1. ˈSëëdhɛ ˗be ˈö yö ˈbha ü bo ˗a draansü ˈka, ˗mën ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ü ˗zota ˗a ˈgü?

GAGADE ˗nu ˈwo Biblö ˈgü, ˈbha ˗an ꞊vadhɛ ˈgüman ˈsëëdhɛ ˗be ˈö yö ˗a draansü ˈka. Gagade ˗nu ˈwo bhë ˈyö ˗an ˈbhaa ˗kë ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho, ˈmɛn ꞊wa ga ˗dhɛ ˈwo˗ ˗bha waa ˗zoyödhe ˈö ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha ˗an ˈka. (Ecclésiaste 9:5; Zan 5:28, 29; ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:3, 4) ˗A ˈbha ꞊ya kë kö ˈbha ˗ya ˗dho Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˗bha, ˈö ˈbha˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗yö ˗së. (Zan 13:35) ˗A ˈbha ꞊ya kë kö ü ꞊nënŋ ˗ni ˈgü Zoova ˗bha kö ˈü kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈka, ˈö ˈbha ˈˈwɩ  ˗a ˗dhɔkë ˗sü ˗bha. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ü ˗zota ꞊dhɛ: ‘ˈMën n dua ˈdhö ˗mü ˈa˗ kë ˈtʋ̈ŋ yö˗ ˈgü kö ˈa ˗Zlan ˗dhɔkë?’

2. ˈMën ˗kë ˈö kun Etiopi mi ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa?

² Etiopi mi do ˈö kun Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈpë ö ˗zota ˗a ˈgü ˈyö bhë. ˈDhɛ Yesu go ga ˈgü ˈö˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗ʒiö, Fidhipö ˈö ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ do ˈka ˗yö ˗zlanwopö gɔndë ˈö bhë ˗a ˗dhɛ. Fidhipö ˗ya ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ Yesu ˈnën ˗tɔ Mesi. Pë ˈö Etiopi mi ˗ya man, ˗yö ˗pa ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈka ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗to ˈˈshia˗ mü ˈö˗ pö: “ˈˈYi ꞊nɛ, ˗më ꞊në ˗wɔn ꞊ya ˈto kö ˈa ˗bɔ Yesu ˈka ˗zu bho?”—Këwɔn ˗nu 8:26-36.

3. (a) ˈTɔŋ˗ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗ya dɔ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗ta? (b) ˗Wo mɛn ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

³ Biblö ˗ya ˗pö ˈˈpuu ꞊dhɛ ˈbha˗ pö ˈü kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka, u dua ˗mü kö ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ: “˗Ka ˈdho mɛ ˗nu ˈpiö ˈsɛ ˈsaadhö ˈgü, ˈka ˗an kë ma ꞊guëˈ ˗nu ˈka! ˈGo mü, ˈka ˗an ˗bɔ yiö.” (Matiö 28:19) Yesu ˗ya ˈwɔnzuan ˗zɔn yöö ꞊dede ˗a ˗bha ˗bɔyibhaasü ˈka. Yesu ˗dhɛ ꞊gban ˗dho ˈˈyi ꞊löö. Wo ˈti ˈˈyi ˈdɛdɛ ˗lo ˗a ˗gɔ ˗ta. (Matiö 3:16) ꞊Dɛɛ ˈpö, ꞊wa Kletiɛn ˗nu bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗an ˗dhɛ ꞊gban ˗dho ˈˈyi ꞊löö ɛɛnˈˈ ˈzü ˈˈyi ˗yö ˗sɔ ˗an ˗dhɛ ꞊gban ˗ta.

4. ˈMën ü ˗bha ˗bɔyibhaasü dho ˗a ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ?

⁴ Ü ˗bha ˗bɔyibhaasü ˗dho ˗a ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ü ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈü kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˈka, kö ˈü˗ ˗dhɔkë. (Eblö 10:7) ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ü ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ꞊dhɛ: ‘ˈMën n dua ˈdhö ˗mü kö ˈa˗ kë kö ˈa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa?’

5. (a) ˈBha˗ pö ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗mën ˈü ˗dho ˗a kë ˗blɛɛsü? (b) ˈMën ˗kë ˈö ˗dho Kletiɛn ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˈdhö ˗së?

