1, 2. Kɛɛmaalən ləkɛɛ ɓə maanɛɛ ə́ gɛ ə́ kpɔɔ ɓa ə lɛɛ lə mɛni ɓa gaa a mɛni wala-wala ?

YAA ŋaakaa ə́ wɔ Biblə kalan ɉii lowai, yɛ́ ma nu mɔlɔɓəlaa da mo diɛ da Yálá ɓatoo, yapa mɛniɠaa da galan ə lɛɛ pələi da kɛ túwɔ́i la, da lɔpee wɛli ho Yálá ɓa (Kɔlɛntə veelɛnaa 6:17). Mɛnii a gɛ Zehova yɛ kɛ guɔ gu kulɔ ‘ Babilɔnə taa kɛnɛ ’ hu yaa li, yai gaa a lɛɛkalanŋaa kəlee pɛlɛɛ gee ɓa (Kulɔ ponoŋa 18:​2, 4). Lə ɓə maanɛɛ ə́ gɛ ? Maanɛɛ gu mɛni tɔnɔ həɠə ɉu ə lɛɛ maanɛɛ gu gu kpɔɔ maalɛngɛ guɔ ma : ‘ Gáá bɔ ŋi Yálá ɓatoo yɛ pələi gaa la bɔ, awala kɛtii gáá bɔ ŋi matoo pələ kɛ yɛ pələi ŋá kɛ gɛi la bɔlɔɓa ? ’

² Akɛ yaa kulɔ lɛɛkalan ɉu, mɛni lɛlɛɛ ka tii. Kəlaa ya lɔ hwaa ə́ kulɔ lɛɛkalan ɉu, awala kɛtii ə́ ə́ maakwea ma. Kəlaa yii pələ taɠaa kaa kiɛ lɛɛkalan ɉu yii nwɛli kaa nii yɛ́. Gu ɲii pələɠaa tii taɠaa kaa, ə́ kaa pai gaai yɛ́ ma mɛni wala-wala ɓaa guɔ di kaa yɛ́ pələi Zehova a di kaa la.

3. (a) Lə mɛni ɓa gɛ laa ho nɛɛli nutaɠaa yəi di kpəla Yálá ɓatooi a maanininŋaa  ? (b) Lə ɓə Biblə a mo yɛ hwilɛn na Yálá ɓatoɔ ɓa a maanininŋaa ?

³ Aa kɛ a kwəlan damaa, kolowaa, Mali maaninin, awala kɛtii hɛn dakpɛliɠaa diɛ ɓo nua yəi di yəi bɛlɛn. Ɉɛnŋaa tii da kaa ə́ yəi ? Akɛ da kaa ə́ yəi, ya kɛ kiɛ kɛi ma hɛn nu ɲɛi a tɔɔ ma, awala kɛ ə́ yəi yɛ́ Yálá ɓatoo la, akɛtii hó gɛi a neelee. Hupaa kaa nutaɠaa yəi diɛ di maakpɛ la, ə lɛɛ gaa di kwəi diɛ, ho kɛ li ə kɛ nu yəi yɛ maakpɛ  la. Ə́ kananŋaa kiɛ ɉɛnŋaa tii taɠaa diɛ. Pələi maanɛɛ gu kwɛli hwilɛn na Yálá ɓa, Yálá ɓə maanɛɛ ə bələ lɛ guɔ, ə lɛɛ Biblə a galan yɛ Yálá ho bɔ guɔ kwɛli hwilɛn maanininŋaa diɛ (Kulɔ 20:​4, 5, TMN ɓo ; Somə 115:​4-8 ; Izai 42:8, TMN ; Záán dɔlɔɔ 5:21).

4. (a) Lə mɛni ɓa maahonɛɛli gu ho kwɛli hwilɛn ŋamuaɠaa diɛ ? (b) Zehova ə kɛ ŋɔ nu huwui ɓa, di ho kɛ di kaa hwaa haaɓəlaa pɔ. Lə mɛni ɓa ?

