1, 2. Be iJehova guanọ nin azagba-uwa dia yẹ?

OSẸNOBULUA nin Jehova, ọle hi ọnọn ku okpea bi okhuo nin ọhẹnhẹn kugbe, nin ele ha yi ọdọ bi amhẹn. Baibo ji mhan lẹn ghe, Jehova ki man ọne okhuo nin ọhẹnhẹn fo, ọle da re ọle bu ọne okpea. Adam da wo manman ha ghọnghọn. Bhiriọ, ọle da yọle: “Ọ sha vae, uguẹ nọn nabhi uguẹ nọnsẹmhẹn vae, bi efun nọn nabhi efun nọnsẹmhẹn vae.” (Genesis 2:​22, 23) Ọnan rẹman ghe, Jehova guanọ nin okhuo bi ọdọ ha ghọnghọn.

² Ọ ba bhi egbe a ghe, ẹbho ne bunbun imhọn eghọnghọn bhi azagba-uwa nọnsele. Ọrẹyiriọ, ibhude kẹkẹ ribhi Baibo ne ha sabọ rẹkpa ọrebhe bhi azagba-uwa rẹ ha lu emhin ne khẹke nin ele ha lu. Ene ibhude dẹ yẹ sabọ rẹkpa ele rẹ ha ghọnghọn.​—Luke 11:28.

3, 4. (a) Be ọkhẹke nin ọdọ rẹ ha ne okhuo ọle lu emhin yẹ? (b) Bezẹle nọn da yi uhọnmhọn-emhin nin okhuo bi ọdọ rẹ ha rẹhunmhan egbe?

³ Baibo yọle ghe, ọkhẹke nin ọdọ ha re ekpẹn bi oyẹẹ rẹ ne okhuo ọle lu emhin. Huẹan, tie Ephesians 5:​25-29. Ọkhẹke nin ọdọ ha re oyẹẹ ne okhuo ọle lu emhin ẹghe rebhe. Ọle ki ha gbẹloghe ọle yẹ gbega ọle. Ọle ida lu emhin soso nọn ha kuan okhuo ọle.

⁴ Ọkpakinọn, be ọdọ ha lu yẹ sade okhuo ọle dobọ? Baibo taman ene ọdọ yọle: “Bha wo ha hoẹmhọn amhẹn ibha. Bha hẹi ha to mun ele.” (Colossians 3:19) Ọkhẹke nin ene ọdọ yere ghe ele yẹ dobọ ẹgheso. Ahamiẹn uwẹ guanọ nin Osẹnobulua rẹhunmhan uwẹ, ọ yẹ khẹke nin uwẹ ha rẹhunmhan okhuo  uwẹ. (Matthew 6:​12, 14, 15) Ahamiẹn okhuo bi ọdọ mhọn ọkhọle nan rẹ rẹhunmhan egbe, ọnan ki rẹkpa ele rẹ ha mhọn eghọnghọn bhi azagba-uwa nọnsele.

5. Bezẹle nọn da khẹke nin ọdọ ha re obọ esili mun okhuo ọle?

⁵ Jehova guanọ nin ọdọ ha re obọ esili mun okhuo ọle. Ọkhẹke nin ọdọ ha ria ẹmhọn ebi okhuo ọle guanọ. Uhọnmhọn-emhin ọnan khin. Ahamiẹn ọdọ bha re obọ esili rẹ mun okhuo ọle, Jehova ida họn erọnmhọn nọnsọle. (1 Peter 3:7) Oyẹẹ nin ẹbho mhọn da iJehova re ele ghan bhi ẹlo nọnsọle. Ọle bha hoẹmhọn ikpea gbera ikhuo, ẹlo ọkpa ọle rẹ ghe ele.

