Apɔnë já Anɛtë abutunë shú në nɛ́fu eshi. N’yonë ëë Anɛtë mʋn jɔnë efɩ ëënë. Në hɛ́ kɔ: “Më lɛ́ bunë më ɔɔsɛ elɛ powu álɛ më eshu ëë epieji më ngboru. Më léle mɛnsɩ nɛ́nɛ ee, ese mbë gha sɔ́ më. Më shú ëë, më bɔ́ fù kíki ëë, më tʋtʋ ëë nkɔrɩ, më nána ëë ngayo. Më ghʋ mɩɩ, ese në bɔ́ cieki tú më. N’yonë, më ka só dɛɛn.”

?Saci jɔ fɛ ntɛnɩ mɩnɛn fɩ fë, sa mabu fë élɛ é?

Àlɛ́ bɔ́bɔ́ fë bába fë esë yɛ, agheci fë bɔ́ shigbë fë në eyi oo fuɔ, orugbu ghënë, bu kwa bë eɔsɛ efɩ fë. Biblë ehɛ kɔ: “Gha lɛ mici powu ëë aghɩ kë enɛobu mɛnsɩghënë kë eboepi, [...] gha lɛ mici powu ëë bu eyɛsɛ elɔ aghɩnë kë mʋn bu dɔ́në, noo cibɩ lɛ, bunë kë gha ji ëë ofu wunë lɛ efɩ kelë powu.”—Ecclésiaste 9:11.

Ngɔyighɔ fannga nhɛn fɛ Anɛtë mɩnɛn, ghɩnë kë gha mʋn wunë ëë já kelë abutu. Kelë agheci, ghɩnë kë mʋnnë, kelë shikwaghɩ nkpɔ bɔ́bɔ́ ëë já kelë abutu. N’ye Natali bá ɔɔ agbʋʋn enɛnnë, casɔghɔjenë në lɛ ëë lɛ reni dáda sɛnë, sá në. Natali hɛ́ kɔ: “Abata n’yonë, lahuɔn yó më dɔ́, aɛnba ɲí më dɔ́, ëë ghëwu, më gha bɔ́ jɔ ntɔnë gha hɛ́ ghɩʋn.”

Ebise, Anɛtë edi akɔnda n’ye në ëë në lɛ́ bu kwa ntɔnë shú. Në ehɛ kɔ: “Orugbu ntɔnë, më eghagha ëë ghë cibɩ powu. Më ehɛ më esë kɔ saci më léle mɛnsɩ dɔ́ álɛ më eshu në epieji më ngboru. Ntɛnɩ ɔɔ mɛnsɩnë ëë lɛ́ n’ye, bë etu më ciekinë, lahuɔn ka yó më dɔ́. Më gha ɔɔsɛ më elɛ bʋʋn n’ye. Ese, më ekpa ehɛ më esë kɔ saci më lɛ́ bu.”

Natali esë eba nhɛn edi akɔnda. Në ehɛ kɔ: “Saci më mʋn, sa më gha jí më esë ntɩ gha dɔ́. Më shìelë hɛ́ elë, më lɛ më nɔnjɛ yighɔ jenë lɛ, kɔ ebë eso aʋn-nkpɔ àlɛ́ elë eyi ja egbegbe. Ese, më gha cé kelë mbë. Ëë ghëwu, më ehɛ më esë kɔ më ëë më lɛ́ yikpeje ntɔnë lɛ́ më lakwa. Bunë shúnë hʋn më shikwaghɩ sɛ. Më ehɛ më esë kɔ më ëë më lɛ́ bu ehʋn kelë sɛ edɔ. Më edi akɔnda ntɔnë cibɩ powu.”

