1, 2. Ki puzo mañi yemuswanela kuipuza, mi ki kabakalañi puzo yeo haili ya butokwa?

MWA tuto yamina ya Bibele, muitutile kuli batu babañata niha baipapata kuli balapela Mulimu, niti kikuli baluta ni kueza lika zatoile Mulimu. (2 Makorinte 6:17) Ki lona libaka Jehova haalulaela kuli luzwe mwa bulapeli bwa buhata, yena “Babilona Yomutuna.” (Sinulo 18:2, 4) Mukaanga muhato mañi? Mañi ni mañi waluna uswanela kuketa muhato wakaanga, mi luswanela kuipuza kuli, ‘Kana nibata kulapela Mulimu ka nzila yabata kuli nimulapele ka yona, kamba kana nikazwelapili kumulapela sina mone niezezanga kwamulaho?’

² Haiba semuzwile mwa bulapeli bwa buhata kamba mutuhezi kuswalisana ni bona, uzibe muezize hande. Kono mwendi kusanani likezo zeñwi ni lizo zeñwi za bulapeli bwa buhata zemusa ikola kuezanga. Halunyakisiseñi zeñwi za likezo kamba lizo zeo, mi lubone libaka hakuli kwa butokwa kuliinga sina mwaliingela Jehova.

3. (a) Ki kabakalañi batu babañwi habakona kufumana taata kutuhela kuitusisa maswaniso mwa bulapeli bwabona? (b) Bibele ibulelañi ka za kulapela Mulimu ka kuitusisa maswaniso?

³ Ka lilimo zeñata, batu babañwi sebaitusisize maswaniso, mane nihaiba libaka za kulapelela teñi ze mwa mandu abona kuli balapele Mulimu. Haiba ni mina mwaezanga cwalo, mukana mwaikutwa kuli hamukoni feela kulapela Mulimu haiba musaitusisi lika zeo kamba kuli kufosahalile kulapela Mulimu kusina kuitusisa lika zeo. Kono muhupule kuli Jehova ululuta moluswanela kumulapelela. Mi Bibele ibonisa hande  fokusweu kuli Jehova haatabeli kuli lumulapele ka kuitusisa maswaniso.—Mubale Exoda 20:4, 5; Samu 115:4-8; Isaya 42:8; 1 Joani 5:21.

4. (a) Ki kabakalañi halusa swaneli kulapela bo kukululu baluna babashwile? (b) Ki kabakalañi Jehova hanaabulelezi sicaba sahae kuli basike balika kuambola ni batu babashwile?

⁴ Batu babañwi basinyanga nako yeñata ni maata abona kuli baeze lika zekona kutabisa bo kukululu babona babashwile. Mane balikanga nihaiba kubalapela. Kono luitutile kuli batu babashwile habakoni kulutusa kamba kulueza maswe. Habapili kwa sibaka sesiñwi. Mane haiba lulika kuambola ni mutu yashwile, lwakona kukena mwa butata bakeñisa kuli litaba zekona kuutwahala inge zezwa ku mwanahabo luna yashwile, lizwa kwa badimona. Ki lona libaka Jehova hanaalaezi Maisilaele kuli basike balika kuambola ni batu babashwile kamba kuikenya mwa nto ifi kamba ifi yeswalisana ni badimona.—Deuteronoma 18:10-12; mubone Litaluso za Kwa Mafelelezo 26 ni 31.

5. Ki lika mañi zekona kumitusa kutuhela kuitusisa maswaniso hamulapela Mulimu ni kutuhela kulapela bo kukululu bamina?

⁵ Ki lika mañi zekona kumitusa kutuhela kuitusisa maswaniso hamulapela Mulimu, kamba kutuhela kulapela bo kukululu bamina? Muswanela kubalanga Bibele ni kunahanisisa mwaangela Jehova lika zeo. Uliinga kuli ki ‘zenyenyisa.’ (Deuteronoma 27:15) Mulapelange ku Jehova ka zazi ni zazi kuli amituse kuunga lika sina mwaliingela yena, mi amituse kumulapela ka nzila yatabela. (Isaya 55:9) Mwakona kukolwa kuli haiba mueza cwalo, Jehova uka mifa maata kuli mukone kutokolomoha nto ifi kamba ifi mwa bupilo bwamina, yeswalisana ni bulapeli bwa buhata.

