1, 2. ¿Te ne rä Zi Dada Jeoba pa gatꞌho yä familia?

RÄ Biblia mää ge Äjuä bi hyoki näꞌä rä mu̱di ꞌme̱hñä pa bi umbäbi näꞌä rä mu̱di ñꞌo̱ho̱. Mi hyandi Adán näꞌä ꞌme̱hñä, xa bi johya ꞌne bi ꞌñenä: «Nubye̱ hää gehnä rä ndoyꞌo de mä ndoyꞌo ꞌne rä ngo̱ de mä ngo̱» (Génesis 2:22, 23). Koꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba go geꞌä bi hyoki rä nthäti, näꞌä ne ge nuꞌu̱ xä nthäti dä mꞌu̱i xä ñho ꞌne ko rä johya.

² Mäpaya, ndunthi yä familia hingi ꞌmu̱i ko rä johya. Pe rä Noya Äjuä uni ndunthi yä tsꞌofo nuꞌu̱ dä za dä matsꞌi yä familia pa dä ntsitsꞌi xä ñho ꞌne dä mꞌu̱i temäꞌentho (Lucas 11:28).

3, 4. a) ¿Hanja debe nꞌa rä däme dä trata rä ꞌme̱hñä? b) ¿Por hanja tanto rä däme ngu rä ꞌme̱hñä debe dä mꞌu̱i dispuesto dä uni rä mpumbäte?

³ Rä Noya Äjuä enä ge nꞌa rä däme debe dä trata rä ꞌme̱hñä ko rä mhäte ꞌne rä tꞌekꞌei (hñeti Efesios 5:25-29, TNM). Rä däme nzäntho debe dä xipäbi ꞌne dä ꞌñuti rä ꞌme̱hñä hängu di mädi. Hingi debe dä maltrata. Debe dä su ꞌne dä hyombäbi rä ñho.

⁴ ¿Te debe dä me̱fi nꞌa rä däme mu̱ rä ꞌme̱hñä hingä geꞌä pe̱fi? Rä Biblia mändabi: «Nuꞌähu̱ ñꞌo̱ho̱hu̱, mädi ri ꞌme̱hñähu̱ ꞌne ogyä tsꞌomꞌu̱ihu̱ kongeꞌu̱» (Colosenses 3:19). Däme, beni ge nuꞌi ꞌnehe rꞌabu̱ hingä geꞌä gi pe̱fi. Hänge mu̱ gi ne gi hñäni rä mpumbäte Jeoba, mähyoni gi pumbäbi ri ꞌme̱hñä ora hingä geꞌä pe̱fi (Mateo 6:12, 14, 15).  Tanto rä däme ngu rä ꞌme̱hñä debe dä mꞌu̱i dispuesto dä uni rä mpumbäte pa njabu̱ dä za dä nja rä johya ha rä familia.

5. ¿Por hanja yä däme debe dä numänsu yä ꞌme̱hñä?

⁵ Rä Zi Dada Jeoba mändabi rä däme dä numänsu rä ꞌme̱hñä, dä hyandi te thogi ꞌne te di japäbi mꞌe̱di. Mu̱ nꞌa rä däme hingi trata xä ñho rä ꞌme̱hñä, rä Zi Dada Jeoba hingä ma dä yꞌo̱de nuꞌu̱ yä sadi (1 Pedro 3:7). Rä Zi Dada Jeoba di mädi ꞌne di numäñho tanto yä ꞌme̱hñä ngu yä ñꞌo̱ho̱ nuꞌu̱ pe̱päbi.

6. ¿Te bi ne bi mää rä Hesu nuꞌmu̱ bi ꞌñenä ge rä däme ꞌne rä ꞌme̱hñä «nuꞌu̱ di nꞌatho, hinge di yoho»?

