1, 2. Gbɛ̂ɛ ɓa kúmaa kɔ̃ɔ sâa?

ÍKILI-ŊA sia à kɛ̀ ya kɛ pono ŋa dunai é dɛ, fãa kɛ́tɛ e pɛlɛ tɛɛi. Ŋelei su é kpíni, ŋele-gbana e pɛlɛ tooi. Naa kɛ́ɛ tí, dunai e pɛlɛ pui. I pɛlɛ kwaa ta ma kɔ̂rii à gɛ́ɛ I lɔ́ naa. Ílii a pâi nɛ̃ɛi ya kwaa ma lɛ́lɛɛ ta kaa à gɛ́ɛ I lɔ́ naa!

² Bere nɔ́ ɓé kɛ́-ɣeniɛ káa sâa la. Ŋéniɛi káa nyɔ̂nii a ɣele kélee. Tãi ta ya íkili-ŋa sia yɛ̂, ‘Gbɛ̂ɛ ɓé pâi ḿaa kɔ̃ɔi?’ Ŋâla-kɔlɔ pɔ̃yɛ-ɓelai dɔnɔ è mò nyɛɛi: “A pâi moi Yâwɛɛ ma ǹyɛɛi, ‘Ya ɓa ḿaa kɔ̃ɔ íkɛ ḿɛi kaa. Ya ɓa Ŋáɣâlai nyii ŋ́gili tɔ́ɔi mai.’” (Ŋule-wooi 91:2) Tɔ̃yâ ma, Ziova a kúŋuŋ ma ɓo kúmɛni-kpɔlu-ŋai su, é kili-kɛ-zu tɛɛ kúpɔ tínaa-tuɛ-pere mɛni ma.

3. Kwa pɔri Ziova kɛ́i léŋ a kúmaa kɔ̃ɔ nuu?

³ Ziova a kúmaa kɔ̃ɔ léŋ? A kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ à gɛ́ɛ kú tɛɛ kúmɛni-kpɔlu-ŋai kélee su, nyaŋ ŋwala-walai é tɛɛ diai kélee dîa nyii-ŋai ŋwɛ̂lii dí kɔ́ à gɛ́ɛ dí mɛni nyɔ́mɔɔ kɛ a kûa. Mɛni ŋánaa a kpîŋ kú kɛ sâa, kwa pɔri laai la à gɛ́ɛ Ziova a pâi kú kulai m̀ɛni ŋánaai tí su tínaa-tuɛ-pere. Ŋâla-kɔlɔi e kú fɔrɔ nyɛɛi: “Ka kákpîŋ kɛ́ Ɣâla ŋɔwɛli-kɛ-maai su.” (Zûu 21) Maa nɛ̃̂ɛi kú kánaŋ Ziova ma kwa kɛ tɛɛi mɛni-kpɔlu su à gɛ́ɛ é kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ. Kɛ́ɛ kwa pɔri nyíŋi kɛ́i léŋ?

4, 5. Ziova aâ ŋɔwɛli-kɛ-maai lɛ́ léŋ kúmɛni ma?

⁴ À gɛ́ɛ kú lɛ́ɛ Ziova kɔlɛ ma, maa nɛ̃̂ɛi kú gɔ́lɔŋ  berei kúwɛ́li káa la mai. Íkili-ŋa sia I bîlaŋ m̀ɛni-ŋai kélee dîa Ziova aâ gɛ kûɛi. È ǹɔii kpɛtɛ a nɛ́lɛɛ é dɛɛ kúpɔ, é naa fɛ́ɛ a sua da sí-sãa sîi kélee. Aâ ŋɔ́nɔ mii-sɛŋ sîi támaa tɛɛ kúpɔ mîi mɛni ma da kpele-ya lɛ́lɛɛ. Ŋâla-kɔlɔi sârai, Ziova aâ náa da ŋɔtûa-pere lɛ́lɛ-ŋai lɛ́ kûa. É tee nyíŋi kélee ma, è ŋɔwɛli-kɛ-maai lɛ́ kûa berei ma è ŋɔwɛli-kɛ-maa Lóŋ, Zîsɛ tɛɛ la à gɛ́ɛ é saa kúmɛni ma. (Zɔ̂ŋ 3:​16) Nyaŋ Zîsɛ ŋɔsâlai sârai, kili-kɛ-zu káa kúyêei tínaa-tuɛ-pere mɛni ma.

