Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE BULU NEE NSIA

Si Kpɔkɛ Kɛ Ɛbazonle Nyamenle

Si Kpɔkɛ Kɛ Ɛbazonle Nyamenle

1, 2. Kpuya boni a ɔwɔ kɛ ɛbiza ɛ nwo a, na duzu ati a ɛhye hyia a?

WƆNWU ye wɔ wɔ Baebolo ɛzukoalɛ ne anu kɛ, amuanrɛɛ menli dɔɔnwo mɔɔ bɛse bɛsonle Nyamenle la kilehile anzɛɛ yɛ ninyɛne mɔɔ Nyamenle kyi la. (2 Kɔlentema 6:17) Yemɔti a Gyihova se yɛvi adalɛ ɛzonlenlɛ, mɔɔ le “Babelɔn Kpole” ne, anu la. (Yekile 18:2, 4) Duzu a ɛbayɛ a? Ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala si ɔ ti anwo kpɔkɛ na ɔbiza ɔ nwo kɛ, ‘Asoo mekpondɛ kɛ medua adenle mɔɔ Nyamenle ɛhile la azo mesonle ye, anzɛɛ mekulo kɛ mesonle ye kɛ mɔɔ meyɛ ye dɛba la?’

2 Saa wɔvi adalɛ ɛzonlenlɛ bie anu dɛba a, ɛnee wɔbɔ mɔdenle. Noko bie a ɛnee adalɛ ɛzonlenlɛ nu nyɛleɛ anzɛɛ amaamuo bie mɔ tɛbɔ wɔ ahonle nu. Maa yɛzuzu nyɛleɛ nee amaamuo ɛhye mɔ bie anwo na yɛnlea deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛbu bɛ kɛ mɔɔ Gyihova bu bɛ la.

ANANZE NEE MOWUAMRA ƐZONLENLƐ

3. (a) Duzu ati a ɔbahola yeayɛ se yeamaa menli bie mɔ kɛ bɛbagyakyi ananze mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ bɛ ɛzonlenlɛ nu la ɛ? (b) Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ ananze mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ Nyamenle ɛzonlenlɛ nu la anwo a?

3 Bie mɔ ɛyɛ ananze anzɛɛ bɛzi bozonle sua wɔ bɛ azua nu na bɛlua zo bɛzonle Nyamenle wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. Saa zɔhane a ɛyɛ ye a, bie a ɛye bɛ wɔavi ɛ nwo a ɔbayɛ se anzɛɛ ɛbade nganeɛ kɛ saa wɔanva bie wɔanli gyima a wɔ Nyamenle ɛzonlenlɛ ne ɛnrɛli munli. Noko kakye kɛ Gyihova ɛhile yɛ kɛzi ɔwɔ kɛ yɛsonle ye la. Eza Baebolo ne ka kile yɛ wienyi kɛ Gyihova ɛmkpondɛ kɛ yɛfa ananze yɛdi gyima wɔ yɛ ɛzonlenlɛ nu.​—Kenga Ɛzɛdɔso 20:4, 5; Edwɛne 115:4-8; Ayezaya 42:8; 1 Dwɔn 5:21.

4. (a) Duzu ati a ɔnle kɛ yɛsonle mowuamra ɛ? (b) Duzu ati a Gyihova hanle hilele ye menli ne kɛ bɛ nee mowuamra mmatendɛ ɛ?

4 Bie a menli bie mɔ bazɛkye bɛ mekɛ nee anwosesebɛ dɔɔnwo kɛ bɛsɔ mowuamra anye. Bie a bɛbazonle bɛ bɔbɔ. Noko yɛzukoa ye dɛba kɛ menli mɔɔ ɛwu la ɛngola ɛmboa yɛ anzɛɛ ɛngyegye yɛ. Bɛnde ngoane nu wɔ ɛleka bie. Nɔhalɛ nu, esiane wɔ nuhua kɛ ɛbabɔ mɔdenle kɛ ɛ nee bɛ tendɛ ɔluakɛ, edwɛkɛ biala mɔɔ ɔbayɛ kɛ asɛɛ bɛdabɛ a bɛlɛka bɛahile wɔ la le mɔɔ nɔhalɛ nu, ɔvi sunsum ɛtane ne mɔ ɛkɛ a. Yemɔti a Gyihova hanle hilele Yizilayɛma kɛ bɛmmabɔ mɔdenle kɛ bɛ nee mowuamra badendɛ anzɛɛ bɛmmafa bɛ nwo bɛwula sunsum ɛtane nyɛleɛ biala anu la.​—Ditilɔnomi 18:10-12; nea Awieleɛdwɛkɛ 26 nee 31.