6. Be a re ọle ta nin okhuo bi ọdọ rẹ “kiẹn efun ọkpa”?

⁶ Jesu ji mhan lẹn ghe, okpea bi okhuo ha bọ egbe fo, ele ki kiẹn efun ọkpa. (Matthew 19:6) Bhiriọ, ọkhẹke nin okhuo bi ọdọ ha sun rẹkhan egbe. Ọ bha khẹke nin ele lu emhin nọn ha “fa ukhuo ọsi ibọdọ bi ireokhuo” nọnsele a. (Proverbs 5:​15-21; Hebrews 13:4) Sẹyẹ, ọ bha khẹke nin okhuo bi ọdọ ha re inegbe nowẹ si egbe akhanlẹn. (1 Corinthians 7:​3-5) Ọkhẹke nin ọdọ yere ghe, “okpea soso iribhọ nọn he egbe nọnsọle, ọkpakinọn, ọle wo le ebale ọbhi egbe yẹ gbẹloghe egbe.” Bhiriọ, ọkhẹke nin ọdọ hoẹmhọn okhuo ọle yẹ re ẹlo nọn ghanlẹn ha ghe ọle. Emhin nin ikhuo manman guanọ bhi obọ ọdọ ele hi, nin ọdọ ele manman ha hoẹmhọn ele yẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ nin ele ha lu emhin.​—Ephesians 5:29.

7. Bezẹle nọn da khẹke nin azagba-uwa ha mhọn okpea nọn ha dia ọrebhe bhi ọne azagba-uwa?

⁷ Ọ manman mhẹn sade azagba-uwa mhọn okpea nọn da ha yi ọdafẹn nọn dia ọrebhe bhi ọne azagba-uwa, nin ele da sabọ ha lu emhin kugbe nọnsẹn. 1 Corinthians 11:3 yọle ghe: “Kristi hi uhọnmhọn ọsi okpea; sẹyẹ, okpea hi uhọnmhọn ọsi okhuo; sẹyẹ, Osẹnobulua hi uhọnmhọn nọnsi Kristi.”

8. Be okhuo ha rẹ ha mun ekpẹn nọn dinmhin nin ọdọ ọle yẹ?

 ⁸ Ẹgheso, ene ọdọ lu emhin nọn bha gba. Ọkpakinọn, ahamiẹn ghe okhuo re obọ ba emhanmhan nesi ọdọ ọle, yẹ re ọkhọle rebhe deba ọle mun ene emhanmhan sẹ, ọrebhe bhi ọne azagba-uwa ki miẹn elele bhọ. (1 Peter 3:​1-6) Baibo yọle nin okhuo ha mun ekpẹn nọn dinmhin nin ọdọ ọle. (Ephesians 5:33) Ahamiẹn ọne okpea iyi Ọsali Jehova kii? Ọ sẹyẹ khẹke nin ọne okhuo ha mun ekpẹn nọn dinmhin nanlẹn. Baibo yọle: “Ibha nin amhẹn, bha ha ribhi odotọ ọdọ ibha, beji a da miẹn ghe, ahamiẹn eso ribhọ ne bha re obọ rẹkhan ọne ọta, uwedẹ nin bha rẹ lu emhin ki sabọ re ele fidenọ aharẹmiẹn ibha bha talọ hiehie. Ranmhude, ẹlo ele sẹbhi iẹnlẹn ne esankan iye nin bha nyẹnlẹn, bi ekpẹn nọn dinmhin nin bha mhọn.” (1 Peter 3:​1, 2) Ahamiẹn okhuo re obọ rẹkhan ebi ọle luẹ bhi Baibo, ọnan sabọ rẹkpa ọdọ ọle rẹ dọ hoẹmhọn oga nọnsi Jehova. Bhiriọ, ọle ki re ẹghe nin okhuo ọle rẹ ha ga iJehova nọnsẹn.

9. (a) Be amhẹn ha lu yẹ sade emhanmhan nọnsi ọdọ ọle bha yẹẹ ọle? (b) Be Titus 2:​4, 5 yọle nin ene amhẹn ha lu?

⁹ Be amhẹn ha lu yẹ sade emhanmhan nọnsi ọdọ ọle bha  yẹẹ ọle? Ọkhẹke nin ọne amhẹn re uwedẹ ekpẹn rẹ taman ọdọ ọle emhin nin ọle mhọn bhi ọkhọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Sarah rẹ tẹmhọn nọn bha yẹẹ Abraham man ọlẹn, Jehova da taman Abraham yọle: “Ka ọle ehọ.” (Genesis 21:​9-12) Ahamiẹn emhin nin okpea ho nin ọle lu ida re ọle gbobọrauhi nọn ribhi Baibo, ọkhẹke nin okhuo ọle deba ọle lu ọle. (Acts 5:29; Ephesians 5:24) Ọkhẹke nin okhuo esili ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsọle. (Tie Titus 2:​4, 5.) Ọdọ ha daghe ebi okhuo ọle rẹ ha wẹnna kaka yẹ bhi azagba-uwa, ọle ki manman ha mun ekpẹn nanlẹn yẹ hoẹmhọn ọlẹn gbera ọnikhẹ. Iriọ imọn nesọle ha yẹ rẹ ha hoẹmhọn ọlẹn yẹ mun ekpẹn nanlẹn.​—Proverbs 31:​10, 28.