⁵ Ziova aâ M̀asâyai Ŋɔkâloŋ-laai tɛɛ, ŋâla-taa gɔ́mɛtii nyii pâi mɔ̃lɛ-laa kélee kpɛɛi tãi kpua yée mu. Gâloŋ-laai ŋí a pâi ǹɔii kɛ́i a paredai, ɓɛ́i núu kélee a pâi kɛ́i naa lii-see da lii-nɛ̃ɛ su wɔlɔ-wɔlɔ da wɔlɔ-wɔlɔ. (Ŋule-wooi 37:​29) Berei ŋɔ́nɔ Ziova aâ ŋɔwɛli-kɛ-maai lɛ́ la kûai dɔnɔ ɓa, aâ berei lɛ́ kwa pɔri kɛ́-ɣeniɛ lɛ́lɛɛ kɛ́i la sâa. A ŋɔ́nɔ kú tólii à gɛ́ɛ kú vɛli, nyaŋ a kúfɛli-woo mɛni a tãi kélee. Ziova aâ ŋɔwɛli-kɛ-maai lɛ́ kúkélee kúmɛni ma a zu ponoɔ.

6. Ya pɔri íyée seêi léŋ Ziova ŋɔwɛli-kɛ-maai mu?

⁶ Ya pɔri íyée seêi léŋ Ziova ŋɔwɛli-kɛ-maai mu? Nɛ́ ma à gɛ́ɛ ílii nɛ̃̂ɛi m̀ɛnii kélee aâ gɛ yɛi mɛni ma. Kɛ́lɛ nûa támaa dífa díyée see Ziova ŋɔwɛli-kɛ-maai mu sâa. Bere nɔ́ ɓé è kɛ la tãi Zîsɛ è kɛ la ǹɔii mai. Tãi tɔnɔ, Zîsɛ è gbôdo-ɓela puu ɓalo, kɛ́lɛ dɔnɔ nɔ́ ɓé zɛɣɛ̂i fe. (Lûu 17:​12-17) Kwa ŋwɛ̂lii kúkɛ yɛ̂ɛ gbôdo-nuu tɔnɔi nyii Zîsɛ sɛɣɛ̂i fêi. Kwa máŋ, kwa ŋwɛ̂lii kú Ziova sɛɣɛ̂i fé a tãi kélee.

7. Kwa pɔri nɛ̂i léŋ à gɛ́ɛ Ziova wɛ́li káa kûa a gbanaŋɔɔ?

⁷ Kwa máŋ, maa nɛ̃̂ɛi kú kúwɛli-kɛ-maai lɛ́ Ziova ma. Zîsɛ è mò ŋɔpôlu-ɓelai dîa à gɛ́ɛ dí Ziova wɛ́li a  dílii kélee, dímɔlêŋ kélee, da díkili kélee. (Maafîu 22:​37 lóno.) Nyíŋi sukulai ɓa lé?

8, 9. Kwa nɛ léŋ Ziova ma à gɛ́ɛ ŋwɛ́li káa kûa?

⁸ Kwa mò à gɛ́ɛ Ziova wɛ́li káa kûa, gélee nɔ́ ɓé tí? Kpa. À kɛ̀ kú Ziova wɛ́li ní a kúlii kélee, kúmɔlêŋ kélee, da kúkili kélee, kwa pâi nɛ̂i ma kútûa-pere su. (Maafîu 7:16-20) Ŋâla-kɔlɔi è mò a zu ponoɔ à gɛ́ɛ à kɛ̀ kú Ziova wɛ́li ní, kwa pâi ŋɔtɔ̂ŋ-ŋai mɛi káai. Nyíŋi kɛ́i kpanaŋɔɔ̂i? Kpa, kpɛ́ni fêi Ziova “ŋɔtɔ̂ŋ-ŋai dífe wuyɛ ní.”​—1 Zɔ̂ŋ 5:3 lóno.