⁴ Nutaɠaa da kwɛli hwilɛn ŋamuaɠaa diɛ ə lɛɛ da mɛni tamaa kɛ a di hwaŋa kəlee ə gɛ di wɛli yɛ pɛli too diɛ. Kəlaa yɛ pələi gu galan na ɉɛɓɛi ŋɛi hu, haaɓəlaa di hwa pɛli gu maakpɔnmaa ɓoi, di hwa pɛli mɛniɲɔn ta lɔpee kɛi a guɔ. Di wɔ yɛnɛɛ aa kpɛɛ ə lɛɛ di ho kɛɛnaa lɔpee ta. Yili ɓa, kpɛli-kpɛli mɛni ɓaa nu yɛ kɛ gaa hwaai haaɓəlaa pɔ ə lɛɛ yili ɲɔnwɔɔi hɔlɔmu kpɔ kɛnɛ. Wɛlɛɛwoo lɔpee gwa mɛn diɛ kɛ ma ə həɠə haamun da yəi, a həɠə ɲinɛnŋaa yəi. Yili maamɛni ɓə gɛ Zehova yɛ tɔn dɔɔ Isilayɛli lonnii diɛ, yii yaan di ho ɉukɔɔn diɛ kɛ di kaa hwaai haaɓəlaa pɔ, awala kɛtii mɛniɠaa vilɛnŋaa ɲinɛnŋaa diɛ di ho da kɛ (Detelonɔmə 18:​10-12, TMN ; Giliŋahiɛɠaai ɉɛɓɛ hu woo kpəlai 25 da 30 naa hu kaa).

5. Akɛ ə́ kɛi Yálá ɓatoo a maanininŋaa, awala kɛtii yɛ́ kwɛli hwilɛn ŋamuaɠaa diɛ, lə ɓə a pɛli kpɔnmaa tɛɛ ə́ pɔ ə́ kpəla ma ?

⁵ Akɛ ə́ kɛi Yálá ɓatoo a maanininŋaa, awala kɛtii yɛ́ kwɛli hwilɛn ŋamuaɠaa diɛ, lə ɓə a pɛli kpɔnmaa tɛɛ ə́ pɔ ə́ kpəla ma ? Maanɛɛ yɛ́ Biblə ɓo ə lɛɛ yɛ́ ə́ kiliŋahiɛ kpɔ a neelee pələi Zehova ŋɔ kiliŋahiɛ kaa la yɛ hwilɛn na mɛniɠaa tii diɛ. “ Yili kaa a hɛn ɲii nwɛlikpɛɛ Zehova ɓa ” (Detelonɔmə 27:15, TMN). Zehova hwɛli holo kəlee yii yaan ə kpɔnmaa tɛɛ ə́ pɔ yɛ́ ə́ kiliŋahiɛ yɛ pələi a giliŋahiɛ la. Vɛli nwɔnɔ ə kpɔnmaa tɛɛ ə́ pɔ ə́ maatoo a maatoo pələ (Izai 55:9, TMN). Laana yɛ́ ma Zehova kaa pai hwaŋa tɛɛ ə́ pɔ ə́ kulɔi lɛɛkalan ɉu ə lɛɛ mɛniɠaa kpɔ vilɛnŋaa lɛɛkalan ma, gaa pai kpɔnmaa tɛɛ ə́ pɔ ə́ di lɛɛ laa.

6. Lə mɛni ɓa Kalan ɲɛitɔwɔnua di pɔlɔkpala ŋɔ holo 25 həɠə ɉu a Zesu kaa holo maahɛli ?

⁶ Nu mɔlɔɓəlaa da nuwɛɛli hɛli pu lɔi mɛi naa kəlee. A kɛ di wɔ kiliɓa nuwɛɛli kaa a Zesu kilista kaa holo maahɛli. Nuwɛɛli hɛli maamɛni ə gɔwɔtɔɔ lɛɛkalan ɉu. Rɔmu nua ŋɛi kɛ a hali ɓatoonua, hɛɓɛ ta a mo di la mɛi yɛ ma di wɔ hɛlii ŋɛi di kɛi bu holo ɓatoo mɛni ɓa, bu holo ə kɛi too pɔlɔkpala ŋɔ holo 25 ɓa. Kalan ɲɛitɔwɔnua di ɉɛlii tii kɛ yɛ akɛ a kilistalea di wɔ hɛli, yii yaan hali ɓatoonua tamaa, diɛ pɛli kɛi a kilistalea. Yili ɓai tii, di gɔwɔtɔɔ diɛ Zesu kaa holo maahɛli pu a pɔlɔkpala ŋɔ holo 25. Kəlaa Zesu kaa holo hwə li (Lukə 2:8-12). Zesu ŋɔ kalan neai di ho kɛi nuwɛɛli pu. Hɛɓɛ ta a mo yɛ kɛ ma, kwəlan nwun veelɛ tɛɛ Kilista kaa pulu, “ nuta ho kɛ gaa holo leelee kɔlɔn, ə lɛɛ nu tɛi-tɛi lɔ ɓə kɛ bɔ di voloi tii kɔlɔn ” (Sacred Origins of Profound Things). Zesu kaa pulu lɔi mɛi, kwəlan nwun damaa tɛɛ pulu ɓə nua di gɔwɔtɔɔ la diɛ nuwɛɛli hɛli pu.

