1, 2. ?Jɔ nkpɔca yɛsɛ n’ye eɲë evivi eɲë esë é? ?Mabughëwu é?

BIBLËNË eɲë egbagbashinë ghë, eɲë wú n’ye ngikinë kë ehɛ kɔ kë esʋ Ofonë, kelë afannga nhɛn, bunë Ofo gha kolo wunë ëë kë eyaya, kë ekpa elɛ ëë. (2 Corinthiens 6:17) Bu ntɔnë ghëwu, Ʒoova ehɛ elë kɔ ebë epieji ofotɩ pʋpʋnë kë elɛlɛ ëë “Babilɔnë Gbɔnë” ghë esɔ. (Révélation 18:2, 4) ?Mabu eɲë élɛ é? Elë powu, eɔ bunë ebë enɩebɔ. N’yonë ebë evivi elë esë: ‘?Më evivi n’ye më esʋ Ofo fɛ n’ye në vívi n’ye më eba elɛnë mɩnɛn an, kɔ́ më evivi n’ye më esʋ në fɛ n’ye më omunë, më bá kolo mɩnɛn an?’

² Àlɛ́ eɲë sɔ́ píeji ofotɩ pʋpʋnë ghë dádá, émʋn n’ye bu ntɔnë lɛ́ bu yɔghɔ. Ese agheci, eɲë oghorumɔn ghë, bunë ofotɩ pʋpʋnë elɛnë aghɔ eyɛyɛ eɲë sɛ eyi ebise. Elë éwu bu nfre nfrenë ofotɩ pʋpʋnë elɛnë aghɔ, álɛ ebë emʋn bunë ghëwu yɛsɛ n’ye ebë ewu kelë fɛ n’ye Ʒoova eba ewu kelë mɩnɛn.

3. (a) ?Mabughëwu ekpɛkpɛ elɔ ngiki jɔghɔ n’ye kebë eɲa tijɛelënë kë ebɔ eba ngbeɲi esʋ Ofonë shi é? (b) ?Tijɛelënë ngiki ebɔ esʋ Ofonë, mabu jɔ Biblë ehɛ ëë ghë é?

³ Ngiki jɔghɔ bɔ́ tijɛ lɛ, bu fuɔ lɛ sʋ Ofo kelë ereni agbʋʋn fannga nhɛn. Àlɛ́ eɲë esë eɲë bá nhɛn lɛ́, eɲë eɔsɛ edi akɔnda n’ye gha ba gha yɛ n’ye yiki bë eɲa bu ntɔnelë shi esʋ Ofo. Ese, éghaghaghë n’ye Ʒoova eyaya elë n’ye ebë eba esʋ në. Biblë ehɛ elë ayɔghɔ nhɛn n’ye Ʒoova gha  vívi n’ye ebë ebɔ tijɛelë eba ngbeɲi esʋ në.—Éka Exode 20:4, 5; Psaume 115:4-8; Isaïe 42:8; 1 Jean 5:21.

4. (a) ?Mabughëwu gha yɛsɛ n’ye ebë eyiyi ntɛɛn elɔ elë kpowukpowúelënë kë rɔ́në wué? (b) ?Mabughëwu Ʒoova hɛ́ ëë ngikinë kɔ kë gha eviɛ n’ye kelë lɛ aghɩnë kë rɔ́në lɛ bë edidi jɔ wué?