⁹ Kwa Ziova ŋɔtɔ̂ŋ-ŋai mɛi kaa, Kwa pâi lii-nɛ̃ɛ da lii-see sɔlɔ ɓoi kúkɛ-ɣeniɛi su. (Azaya 48:​17, 18) Kɛ́ɛ lé ɓé pâi kpɔŋ maa tɛɛi kúpɔ à gɛ́ɛ kú lɛ́ɛ Ziova kɔlɛ? Kwaa gáa.

10. Lé mɛni ɓé maa nɛ̃̂ɛi la íkɛ mɛni maa-kɔ́ri é pîlaŋ Ziova ma a tãi kélee?

¹⁰ I gɛ̀ léŋ íkɛ kɛ a Ziova ǹaoi? Íɣâla-kɔlɔ maa-kɔ́riɛ sârai, yaâ nâa Ziova kɔ́lɔŋ a nɛ́lɛɛ, nyaŋ laoi-laa aâ kɛ́ ka ǹyaa káloai. Ǹaoi-laai ŋí káa yɛ̂ɛ ŋɔŋ nyii ya ŋwɛ̂lii gɛ soŋ a tãi kélee. Yɛ̂ɛ berei maa nɛ̃̂ɛi kɔi é kɛ́ la ŋɔŋ ŋa é lɛ́ɛ pâi sonîi, bere nɔ́ ɓé maa nɛ̃̂ɛi íkɛ mɛni maa-kɔ́ri la é pîlaŋ Ziova ma a tãi kélee à gɛ́ɛ kálaoi-laai su é kpanaŋ.​—Táre-woo-ŋa 2:​1-5.

11. M̀ɛni-ŋai Ŋâla-kɔlɔi a nɛ̂i a pâi ílii sonîi léŋ?

¹¹ Ya kánaŋ Ŋâla-kɔlɔi maa-kɔ́riɛ ma, ya pâi mɛni-ŋa maa-kɔ̂rii nyii pâi ílii sonîi. Berei káa Zîsɛ ŋɔpôlu-ɓelai veerɛ líi e nɛ̃ɛ la tãi è kɛ Ŋâla-kɔlɔi ŋɔtuɛ-mɛni-ŋai sukulai la dîai. Dí mo diyɛɛi: “Kúlii è kɛ kérenîi tãi è kɛ lonoi la kúpɔ berei ma gɛ̀ Ŋâla-kɔlɔi sukulai lɛ kûai, vé tí?”​—Lûu 24:​32.

12, 13. (1) Lé ɓa pɔri kɛ́i a kúwɛli-kɛ-maai Ɣâla mɛni ma? (2) Ŋwɛli-kɛ-maai kúlii su Ɣâla mɛni mai, lé ɓé kwa gɛ à gɛ́ɛ ŋãa fé yéŋ?

 ¹² Yɛ̂ɛ berei Zîsɛ ŋɔpôlu-ɓelai líi è kɛ kerenîi lai tãi dí Ŋâla-kɔlɔi ŋa-káa la mai, tãi ta bere ɓé ya máŋ è kɛ la a ya. Nyíŋi è kpɔŋ maa tɛɛ ípɔ à gɛ́ɛ I Ziova kɔ́lɔŋ gɛ̀ ní I ŋwɛ́li. Ífe ŋwɛ̂lii à gɛ́ɛ ŋwɛli-kɛ-maai ŋí ŋãa é yéŋ.​—Maafîu 24:​12.

¹³ Ee yaâ nâa kɛ a Ɣâla ǹaoi, maa nɛ̃̂ɛi I kɔ́ kpɔ́ a gbanaŋɔɔ à gɛ́ɛ I ǹaoi-laai ŋí su kpanaŋ. Kɛ́ mɛni maa-kɔ̂rii a tãi kélee é pîlaŋ Ɣâla da Zîsɛ dîa, íkɛ íkili-ŋa sia é pîlaŋ m̀ɛni-ŋai dîa íkaa maa-kɔ̂rii da berei ya pɔri dí kɛ́i la íkɛ-ɣeniɛi su. (Zɔ̂ŋ 17:3) Ya Ŋâla-kɔlɔi lóno, íkpîŋ marê kɛ: ‘Lé ɓé nyíŋi a nɛ ḿa é pîlaŋ Ziova ma? Lé mɛni ɓé maa nɛ̃̂ɛi ŋá ŋwɛ̂li la a ńii kélee da ŋ́gbono kélee?’​—1 Temete 4:​15, NW.