⁵ Ü dua ˗mü kö ˈü Zoova waa Yesu ˗an dɔ, kö ˈü ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa. ˗A ˈwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈbha˗ züdɔ ˈsaadhö Biblö draansü ˈka. (Zan 17:3 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ ˈpë ˈü ˗dho ˗a kë ˗a ˗kpɛɛ ˈyaa kë ˈˈdhʋ̈. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ü dua ˗mü kö ˈü  “pa ˈwɔndɔdhe ˈö ˗gban” Zoova dhɔɔbhaawɔn ˗bha bhë˗ ˈka. (Kodhɔsö 1:9) Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗dho ü ˗takun kö kaa Zoova ˈka ˗da ˗mlɛɛn ˈgü. ˗Dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˗a ˗gɛn ˗wɔngbɩɩsü do ꞊nën bhë.—Eblö 10:24, 25.

6. ˈMën ü dua ˈdhö ˗mü ˈü˗ dɔ Biblö ˈgü, kö ˈü ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa?

⁶ ˗Yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova yö ˈti˗ pö ˈü pë ˈˈpɛpɛ ˈwo Biblö ˈgü ˗an dɔ kö ˈü ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa. ˈYö ˈti˗ pö Etiopi mi ˗dhɛ ˈkpa ꞊dhɛ ˗yö ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ dɔ kö ˗yö ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa. (Këwɔn ˗nu 8:30, 31) ꞊Ya ˈgo ˗a ˈgü ˈzü, ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ˗Zlan ˗bha kwa ˈti ˗dho ɲën ˗an draansü ˗bha. (Ecclésiaste 3:11) ˈˈKɛɛ ˈbha˗ pö ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ü dua ˗mü kö gagade ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˈü ˗an dɔ, kö ˈü ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.—Eblö 5:12.

7. Ü ˗bha Biblö draansü ˗yö ü ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Biblö ˗ya ˗pö: ‘Mɛ ˈbha ˈˈdhia ˈyaa ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˗yö ˈma ˗Zlan ˈgü ˈˈwɛɛwɛɛ kö ˗zʋ ˗yö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈyaa˗ ˗mɛ ˗gɔ.’ (Eblö 11:6) ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ü dua ˗mü ˗zoyödhe ˗yö kë ü ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗be kö ˈü ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈbhaa ˗nu ˈwo kun Kodhɛŋtö ˈˈkwipö ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˈdhɛ ˈwo Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ꞊klaŋwo man, ˈyo “ˈwo ˈdhang bho Yesu ˗wɔn ˈˈdhiʋ̈ ˈyö ˈwo˗ ˗nu ˗bɔ Yesu ˈka ˗zu bho.” (Këwɔn ˗nu 18:8) ˗Kɔ do ˈö bhë˗ ˈka, ü ˗bha Biblö draansü ˗ya ˗kë ˈü ˈdhaŋ˗ bho pë ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˈü ü ˗zo yö ˈpö ꞊dhɛ Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˗dho kwa dha ˈˈdhaŋga waa ga ˗an ˗gɔ.—Josué 23:14; Këwɔn ˗nu 4:12; 2 Timote 3:16, 17.

8. ˈMën ˗dho ü ˗blü kö pë ˗nu ˈü ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë ˈü ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ?

⁸ Pë ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ü ˈdho ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗an draansü ˈka, ˈö bhi ꞊dede ˈü˗ yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ü ˗takun ˗ni ˈgü ü ˗bha  ˗tosɛta ˈgü, ü ˗bha ˗zoyödhe ˗dho ˗da ˈˈdhiʋ̈. Pë ˗nu ˈü ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë, ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗dhɔ ˗dho ü kë. (Jérémie 20:9; 2 Kodhɛngtö 4:13) ˈˈKɛɛ de ˗nu ˈü ˗dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ?

9, 10. (a) Pë ˗nu ˈü ˗an ꞊draan bhë, de ˗nu ˈü ˗dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ ˗blɛɛsü? (b) ˈBha˗ pö ˈü ˗zlanwopö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈmën ü dua ˈdhö ˗mü kö ˈü˗ kë?

⁹ Pë ˗nu ˈü ˗an draanˈˈ ˗ni bhë, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ü ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu, ü ˈˈtɔŋdë ˗nu, ü ˗züzü ˗mɛn ˗nu waa ü yökëyoo ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö ˗së, ˈˈkɛɛ ˗bhö ˗a kë ˗wo ˈˈnɛɛnnɛn ˗nu ˈka mɛn ˗nu ˗dhɔ ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ꞊Ya ꞊ɲɔɔn mü ü ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˗da ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈka ˗zlanwopö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈbha˗ yö ꞊dhɛ ˈbha ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ pö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈö Biblö ˗zɔn ü ˗dhɛ ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ü ˈˈpiʋ̈ kö ˈü ˗da ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˈka ˗zlanwopö. Kö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö bhë ꞊ya ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈbha ˗mɔn ˗zlanwopösü ˗bha, ˈbha ü ˗bha ˗tosɛta ˗bɛ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha, ˗yö ˗dho ˗a kë ˈö kaa mɛn zii ꞊plɛ ˈwo ˗zlanwokɔɔdhö ˈka ꞊kpan ˈkwëë˗.