⁴ Ngiki jɔghɔ elele mɛnsɩ edɔ, kë ebɔ cibɩ fannga nhɛn elɛ bu álɛ bë eyɛyɛ kelë kpowukpowúelënë kë rɔ́në sɛ. Kë eyiyi ntɛɛn elɔ kelë bɔ́bɔ́. Ese, emʋn n’ye ngikinë kë rɔ́në, kë gha ɔɔsɛ kebë eboka elë, kë gha ɔɔsɛ kebë elɛ elë lakwa. Kë ghe kpa ghe hʋn-oo aʋn fuɔ. Teteghë, àlɛ́ elë lɛ kelë lɛ edidi jɔ, bë eɔsɛ ése elë aviɛlɛ, noo abʋsɛmʋnnelë ëë kë ebɔ elë ngikinë kë rɔ́në oku elɛ̀ elë mbë. Bu ntɔnë ghëwu, Ʒoova hɛ́ Israɛlë ngikinë kɔ kë gha viɛ n’ye kelë lɛ aghɩnë kë rɔ́në lɛ bë edidi jɔ, kë gha lɛ kpala-bu nkpɔe.—Deutéronome 18:10-12; ékpɩ Jɔ eshi 25 lɛ 30 lɛ.

5. ?Mabu bë eɔsɛ eboka eɲë álɛ eɲë ghe kpa ghe ebɔ tijɛelë lɛ bu fuɔ lɛ ghe esʋ Ofo n’ye, álɛ eɲë ghe kpa ghe eyiyi ntɛɛn ghe elɔ eɲë kpowukpowúelënë kë rɔ́në n’ye wué?

⁵ ?Mabu bë eɔsɛ eboka eɲë álɛ eɲë ghe kpa ghe ebɔ tijɛelë lɛ bu fuɔ lɛ ghe esʋ Ofo n’ye, álɛ eɲë ghe kpa ghe eyiyi ntɛɛn ghe elɔ eɲë kpowukpowúelënë kë rɔ́në n’ye wué? Yɛsɛ n’ye eɲë eka Biblënë, eɲë kpa edi n’ye Ʒoova eba ewu bu ntɔnelë akɔnda eyɛsɛ. Në ewu kelë fɛ bunë “elɛ ɲɛnɲɛn” mɩnɛn. (Deutéronome 27:15) Ésɛrɛ Ʒoova mici powu álɛ bë eboka eɲë, eɲë ewu bu fɛ n’ye në eba ewu bu mɩnɛn, álɛ eɲë ekpa esʋ në fɛ n’ye në bá vívinë mɩnɛn. (Isaïe 55:9) Eɲë eɔsɛ eji ntɩ n’ye Ʒoova bá elɔ eɲë mɛnsɩnë bë eboka eɲë álɛ eɲë eghɔ bunë ofotɩ pʋpʋnë elɛnë enɩ eɲë oohʋnnë ghë.

6. ?Mabughëwu kë nɩ Avɛ-enɛn-aɲʋn ëë mici 25 bɔ́ álɛ kebë ebɔ edi mícínë kë hʋn Ʒezinë fɛtë é?

⁶ Maɛnnë powu ghë, Noɛlë lɛ́ fɛtënë ngiki fannga hɛn  edi. Kë edi akɔnda n’ye në lɛ́ mícínë kë hʋn Ʒezinë fɛtë. Ese teteghë, Noɛlë lɛ́ bunë ototɩ pʋpʋnë elɛ. Nakwa nkpɔ ehɛ kɔ Rɔmë ngikinë kë ghe sʋ Ofo wunë, kë edi ngbu agbʋʋn fɛtënë Avɛ-enɛn-aɲʋn ëë mici 25 ghë. Ofoshighɩnelë, kë vívi n’ye ngikinë kë ghe sʋ Ofo wunë, kebë ekaci kretiɛn. Bu ntɔnë ghëwu, kë mʋn yɛsɛ n’ye kë gha hʋn Ʒezi Avɛ-enɛn-aɲʋn ëë mici 25 ghë kʋra, ese kë hɛ́ kɔ kebë ebɔ mici ntɔnë edi mícínë kë hʋn Ʒezinë fɛtë. (Luc 2:8-12) Ʒezi ejiti-aghɩnë gha dí Noɛlë. Nakwa nkpɔ, kë ghɛ́ghɛ ëë Anglɛ mbë ghë, ehɛ kɔ kë hʋn Ʒezi, agbʋʋn 200 sáasɛ, “ghɩʋn gha mʋn teteghë mícínë kë hʋn Ʒezinë, ngiki jee nhɛn ëë kë ebɔ aɛn eba bu ntɔnë ghë.” (Les origines sacrées de choses profondes) Ʒezi rɔ́në, agbʋʋn fannga nhɛn sáasɛ ë kë gbɔ́ óo Noɛlë dinë órò.