14. Ɣâla fɛliɛ a kpɔŋ maa tɛɛ léŋ kúpɔ à gɛ́ɛ ŋwɛli-kɛ-maai kúlii su Ziova mɛni mai su e kpanaŋ?

 ¹⁴ À kɛ̀ ílaoi lɛ́lɛɛ ta káa ma, ya lono bɔ́ a tãi kélee, nyaŋ nyíŋi a kálaoi-laai su kpanaŋ. Bere sîi tɔnɔi tí su, kwa Ziova fɛli a tãi kélee, a kúwɛli-kɛ-maai su kpanaŋ m̀ɛni ma a tãi kélee. (1 Tɛsɛloniɛŋ 5:​17 lóno.) Ɣâla fɛliɛ káa a sama-sɛŋ lɛ́lɛɛ nyii kula kúɣâla-taa Nâŋ yêei. Maa nɛ̃̂ɛi kú lono bɔ́ é kula kúlii su a tãi kélee. (Ŋule-wooi 62:8) Kúfe Ɣâla fɛli a wóo sîi tɔnɔ nyii kú maa-kɔ́ri a tãi kélee, kɛ́ɛ maa nɛ̃̂ɛi kú vɛli é kula kúlii su. Kú máŋ kɛ́ Ŋâla-kɔlɔi maa-kɔ̂rii a tãi kélee kúkɛ Ziova fɛli e kula kúlii su, ŋwɛli-kɛ-maai kúlii su m̀ɛni mai a pâi kɛ́i a gbanaŋɔɔ.

15, 16. Ya ŋâla-woo-ɓo tíi maa mɛni siɣe léŋ?

¹⁵ Kwa kɛ ŋwɛ̂lii kú lɛ́ɛ Ziova kɔlɛ, maa nɛ̃̂ɛi kúkɛ lono nûa pɔ́ é pîlaŋ kúlaa-lai mɛni ma. À gɛ́ɛ kú lono nûa pɔ́ é pîlaŋ Ziova maa mɛni ma, gáa a ɓɛlɛ-see lɛ́lɛɛ kpɛɛ pôlu. (Lûu 1:​74) Nyaŋ Zîsɛ è nyíŋi tɛɛ dɔ̃yâ Kôrai-ɓelai pɔ́ a díkɛ tíi. Maa nɛ̃̂ɛi kúkélee kú duŋ lɛ́lɛɛi ɓó é pîlaŋ Ɣâla Ŋɔkâloŋ-laai ma. Yaâ pɛlɛ nyíŋi kɛ́ɛ ma?​—Maafîu 24:​14; 28:​19, 20.

¹⁶ Zia-nuui Pɔ̂ɔ è ŋâla-woo-ɓo tíi maa mɛni siɣe a gbanaŋɔɔ; è kpîŋ dòli a “tɔɔ-sɛŋ.” (2 Kɔleŋtiɛŋ 4:7) À gɛ́ɛ I lono nûa pɔ́ é pîlaŋ Ziova da gbɛtɛ-mɛni ma, gáa a tíi lɛ́lɛɛ à gɛ́ɛ I gɛ. Gáa a berei ya pɔri Ziova fɛlii la, nyaŋ a ǹyée see m̀ɛnii kélee mu ya gɛ mii. (Ibulu 6:​10) Ŋâla-woo-ɓo tíi a pa a mɛni lɛ́lɛɛ ípɔ da diai pâi díwóli tɔɔ̂i ya kpɛ́ni fêi, a kpɔŋ maa tɛɛ ípɔ da diai da díwóli tɔ́ɔ yai à gɛ́ɛ ká lɛɣɛ a Ziova, ká wɔlɔ-wɔlɔ fúlu-laa sɔlɔ ɓó. (1 Kɔleŋtiɛŋ  15:58 lóno.) I laai la tíi takpɛ́ni káa naa nyii a pɔri pâi a lii-laa kɛ́ɛ tí ípɔ?