¹⁰ Kaa mɛn zii ˗nu ˈka ˗kpan ˈkwëë˗ ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈka ˗dho ˗a kë? Ka˗ ˗nu ka ˗dho ˈˈdoo dɔ kö ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈbha Biblö ˗bha ꞊klaŋwo ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈgüman, ˈö ˈü ˗an sü gagade ˈka kö ˗wa ˈwɔn dɔ. Kö ꞊ya kë ˈzü ꞊dhɛ pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈü˗ kë ü ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ü˗ ˗ya ˗ni ꞊bhlë ˈgü, ˈö ˈü˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈü kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗wa ˈwɔn dɔ ˈpö. ˗Yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu wo ˗zo ˗kë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˈˈpɛpɛ ˈö˗ mɛn do ˗kë ü ˈka ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˗blɛɛ ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˈya ˗dho ü kë. (Këwɔn ˗nu 20:28; 1 Piɛdhö 5:2, 3) ˈKa ka bo ˗kpan ˈkwëë˗ ˗sü ˈka ˈˈdhʋ̈, ꞊ya kë ꞊dhɛ ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˗ya ˗zlanwopö ˗sü ˗bha ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, mɛn zii ˗nu ˗dho ˗a pö ü ˗dhɛ.

11. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈü ü ˈˈta ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ kö ˈü ꞊kun ˗ya ˗ni ˗zlanwopösü ˗bha ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈?

¹¹ Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö ü ˗dhɛ ꞊dhɛ ü dua ˗mü kö ˈü ü ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈbhaa ˗nu bho ˈˈgblʋʋ kö ˈü ꞊kun ˗ya ˗ni  ˗zlanwopösü ˗bha. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ü ˈˈta ˗kɔ ˗nu bhë ˈü ˗an bho ˈˈgblʋʋ? ˗A ˗gɛn ˈtɔ˗ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha kwa˗ blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ kö ˈkwa kë ꞊dhɛ mɛn ˈö Zoova ˗ya bɔ ˗a ˈdhö. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˈˈta ˗kɔ dua ˗mü kö ˗ya ˈtɔ bhɔ.​—1 Kodhɛngtö 6:9, 10; Gadhatö 5:19-21.

12. ˈMën ˗kë mɛn ˈˈpɛpɛ dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo wo zuʋ̈ˈˈ slëëˈˈ?

¹² Ü dua ˗mü ˈzü kö ˈü pë do ˈˈwɛɛ ˈbha kë kö ˈü ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa. Bɔmɛn Piɛdhö ˗ya ˗pö: ‘˗Ka ka zuëˈˈ slëë˗ kö ˈka ka wë ˗ya ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kaa˗ ˈwɔn yaa ˗nu ˗mawɔn ˈto.’ (Këwɔn ˗nu 3:19) ˈMën ˈö ˗tɔ ö zuʋ̈ˈˈ slëëˈˈ ˗sü? ˗A ˗gɛn ˈnën ˈtɔ˗ pë yaa ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˗an kë ˗sü ˗bha ˗mën kwa ˈka ˗sü, ˈö ˈwo ˗kë kwa ˗dhɛ ˈyaa˗ ꞊dedewo. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü ˗kɔ ˗yö ˈˈɲangüyaa kë ˗sü gü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈü ü zuʋ̈ˈˈ slëëˈˈ. ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ü ˈˈta ˗kɔ ˗nu ˈgü, ˈbha pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈü ü ˗kɔ bho ˈwɔn yaa ˈgü, ü dua ˗mü ˈzü kö ˈü ü zuʋ̈ˈˈ slëëˈˈ, ˈyö ˈtɔ˗ ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˈwɔnyaakëmɛn ˈka, ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗Zlan ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto.—Wlɔmö 3:23; 5:1.

13. ˗Mën ˈwo˗ ˗dhɛ “꞊taa ˗yö” ˈwɔn yaa ˗bha ˗sü?