7. ?Mabughëwu kretiɛn tetenelë ghe di Noɛlë wué?

⁷ Ngiki fannga nhɛn mʋn n’ye Noɛlë lɛ, bunë kë elɛ Noɛlë ghë fɛ bunë kë ekɛkɛ lɛ, bunë kë ehɔnë lɛ mɩnɛn, píe aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë ee gbo. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Angletɛrë gbo lɛ, Amerikë aʋnku jɔghɔ ghë lɛ, shú cibɩ nkpɔ, kë hɛ́ kɔ ngiki gha kpa gha di Noɛlë n’ye noo píe aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë ee gbo. Ghɩnë edi fɛtë ntɔnë, kebë ewu në evi. Ese, ngiki ekpa edi Noɛlë lapɔ. ?Mabughëwu kretiɛn tetenelë ghe di Noɛlë wué? Noo kë evivi n’ye bunë kë elɛnë powu ghë, kebë eyɛ Ofo aɛn.

8, 9. ?Mabughëwu kretiɛn pidɛnelë gha dí mícínë kë ehʋn yiki fɛtë wué?

⁸ Fɛtë fuɔnë ngiki fannga nhɛn edinë, ëë lɛ́ mícínë kë hʋn kelënë fɛtë. ?Yɛsɛ n’ye kretiɛnnelë bë edi fɛtë ntɔnë wú? Aghɩnë Biblë ehɛ kɔ kë dí mícínë kë hʋn kelë fɛtënë, ëë lɛ́ aghɩnë kë ghe sʋ Ʒoova wunë esëkpɔ. (Genèse 40:20;  Marc 6:21) Ngiki dí mícínë kë hʋn kelënë fɛtë, kë bɔ́ ëë lé ofo apʋpʋnelë eyi. Bu ntɔnë ghëwu, kretiɛn pidɛnelë, “kë wú n’ye mícínë kë hʋn yiki fɛtënë powu lɛ́ bunë aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë kë elɛ.”—The World Book Encyclopedia.

⁹ Lahɔ gbo, Grɛkë lɛ Rɔmë lɛ ngikinë, kë dí akɔnda n’ye àlɛ́ kë ahʋn yiki, wawɛ nkpɔ ewa n’yo. Wawɛ ntɔnë ebidi ghɩ ntɔnë shi ëë oohʋn ghë. Nakwa nkpɔ, kë ghɛ́ghɛ ëë Anglɛ mbë ghë, ehɛ kɔ: “Micinë kë ehʋn yiki nkpɔ, lɛ́ ofo nkpɔ mícínë kë hʋn ëë fɛtë. Wawɛ ntɔnë lɛ, ofonë kë hʋn mící ntɔnë lɛ, kë edi juman aʋn-nkpɔ.”—Coutumes et usages des anniversaires.

10. ?Mabughëwu amɛn, kretiɛnnelë ghe di mícínë kë hʋn yiki fɛtë wué?

¹⁰ ?Eɲë edi akɔnda n’ye Ʒoova edisʋ ebɔ fɛtënë ofotɩ pʋpʋ ngikinë edinë wú? (Isaïe 65:11, 12) Oowo, në ghe disʋ ghe bɔ kelë. Bu ntɔnë ghëwu, elë ghe di mícínë kë hʋn yiki fɛtë lɛ, fɛtëelënë ofotɩ pʋpʋ ngiki edinë lɛ.