17. Lé mɛni ɓé maa nɛ̃̂ɛi kú ŋâla-woo-ɓo tíi maa mɛni siɣe la a gbanaŋɔɔ?

¹⁷ Maa nɛ̃̂ɛi kú ŋâla-woo-ɓo tíi maa mɛni siɣe a gbanaŋɔɔ. M̀ɛni ma, fɛ̂ɛ kú Ɣâla “ŋɔwóoi ɓó,” gɛ̀ ní kú “tíi kɛ́ a gbanaŋɔɔ a tãi kélee.” (2 Temete 4:2) Maa nɛ̃̂ɛi nûa dí Ɣâla Ŋɔkâloŋ-laai maa-tuŋ mɛni. Ŋâla-kɔlɔi è mò nyɛɛi: “Yâwɛɛ ŋɔɣele kɛ́tɛi a lɛɣɛ, nyaŋ a pâi a maa félaa!” Ŋele-ŋai kpɛɛ ŋa, “naa fé pâi tûa!” (Zɛfɛnâya 1:​14; Abaku 2:3) Tɔ̃yâ ma, tãi kpua yée mu, Ziova a pâi Sêtɔŋ ŋɔŋwana-lɔɔ ɣéniɛi ŋí su-karai. Kɛ́ɛ nyíŋi é lɛ́ɛ pâi kɛ́i, maa nɛ̃̂ɛi kú nûa lia-woo ɓó à gɛ́ɛ dí Ziova nĩ̂a-mɛni kɛ.

18. Lé mɛni ɓé maa nɛ̃̂ɛi kú Ziova fɛli la kwa kúɓarâŋ Kôrai-ɓelai?

¹⁸ Ziova a ŋwɛ̂lii kú vɛli kwa kúɓarâŋ Kôrai-ɓela. Ŋâla-kɔlɔi è mò nyɛɛi: “É lɛ́ɛ kúkili ŋa berei kwa pɔri wɛli-kɛ-maa pui la kúkîe-ni kponoi da tíi lɛ́lɛɛ kɛ́ɛ. Kúfe tãi siɣe kúkîe-ni koyâŋ mɛni ma, yɛ̂ɛ berei núu dani da tãi siɣe lai, kɛ́lɛ, kwaa kúkîe-ni fɔrɔ, kpɛ́ni fêi, ka ŋelei tí káai gɛ lɛɣɛ.” (Ibulu 10:​24, 25) M̀ɛni ma, kwaa kɔ́ a gbanaŋɔɔ à gɛ́ɛ kúkɛ goyâŋ-ŋai kélee su. Goyâŋ-ŋai da kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ à gɛ́ɛ kú kúkîe-ni fɔrɔ, kú kúkîe-ni kponoi kpanaŋ.

19. Lé ɓa kpɔŋ maa tɛɛ kúpɔ à gɛ́ɛ kú kúɓarâŋ Kôrai-ɓela wɛ́li?

¹⁹ Ya li goyâŋ-ŋai su, ya pâi laoi-laa lɛ́lɛɛ kɛ́i nyii pâi kpɔŋ maa tɛɛi ípɔ à gɛ́ɛ I Ziova fɛli. Ya pâi kôrai-ɓela takpɛ́ni-ŋa káai naa nyii-ŋai kɔ́i à gɛ́ɛ dí vɛli yɛ̂ɛ ya. Dia máŋ, da pɔara-mɛni-ma kɛ yɛ̂ɛ ya. M̀ɛni ma, da pɔara-mɛni-ma kɛ a ya, yê kɔ́ I dísu mɛni lɛɛ. (Kolasiɛŋ 3:​13 lóno.) Kɔ́ a tãi kélee à gɛ́ɛ I  dítûa-pere lɛ́lɛɛ-ŋai káa, kpɛ́ni fêi, nyíŋi a pâi kpɔŋ maa tɛɛi ípɔ à gɛ́ɛ I dí wɛ́li, I lɛɣɛ a Ziova.

20, 21. Lé ɓa “vúlu-laa kpɔ́ɔi”?

²⁰ Ziova a ŋwɛ̂lii à gɛ́ɛ ǹaoi-ni kélee dí fúlu-laa lɛ́lɛɛ ŋaa-nɛ̃ɛ kula. Ŋâla-kɔlɔi è mò nyɛɛ, tínaa-tuɛ-pere, ŋéniɛi kɛ pere a pâi kɛ́i a dakpɛ́ni sâa ŋɔi ma.