6. Ki kabakalañi lizazi la 25 December hane liketilwe kuba lona lizazi la kuhupula kupepwa kwa Jesu?

⁶ Ngilisimusi ki omuñwi wa mikiti yezibahala hahulu mwa lifasi, mi batu babañata banahana kuli ki mukiti wa  kuhupula lizazi lanaapepilwe Jesu. Kono niti kikuli Ngilisimusi iswalisana ni bulapeli bwa buhata. Buka yeñwi italusa kuli Maroma bane basi balapeli nebaezanga mukiti wa kuhupula kupepwa kwa lizazi ka la 25 December. Baeteleli ba likeleke nebabata kuli batu bane basi balapeli babe Bakreste, kacwalo, nihaike kuli Jesu naasika pepwa ka la 25 December, baketa lizazi leo kuba lona lizazi lene bakahupulanga kupepwa kwa Jesu. (Luka 2:8-12) Balutiwa ba Jesu nebasa ezangi mukiti wa Ngilisimusi. Buka yeñwi (Sacred Origins of Profound Things) italusa kuli hamulaho wa lilimo ze 200 kuzwa fanaapepezwi Jesu, “hakuna mutu yanaaziba lizazi luli lanaapepilwe Jesu, mi neli batu basikai feela bane babata kuziba lizazi lanaapepilwe.” Mukiti wa Ngilisimusi neukalile kueziwa hamulaho wa lilimo zebato ba 300 kuzwa fanaapilezi Jesu fa lifasi.

7. Ki kabakalañi Bakreste ba niti habasa ezangi mukiti wa Ngilisimusi?

⁷ Batu babañata baziba kuli mukiti wa Ngilisimusi ni lizo zezamaelela ni ona, zecwale ka kueza tukiti ni kufanana limpo, lisimuluha kwa lizo za sihedeni. Ka mutala, kwa England ni mwa libaka zeñwi za America, kueza mukiti wa Ngilisimusi nekuhanisizwe ka nako yeñwi, kabakala lisimuluho zaona za sihedeni. Mutu kaufela yanaaeza mukiti wo naafiwanga koto. Kono hamulaho wa nako, batu bakalisa kuezanga mukiti wa Ngilisimusi hape. Ki kabakalañi Bakreste ba niti habasa ezangi mukiti wa Ngilisimusi? Kabakala kuli babata kutabisa Mulimu mwa lika kaufela zebaeza.

8, 9. Ki kabakalañi Bakreste ba kwa makalelo hane basaezangi mukiti wa kuhupula lizazi labona la kupepwa?

⁸ Mukiti omuñwi otumile hahulu obaezanga batu ki wa kuhupula lizazi labona la kupepwa. Kana Bakreste baswanela kuezanga mukiti wa kuhupula lizazi labona la kupepwa? Mikiti ya kuhupula lizazi la kupepwa yebulezwi feela mwa Bibele ki ya  batu bane basalapeli Jehova. (Genese 40:20; Mareka 6:21) Mikiti ya kuhupula lizazi la kupepwa neieziwanga ka mulelo wa kukuteka milimu ya buhata. Ki lona libaka hatiso yeñwi (The World Book Encyclopedia) haibonisa kuli Bakreste ba kwa makalelo “nebaanga mikiti ya kuhupula lizazi la kupepwa kuba sizo sa sihedeni.”

⁹ Maroma ni Magerike ba kwaikale nebalumela kuli mutu ni mutu naapepiwanga fa lizazi leliswana lene kupepilwe mulimu omuñwi. Moya one uutwana ni mulimu wo, neuli teñi ka nako yanaapepiwa mutu. Bahedeni nebalumela kuli haiba mutu abata kuli asilelezwe mwa bupilo bwahae kaufela, naatokwa kueza mukiti wa kuhupula lizazi lahae la kupepwa.

10. Ki kabakalañi Bakreste kacenu habasa ezangi mikiti ya kuhupula lizazi la kupepwa?

¹⁰ Kana munahana kuli Jehova walumeleza kueza mikiti yeswalisana ni bulapeli bwa buhata? (Isaya 65:11, 12) Batili, haalumelezi. Ki lona libaka halusa ezangi mikiti ya kuhupula lizazi laluna la kupepwa kamba mazazi a pumulo aswalisana ni bulapeli bwa buhata.