⁶ Rä Hesu bi ꞌñenä ge rä däme ꞌne rä ꞌme̱hñä «nuꞌu̱ di nꞌatho, hinge di yoho» (Mateo 19:6). Nuya yä noya ne dä mää ge rä däme hingi debe dä hyatꞌi rä ꞌme̱hñä ko mä nꞌa rä jäꞌi, nixi rä ꞌme̱hñä hingi debe dä hyatꞌi rä däme ko mä nꞌa rä jäꞌi (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Ora rä däme ne dä mꞌe̱ngui rä ꞌme̱hñä, rä ꞌme̱hñä hingi debe dä negabi, ꞌne rä däme geꞌä debe dä me̱fi ꞌnehe ko rä ꞌme̱hñä. (1 Corintios 7:3-5). Rä Biblia enä: «Nꞌa rä ñꞌo̱ho̱ näꞌä di mädi rä ꞌme̱hñä, mädi rä ndoyꞌose̱, ngetꞌho ninꞌa rä ñꞌo̱ho̱ hinxä u̱tsa rä ndoyꞌose̱, pe hää di ꞌuini ꞌne di mädi» (Efesios 5:28, 29, TNM). Ja ngu di handihu̱, rä Zi Dada Jeoba mändabi yä däme ge dä mädi ꞌne dä su yä ꞌme̱hñä. Yä ꞌme̱hñä xa di ho dä yꞌo̱de ora yä däme xipäbi ge di mädi.

7. ¿Por hanja di ja mꞌe̱di nꞌa rä ñäxu ha yä familia?

⁷ Ha gatꞌho yä familia ja mꞌe̱di nꞌa rä ñäxu pa dä gu̱tꞌi rä ꞌñuu ꞌne njabu̱ gatꞌho dä mꞌu̱i xä ñho. Rä Biblia enä: «Rä Ñhesukristo go geꞌä rä ñäxu de gatꞌho yä ñꞌo̱ho̱, y nu rä ñꞌo̱ho̱ geꞌä rä ñäxu de rä ꞌme̱hñä, y nu Äjuä rä Dada go  geꞌä rä ñäxu de mä zi Hmuuhu̱ rä Ñhesukristo» (1 Corintios 11:3).

8. ¿Hanja udi nꞌa rä ꞌme̱hñä ge pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei rä däme?

⁸ Gatꞌho yä däme rꞌabu̱ hingä geꞌä pe̱fi. Pe mu̱ rä ꞌme̱hñä apoya ꞌne fatsꞌi ko rä johya rä däme, gatꞌho rä familia ꞌmu̱i xä ñho (1 Pedro 3:1-6). Rä Biblia enä: «ꞌMe̱hñähu̱, umfu̱ rä tꞌekꞌei ri dämehu̱» (Efesios 5:33). Pe, ¿xiꞌmu̱ ho̱nse̱ rä ꞌme̱hñä go geꞌä pe̱päbi Äjuä pe rä däme hinä? Mäske njabu̱, rä ꞌme̱hñä debe dä umbäbi rä tꞌekꞌei rä däme. Rä Biblia enä: «ꞌMe̱hñähu̱, yꞌo̱tä ri dämehu̱, pa njabu̱ nuꞌmu̱ ri dämehu̱ hingyä gamfri, dä za dä gamfriꞌu̱ nsinke gi zofohu̱, ho̱nse̱ ngeꞌä dä hyandä ri hogä mꞌu̱ihu̱. Dä gamfriꞌu̱ ngeꞌä dä hyandi ge gi yꞌo̱hu̱ xä ntꞌaxi, ꞌne ngeꞌä xi di ja ri tꞌekꞌeihu̱» (1 Pedro 3:1, 2). Mu̱ nꞌa rä ꞌme̱hñä di porta xä ñho, rä däme dä za dä me̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei ꞌne dä hyopäbi dä me̱päbi Äjuä.

9. a) ¿Te dä hogi dä me̱fi nꞌa rä ꞌme̱hñä mu̱ hingi ꞌmu̱i de acuerdo ko rä däme? b) ¿Te mä tsꞌofo pa yä ꞌme̱hñä di tinihu̱ ha Tito 2:4, 5?

⁹ ¿Te dä hogi dä me̱fi nꞌa rä ꞌme̱hñä mu̱ hingi ꞌmu̱i de acuerdo ko rä däme? Dä hogi dä xipäbi näꞌä senti pe  ko rä tꞌekꞌei. Ja ngu Sara, nꞌa rä pa bi xipäbi Abrahán te mi mbeni. Mäske Abrahán himbi ho näꞌä bi sipäbi, rä Zi Dada Jeoba bi ꞌñembäbi: «Pe̱fi näꞌä xiꞌi» (Génesis 21:9-12). Mu̱ näꞌä pe̱fi rä däme hindi nkontraui ko näꞌä udi rä Biblia, nuꞌmu̱ rä ꞌme̱hñä mähyoni dä apoya rä däme (Hechos 5:29; Efesios 5:24). Nꞌa rä hogä ꞌme̱hñä debe dä jamäsu rä nguu ꞌne rä familia (hñeti Tito 2:4, 5). Mu̱ dä me̱fi njabu̱, rä däme ꞌne yä bätsi ma dä mädi ꞌne ma dä me̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei (Proverbios 31:10, 28).