¹³ Pë yaa ˗nu ˈü ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˗an ˗bha ˗mën ü ˈka ˗sü ˈˈkpaan ˈpö ˈtɔ˗ ˗a ˈˈslö ˗ee? ˗Abin. Piɛdhö ˗ya ˗pö ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö “꞊taa ˗yö” ˈwɔn yaa ˗bha ˗sü ˗bha. ꞊Waa˗ pö ˈˈdhʋ̈ kö ˗wa ˗pö ü dua ˗mü kö ˈü ˈˈkan ˈˈta ˗kɔ yaa ˈˈpɛpɛ ˗bha, kö ˈü ˗ya pë ˈö kpɛnŋdhö ˗a kë ˗sü ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ˈwɔnzuan ˈö yö ˗a ˈka. ˗Bhö ü ˗zota kö ü ˈdho ˗ni ˈgü ˈdhɛ ü ˈti ꞊wo˗ ˗bha do ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˈü dho ˈü yö ˗dhɛ ˈbha ˈgü, ˈyö ˈü˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈbha ʒiaan ˈto. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ü ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ü ˗dho ˈduannu, ˈü ü yɛɛ kë, kö ˈü ʒiaan ˗së ˈsü. ˗Kɔ do ˈö bhë˗ ˈka, ü Biblö draanˈˈ ˗ni ˈgü, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ yö ꞊dhɛ ü dua ˗mü kö ˈü ü ˈˈta ˗kɔ ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈbhaa ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ü ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗bhö dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈü ü zuʋ̈ˈˈ “slëëˈˈ”, kö ˈpë ü ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗bha ˈü˗ bho ˈˈgblʋʋ, kö ˈü ˗ya ˈwɔn kpɛnŋdhö kë ˗sü ˗bha.

14. Ü ˗dho ü ˗de nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ Pë do ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü ˈö ü dua ˈdhö ˗mü kö ˈü˗ kë kö ˈü ꞊kun bɔ ˗ni ˈˈyi ꞊bhaa ˈyö ˈtɔ˗ ü ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü. ˗De ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈnën ˈö ˗tɔ ˗a ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈö bhɛɛwo ˈgü ꞊dhɛ, bhi dosɛnŋ ˈnën ˈa ˗dho ü ˗dhɔkë, ˈa ü dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü bɔ ˈˈdhiʋ̈ n ˗man ˗tosɛta ˈgü.—Deutéronome 6:15.

15, 16. ˈMën mɛn ˗blü ö ˗de ˗nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˗bha?

¹⁵ ˗A pö ˗sü ˈö Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ bhi dosɛnŋ ˈnën ˈa ˗dho ü ˗dhɔkë bhë; ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗ya pö ö dhɔɔbhaamɛn ˗dhɛ: ‘ˈÖ go ꞊dɛɛ ˗bha ˈö yö˗ ˈka n ga yi ˗bha, a ˗dho ˈto ü ꞊keŋ˗’ ˗a ˈdhö. Ü ˗zota dhe waa gɔɔn˗ ˈwo wo ˈko ˗ga ˗ni ˈgü kö ˈwo wo ˈkö ˈsü ˗an ˈgü. ˗A gɔɔn˗ ˈö bhë, ˗yö dhebɔ ˈö bhë ˗a ˈˈta ˗kɔ dɔ ˗ni ˈgü ˗së ˈka, ˗a ˗dhɔ ˗dhö ˗da ˗a ˈgü, ˈö˗ ˗sü dhe ˈka ˗sü ˗yö ˗da ˗a ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ dhesüsü ˈyaa ˈwɔn ˗bhaasü ˈka, ˗yö ˗dho ˈˈwɩ˗ ˗bha ˈö ˗da ˗a ˈsü ˗ʒian ˗ta, ˈyö ˈtɔ˗ ꞊dhɛ ˗a dhebɔ ˗dhɔ ˗ya ˗kë.

¹⁶ ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ü Zoova dɔ ˗sü draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë, ˗a ˗dhɔ ˗dhö ˗da ü ˈgü, ˈö ˗dho kë ü ˗dhɛ ˗së kö ˈü pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈü˗ ˗dhɔkë. ˗A ˗dhɔ ˈö bhë ˗yö ˗dho ü ˗blü kö ˈü˗ pö ˗a ˗dhɛ bhɛɛwo ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ü ˈˈpiʋ̈ kö ˈü˗ ˗dhɔkë. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈˈoo ˗mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈö ʒiö Yesu ꞊ke˗, ˗a dua ˗mü kö “˗yö ö bo ˗zo ˗ta ö ˗de ˗wun ˈgü ˗sü ˈka.” (Makö 8:34) ˗A ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˈtɔ˗ ˈü ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˗sü yö ˈˈdhiʋ̈ ü ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Pë ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˈka pë ˈö ü ˗dhɛ ˗së waa ü ˗zopiʋ̈wɔn ˗nu ˗ta.​—1 Piɛdhö 4:2 ˗wo pö.

17. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbhaa ˗nu ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha ˈwo wo ˗de nu Zoova ˗dhɛ?

¹⁷ Mɛn ˈbhaa ˗nu ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha ˈwo wo ˗de ˗nu Zoova ꞊dhɛ, ˈyö ˈtɔ˗ ꞊dhɛ ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˗an ˗kë. ˈWaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwa wo ˗wo ˗bhö  Zoova ˗dhɛ ˈwo ˈkun ˗a ˈgü ˗wɔn kë ˗sü ˈka. ˈWaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo Zoova ˈgü ga, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈyö ˈwo˗ pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ wo ˈti wo ˗de nu Zoova ˗dhɛ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö wo këwɔn ˗nu za dɔ wo ˗bha.

18. ˈMën ˗dho Zoova ˈgü ga ˗sü ˈˈsuʋ̈ bho ü zuʋ̈ˈˈ ˗ta?

¹⁸ Ü ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dho ü ˗takun kö ˈˈsuʋ̈ ya ˈdho ü kë ꞊dhɛ ü ˗dho ˗a ˈgü ga. ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö ü ˗kë bhë, ü ˗dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö pë ˈü˗ pö ˗a ˗dhɛ ˈü˗ kë. (Ecclésiaste 5:4; Kodhɔsö 1:10) Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü yö ˈti ˗dho kë ü ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö. Bɔmɛn Zan ˗yö ˈsëëdhɛ ˗bɛn ˗zë ˈö˗ pö: ‘˗Zlan ˗dhɔ ˗bha mɛ kë ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈbha ˈyaa ˈdhö kö ˈyii kë ˗dhio ˗ma ˗a ˗ta ˗sü ˗zë ˈka. ˈˈKɛɛ ˈsa ˗dhio ˗nu ˈö˗ dɔ kwa ˗ta bha kö ˗yö kë ꞊dhɛ ˗a ˈbha ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈyaa ˗mü.’​—1 Zan 5:3.

19. ˈMën ˗kë ü ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈˈsuʋ̈ yö ˈti ˗dho ü kë?

¹⁹ Zoova yö ˈti˗ pö ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗be kö ˈkwa ꞊kun kwa ˗de nu ˗ni ö ˗dhɛ. Pë ˈö ˈkwaa ꞊mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˈyaa˗ ˗dhɛ kwa ˗gɔ. (Psaume 103:14) ˗Yö ˗dho ü ˗takun kö ˈü ˈwɔn kpɛnŋdhö kë. (Isaïe 41:10) ˗Bhö ü ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ü zuʋ̈ga ꞊gban ˈˈpɛpɛ ka, “˗yö ˗dho ü ˗bha ʒiaan dɔ ꞊zinŋgü.”​—Proverbes 3:5, 6.

20. ˈBha ü bo ü ˗de ˗nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈka, kö ˗mën ˈö˗ kë ˗wɔn ꞊ya ˈto ü ˗bha?

²⁰ ˈBha ˗mɔn ü ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ˗ee? ˈBha ü bo ü ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈka, kö˗ ˈwɔn ˈdhɛ dɔ˗ ˈˈpiʋ̈ ˈbha ꞊mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha. Ü dua ˗mü kö ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.