10. Be iBaibo tale rẹji okhuo bi ọdọ ne guanọ nin ele zẹ egbe obọ? Be iBaibo tale rẹji isọebea?

¹⁰ Ẹgheso, okhuo bi ọdọ ki wo re ẹjẹje zẹ egbe obọ, la sọebea. Ọkpakinọn, Baibo yọle ghe, nin okhuo hẹi sibhi isi ọdọ ọle re. Ọ da yẹ yọle ghe, nin ọdọ hẹi zẹ amhẹn ọlẹn obọ. (1 Corinthians 7:​10, 11) Ọkpakinọn, idia eso ribhọ nọn ha sabọ re okhuo bi ọdọ zẹ egbe obọ fo. Sokpan, ele kuẹ zẹ egbe obọ, ọkhẹke nin ele ka manman ria ọle nọnsẹn. Ẹmhọn isọebea kii? Baibo ji mhan lẹn ghe, ahamiẹn ọdọ la amhẹn ne ọria ọbhebhe nowẹ, ọle ọkpa ele ha da sabọ sọebea.​—Matthew 19:9.

11. Emhin nela imọn manman guanọ bhi obọ ọsi ene biẹ ele?

¹¹ Ene biẹ ọmọn, ọkhẹke nin bha ha mhọn ẹghe nin imọn nesẹbha. Imọn manman guanọ ẹghe nọnsẹbha. Ele manman guanọ nin bha ha re ẹghe ọbhi otọ rẹ man ele ẹmhọn iJehova.​—Deuteronomy 6:​4-9.

12. Be ene biẹ ọmọn ha rẹ ha gbega imọn nesele yẹ?

¹² Ẹdẹdẹ ọne agbọn nan ki wo rẹ khọ bhọ. Ẹbho eso ribhọ ne ho ne kuan imọn nesẹmhan. Ele yẹ guanọ nin ele mun ele riia. Ọkpakinọn, ọ iyi ene biẹ ọmọn rebhe man imọn nesele  ẹmhọn inegbe-nowẹ. Sokpan, ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn ha sekhae nin imọn nesele rẹji ẹbho eso ne guanọ nin ele mun ele riia. Ele ha yẹ man ele ebi ele ha rẹ ha nẹ bhi obọ ele yẹ. Ene biẹ ọmọn, obọ bha ọ ye nin bha rẹ ha gbega imọn nesẹbha. *​—1 Peter 5:8.

13. Uwedẹ nela ọkhẹke nin ene biẹ ọmọn rẹ ha man imọn nesele emhin?

¹³ Ẹsọn ọsi ene biẹ ọmọn nọn, nin ele rẹ ha man imọn nesele uwedẹ nọn khẹke nin ele ha rẹ ha nyẹnlẹn. Be ele ha rẹ lu ọnan yẹ? Ọ bha khẹke nin ene biẹ ọmọn ha re ohu lu ọle, la ha re obọ nọn to mun ele, aharẹmiẹn obọ ele ọ ye nin ele rẹ ha  man imọn nesele emhin. (Jeremiah 30:11) Bhiriọ, ọ iyi ẹghe nin ohu rẹ ha re ele ọkhẹke nin ele rẹ ha gbe ele sibhi uriamhin re. Ọ bha khẹke nin ọta nin uwẹ taman ele diabe ukpọghale nan di ọria bhi egbe. (Proverbs 12:18) Ha man imọn nesẹ ebezẹle nọn da khẹke nin ele ha lu rẹkhan ebi ele luẹ.​—Ephesians 6:4; Hebrews 12:​9-11; fẹ Ebi A Gbẹn Ba Ọle nọnzi 30 ghe.

