japajika. Aklistu ŵandanda nganalyaga soni kumwa miyasi kapena kulya nyama jangasikita chenene. Yikaŵe kuti jemanjaji ŵatendaga yeleyi, yikalandene ni kutenda chakusakala mpela kulambila milungu jine kapena kutenda chikululu. Kutandila mundaŵi jeleji Aklistu ŵasyesyene akusaŵambala kulya soni kumwa miyasi. Nambi wuli masiku agano? Yehofa akusasakagape kuti tujiwoneje miyasi kuŵa japajika.

13. Ana ligongo chichi Aklistu ŵangakundaga kwataga miyasi m’chilu?

 ¹³ Ana yeleyi yikugopolelasoni kuti Aklistu akaneje kwataga miyasi m’chilu? Elo. Yehofa ŵatulamwile kuti tukalya soni kumwa miyasi. Mwambone, naga dokotala ali ŵasalile kuti akamwa ukana, ana mpaka alitotele ukanawo m’mitasi ni jakisoni? Nganaŵa atesile yeleyo. Mwakulandana ni yeleyi, lilamusi lyakuti tukalya kapena kumwa miyasi likusagopolelasoni kana kutajidwa miyasi m’chilu mwetu.—Alole Maloŵe Gakumbesi 28.

14, 15. Ana ligongo chichi yili yakusosekwa kwa Aklistu kuwuchimbichisyaga umi soni kumpikanila Yehofa?

¹⁴ Nambo wuli naga dokotala akutusalila kuti chituwe naga ngakututaga miyasi m’chilu mwetu? Mundu jwalijose akusosekwa kusagula kupikanila lilamusi lya Mlungu pangani ja miyasi. Aklistu akusachimbichisya mnope mtuka wa umi waŵatupele Mlungu. M’yoyo, tuchisosa matala gane gampaka gatukamuchisye kuŵa ni umi, nambo ngasitukunda kuti atutaje miyasi m’chilu mwetu.

¹⁵ Tukusatendaga yiliyose yampaka yitukamuchisye kuŵa ni umi wambone, nambo ligongo lyakuti miyasi jikusajimilaga umi, soni kuti jili chindu chakusosekwa mnope kwa Mlungu, ngasitukunda kutajidwa miyasi m’chilu. M’yoyo tukusosekwa kumpikanila Yehofa ngaŵaga kulinga kuwulewuya umi wetu mwakasa malamusi gakwe. Yesu jwatite, “Jwalijose jwakusaka kulupusya umi wakwe chachiwujasa, nambo jwalijose jwakwasa umi wakwe ligongo lya une chachiwupata.” (Mateyu 16:25) Tukusosekwa kumpikanila Yehofa ligongo lyakuti tukusamnonyela. Jwalakwe akusamanyilila yatukusosechela. Tukusawuwonaga umi kuŵa ŵakusosekwa soni wapajika mpela mwakusawuwonela Yehofa.—Ahebeli 11:6.

16. Ana ligongo chichi ŵakutumichila ŵa Mlungu akusampikanilaga?

¹⁶ Ŵakutumichila ŵakulupichika ŵa Mlungu akusaŵa ŵakusachilila kupikanila lilamusi lyakwe lyakwamba miyasi. Jemanjaji ngaŵa mkulya kapena kumwa miyasi, soni ngaŵa  mkunda kuti ŵataje miyasi m’yilu mwawo. * Nambo akusakundaga kupochela chikamuchisyo chine kuti aŵe chijumi. Jemanjaji akusakulupilila kuti Mkupanganya jwa umi soni miyasi akusamanyililaga yayili yambone kwa jemanjajo. Ana akusakulupilila kuti jwalakwe akusamanyililaga yayili yambone kwa wawojo?

17. Ana mu Yisalayeli, Yehofa ŵakundaga litala lyapi lya kakamulichisye masengo ka miyasi?

¹⁷ M’chilamusi chaŵapeleche Mlungu kwa Mose, Yehofa ŵasalile Ayisalayeli kuti, “Pakuŵa umi wa yinyama uli mmiyasi, soni najiŵisile pamalo gakupelechela mbopesi kuti jisiŵilichisyeje ulemwa wenu, [kapena kuti yakulemwa yikululuchikwe] miyasi jili chakusiŵilichisya ulemwa wenu.” (Lefitiko 17:11) Naga m’Yisalayeli atesile chakulemwa, ŵasosekwaga kum’ŵenda Yehofa kuti amkululuchile mwa kupeleka mbopesi ja nyama, soni ŵam’ŵendaga jwambopesi kuti ataje miyasi jine ja nyamajo pamalo gakupelechela mbopesi ku nyumba jakulambilila. Lyeleli ni litala limope lyele Yehofa ŵakundaga Ayisalayeli kamulichisya masengo miyasi.

18. Ana mbopesi jaŵapeleche Yesu jikusatukamuchisya chamtuli?

¹⁸ Yesu paŵayiche pachilambo chapasi, ŵapeleche umi wakwe kapena kuti miyasi jakwe kuŵa mbopesi kuti yakulemwa yetu yikululuchikwe. Yeleyi yajinjile m’malo mwa mbopesi ja yinyama mpela mwachasachilaga chilamusi. (Mateyu 20:28; Ahebeli 10:1) Umi wa Yesu waliji wakusosekwa mnope mwati Yehofa ali amjimwisye Yesu ni kwawula kwinani, Yehofa ŵapele ŵandu upile wakuti mpaka akombole kutama ni umi wangamala.—Yohane 3:16; Ahebeli 9:11, 12; 1 Petulo 1:18, 19.

19. Ana tukusosekwa kutendaga chichi kuti tukaŵa ni “magambo ga miyasi ja ŵandu wosope”?

 ¹⁹ Tukusamyamichila Yehofa ligongo lyakutupa mtuka wapenani wa umi. M’yoyo tukusosekwa kwasalila ŵandu kuti naga akukola chikulupi mwa Yesu, mpaka akombole kutama ni umi wangamala. Tukusitwanonyelaga ŵandu, soni tuchitenda yiliyose yampaka tukombole kuti twajiganye mwampaka awupatile umi welewu. (Esekiele 3:17-21) M’yoyo, patukutenda yeleyi tuchiŵa mpela ndumetume Paulo juŵasasile kuti, “ningola magambo ga miyasi ja ŵandu wosope, ligongo nganinamsisila chilichose, nambo namsalile chakulinga chilichose cha Mlungu.” (Masengo 20:26, 27) Kusala yisyene, tukusalosyaga kuti tukusachimbichisya umi soni miyasi patukwasalila ŵandu ŵane yakwamba Yehofa, soni kuti umi uli wakusosekwa mnope kwa jwalakwe.