11. ?Mabughëwu ngiki jɔghɔ edi fɛtë é? ?Bu nkpɔca bë eɔ alɔ edɔ eɲë ngbeɲi é?

¹¹ Ngiki jɔghɔ mʋn n’ye Noɛlë lɛ, fɛtë fannga fuɔ lɛ píe aghɩnë kë ghe sʋ Ofo wunë ee gbo, ese ebise, kë edi fɛtë ntɔnelë eyi. Kë edi akɔnda n’ye fɛtë ntɔnelë lɛ́ bu yɔghɔnë bë elɛ kelë lɛ kelë shikwa lɛ bë ebɔ egbegbe je. ?Akɔnda ntɔnë ëë eɲë esë, eɲë edi wú? Yɛsɛ n’ye yiki lɛ ëë shikwa lɛ bë eso aʋn-nkpɔ. Ʒoova ëë sé shikwa eshi, në kpa evivi n’ye kebë eda kelë esë sɛ eyɛsɛ. (Éphésiens 3:14, 15) Ese, yɛsɛ n’ye ebë eɲi elë lɛ Ʒoova lɛ cɛwudinë shi eyɛsɛ eshe n’ye ebë edi fɛtënë ofotɩ pʋpʋnelë edi, álɛ elë shikwaghɩ bë ekolo elë. Bu ntɔnë ghëwu, akoto  Pɔlë hɛ́ kɔ: “Éwɛsɛ bunë sheghë Kpashi ngbeɲinë eyi.”—Éphésiens 5:10.

12. ?Mabu bë elɛ Ʒoova ghe edisʋ ghe ebɔ fɛtë nkpɔ wué?

¹² Ngiki fannga nhɛn edi akɔnda n’ye aʋnkunë fɛtë nkpɔ píenë, gha lɛ́ bʋʋn, kebë eji ëë aba. Ese, Ʒoova ghe ba nhɛn ghe wu bu ntɔnë. Në ghe disʋ ghe bɔ fɛtëelënë ofotɩ pʋpʋnë edinë lɛ, fɛtëelënë ngiki edi ele ngiki lɛ, oo lɛ eyinë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Eʒiptë ngikinë, kë edi kelë ofonelë fɛtë fannga nhɛn. N’ye Israɛlë ngikinë bá píe Eʒiptë gbo sɔ́në, kë bɔ́ fɛtë ntɔnelë nkpɔ yí, kë lɛ́lɛ ëë “Ʒoova fɛtë.” Ese, Ʒoova wú kelë evi bunë kë lɛ́në ghëwu. (Exode 32:2-10) Fɛ n’ye Ofo agbagho Izai bá hɛ́në mɩnɛn, elë gha “eci bunë gha lɛ́ ecele wunë nkpɔe aba!”—Éka Isaïe 52:11.

13. ?Àlɛ́ eɲë avivi n’ye eɲë eri fɛtënelë di shi, jɔ nkpɔca eɲë eɔsɛ evivi eɲë esë é?

¹³ Àlɛ́ eɲë evivi n’ye eɲë eri fɛtënë eɲë edinë shi, eɲë eɔsɛ evivi eɲë esë jɔ fannga nhɛn. Fɛ ntɛnɩelë mɩnɛn: ?Àlɛ́ aghɩnë më lɛ kelë lɛ edi juman aʋn-nkpɔnë kë avivi më bunë ghëwu më ghe di Noɛlë wunë, mabu më éhɛ é? ?Àlɛ́ yiki ehɔ më bu Noɛlë fɛtënë ghë, mabu më élɛ é? ?Àlɛ́ ghɩnë më vínë ehɛ më kɔ më edi Noɛlë fɛtënë, mabu më élɛ é? ?Élé më éba eboka më jɛelënë, álɛ sɛ ghe erɔrɔ kë shi n’ye kë ghe edi mícínë kë hʋn kelënë fɛtë lɛ, fɛtë fuɔ lɛ wué?