5. Duzu a baboa wɔ yeamaa wɔagyakyi ananze mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ Nyamenle ɛzonlenlɛ nu nee mowuamra ɛzonlenlɛ ɛ?

5 Duzu a bahola aboa wɔ yeamaa wɔagyakyi ananze mɔɔ bɛdua zo bɛsonle Nyamenle nee mowuamra ɛzonlenlɛ ɛ? Ɔwɔ kɛ ɛkenga Baebolo ne na ɛdwenle kɛzi Gyihova bu ninyɛne ɛhye mɔ la anwo kpalɛ. Ɔbu bɛ kɛ bɛle “kyibadeɛ.” (Ditilɔnomi 27:15) Sɛlɛ Gyihova dahuu kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛbu ninyɛne kɛ mɔɔ ɔbu bɛ la, na ɛzonle ye wɔ adenle mɔɔ ɔkulo la azo. (Ayezaya 55:9) Ɛbahola wɔanyia anwodozo kɛ Gyihova bamaa wɔ anwosesebɛ yeamaa wɔaye adalɛ ɛzonlenlɛ nu debie biala wɔavi wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu.

ASOO ƆWƆ KƐ YƐDI BOLONYIA Ɔ?

6. Duzu ati a bɛkpale December 25 kɛ bɛfa bɛali Gyisɛse awolɛ kenle ɛ?

6 Ɛvoyialilɛ mɔɔ ɛlie duma wɔ ewiade la anu ko a le Bolonyia, na menli dɔɔnwo dwenle kɛ bɛfa bɛdi Gyisɛse awolɛ kenle. Noko Bolonyia vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu. Encyclopedia ko hilehilele nu kɛ ɛnee Wulomu awozonle ɛzonlenlɛma di ewia ne awolɛ kenle wɔ December 25. Ɛnee asɔne mgbanyima kpondɛ kɛ awozonle ɛzonlenlɛma dɔɔnwo bayɛ Kilisienema, yemɔti ɔnva nwo kɛ bɛanwo Gyisɛse wɔ December 25 la, bɛzile kpɔkɛ kɛ bɛbali Gyisɛse awolɛ kenle wɔ zɔhane mekɛ ne. (Luku 2:8-12) Gyisɛse ɛdoavolɛma anli Bolonyia. Buluku bie hilehilele nuhua kɛ bɛwole Gyisɛse la, ɔ nzi ɛvolɛ 200, ɛnee “awie biala ɛnze mekɛ fɔɔnwo mɔɔ bɛwole Gyisɛse a, yɛɛ ɛnee menli ekyi bie ala a dwenle nwo bɔbɔ a.” (Sacred Origins of Profound Things) Gyisɛse wule la, ɛvolɛ ɛya dɔɔnwo pɛle nu na bɛabɔ ɔ bo kɛ bɛdi Bolonyia.

7. Duzu ati a nɔhalɛ Kilisienema ɛnli Bolonyia ɛ?

7 Menli dɔɔnwo ze kɛ Bolonyia nee nwolɛ amaamuo mɔɔ bie a le ɛkponledolɛ nee ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛkyɛ bɛ nwo la, vi awozonle ɛzonlenlɛ nu. Kɛ neazo la, kɛ mɔɔ Bolonyia vi awozonle ɛzonlenlɛ nu la ati, bɛduale ye ɛlilɛ wɔ England nee America ɛleka bie mɔ. Ɛnee saa awie di Bolonyia a bɛtwe ɔ nzo. Noko nzinlii, menli lile Bolonyia bieko. Duzu ati a nɔhalɛ Kilisienema ɛnli Bolonyia ɛ? Bɛnli ɔluakɛ bɛkpondɛ kɛ bɛyɛ mɔɔ sɔ Nyamenle anye la wɔ debie biala anu.

ASOO ƆWƆ KƐ YƐDI AWOLƐ KENLE?

8, 9. Duzu ati a alimoa Kilisienema anli awolɛ kenle ɛ?