²¹ Tínaa-tuɛ-pere, kwa pâi kɛ́i ɣéniɛ wɔlɔ-wɔlɔ da wɔlɔ-wɔlɔ, kúfe pâi kɛ́i nɔ́ a kóraŋ buu lɔ́ɔlu mɛi feerɛ (70) kpaa máŋ buu lɔ́ɔlu mɛi saaɓa (80). Kwa pâi “wɔlɔ-wɔlɔ fúlu-laa” ŋaa-nɛ̃ɛ kulai kɔlɔi pono, lii-see, da lii-nɛ̃ɛ su paredai lɔii ma. Nyíŋi ɓé Ŋâla-kɔlɔi a dòli a “vúlu-laa kpɔ́ɔi.” Ziova è gono tee à gɛ́ɛ a pâi vúlu-laa kpɔ́ɔi ŋí tɛɛi kúpɔ, kɛ́ɛ, maa nɛ̃̂ɛi kú kɔ́ a pere sîi kélee à gɛ́ɛ kú vúlu-laa kpɔ́ɔi ŋí “soŋ a gbanaŋɔɔ.”​—1 Temete 6:​12, 19, NW.

22. (1) Kwa “vúlu-laa kpɔ́ɔi soŋ” léŋ a gbanaŋɔɔ? (2) Lé ɓé gɛ kútíi-kpanaŋ kɛ́ɛ fa wɔlɔ-wɔlɔ fúlu-laa tɛɛ kúpɔi?

²² Kwa “vúlu-laa kpɔ́ɔi soŋ” léŋ a gbanaŋɔɔ? Maa nɛ̃̂ɛi kú “mɛni lɛ́lɛɛ kɛ,” kú ŋɔ́nɔ kɛ a “tɔɔ-ɓela tûa-pere lɛ́lɛɛ su.” (1 Temete 6:​18) Nyíŋi sukulai ɓa, maa nɛ̃̂ɛi kú m̀ɛni-ŋai kwa maa-kɔ́ri Ŋâla-kɔlɔi sui dûa kɛ. Kɛ́ɛ à gɛ́ɛ kú vúlu-laa kpɔ́ɔi sɔlɔ ɓó, vé a kúkpɔ́ɔi wala-walalaa. Kútíi-kpanaŋ kɛ́ɛ fa wɔlɔ-wɔlɔ fúlu-laa tɛɛ kúpɔ. Gáa a sama-sɛŋ nyii Ziova a dɛɛ ŋɔnûai pɔ́ a “ŋɔɓɛlɛ-seei.” (Lomaŋ 5:​15) Kúɣâla-taa Nâŋ a ŋwɛ̂lii kpɔ́ é m̀ɛlɛ-see-sɛŋ ŋí tɛɛ ŋɔnûai pɔ́.

23. Lé mɛni ɓé ǹɛ́lɛɛi la à gɛ́ɛ kú mɛni-kpɛtɛɛ lɛ́lɛɛ kɛ sâai?

²³ Íkpîŋ marê kɛ, ‘Ŋa Ɣâla fɛlii a berei a ŋwɛ̂lii lai?’ À kɛ̀ ya gaa à gɛ́ɛ maa nɛ̃̂ɛi I ítûa-pere taŋa maa fáleŋ, kɔ́ I gɛ a maa félaa. Kwa kɔ a pere sîi kélee à gɛ́ɛ kú kúkili kɛ́ Ziova ma, kú ŋ̀óo mɛni, gɛ̀ ní, a pâi kúmaa kɔ̃ɔi.  Diai Ziova fɛlii a dílii kélee, a pâi dímaa kɔ̃ɔi Sêtɔŋ ŋɔŋwana-lɔɔ ɣéniɛi ŋí kpɛɛ ŋa tãi ma. Gɛ̀ ní Ziova a pâi gɛ́i à gɛ́ɛ kúkɛ Paredai lɔii su wɔlɔ-wɔlɔ da wɔlɔ-wɔlɔ yɛ̂ɛ berei è gono tee lai. Tɔ̃yâ ma, ya pɔri vúlu-laa kpɔ́ɔi sɔlɔ ɓói à kɛ̀ ya mɛni-kpɛtɛɛ lɛ́lɛɛ kɛ sâa!