Àlɛ́ fë edi akɔnda fɛ Anɛtë lɛ Natali lɛ mɩnɛn, ghagha tete ghë n’ye, ghɩnë kë já ëë abutunë, gha dísʋ n’ye kebë elɛ ëë bu ntɔnë wo. Ngiki jɔghɔ ebɔ bu ntɔnë elɛ fɛ gha lɛ́ bu gbɔʋn wu mɩnɛn. Kë ehɛ kɔ aghɩnë kë já kelë abutunë ëë kë víɛ bu ntɔnë. Ese, ghɩʋn gha vivi n’ye kebë elɛ ëë bu kwa ntɔnë. Àlɛ́ bu ntɔnë fɩ fë, mʋn n’ye gha lɛ fë ngboru ëë kebë ebɔ ëë enini efu wo!

Agbate, jɔnë kë ghɛ́ghɛ kɔ “gha lɛ fë ngboru ëë kebë ebɔ ëë enini efu wo,” mɛ́n ka-ghë, ese kpɛkpɛ n’ye ghɩ bë ebɔ ëë ewu nahɔnrɛ. Ngiki jɔghɔ edi bunë fɩ kelënë akɔnda eyi, n’ye kelë omu ëë kë víɛ ëë. Aghɔ esë, akɔnda pʋpʋ ewa kelë órò. ?Ese, àlɛ́ fë acɛomu, fë ëë bu ntɔnë bë eyɛyɛ ëë sɛ edɔ an, kɔ́ ghɩnë lɛ́ lakwanë an? Ɔɔ bu fuɔnë yɛsɛ n’ye fë omunë fë élɛ.

Biblë ehɛ elë Ʒɔbënë sheghënë jɔ. N’ye bu në eba ehʋn në sɛ edɔnë, Ʒɔbë hɛ́ kɔ: “Më jɔrɛrɛ ghë, má elɛ̀ mbë!” (Job 10:1) Fë eɔsɛ ewu ayɔghɔ àlɛ́ fë elɛ bu ntɔnë. Àlɛ́ fë abɔ jɔnë fɩ fënë ahɛ ghɩmɛnnë fë eji ntɩ, bu ntɔnë bë eboka fë álɛ akɔndanë fë edi edɔ bu ntɔnë ghënë bë erishi, fë ghe eghagha ëë ghë ghe edɔ n’ye.

Anɛtë wú n’ye jɔ ntɔnë lɛ́ nahɔnrɛ. Në ehɛ kɔ: “Më bɔ́ ëë hɛ́ më cɛwu yɔghɔ nkpɔ. Në hɛ́ kɔ më ebɔ ëë ehɛ më ofokwanë ngɩmɛn aɲʋn. Sɛ eyɛyɛ më n’ye më lɛ́ bu ntɔnë. Më lɛ kelë lɛ sóeshi dídi jɔ eki fannga nhɛn. Kë hɛ́ më jɔnë níni më opu shi, n’ye gha lɛ́ më ëë më lɛ́ bu ntɔnë shú. Më gha lɛ́ bʋʋn wu tata.”

Sɛhɛ pʋpʋ bunë kë lɛ́ Natalinë, në bɔ́ ëë hɛ́ shìelë. Në ehɛ kɔ: “Kë kóko më, kë bóka më. Kë lé më ndɔnʋn álɛ më éhɛ jɔnë fɩ mënë. Bu ntɔnë bóka më, më gha nʋn jɔrɛrɛ ghë n’ye, opu ghe jiji më ghe dɔ́ n’ye.”

Natali kpa wú boka ofosɛrɛ ghë. Në ehɛ kɔ: “Cibɩ ntɛnɩ jɔ erɛrɛ më, óó më gha ɔɔsɛ më élɛ yiki fuɔ mbë wunë, Ofonë më esɛrɛnë bóka më. Ofosɛrɛ ghë, më ehɛ më oghorumɔn jɔ powu. Opu enini më shi, më enʋn bɛtɛɛ ghë.”