8 Ɛvoyialilɛ bieko mɔɔ menli dɔɔnwo anye die nwolɛ kpalɛ la a le bɛ awolɛ kenle ɛlilɛ. Asoo ɔwɔ kɛ Kilisienema di awolɛ kenle? Menli mɔɔ ɛnee bɛnzonle Gyihova la angomekye a bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu kɛ bɛlile bɛ awolɛ kenle a. (Gyɛnɛsese 40:20; Maake 6:21) Ɛnee bɛdi awolɛ kenle bɛfa bɛwula bɛ awozonle ne mɔ anyunlunyia. Ɛhye ati a ɛnee alimoa Kilisienema “bu awie biala awolɛ kenle ɛlilɛ kɛ ɔvi awozonle ɛzonlenlɛ nu la.”​—The World Book Encyclopedia.

9 Ɛnee tete Wulomuma nee Gilikima die di kɛ saa bɛwo awie biala a, sunsum bie ba ɛkɛ wɔ kenle zɔhane na zɔhane sunsum ne bɔ ahenle ne anwo bane wɔ ye ngoane mekɛ nu. The Lore of Birthdays buluku ne ka kɛ “sunsum ɛhye nee bozonle bie mɔɔ ye awolɛ kenle a bɛwole ahenle ne la lɛ agɔnwolɛvalɛ bie.”

10. Duzu ati a ɔnle kɛ Kilisienema di awolɛ kenle ɛnɛ a?

10 Saa ɛnea a Gyihova die ɛvoyialilɛ mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu la to nu ɔ? (Ayezaya 65:11, 12) Kyɛkyɛ, ɔnlie ɔndo nu. Ɛhye ati a yɛnli awolɛ kenle anzɛɛ ɛvoyia biala mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu la.

ASOO ƐLEKA MƆƆ BƐ BO VI LA ANWO HYIA?

11. Duzu ati a menli bie mɔ di ɛvoyia ngakyile ɛ? Duzu a ɔwɔ kɛ ɛmaa ɔkyia wɔ a?

11 Menli dɔɔnwo ze kɛ Bolonyia nee ɛvoyialilɛ gyɛne vi awozonle ɛzonlenlɛ nu, noko bɛtɛdi. Bɛte nganeɛ kɛ ɛvoyialilɛ ne mɔ maa bɛ nee bɛ mbusuafoɔ yia yɛ ninyɛne bɔ nu. Zɔhane a ɛte nganeɛ ɔ? Saa ɛkpondɛ kɛ ɛ nee wɔ mbusuafoɔ bɔ nu yɛ ninyɛne a, nvonleɛ biala ɛnle nwolɛ. Gyihova a hyehyɛle abusua ne a, na ɔkpondɛ kɛ yɛ nee bɛ nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ. (Ɛfɛsɛsema 3:14, 15) Noko ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie agɔnwolɛvalɛ kpalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova banyia la azo yɛtɛla yɛ mbusuafoɔ mɔɔ yɛ nee bɛ babɔ nu ali ɛvoyia mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu la. Ɛhye ati a ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ: “Bɛbɔ mɔdenle bɛnwu mɔɔ sɔ Awulae anye la.”​—Ɛfɛsɛsema 5:10.

12. Duzu ati a Gyihova ɛnlie ɛvoyialilɛ bie mɔ ɛndo nu ɛ?

12 Menli dɔɔnwo te nganeɛ kɛ, ɛleka mɔɔ ɛvoyialilɛ bie vi la ɛngyia, noko tɛ zɔhane a Gyihova bu ye a. Ɔnlie ɛvoyialilɛ mɔɔ vi adalɛ ɛzonlenlɛ nu anzɛɛ ɔwula alesama nee maanle sɛkɛlɛneɛ bie anyunlunyia la ɔndo nu. Kɛ neazo la, ɛnee Yigyibitima di ɛvoyia ngakyile wula bɛ adalɛ nyamenle ne mɔ anyunlunyia. Mɔɔ Yizilayɛma vile Yigyibiti la, bɛzukoale Yigyibitima awozonle ɛzonlenlɛ nu ɛvoyia ne mɔ ko na bɛhanle kɛ ɔle ɛvoyia mɔɔ ‘bɛdi bɛawula Gyihova anyunlunyia.’ Noko Gyihova hwenle bɛ nzo wɔ mɔɔ bɛyɛle la anwo. (Ɛzɛdɔso 32:2-10) Kɛ mɔɔ ngapezonli Ayezaya hanle la, ɔnle kɛ ‘yɛfa yɛ sa yɛka debie mɔɔ anwo ɛnde la!’​—Kenga Ayezaya 52:11.