11. Ki kabakalañi batu babañwi habaezanga mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo? Ki nto mañi yeswanela kuba ya butokwa hahulu ku mina?

¹¹ Batu babañwi baziba kuli mukiti wa Ngilisimusi ni mikiti ya kuhupula mazazi amañwi a pumulo lisimuluha kwa lizo za sihedeni, kono basazwelapili kueza mikiti yeo. Baikutwa kuli mazazi a pumulo ao ki linako feela zende za kutanda nako hamoho ni mabasi abona. Kana ni mina ki mona momuikutwela cwalo? Hakusika fosahala kutanda nako ni lubasi lwamina. Jehova ki yena yasimuluzi lubasi, mi ubata kuli muutwane ni lubasi lwamina. (Maefese 3:14, 15) Nihakulicwalo, luswanela kuisa hahulu pilu kwa silikani saluna ni Jehova kufita kubata feela kutabisa banabahabo luna ka kuezanga mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo, asimuluha kwa bulapeli bwa buhata. Ki  lona libaka muapositola Paulusi hanaabulezi kuli: “Muzwelepili kulemuha sesilumelelwa ku Mulena.”—Maefese 5:10.

12. Ki nto mañi yekona kutahisa kuli mukiti wa kuhupula mazazi a pumulo usike watabelwa ki Jehova?

¹² Batu babañata baikutwa kuli kuziba simuluho ya mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo haki kwa butokwa hahulu, kono Jehova haki mona mwaikutwela cwalo. Haalumelezi mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo yelumbaeta batu kamba naha yahabo mutu. Ka mutala, Maegepita nebaezanga mikiti yemiñata ya kulumbaeta milimu yabona ya buhata. Maisilaele hase babalehile mwa Egepita, nebakopisize kwa mikiti ya sihedeni ya mwa naha ya Egepita, mi babiza omuñwi wa mikiti yeo kuli ki “mukiti wa Jehova.” Kono Jehova naabafile koto kabakala kueza mukiti wo. (Exoda 32:2-10) Luswanela kumamela manzwi anaabulezi mupolofita Isaya a kuli ‘lusike lwaswala sesimasila!’—Mubale Isaya 52:11.

13. Ki lipuzo mañi zemukana mwa ipuza hase mutuhezi kueza mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo?

¹³ Mukana mwaba ni lipuzo zeñata hamulaho wa kutuhela kuezanga mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo. Ka mutala, mukana mwaipuza kuli: Nikona kualaba cwañi haiba bonibeleka ni bona banibuza libaka hanisa ezangi mukiti wa Ngilisimusi? Nikona kueza cwañi haiba mutu yomuñwi anifa mpo ya Ngilisimusi? Nikona kueza cwañi haiba mutu yeninyalani ni yena anikupa kuabana mwa mukiti wa kuhupula lizazi la pumulo? Nikona kutusa cwañi bana baka kuli basike baikutwa bumaswe kabakala kusaeza mukiti wa kuhupula lizazi la pumulo kamba wa kuhupula lizazi labona la kupepwa?

14, 15. Mukona kueza cwañi haiba mutu yomuñwi amilakaleza kuba ni pumulo yende kamba amifa mpo fa lizazi la pumulo?

¹⁴ Ki kwa butokwa hahulu kunahanisisanga pili musika keta kale litaba zemubata kubulela kamba zemubata kueza ka nako ifi kamba ifi. Ka mutala, haiba batu bamilakaleza kuba ni pumulo yende, hamutokwi kuicanganisa inge babasika utwa  zebabulezi. Mwakona kubaalaba feela kuli, “Niitumezi.” Kono haiba mutu abata kuziba libaka hamusa ezangi mikiti ya kuhupula lizazi la pumulo, mwakona kumutaluseza libaka hamusa ezangi cwalo. Niteñi, kamita mualabe ka sishemo, ka maseme, ni ka likute. Bibele ili: “Haike manzwi amina kamita abe anani musa, alungilwe lizwai, kuli muzibe momuswanela kualabela mutu ni mutu.” (Makolose 4:6) Mwendi mwakona kutalusa kuli mwatabela kutandanga nako ni batu babañwi ni kufanana limpo, kono hamuezangi cwalo mwa mazazi a pumulo.