14, 15. Bezẹle nọn da khẹke nin ibhokhan ha hẹnmhọn nin ene biẹ ele?

¹⁴ Ẹghe rebhe Jesu wo rẹ hẹnmhọn nin Aba ọle, arẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ nanlẹn ẹgheso. (Luke 22:42; John 8:​28, 29) Jehova yẹ guanọ nin ibhokhan ha hẹnmhọn nin ene biẹ ele.​—Ephesians 6:​1-3.

¹⁵ Ibhokhan, ahamiẹn ọ bha lẹkhẹ nin bha rẹ hẹnmhọn nin ene biẹ bha, bha yere ghe, bha ha hẹnmhọn nin ele, ẹmhọn bha ki ha ti ele bi Jehova bhọ. *​—Proverbs 1:8; 6:20; 23:​22-25.

16. (a) Ẹbho nela Esu ha sabọ noo rẹ dọnmhẹn ibhokhan rẹ lu emhin ne imhẹn? (b) Bezẹle nọn da manman khẹke nin ibhokhan ha zẹ imọẹ ne hoẹmhọn iJehova?

¹⁶ Ojuu dẹ sabọ noo imọẹ ẹ bi ibhokhan ebhebhe rẹ si uwẹ ọbhi emhin ebe. Ọle lẹnmhin ghe, ọ ida lẹkhẹ nin uwẹ rẹ lu emhin nọn mhẹn sade ibo ẹ sua uwẹ rẹ lu emhin nọn imhẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Dinah nin ọmọn nọnsi Jacob rẹ ne ẹbho ne iga iJehova lu imọẹ, ọnan da si ọbabhegbe ji ọle bi azagba-uwa nọnsọle. (Genesis 34:​1, 2) Ahamiẹn imọẹ nesẹ iyi ẹbho ne hoẹmhọn iJehova, ele dẹ sabọ dọnmhẹn uwẹ rẹ ha lu emhin ne iyẹẹ iJehova. Ọnan dẹ sabọ si ọbalọ ne bunbun ji uwẹ. Ọnan ida re Osẹnobulua bi azagba-uwa nọnsẹ ha ghọnghọn. (Proverbs 17:​21, 25) Ọnan zẹle nọn da manman khẹke nin uwẹ ne ẹbho ne hoẹmhọn iJehova ha lu imọẹ.​—1 Corinthians 15:33.

17. Be bhọ ọkhẹke nin ọdeọde bhi azagba-uwa ha lu?

¹⁷ Ahamiẹn ọdeọde bhi azagba-uwa re obọ rẹkhan adia nesi Jehova, ele ida ha mhọn ọnọghọ ne bunbun bhi ẹkẹ azagba-uwa nọnsele. Bhiriọ, ahamiẹn ọdọ uwẹ khin, wo ha hoẹmhọn amhẹn uwẹ, uwẹ ha yẹ ha re uwedẹ oyẹẹ rẹ ha nanlẹn lu emhin. Ahamiẹn amhẹn uwẹ khin, ọkhẹke nin uwẹ ha mun ekpẹn nin ọdọ uwẹ, yẹ ha degbere nanlẹn. Ọ yẹ khẹke nin uwẹ ha re egbe khọkhọ amhẹn nin Proverbs 31:​10-31 tẹmhọnlẹn. Ahamiẹn ene biẹ ọmọn bha khin, bha ha man imọn nesẹbha ebi ele ha rẹ ha hoẹmhọn Osẹnobulua yẹ. (Proverbs 22:6) Ahamiẹn aba uwẹ khin, ha re azagba-uwa nọnsẹ khian bhi uwedẹ nọn gbale. (1 Timothy 3:​4, 5; 5:8) Ene ibhokhan, ọkhẹke nin bha ha hẹnmhọn nin ene biẹ bha. (Colossians 3:20) Ọkhẹke nin ọrebhe bhi azagba-uwa ha yere ghe, ọdeọde bhi azagba-uwa sabọ rẹ dobọ ẹgheso. Bhiriọ, bha ha mhọn idegbere, nin bha da sabọ ha rẹhunmhan egbe. Bhi ọsi ẹmhọanta, adia kẹkẹ ribhi Baibo ne ha sabọ rẹkpa ọdeọde bhi azagba-uwa.