DA ATIAKUNLUKƐNLƐMA ALI KILE AWIE MƆ

13. Saa ɛsi kpɔkɛ kɛ ɛnrɛli ɛvoyia bie mɔ a, kpuya boni mɔ a bie a ɔbara wɔ adwenle nu a?

13 Saa ɛsi kpɔkɛ kɛ ɛnrɛli ɛvoyia bie mɔ a, bie a kpuya dɔɔnwo bara wɔ adwenle nu. Kɛ neazo la: Saa me gɔnwo mɔ gyimayɛvoma biza me deɛmɔti me nee bɛ ɛnli Bolonyia bieko la a, duzu a ɔwɔ kɛ meyɛ a? Saa awie kyɛ me Bolonyia debie a, duzu a ɔwɔ kɛ meyɛ a? Saa me hu anzɛɛ me ye kpondɛ kɛ medi ɛvoyia bie a, duzu a ɔwɔ kɛ meyɛ a? Saa meammaa me mra anli ɛvoyia anzɛɛ bɛ awolɛ kenle a, kɛ ɔkɛyɛ na meaboa bɛ amaa bɛanli nyane ɛ?

14, 15. Saa awie ka kile wɔ kɛ ɛvolɛ kpalɛ ɛdo wɔ anzɛɛ ɔkyɛ wɔ Bolonyia debie a, duzu a ɛbahola wɔayɛ a?

14 Ɔhyia kɛ yɛfa nrɛlɛbɛ yɛdi gyima amaa yɛanwu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛka nee mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ wɔ tɛnlabelɛ biala anu la. Kɛ neazo la, saa menli yia wɔ na bɛka kɛ, ɛvolɛ kpalɛ ɛdo yɛ a, ɔnle kɛ ɛbu ɛ nye ɛgua bɛ nwo zo. Ɛbahola wɔaha ye sikalɛ kɛ, “Meda wɔ ase.” Noko saa awie kpondɛ kɛ ɔnwu deɛmɔti ɛnli ɛvoyia bie la a, ɛbahola wɔahilehile nu wɔahile ye. Noko dahuu da atiakunlukɛnlɛma nee ɛbulɛ ali na dua nrɛlɛbɛ adenle zo tendɛ. Baebolo ne ka kɛ: “Bɛmaa bɛ ɛdendɛlɛ ɛyɛ fɛ dahuu na ngyenle ɛrɛla nu, amaa bɛanwu kɛzi ɔwɔ kɛ bɛbua awie biala la.” (Kɔlɔsaema 4:6) Bie a ɛbahola wɔahilehile nu kɛ ɛ nye die nwo kɛ ɛ nee awie mɔ babɔ nu ayɛ debie yɛɛ ɛkyɛ ninyɛne noko ɛmkpondɛ kɛ ɛdua ɛvoyia ɛhye mɔ azo ɛyɛ zɔ.

15 Saa awie kyɛ wɔ Bolonyia debie a, duzu a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a? Baebolo ne ɛmmaa yɛ nwolɛ mɛla titili bie mɔ, noko ɔse ɔwɔ kɛ yɛnyia adwenle mɔɔ anu te la. (1 Timote 1:18, 19) Bie a ahenle mɔɔ ɛlɛkyɛ wɔ deɛ ne la ɛnze kɛ ɛnli ɛvoyia ne. Anzɛɛ bie a ɔbaha kɛ, “Meze kɛ ɛnli ɛvoyia ɛhye, noko mekpondɛ kɛ mefa ɛhye memaa wɔ.” Wɔ tɛnlabelɛ nwiɔ ɛhye anu, ɛbahola wɔazi kpɔkɛ kɛ ɛbalie anzɛɛ ɛnrɛlie. Noko ɔnva nwo kpɔkɛ biala mɔɔ ɛbazi la, nea kɛ wɔ adwenle ɛnrɛgyegye wɔ. Yɛmkpondɛ kɛ yɛyɛ debie biala mɔɔ bazɛkye yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne la.