7. Lə mɛni ɓa kilistalea kpɔkpɔɠaa di hwa nuwɛɛli hɛli pu ?

⁷ Gbaɠala kaa nu tamaa ɓa diɛ ma nuwɛɛli hɛli maamɛni ə gɔwɔtɔɔ hali ɓatoonua lowai. Ə kɛ hɔlɔmu a lowai ta, Angleterre da Amérique ŋɔ luwɔ lɔi taɠaa, di tɔn dɔɔ nuwɛɛli hɛli pu mɛni ɓa di wɔ lɔiɠaa hu. Nui lɔpee a nuwɛɛli hɛli pu kɛ, maanui a dɔn ɉala. Kəlaa nua di pənə di ɉɛlii tii puɔ kɔwɔtɔɔ. Lə mɛni ɓa kilistalea kpɔkpɔɠaa di hwa nuwɛɛli hɛli pu ? Maahɔlɔɓo di kaa bɔ di wɛli ə too Yálá ɓa mɛni lɔpee gəlee hu.

8, 9. Lə mɛni ɓa Kilistalea tolooɠaa di ho kɛi nu kaa holo maahɛli pu ?

⁸ Nu tamaa da di kaa holo maahɛli pu. Maanɛɛ mɔɔn Kilistalea diɛ nu kaa holo maahɛli pu ? Nu kaa holo  maahɛli puɔ lɔ gaa Biblə hu ya ɓaa, tɔɔɓəlaa hweelɛ di wɛi, diɛi di ho kɛ a Zehova ɓatoonua (Zənɛsə 40:​20, TMN ; Malikə 6:​21). Nua di kɛi nwɔnɔ lɛɛ yáláɠaa maatɛnɛ a di kaa holo maahɛli puɔ. Yili ɓə gɛ, Kilistalea tolooɠaa di “ kɛi nu kaa holo maahɛli puɔ kaa a hali pulu nua yii pələ ta ” (The World Book Encyclopedia).

⁹ Toloo-toloo, Rɔmu nua da Gɛlɛkəɠaa di laa kɛ na diɛ ma, nu tɛi-tɛi kəlee kaa holo hwilɛnŋaa lɛɛ yálá ta kaa holo ɓa. Di kɛi di kiliŋahiɛ diɛ kɛ ma ɓɛlowai da kɛ nu kaa la, ɲinɛn da a kɛ laa, yɛ maanu maakpɛ ŋɔ yɛnɛɛ kəlee yee mu ə lɛɛ ɲinɛn tii da lɛɛ yálá ta da kɛ di kee ɓa, yii gaa holo maahɛli da nui tii kaa holo a kɛ tanɔn. Hali ɓatoonua laa kɛ na kpɔ a neelee diɛ ma ə gɛ ɲinɛn yɛ nuta maakpɛ ŋɔ yɛnɛɛ kəlee yee mu, maanɛɛ maanu yɛ nu kaa holo maahɛli pu.

10. Háákələi, lə mɛni ɓa Kilistalea kpɔkpɔɠaa di hwa nu kaa holo maahɛli pu ?

¹⁰ Ə́ wɔ kili ɓa, hɛli yii maamɛni hwilɛnŋaa laanalaa huwu ta ɓa yii gaa a lɛɛ, maahɛlii tii a mɔɔn Zehova kwəinɛɛ ? (Izai 65:​11, 12, TMN). Kpaa. Akɛ gaa tii, maahonɛɛli gu ho kɛ nu kaa holo maahɛli pui, awala kɛtii hɛli takpɛliɠaa, diɛi da həɠə lɛɛkalan ɉu.