21, 22. Ü ˗dho ü ˗bha ˗zoyödhe ‘ˈˈkan ü ˈˈdhi’ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwɔɔdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²¹ ˗A pö mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔɔdhö ˗an ˗bha ˈwɔnyëë˗ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈbha ü ˗de nu Zoova ˗dhɛ bhɛɛwo ˈgü, ü˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ , kaa mɛn zii ˈbha ˗nu ka ˗dho gagade ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˈˈdoo dɔ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ꞊wa˗ yö ꞊dhɛ ˈbha ˗mɔn ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗sü ˗bha, ˗wo ˗dho ˗a pö ü ˗dhɛ ꞊dhɛ ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗  ˈö ꞊ya yö ꞊klöö˗ ˗a ˗ta. ˗A ˗bhɔkwëë ˈö bhë˗ ˗ta, ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ do ˈö ˗dho ˗bɔyibhaasü ˗gɛn pö, ˗wo ˗dho ˗a zë. ˈˈDhɛɛtadhiaŋ˗ ˈö bhë ˗a zëmɛn ˗dho dhɛɛˈˈ ˗bhaasü ꞊plɛ ˈkpɔ mɛn ˗nu ˈwo ˗dho bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗an ˗gɔ. Dhɛɛˈˈ ˗nu bhë ˈbha ˗an ˗yɔ bɔ ü ˗wo ˗ta, kö ˈbha˗ ‘ˈˈkan ü ˈˈdhi’ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwɔɔdhö ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗yö ü ˗gɔ.​—Wlɔmö 10:10.

²² ꞊Ya ˈgo mü, ˈyö ˈwo ka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˗Wo ˗dho ü ˗dhɛ ꞊gban ˈmën ˈˈyi ꞊bhaa. Ü ˗bha ˗bɔyibhaasü ˗dho ˗a ˗zɔn  mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈbha ü ˗de nu Zoova ˗dhɛ, ˈbha kë ˗a ˗bha ꞊Gbɛkiö do ˈka.

23. ˗Bɔyibhaasü ö “Dë ˈtɔ ˈgü, ˗a Gbö ˈtɔ ˈgü, ˗a ˗bha ˈnii˗ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈtɔ ˈgü” bhë, ˗a ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën?

²³ Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dua ˗mü kö ˗wo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ö “Dë ˈtɔ ˈgü, ˗a Gbö ˈtɔ ˈgü, ˗a ˗bha ˈnii˗ ˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈtɔ ˈgü.” (Matiö 28:19 ˗wo pö.) ˗A ˗pö ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ü˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˗tɔ ˗Gblüdë ˈKpii˗, ˈö Yesu ˗duɛɛ ˈö ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˈgü, ü˗ dɔ. ꞊Ya ˈgo ˗a ˈgü ˈzü, ˈü˗ ˈwɔn dɔ ˈpö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˗bɔ ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ta ˈö ö dhɔɔbhawɔn ˗kë.​—Psaume 83:18; Matiö 28:18; Gadhatö 5:22, 23; 2 Piɛdhö 1:21.

24, 25. (a) ˗Bɔyibhaasü ˗gɛn ˈtɔ˗ ˗mën? (b) ˗Mën ˈö ˈkwa ˗dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˗totaabhasü ˈgü?

²⁴ ˗Bɔyibhaasü ˗gɛn ˗yö ˈwɔn ꞊bhlëësü do ˈka. Ü ˗mën ˈˈyi ꞊löö ˗sü ˗gɛn ˈnën ˗tɔ kö ˈbha ga, ɛɛnˈˈ ˈbha ˈˈkan ü ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ zii ˗nu ˗bha. ˈBha ˈgo ˈˈyi ꞊löö kö ˈbha kë mɛn ˗dɛɛ ˈka kö ˈü ˗Zlan ˗zokunwɔn kë. ꞊Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈö go ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˗bha, Zoova ˈnën ˈü ˗dho ˗a ˗dhɔkë. ˗Yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ ü ˈti ü ˗de nu mɛnbhɩɩdhe, ˗kɔlokota ˈbha ɛɛnˈˈ yö ˈbha ˗dhɛ. Ü ü ˗bha ˗tosɛta ˗nu Zoova ˗dhɛ.

²⁵ Ü ˗bha ü ˗de ˗nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˗dho ü ˗takun kö ˈü kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈka. (Psaume 25:14) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗bha ˗bɔyibhaasü ˈˈkpaan ˈnën ˗dho mɛn dha ˗ee? ˗Abin. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: ‘˗Ka ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö dha ˈka˗ wo bha ˈka˗ ˈgü ˗yë ke ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˈka. Kë ˈˈdhʋ̈ kö ka ˗bha dha ˗sü ˈö ˈˈdhʋ̈ bha˗ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔ ˈˈkwëë!’ (Fidhipö 2:12) ˗Bɔyibhaasü ˈnën ˈtɔ˗ ˗Zlan ˗dhɔkësü züdɔdhɛ. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ü ˗dho ˈto Zoova ˈˈsuee ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈSëëdhɛ ˗be ˈö yö ˗a ˈwɔn ˗gɔ ˗totaabhasü ˗dho dhɛɛˈˈ ˈö bhë ˗a ˗yɔ bɔ.