Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

SANEBIMƆ 6

Te Mafee Tɛŋŋ Mate Shi Mashi Tipɛŋfoi Anɔnyɛɛ?

Te Mafee Tɛŋŋ Mate Shi Mashi Tipɛŋfoi Anɔnyɛɛ?

NƆ HEWƆ NI EHE HIAA

Kɛ́ oŋmɛɛɛ ohiɛ he lɛ, bo diɛŋtsɛ ohalaa nɔ ni sa akɛ ofee, moŋ fe ni obaahã mɛi krokomɛi atsɔɔ bo nɔ ni esa akɛ ofee.

MƐNI OBAAFEE?

Feemɔ shihilɛ nɛɛ he mfoniri okwɛ: Be ni Brian na eskulbii oblahii enyɔ miiba nɔŋŋ kɛkɛ ni emusuŋ shã lɛ. Amɛka shii enyɔ momo yɛ otsi nɛɛ mli akɛ amɛbaahã eshɛre zigaret. Enɛ baafee shii etɛ nɔ.

Amɛteŋ mɔ kome wie ekɛɛ:

“Okome too pɛ ekoŋŋ? Hã mahã bo naanyo ko.”

Efee ehiɛ oookɛɛ nɔ ni etsɛɔ lɛ naanyo lɛ ji nɔ ko kpakpa ko, kɛkɛ ni ejie nɔ ko yɛ ekotoku lɛ mli, ni ekpã mli koni ekɛhã Brian.

Brian na zigaret yɛ oblanyo lɛ waobii ateŋ. Brian musuŋ bashã lɛ waa fe tsutsu lɛ.

Brian kɛɛ: “Miheee, bɛ mikɛɛ nyɛ momo akɛ mishɛreee . . .”

Oblanyo kroko lɛ fo enaa ekɛɛ: “Mɛni, yakagbɔmɔ ji bo?”

Brian fee ekãa ni ekɛɛ: “Jeee yakagbɔmɔ ji mi!”

Ekɛ enine fɔ̃ Brian kɔŋ nɔ ni ekɛɛ lɛ blɛoo akɛ: “Hemɔ ni oshɛre kɛkɛ.”

Oblanyo ni hiɛ zigaret lɛ tsi zigaret lɛ kɛba Brian hiɛ, ni ekɛɛ lɛ blɛoo akɛ: “Wɔkɛŋ mɔ ko mɔ ko. Wɔhãŋ mɔ ko ale.”

Bo ji Brian kulɛ, mɛni obaafee?

SUSUMƆ HE JOGBAŊŊ DÃ!

Ani Brian tipɛŋfoi lɛ esusu nii ahe jogbaŋŋ dani amɛshɛreɔ zigaret lɛ? Ani amɛ diɛŋtsɛ amɛkpɛ amɛyiŋ nakai? Wɔnyɛŋ wɔkpa gbɛ nakai. Taakɛ efɔɔ kaa lɛ, amɛŋmɛ gbɛ ni mɛi ená amɛnɔ hewalɛ. Akɛni amɛmiitao ni mɛi asumɔ amɛsane hewɔ lɛ, amɛhãa mɛi krokomɛi tsɔɔ amɛ nɔ ni esa akɛ amɛfee.

Kɛ́ okɛ shihilɛ nɛɛ nɔŋŋ kpe lɛ, mɛni obaafee kɛku otipɛŋfoi lɛ anaa ni okafee nɔ ni amɛkɛɔ bo lɛ?

  1. SUSUMƆ NƆ NI BAANYƐ ABA LƐ HE

    Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Hiɛtɛ̃lɔ naa efɔŋ ní baa, ni eteɔ ehe; shi mɛi ni náko jwɛŋmɔ lɛ batsɔɔ he kɛhoɔ, ni amɛnaa nɔ̃.”​—Abɛi 22:3.

    Bei pii lɛ, onyɛɔ oyɔseɔ akɛ naagba ko baaba dani ebaa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ŋɔɔ lɛ akɛ onyiɛ kɛmiiya he ko, kɛkɛ ni ona onanemɛi skulbii yɛ shɔŋŋ ni amɛmiishɛre zigaret. Kɛ́ otsɔ hiɛ osusu nɔ ni baanyɛ aba kɛji oyatsɔ jɛmɛ lɛ he lɛ, obaanyɛ otsu shihilɛ lɛ he nii jogbaŋŋ.

  2. SUSUMƆ NƆ NI BAAJƐ MLI KƐBA LƐ HE

    Biblia lɛ kɛɔ akɛ: ‘Yaa nɔ ohiɛ henilee kpakpa mli.’​—1 Petro 3:16.

    Bi ohe akɛ, ‘Kɛ́ miyanyiɛ mɛi pii asɛɛ kɛyafee nɔ ko ni ehiii lɛ, sɛɛ mli lɛ te manu he mahã tɛŋŋ?’ Anɔkwa, kɛ́ oyanyiɛ amɛsɛɛ lɛ, ekolɛ no baahã amɛsumɔ osane kɛyashi be ko. Shi sɛɛ mli lɛ, te obaanu he ohã tɛŋŋ? Ani oosumɔ ni ofite gbɛ́i kpakpa ni oyɔɔ lɛ koni okɛsa onanemɛi ahiɛ?​—2 Mose 23:2.