11. Lə mɛni ɓa nu taɠaa da kɛ hɛli taɠaa pui, kəlaa lə ɓə maanɛɛ ə kɛ a gu wɔ liihɛlɛn dɔlɔɔ ?

¹¹ Nu tamaa di gɔlɔn diɛ ma ɉɛliɠaai nua da kɛ bui, yɛ pələi Nuwɛɛli kaa la, di həɠə nuai di ho kɛ laa li Yálá la di yii pələ hu. Di wɔ kili ɓa nu a kɛi ɉɛliɠaa tii pu, yili ho ɓaa mɛniɲɔn. Ə lɛɛ da mo diɛ, ɉɛliɠaa tii da pɛlɛn nua yee lɔ gee. Bələ ɓə ya kɛ ə́ kiliŋahiɛi la ? Akɛ gaa tii, ə́ yəi bɛlɛn nua wɛlilakɛ mɛni ho ɓaa mɛniɲɔnwɔɔ. Zehova  ŋɛi pɛlɛn mɛni hee gbanŋaa, gaa bɔ ka ə́ yəi bɛlɛn nua ka lɛɛ a ka nɛɛ (Efɛsə 3:14, 15, TMN). Kəlaa, mɛnii maanɛɛ ə kɛ a gu wɔ liihɛlɛn dɔlɔɔ, ya ɓaa gwa Zehova ni gu wɔ nɛɛlaa hu ə lɛɛ a nwala-walaa. Yili ɓə gɛ apɔtɛlɛ Pɔli ə mo, yɛ kɛ ma : “ Ka ka ŋaa wala, yii gaa a Námu liiɓa ka gɛ ” (Efɛsə 5:​10).

12. Zehova hwa ɲee hee hɛli kəlee mu lə mɛni ɓa ?

¹² Nu tamaa da di kiliŋahiɛ diɛ kɛ ma ɉɛliɠaa tii həɠəi kɔlɔnŋaa ho ɓaa mɛni wala-wala. Kəlaa Zehova nwɛi hwa giliŋahiɛ tii. Hɛliɠaa da nukanŋaa maatɛnɛ, awala kɛtii diɛ lɔiɠaa maatɛnɛ, Zehova hwa ɲəi hee di mu. Gwa gɔɔmaa həɠə, di kɛi hɛli tamaa pu lɛɛ yáláɠaa diɛ Ezipitə lɔi hu. Isilayɛli lonnii kulaa luwɔlaa hu Ezipitə lɔi hu, di Ezipitə nua pɔɔkɔɔn. Di hɛli ta pu ə lɛɛ di naa hee a Zehova ŋɔ hɛli, kəlaa yili ho nɛɛ Zehova ɓa ə lɛɛ ə gulɔ di yee pɔ. (Kulɔ 32:2-10, TMN). Apɔtɛlɛ Pɔli, ə mo Yálá ɓatoo nua leeleeɠaa diɛ, yɛ ma : “ Ka ho lɛɠɛ hɛn gɔhɔɓoɔ ta ɓa ” (Kɔlɛntə veelɛnaa 6:​17 ɓo ; Izai 52:11, TMN).

13. Kɛɛmaalən ləkɛɛɠaa ɓə ə́ kaa kiɛ pai gɛi ə́ kpɔɔ ɓa ya wala kɛ kea hɛli taɠaa pui ?

¹³ Volo yii ə́ kaa pai naa laa ə́ kwəi yɛ́ ma ho kea hɛliɠaa pui yɛ pələi nua da kɛ gɛi la, ə́ kaa kiɛ pai ə́ kpɔɔ maaləngɛi yɛ́ ma : Lə ɓə maanɛɛ ŋá gɛ gólókɛyɔwɔɠaa da maaləngɛ diɛ kɛ ma, lə mɛni ɓa ho pai gu ho Nuwɛɛli hɛli pu. Lə ɓə maanɛɛ ŋá gɛ, nuta a kɛ bɔ ə Nuwɛɛli kulɔ máá ? Nui kwa yaa kwaa húlu lɔ, akɛ kwa yaa ku wɔ laanalaa ho tanɔn, lə ɓə maanɛɛ ŋá gɛ akɛ gaa bɔ ŋá hɛli ta pu yii ho pɛli li ɉu ? Lə ɓə maanɛɛ ŋá gɛ, yii yaan nonnii di ho di kpɔɔ kaa yɛ da kɛ a di maawɛliɛ maahɔlɔɓo di ho ɉɛliɠaa tii ta pui ?