14, 15. ?Àlɛ́ kɔ́ yiki ehɔ eɲë bu o, kɔ́ yiki ehɛ eɲë kɔ “Di fɛtë yɛsɛ o!” mabu eɲë élɛ é?

¹⁴ Yɛsɛ n’ye eɲë edi jɔnë eɲë éhɛ lɛ, bunë eɲë élɛ lɛnë powu akɔnda eyɛsɛ. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, àlɛ́ yiki ehɛ eɲë kɔ “Di fɛtë yɛsɛ o!” eɲë gha lɛ fɛ n’ye eɲë gha cé wu mɩnɛn. Eɲë eɔsɛ ehɛ kɔ: “Fie nasɩ o.” Àlɛ́ yiki evivi n’ye  bë ece jɔnë eshi eyɛsɛ, eɲë eɔsɛ ehɛ në bunë ghëwu eɲë ghe di fɛtë ntɔnë. Ese, éyɛ opu, édi akɔnda eyɛsɛ elɛ̀ mbë ghɩwu ghë. Biblë ehɛ kɔ: “Élɛ eɲë mbënë bë eyɛsɛ ce-ghë fɛ n’ye kë ɱɔ́nɱɔn ëë ngʋ ghë mɩnɛn, álɛ eɲë emʋn n’ye eɲë eba ekaka mbë elɔ ngiki powu aji.” (Colossiens 4:6) Eɲë eɔsɛ ehɛ kɔ eyɛyɛ eɲë sɛ n’ye eɲë lɛ ngiki fuɔ lɛ bë eso aʋn-nkpɔ egbegbe, n’ye eɲë ehɔ ngiki bu, ese eɲë gha vivi n’ye eɲë elɛ bu ntɔnë fɛtë mícínë ghë.

¹⁵ ?Mabu eɲë élɛ àlɛ́ yiki ehɔ eɲë bu é? Biblë ghe hɛ elë kɔ kpe n’ye ebë eba elɛ, ese në ehɛ kɔ ebë eɔ akɔnda yɔghɔ Ofo ngbeɲi mici powu. (1 Timothée 1:18, 19) Kɔpɛ ghɩnë hɔ́ eɲë bunë gha mʋn n’ye, eɲë ghe di fɛtë ntɔnë wo. Agheci, në eɔsɛ ehɛ kɔ: “Më mʋn n’ye eɲë ghe di fɛtë ntɔnë, ese më evivi n’ye më eda ehɔ eɲë bu ntɛnɩ.” N’yonë, eɲë ëë eɲë ehɛ kɔ́ eɲë edisʋ ebɔ bunë kë hɔ́ eɲënë o, kɔ́ eɲë ghe edisʋ ghe ebɔ ëë wo. Ese, bunë eɲë edisʋ n’ye eɲë elɛnë powu ghë, émʋn eyɛsɛ n’ye eɲë ɔɔ akɔnda yɔghɔ Ofo ngbeɲi. Elë gha vívi n’ye ebë elɛ bunë bë eɔsɛ ecɔghɔ elë lɛ Ʒoova lɛ cɛwudinë.

16. ?Àlɛ́ eɲë shikwaghɩ evivi n’ye eɲë lɛ kelë lɛ bë edi fɛtë, mabu eɲë élɛ é?