  3. KPƐƐ OYIŊ

    Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Hiɛshikalɔ kwɛɔ ehe nɔ jogbaŋŋ.”​—Abɛi 14:16, NWT.

    Be ko baashɛ kɛ̃ ni ebaabi ni wɔkpɛ yiŋ yɛ sane ko he, ni wɔkpee nɔ ni baajɛ mli aba lɛ naa. Biblia lɛ wie hii komɛi tamɔ Yosef, Hiob, kɛ Yesu he akɛ amɛkpɛ yiŋ ni ja. Nakai nɔŋŋ hu ewie mɛi komɛi tamɔ Kain, Esau, kɛ Yuda Iskariot he akɛ amɛkpɛɛɛ yiŋ ni ja. Mɛni esa akɛ ofee?

Biblia lɛ kɛɔ akɛ: ‘Ye anɔkwa.’ (Lala 37:3) Kɛ́ obi ohe akɛ, ‘Kɛji miyanyiɛ minanemɛi lɛ asɛɛ lɛ, mɛni baajɛ mli aba?’ lɛ, ni otsɔ hiɛ okpɛ oyiŋ yɛ nɔ ni obaafee lɛ he lɛ, ewaŋ kwraa kɛhãŋ bo akɛ obaahã amɛle shidaamɔ ni okɔ lɛ​—ni obaaná he sɛɛ waa.

Kaagba ohe naa​—ehe ehiaaa ni owie babaoo. Shiŋŋfeemɔ ni okɛbaakɛɛ DABI lɛ pɛ kɛkɛ fa. Aloo kɛ́ oosumɔ ni ofee lɛ faŋŋ akɛ, ashi abele ashi akwɛ̃ lɛ ofeŋ nɔ ni amɛtaoɔ lɛ, obaanyɛ okɛɛ akɛ:

  • “Mifeŋ ŋmɛnɛ, mifeŋ wɔ!”

  • “Mifeee enɛɛmɛi!”

  • “Bɛ nyɛle akɛ mikɛ mihe wooo enɛɛmɛi amli!”

Nɔ ni he hiaa nɔŋŋ ji ni ohã amɛ hetoo nɔŋŋ, ni okɛ ekãa afee nakai. Kɛ́ ofee nakai lɛ, onanemɛi lɛ baakpa onaa gbamɔ nɔŋŋ, ni onaa baakpɛ ohe!

BƆ NI OBAAFEE OKPEE HEFƐOYELI NAA

Kɛ́ oŋmɛ gbɛ ni otipɛŋfoi lɛ nyɛ onɔ lɛ, obatsɔɔ tamɔ koliko loo robɔt ko ni amɛmiikudɔ lɛ

Kɛ́ onanemɛi lɛ ye ohe fɛo hu? Ŋɔɔ lɛ akɛ, amɛkɛɛ bo akɛ, “Mɛni gbaa onaa​—yakagbɔmɔ ji bo?” Yɔsemɔ akɛ, wiemɔi ni esaaa tamɔ nɛkɛ lɛ ji tipɛŋfoi anɔnyɛɛ ko kɛkɛ. Te obaahã hetoo ohã tɛŋŋ? Kɛhooo lɛ, obaanyɛ ofee nibii enyɔ nɛɛ ateŋ ekome.

  • Obaanyɛ oŋɔ lɛ nakai. (“Nyɛsane ja, miishe gbeyei!” Kɛkɛ lɛ otsɔɔ amɛ nɔ hewɔ lɛ kuku.)

  • Obaanyɛ okpa hefɛoyeli lɛ obu amɛnɔ. Tsɔɔmɔ amɛ nɔ hewɔ ni ofeŋ lɛ; no sɛɛ lɛ, kɛɛmɔ amɛ nɔ ko ni baahã amɛjwɛŋ jogbaŋŋ. (“Misusu akɛ nyɛhiɛ kã shi fe mɛi ni shɛreɔ zigarɛt ei!”)

Kɛ́ onanemɛi lɛ kpaaa ohe fɛo yeli lɛ, shi amɛ ni oya! Kaimɔ akɛ, kɛ́ otsɛ yɛ jɛmɛ lɛ, no baahã amɛya nɔ amɛnyɛ onɔ. Kɛ́ oshi jɛmɛ lɛ, no baatsɔɔ akɛ oŋmɛɛɛ gbɛ ni mɛi krokomɛi atsake mɔ ni oji lɛ.

Anɔkwa, okɛ tipɛŋfoi anɔnyɛɛ baakpe kɛ̃. Shi obaanyɛ okpɛ oyiŋ yɛ nɔ ni obaafee lɛ he, ohã ale oshidaamɔ, ni ofee nɔ ni ole akɛ eja. Yɛ fɛɛ mli lɛ, bo esa akɛ ohala nɔ ni obafee!​—Yoshua 24:15.