14, 15. Nuta akɛ yɛ́ ɉɛli ə nɛɛ yɛ́, awala kɛtii gaa bɔ ə mɛinɛɛ kɛ yɛ́, lə ɓə maanɛɛ ə́ gɛ ?

¹⁴ Pələi maanɛɛ ə́ túwɔ́ la mɛniɠaa hu, maanɛɛ yɛ́ ə́  kiliŋahiɛ ma a nɛlɛɛ. Nuta a kɛ yɛ́ ɉɛli ə nɛɛ yɛ́, ya pɛli kɛi maanu ɓa ə́ mama. Kəlaa akɛ kea a nu yii ə́ gɔlɔn, awala kɛtii ə́ kólókɛyɔwɔ, ya pɛli kiɛ ə́ woo hukulɔi maanu ɓa. Mɛni kəlee hu, maanɛɛ ə́ gɛ a nɛlɛɛ. Hó hwaa nuta pɔ a ɲɔnwɔɔ ə lɛɛ yɛ́ nu kəlee maawiɛ. Biblə kaa niɛwoo ŋɛi kɛi : “ Yələ kəlee, maanɛɛ ka lono woo wɛli yɛ too nua diɛ, diɛ mɛni lɛlɛɛ hɔlɔɓo ɉu. Ka kɛ a ka wɛlɛɛ nua woo ŋaa pənəi a nɛlɛɛ ” (Kɔlɔsə 4:​6). Ya pɛli kiɛ ɉukulɔi diɛ kpɔ a neelee yɛ́ ma, ho ɓaa yɛ mɛinɛɛ ɓə nwɛli awala kɛ yɛ́, awala kɛtii ka kɛ mɛni ka kee ɓa ka ə́ yəi bɛlɛn nua. Kəlaa ə́ wɛi, ə́ kaa bɔ ə́ mɛniɠaa tii kɛ a lowai takpɛli.

¹⁵ Akɛ kea nuta kaa bɔ ə mɛinɛɛ kɛ yɛ́, ya gɛ ləi ? Biblə a mo guɔ yɛ maanɛɛ gu gɛ pələ kwɛli ma gu wɔ kiliŋahiɛ maa ə lɛɛ a ɉəɠɛɛ Yálá ŋɛi ɓa (Timɔtə dɔlɔɔ 1:​18, 19). Nui tii mɛinɛɛ kɛi yɛ́, ho kiɛ gɔlɔn akɛ hwá ɉɛlii tii ta pu, awala kɛtii maanu a pɛli kɛi yɛ́ : “ Ŋi gɔlɔn gɛ́ ma hwá ɉɛlii ŋɛi pu. Kəlaa gáá lɔ bɔ ŋi mɛinɛɛ ŋɛi kɛ yɛ́. ” Ya pɛli kiɛ ə́i yee hee mɛinɛɛ tii mu, maahɔlɔɓo gəlee a kulɔ gɛ pələ hu. Mɛni kəlee hu, maanɛɛ ə́ gɛ pələ kwɛli ma ə́ wɔ kiliŋahiɛ maa ə lɛɛ a ɉəɠɛɛ Zehova ŋɛi ɓa. Gu hwa hwaa ma gu ho mɛni ta kɛ yii a gwa Zehova ni gu wɔ ɓəlannaa kala.