¹⁵ Mukona kueza cwañi haiba mutu yomuñwi amifa mpo? Bibele haisika lufa mukoloko wa milao yeluswanela kulatelela, kono ilubulelela kuli luswanela kuba ni lizwalo lelinde. (1 Timotea 1:18, 19) Fokuñwi mwendi mutu yamifa mpo hazibi kuli hamuezangi mikiti ya kuhupula lizazi la pumulo. Kamba mwendi ukona kubulela kuli, “Naziba kuli hamuezangi mukiti wa kuhupula lizazi la pumulo le, kono nibata kumifa feela mpo ye.” Mwa miinelo yeo, mwakona kuketa kuamuhela mpo yeo kamba kusaiamuhela. Kono mubone teñi kuli keto yemueza ika mitusa kuba ni lizwalo lelinde. Halubati kueza nto ifi kamba ifi yekatahisa kuli silikani saluna ni Jehova sisinyehe.

16. Mukona kueza cwañi haiba lubasi lwamina lubata kueza mukiti wa kuhupula lizazi la pumulo?

¹⁶ Mukona kueza cwañi haiba lubasi lwamina lubata kueza mukiti wa kuhupula lizazi la pumulo? Hamutokwi kubahanisa. Muhupule kuli banani swanelo ya kuketa zebabata kueza. Mubonise sishemo mi mukuteke liketo zabona sina momubatela kuli ni bona bakuteke liketo zamina. (Mubale Mateu 7:12.) Kono mukona kueza cwañi haiba lubasi lwamina lubata kuli mutande nako ni bona fa lizazi la pumulo? Pili musika eza kale keto, mulapele ku Jehova kuli amituse kueza keto yelukile. Munahanisise ka za muinelo wo, mi mueze lipatisiso ka za teñi. Muhupule kuli kamita muswanela kutabisa Jehova.

17. Mukona kutusa cwañi bana bamina kusaikutwa kuli bayawa sesiñwi bakeñisa kusaeza mikiti ya kuhupula lizazi la pumulo inge mobaezeza babañwi?

 ¹⁷ Mukona kutusa cwañi bana bamina kusaikutwa kuli bayawa sesiñwi bakeñisa kusaeza mikiti ya kuhupula lizazi la pumulo inge mobaezeza babañwi? Ka linako zeñwi, mwakona kulukisa kubaezeza nto yeñwi yende. Mi fokuñwi mwakona kubafa limpo ka nako yebasika libelela. Mi yeñwi ya limpo zende hahulu zemukona kufa bana bamina ki nako yamina ni kubabonisa lilato.

18. Ki kabakalañi haluswanela kufumanehanga kwa mikopano ya Sikreste?

¹⁸ Kuli lutabise Jehova, lutokwa kuambuka bulapeli bwa buhata hamohocwalo ni lizo ni mikiti ya kuhupula mazazi a pumulo. Kono hape luswanela kuswalisana ni bulapeli bwa niti. Ka mukwa ufi? Nzila yeñwi yelukona kueza cwalo ka yona ki ka kufumanehanga kamita kwa mikopano ya Sikreste. (Mubale Maheberu 10:24, 25.) Mikopano ki kalulo ya butokwa hahulu ya bulapeli bwa niti. (Samu 22:22; 122:1) Lwakona kususuezana haluli kwa mikopano yeo.—Maroma 1:12.

19. Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kutaluseza babañwi niti ya mwa Bibele yemuitutile?

¹⁹ Nzila yeñwi yemukona kuswalisana ni bulapeli bwa niti ki ka kutaluseza babañwi litaba zemuitutile mwa Bibele. Batu babañata baikutwanga kuziyeleha bakeñisa lika zemaswe zeezahala mwa lifasi. (Ezekiele 9:4) Mwendi kunani mutu yomuñwi yemuziba ya mwa muinelo ocwalo. Mumutaluseze za sepo yamina ya lika zende za kwapili. Hamunze mufumaneha kwa mikopano ya Sikreste ni kubulelela batu babañwi niti ya mwa Bibele, mukaikutwa kuli hamusana takazo yene mubanga ni yona ya kuswalisana ni bulapeli bwa buhata ni lizo zabona. Mwakona kuba ni buikolwiso bwa kuli mukaba ni tabo, ni kuli Jehova ukafuyaula hahulu buikatazo bwamina bwa kumulapela ka nzila yeswanela.—Malaki 3:10.