10. a) ¿Hämꞌu̱ dä za nꞌa rä ꞌme̱hñä o nꞌa rä däme dä ꞌuege de näꞌä toꞌo xä nthätui pe nsinke dä diborsia? b) ¿Te mää rä Biblia de rä diborsio?

¹⁰ Rꞌa yä medinthäti nguntꞌä di ñhe̱gi o di diborsia ora pe̱ꞌtsi yä xuñha. Pe rä Biblia enä: «Rä ꞌme̱hñä hingi debe dä zopu̱ rä däme [...] ꞌne rä däme hingi debe dä zopu̱ rä ꞌme̱hñä» (1 Corintios 7:10, 11, TNM). ¿Hämꞌu̱ dä za nꞌa rä ꞌme̱hñä o nꞌa rä däme dä ꞌuege de näꞌä toꞌo xä nthätui nsinke dä diborsia? Mu̱ xa tsiꞌti näꞌä tꞌo̱tꞌpäbi nꞌa rä ꞌme̱hñä o nꞌa rä ñꞌo̱ho̱, geꞌmu̱ dä za dä ꞌuege de näꞌä toꞌo xä nthätui pe nsinke dä diborsia. Pa geꞌä, xa mähyoni dä mbeni xä ñho änte de dä huahni nunä desision. * Pe, ¿te mängä rä Biblia de rä diborsio? Rä Biblia mää ge nꞌa rä ꞌme̱hñä o nꞌa rä däme dä za dä diborsia, ho̱nse̱ mu̱ näꞌä toꞌo xä nthätui bi mꞌe̱ngui mä nꞌa rä jäꞌi (Mateo 19:9, TNM).

11. ¿Te debe dä me̱fi yä dada?

¹¹ Dadahu̱: mähyoni gi dedikabihu̱ rä tiempo ri bätsihu̱. Ri bätsihu̱ honi ri mfatsꞌihu̱, ꞌne nuꞌähu̱ debe gi ꞌñutihu̱ de rä Zi Dada Jeoba (Deuteronomio 6:4-9).

12. ¿Por hanja yä dada debe dä su yä bätsi?

 ¹² Rä Zithu pe̱fi xa ndunthi yä tsꞌo tꞌo̱tꞌe nuua ha rä Xiꞌmhai, hänge rꞌa yä jäꞌi honi te dä yꞌo̱tpäbi mä bätsihu̱. Rꞌa yä jäꞌi honi hanja dä biola o dä daꞌtuäbi yä ndoyꞌo mä bätsihu̱. Rꞌa yä dada japäbi xä ñhei dä ñä ko yä bätsi de nunä peligro. Pe yä dada pe̱ꞌtsi rä obligasio dä su yä bätsi ꞌne dä xipäbi hanja dä nsu de nuꞌu̱ yä jäꞌiꞌu̱ (1 Pedro 5:8). *

13. ¿Hanja di debe yä dada dä ꞌñuti yä bätsi?

 ¹³ Yä dada go geꞌu̱ pe̱ꞌtsi rä responsabilida de dä ꞌñuti yä bätsi hanja dä porta xä ñho. Pe ora yä dada umbäbi yä tsꞌofo yä bätsi ꞌne xipäbi habu̱ hingä geꞌä pe̱fi, hindi debe dä yu̱ntꞌi nixi dä nzofo ko yä tsꞌone (Jeremías 30:11). Dada: ogi tsu̱i ri bätsi ora gi nkue̱. Ngeꞌä ora gi nkue̱ dä za gi mängä nuꞌu̱ «yä noya su̱nte ngu nꞌa rä majuai» ꞌne dä za gi u̱mbäbi yä mfeni ri bätsi (Proverbios 12:18). Fatsꞌi ri bätsi dä ntiende por hanja mähyoni dä yꞌo̱de (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11). (Hyandi rä nota 30, «Disciplina»).