¹⁶ ?Mabu eɲë élɛ àlɛ́ eɲë shikwaghɩ evivi n’ye kebë edi fɛtë nkpɔ é? Gha ba gha yɛ n’ye eɲë lɛ kelë lɛ bë edi aɛngba. Éghaghaghë n’ye kë eɔ shigbë álɛ kebë enɩ bunë kë kolo ebɔ. Éyɛ opu kelë sɛ, éwu bunë kë evivi n’ye kebë elɛnë ghɩ fɛ n’ye eɲë esë, eɲë eba evivi n’ye kebë ewu eɲienë esë ghɩ mɩnɛn. (Éka Matthieu 7:12.) ?Ese, àlɛ́ eɲë shikwaghɩ evivi n’ye eɲë lɛ kelë lɛ bë eso aʋn-nkpɔ fɛtë mící ghë, mabu eɲë élɛ é? Álɛ eɲë gbɔ elɛ bunë, éboepi esɛrɛ Ʒoova n’ye bë eboka eɲë álɛ eɲë elɛ bunë sheghë. Édi  jɔ ntɔnë akɔnda eyɛsɛ, éviɛ bunë bë eboka eɲë. Éghaghaghë n’ye mici powu, eɲë evivi n’ye eɲë elɛ bunë bë eyɛyɛ Ʒoova sɛ.

17. ?Àlɛ́ eɲë jɛelë ewu n’ye kelë cɛwuelë edi fɛtë, mabu eɲë élɛ, álɛ kë ghe edi akɔnda n’ye bu jí kelë apɩ wué?

¹⁷ ?Àlɛ́ eɲë jɛelë ewu n’ye kelë cɛwuelë edi fɛtë, mabu eɲë élɛ eboka kelë é? Mici jɔghɔ, eɲë eɔsɛ elɛ bu yɔghɔ jɛelë elɔ kelë, élɛ kebë egbegbe ereni. Eɲë eɔsɛ ehɔ kelë bunë kë gha jí ëë ofu. Bu ayɔghɔ tetenë eɲë eɔsɛ ehɔ eɲë jɛelënë, ëë lɛ́ eɲë cibɩ lɛ, eɲë kolo lɛ.

18. ?Mabughëwu ebë eyi kretiɛn jɛmɛnnelë ghë é?

¹⁸ Álɛ ebë eyɛ Ʒoova aɛn, yɛsɛ n’ye ebë epete eji etu ofotɩ pʋpʋnë lɛ, fɛtënë píe ee gbonë lɛ. Ese, kpa yɛsɛ n’ye ebë esʋ Ofo nahɔnrɛghë. ?Élé ebë eba elɛ ëë é? Ebë eyi kretiɛn jɛmɛnnelë powu ghë. (Éka Hébreux 10:24, 25.) Jɛmɛnnelë nʋn bu tetenë kë elɛ esʋ Ofonë ghë. (Psaume 22:22; 122:1) Àlɛ́ elë asɩsɩ, ebë eɔsɛ ele elë esë ndɔnʋn.—Romains 1:12.

19. ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye eɲë ebɔ bunë eɲë hɔ́hɔ Biblë ghënë eka edi ngiki fuɔ é?

¹⁹ Bu fuɔnë eɲë ekpa elɛ esʋ Ofo nahɔnrɛghënë, ëë lɛ́ n’ye eɲë ebɔ bunë eɲë hɔ́hɔ Biblë ghënë eka edi ngiki fuɔ. Bu apʋpʋnë eshu eshipata n’yenë, ehʋn ngiki fannga nhɛn sɛ. (Ézékiel 9:4) Agheci, eɲë mʋn ngiki ntɔnelë aghɔ. Ébɔ ngbeɲi gbo bu ayɔghɔnë eɲë eji ntɩnë eka edi kelë. Àlɛ́ eɲë eyi kretiɛn jɛmɛnnelë ghë, eɲë ekpa eka nahɔnrɛnë nʋn Biblënë ghënë edi ngiki eyi, eɲë ewu n’ye eɲë ghe kpa ghe evivi n’ye eɲë eyi ofotɩ pʋpʋnë ghë elɛ bunë kë elɛnë n’ye. Àlɛ́ eɲë elele mɛnsɩ esʋ Ʒoova nahɔnrɛghë fɛ n’ye në bá vívinë mɩnɛn, émʋn eyɛsɛ n’ye eɲë ewu sɛyɛyɛ, Ʒoova bë eyɔ eɲë shi.—Malaki 3:10.