Ɛ NEE WƆ MBUSUAFOƆ

Menli mɔɔ sonle Gyihova la anye die

16. Saa wɔ mbusuafoɔ kpondɛ kɛ bɛdi ɛvoyia bie a, duzu a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a?

16 Saa wɔ mbusuafoɔ kpondɛ kɛ bɛdi ɛvoyia bie a, duzu a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a? Ɔnle kɛ ɛ nee bɛ ko. Kakye kɛ bɛlɛ adenle bɛsi mɔɔ bɛkulo kɛ bɛyɛ la anwo kpɔkɛ. Da atiakunlukɛnlɛma ali na bu bɛ kpɔkɛzilɛ ne kɛ mɔɔ ɛkulo kɛ bɛbu wɔ ɛdeɛ ne la. (Kenga Mateyu 7:12.) Noko saa wɔ mbusuafoɔ kpondɛ kɛ ɛ nee bɛ di ɛvoyia ne a, duzu a ɔwɔ kɛ ɛyɛ a? Kolaa na wɔazi mɔɔ ɔwɔ kɛ ɛyɛ la anwo kpɔkɛ la, sɛlɛ Gyihova maa ɔboa wɔ na si kpɔkɛ kpalɛ. Dwenle tɛnlabelɛ ne anwo na yɛ nwolɛ neɛnleanu. Kakye kɛ dahuu ɛkpondɛ kɛ ɛyɛ mɔɔ sɔ Gyihova anye la.

17. Saa ɛ mra nwu kɛ awie mɔ ɛlɛdi ɛvoyia a, kɛ ɔkɛyɛ na wɔaboa bɛ amaa bɛande nganeɛ kɛ bɛminli debie ɛ?

17 Saa ɛ mra nwu kɛ awie mɔ ɛlɛdi ɛvoyia a, kɛ ɔkɛyɛ na wɔaboa bɛ ɛ? Ɔwɔ kɛ ɔyɛ a ɛdawɔ noko ɛdielie bɛ nye. Eza ɛbahola wɔahyɛ bɛ ninyɛne. Na ahyɛlɛdeɛ mɔɔ tɛla biala mɔɔ ɛbahola wɔava wɔamaa bɛ la bie a le wɔ mekɛ nee ɛlɔlɛ mɔɔ ɛbala ye ali wɔahile bɛ la.

FA Ɛ NWO WULA NƆHALƐ ƐZONLENLƐ NU

18. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkɔ debiezukoalɛ a?

18 Amaa yɛazɔ Gyihova anye la, ɔwɔ kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi adalɛ ɛzonlenlɛ nee nuhua amaamuo yɛɛ ye ɛvoyialilɛ kɔsɔɔti anwo. Noko eza ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nwo yɛwula nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu. Adenle boni azo? Adenle ko a le kɛ yɛbahɔ debiezukoalɛ dahuu. (Kenga Hibuluma 10:24, 25.) Debiezukoalɛ ne mɔ le nɔhalɛ ɛzonlenlɛ foa titili. (Edwɛne 22:22; 122:1) Saa yɛyia nu a, yɛkola yɛmaa yɛ nwo anwosesebɛ.​—Wulomuma 1:12.

19. Duzu ati a ɔwɔ kɛ ɛka Baebolo ne anu nɔhalɛ ne mɔɔ wɔzukoa la anwo edwɛkɛ ɛkile awie mɔ ɛ?

19 Nɔhalɛ ɛzonlenlɛ foa titili ko noko a le kɛ yɛbaha mɔɔ yɛzukoa yɛvi Baebolo ne anu la yɛahile awie mɔ. Menli dɔɔnwo ɛlɛdi nyane wɔ ninyɛndane mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ ewiade ye la anwo. Bie a ɛze menli bie mɔ mɔɔ te nganeɛ zɔ la. Ka kenle bie anyelazo kɛnlɛma mɔɔ ɛlɛ la anwo edwɛkɛ kile bɛ. Mekɛ mɔɔ ɛlɛkɔ debiezukoalɛ ne mɔ bie na ɛlɛka Baebolo ne anu nɔhalɛ ne anwo edwɛkɛ wɔahile awie mɔ la, ɛbanwu kɛ akee ɛnrɛde nganeɛ bɔbɔ kɛ ɛva ɛ nwo ɛwula adalɛ ɛzonlenlɛ nee ye amaamuo ne mɔ anu bieko. Ɛbahola wɔanyia anwodozo kɛ saa ɛsonle Gyihova wɔ adenle kpalɛ zo a, ɔbayila wɔ mɔdenlebɔlɛ zo na yeamaa ɛ nye alie.​—Malakae 3:10.