14, 15. ¿Por hanja yä bätsi mähyoni dä yꞌo̱te yä dada?

¹⁴ Rä Hesu nzäntho bi yꞌo̱te rä Dada mäske rꞌabu̱ bi japäbi xä ñhei (Lucas 22:42; Juan 8:28, 29). Rä Zi Dada Jeoba to̱ꞌmi ge yä bätsi dä yꞌo̱te yä dada (Efesios 6:1-3).

¹⁵ Bätsi, beni ge mu̱ gi yꞌo̱te ri dada ꞌne ri nänä mäske rꞌabu̱ di jaꞌi xä ñhei, rä Zi Dada Jeoba ꞌne nuꞌu̱ ri dada xa ma dä johya ꞌne mänꞌa ma dä mäꞌi (Proverbios 1:8; 6:20; 23:22-25). *

16. a) ¿Te pe̱fi rä Zithu pa dä japäbi yä bäsjäꞌi dä me̱fi näꞌä di u̱tsa Jeoba? b) ¿Por hanja xa mähyoni gi yꞌo̱tꞌe ri amigo ho̱nse̱ nuꞌu̱ yä jäꞌi di mädi Jeoba?

¹⁶ Bäsjäꞌi, beni ge rä Zithu dä za dä usa nuꞌu̱ ri amigo o märꞌa yä bäsjäꞌi pa dä jaꞌi gi pe̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe xä ntsꞌo. Rä Zithu pädi ge yä bäsjäꞌi rꞌabu̱ di japäbi xä ñhei dä ze̱ti yä tentasio. Rä Biblia mää ge näꞌä rä tꞌixu Jacob mi rä thuhu Dina, bi yꞌo̱tꞌe yä amigo nuꞌu̱ himi mädi Jeoba, ꞌne geꞌä bä hämpäbi ndunthi yä xuñha Dina ꞌne rä familia (Génesis 34:1, 2). Mu̱ nuꞌu̱ ri amigo hindi mädi Jeoba, ma dä kaꞌi pa  gi pe̱fi nꞌa rä tꞌo̱tꞌe näꞌä di u̱tsa Jeoba, ꞌne ma dä hä ndunthi yä u̱gi ꞌne yä dumu̱i pa geꞌi, pa ri familia ꞌne pa rä Zi Dada Jeoba (Proverbios 17:21, 25). Hänge mähyoni gi yꞌo̱tꞌe ri amigo ho̱nse̱ nuꞌu̱ yä jäꞌi di mädi Jeoba (1 Corintios 15:33).

17. ¿Te mä responsabilida pe̱ꞌtsi kada nꞌa de nuꞌu̱ ꞌmu̱i ha rä familia?

¹⁷ Mu̱ rä däme, rä ꞌme̱hñä, yä dada ꞌne yä bätsi pe̱fi näꞌä mängä rä Noya Äjuä, ma dä me̱ꞌtsi nꞌa rä mꞌu̱i temäꞌentho. Däme: mädi ri ꞌme̱hñä ꞌne trata xä ñho. ꞌMe̱hñä: yꞌo̱te ri däme, pe̱ꞌspäbi rä tꞌekꞌei ꞌne de̱mbäbi rä ejemplo näꞌä ꞌme̱hñä no̱ni ha Proverbios 31:10-31. Dadahu̱: ꞌÑuti ri bätsihu̱ dä mädi Jeoba (Proverbios 22:6). Nuꞌu̱ yä ñäxu de rä familia mähyoni dä su ꞌne dä gu̱hni rä familia ja ngu adi Jeoba (1 Timoteo 3:4, 5, TNM; 5:8, TNM). Bätsi: yꞌo̱te ri dada ꞌne ri nänä (Colosenses 3:20). Gatꞌho, mähyoni gä rekonosehu̱ ge rꞌabu̱ hingä geꞌä di pe̱fihu̱, hänge mähyoni gä mpumbäbihu̱ nꞌa ngu mänꞌaa. Hää, rä Noya Äjuä udi te mä responsabilida pe̱ꞌtsi gatꞌho nuꞌu̱ ꞌmu̱i ha nꞌa rä familia.