Fë esë, fë eɔsɛ ewu n’ye ɔɔ “cibɩnë kë ebɔ ewu sɛyɛ.” (Ecclésiaste 3:3) Lɛ bunë bë elɛ sɛ bë eyɛ fë, kpa di bu ayɔghɔ akɔnda. Rɛshi nɩ muru yɛsɛ. Bunë fë élɛ edɔnë, ëë lɛ́ n’ye fë eji Ʒoova ntɩ tete, në lɛ́ Ofonë ekoko ngiki.—2 Corinthiens 1:3, 4.

Àlɛ́ yighɔje ëë lɛ́ fë, óó më-kɛlɛghonë emianmian fë álɛ fë élɛ bunë gha ca wunë, hɛ në ayɔghɔ nhɛn kɔ: “Gha élɛ bu ntɔnë!” Fë kpa eɔsɛ ehɛ kɔ: “Ghɔ bà nɩ më ngboru!” Lahuɔn gha yo n’ye àlɛ́ fë elɛ bu ntɔnë, më-kɛlɛghonë bë eɲa fë shi. Àlɛ́ në aɲa fë shi bu ntɔnë ghëwu, mʋn kɔ gha yɛsɛ n’ye fë lɛ në lɛ bë edi! Yikpenë ewu fë ghɩ, yikpenë ekpa ewu bunë fë mʋn n’ye sheghënë esë ghɩnë, ëë fë lɛ ëë lɛ bë edi.

“Kolɛʒë gbo, ncasɔghɔ eso më eji erɩ bunë më ebɔ eɲiɲi amɛnmɛn shinë, ë kë ehɛ sɛhɛ pʋpʋ jɔ fɛ: Saci më lɛ kelë lɛ bë eɔsɛ esa, sa më énʋn sɛyɛyɛ tete ghë.”—Koreta.

?Fë akɔnda ghë, bunë casɔghɔje ntɔnë elɛnë, ëë lɛ́ n’ye:

1. Kë egbegbe wú?

2. Kë kolo ëë wú?

3. Kë emianmian ëë sa ghë wú?

“Nakwatɩ tomobi ghë, casɔghɔje nkpɔ eka ehɛ më jɔ olopu, jɔnë gha bayɛ hɛ-ghë, eka eɲi më. Më ghɔ́ në bà nɩ më sɛ, ë më hɛ́ në kɔ bë eyi. Në kpɩ më fɛ n’ye më lɛ́ kɔvigho mɩnɛn.”—Kandisë.

?Fë akɔnda ghë, bunë casɔghɔje ntɔnë elɛ Kandisënë, ëë lɛ́ n’ye:

1. Në egbegbe wú?

2. Në kolo ëë wú?

3. Në emianmian ëë sa ghë wú?

“Ágbʋʋnnë gbo, casɔghɔje nkpɔ hɛ́ më n’ye në kólo më, n’ye në vívi n’ye më lɛ në lɛ bë esɔ. Më hɛ́ në kɔ më gha disʋ wu kʋra, ese në ehɛ më jɔ ntɔnë eyi. Mici jɔghɔ, në sála më bà shi. Më hɛ́ në kɔ bë eri ëë shi, ese në elɛ ëë eyi. Mici nkpɔ, më në ewɔ mbabua, në ka lé më bu arɔkɔ ghë.”—Betani.

?Fë akɔnda ghë, bunë casɔghɔje ntɔnë elɛnë, ëë lɛ́ n’ye:

1. Në egbegbe wú?

2. Në kolo ëë wú?

3. Në emianmian ëë sa ghë wú?

Jɔ arɩnë kë vívinë, ntɛnɩ sheghë óó fë énɩebɔnë, ëë lɛ́ 3.

?Mabughëwu mianmian gha nʋn nkpɔkpɔ alɛ gbegbe lɛ kolo lɛ wué?

Ghɩnë kë emianmian ëë sa ghënë ghe disʋ, ese kë eda emianmian ëë eyi.

Mianmiannë gha lɛ́ gbegbe bu, ëë elɛ kë eja ghɩ abutu.