16. Lə ɓə maanɛɛ ə́ gɛ akɛ ə́ yəi bɛlɛn nua kaa bɔ di hɛli ta pu ?

¹⁶ Lə ɓə maanɛɛ ə́ gɛ akɛ ə́ yəi bɛlɛn nua kaa bɔ di hɛli ta pu ? Da kɛi mɛni ta kɛ di yii pələ hu, awala kɛtii diɛ hɛli ta pu, maahonɛɛli ka diɛ ni ka yili kɛ a woo hukulɔ. Maalaa ka di yəi di di liiɓa mɛni kɛ. Yili ɓa, maanɛɛ ə́ di maawiɛ di kɛ mɛniɠaa hu, yɛ pələi ə́ kaa bɔ di ə́ maawiɛ la ə́ kɛ mɛniɠaa hu (Matie 7:​12 ɓo). Lə ɓə maanɛɛ ə́ gɛ akɛ ə́ yəi bɛlɛn nua kaa bɔ ka lowai kɛ gee ɓa ɉɛlii tii pui lowai ? Zehova ɓə toloo nii ya vɛli yii yaan ə kpɔnmaa tɛɛ ə́ pɔ yɛ́ pɛli túwɔ́ lɛlɛɛ kɛi. Yili pulu, ə́ kiliŋahiɛ a neelee ə lɛɛ ə́ gu  wɔ kalan ɉɛɓɛɠaa hupili. Yii maanɛɛ ə́ nɛɛ ə́ kili pɔ ya ka : Zehova liiɓa kɛ mɛni.

17. Ya pɛli gɛi ləi ə gɛ ə́ lonnii maa ho wɛli da kɛi nua kaa diɛ hɛli pu, yaan di ho da pui ?

¹⁷ Hɛli yii Biblə hwa maamɛni ɓo, lə ɓə ya gɛ yii yaan ə́ lonnii maa ho wɛli a bui lowai ? Yili a kulɔ ə́ kɛ mɛni taɠaa hu gwəlan guu mu. Ya pɛli yɛ́ lowai takpɛli həɠə ɉu yɛ́ mɛinɛɛ kɛ ə́ lonnii diɛ. Mɛinɛɛ kpea-kpea kpɔ ya pɛli gɛi diɛ da ɓaa, ka diɛ ni kaa lowai kɛ gee ɓa, ə lɛɛ yɛ́ di wɛlilakɛ.

18. Lə mɛni ɓa maanɛɛ guɔ li Kilistalea kpɔkpɔɠaa di wɔ ŋaakpɔnŋaa diɛ ?

¹⁸ Ya kɛ bɔ ə́ wɛli ə too Yálá ɓa, maanɛɛ ə́ ə́ pulu tɔɔ lɛɛkalan ma, ə lɛɛ ə́ Yálá ɓatoo a neelee. Yili kɛ pələ a kɛ ləi ? Maanɛɛ guɔ li ŋaakpɔn ma kɛlɛ-kɛlɛ (Hebulu 10:​24, 25 ɓo). Kilistalea di wɔ ŋaakpɔnŋaa kaa a Yálá ɓatoo pələ leelee ta (Somə 22:​22 ; 122:​1, TMN). Da di kee ni hwaŋalɔ ŋaakpɔnŋaa tii kɛi lowai (Rɔmu 1:​12).

19. Lə mɛni ɓa mɛni wala-wala ɓaa yii yaa maakwɛli Biblə hu, yɛ́ mo nua diɛ ?

¹⁹ Pələi nwɔnɔ ya pɛli Yálá ɓatoo la a neelee ya ɓaa, mɛnii Zehova ŋɔ Kəlaɠaa daa galan yɛ́ Biblə hu, yɛ́ mo nu takpɛliɠaa diɛ. Nu tamaa kaa di woolaai diɛ mɔnɔ mɛɛ mɛniɲɔnŋaa kɛi háákələi lɔi mɛi di maamɛni ɓa. Ə́ nua tii taɠaa kɔlɔn kiɛ. Kilitɔɔmaalaa yii yaa ɉɔlɔɓo Biblə hu, da maamɛni ɓo diɛ. Ya lɛɛ lɔ ma ka Kilistalea leeleeɠaa kaa ka ŋaakpɔn, ə lɛɛ yɛ́ Biblə ŋɔ teɲaɠaa ɓo nua diɛ, ə́ kaa pai gaai yɛ́ ma lɛɛkalan ɉu yii pələ yii aa lɛɛ ə́ yee pɔ, gaa pai kɛi kulɔi ə́ yee pɔ a bɛlɛɛ-pɛlɛɛ. Laana yɛ́ ma ya ə́ nwanai həɠə yɛ́ Yálá ɓatoo a neelee, ə́ kaa pai kɛi kwəinɛɛ hu, ə lɛɛ ə́ mɛinɛɛ tamaa hɔlɔɓo Zehova yəi (Malaki 3:​10, TMN).