Adda bigla a nangiduron ken Annette ket napaidda isuna. “Limmabanak,” kinuna ni Annette. “Nagikkisak ngem awan ti rummuar a boses. Induronko, kinugtarak, dinanogko, ken kinaramutak. Binagsolnak ket awanen ti pigsak a lumaban.”

No addaka iti kasta a situasion, ania ti aramidem?

Kuna ti Biblia: “Ti lumba awan kadagiti nasiglat, . . . ti parabur awan met uray kadagidiay addaan pannakaammo; agsipud ta ti tiempo ken ti di mapakpakadaan a pasamak mapagteng kadakuada amin.” (Eclesiastes 9:11) Kayatna a sawen, uray no agan-annadka—kas pagarigan, alertoka met no addaka iti ruar iti rabii—mabalin nga adda latta dakes a mapasamak kenka.

Kas ken Annette, dadduma nga agtutubo ti biniktima dagiti saanda nga am-ammo. Adda met dagidiay inabuso ti am-ammoda wenno kapamiliada pay ketdi. Sangapulo laeng ti tawen ni Natalie idi inabuso ti maysa a tin-edyer a kaarrubada. Kinunana: “Mabutbutengak unay ken mababainak idi isu a saanak a nagipulong a dagus.”

Pabpabasolen pay laeng ni Annette ti bagina iti napasamak. “Agsublisubli iti panunotko ti napasamak iti daydi a rabii,” kinunana. “Panagriknak, kurang ti inaramidko a nangidepensa iti bagik. Idi nabagsolak, saanakon a makagaraw ta mabutbutengak unay. Awanen ti naaramidak, ngem panagriknak, adda pay koma.”

Pabpabasolen met laeng ni Natalie ti bagina. “Saanak koma a basta nagtaltalek lattan,” kinunana. “Sangkaibaga dagiti nagannakmi a saankami nga agsinsina nga agkabsat no agay-ayamkami iti ruar, ngem diak dimngeg. Isu a panagriknak, inikkak ti kaarrubami iti tsansa a mangabuso kaniak. Nasaktan unay ti pamiliak iti napasamak, ket panagriknak, basolko. Dayta a rikna ti karirigatan a linabanak.”

No marikriknam ti kas iti narikna ni Annette wenno ni Natalie, laglagipem a saanmo a nagayatan ti napasamak. Pagbalbalinen ti dadduma a saan a serioso a banag ti panang-rape. Ibagbagada a normal laeng nga aramiden dayta dagiti lallaki wenno nagayatan dayta ti biktima. Ngem awan ti mayat a ma-rape. No maysaka a biktima iti dayta a nakadakdakes nga aramid, saan a sika ti makimbasol!

Siempre, nalaka la nga ibaga ti “saan a sika ti makimbasol,” ngem mabalin a narigatmo a patien. Saan nga ibagbaga ti dadduma ti marikriknada, isu a pabpabasolenda ti bagida ken nagdagsen ti riknada. Ngem asino ti maabak no agulimekka lattan—sika wenno ti nangabuso kenka? Dika agpaabak. Adda maaramidam.

Ibaga ti Biblia nga idi nakaro unayen ti problema ti nalinteg a tao a ni Job, kinunana: “Agsaoakto iti kinapait ti kararuak!” (Job 10:1) Mabalin a pagimbagam met no aramidem ti kasta. No ibagam iti maysa a pagtaltalkam a gayyem ti napasamak, lumag-an ti riknam ken mabalin a kayamton a sanguen ti napasamak.

Napaneknekan ni Annette a husto dayta. Kunana: “Imbagak ti problemak iti maysa a nadekket a gayyemko, ket imbagana a makisaritaak iti dua nga elder iti kongregasionmi. Imbag laengen ta inaramidko dayta. Namin-ano a nakisaritada kaniak ket imbagada dagiti sasao a kasapulak a mangngeg—a saanko a basol ti napasamak. Awan ti basolko.”

Imbaga ni Natalie kadagiti nagannakna ti napasamak. “Tinulongandak,” kinunana. “Imbagada a saanak a mabain a mangyestoria iti napasamak. Nakatulong dayta tapno saanak unay a malidayan ken maksayan ti pungtot a marikriknak.”

Naliwliwa met ni Natalie iti panagkarkararagna. “Nakatulong kaniak ti pannakisaritak iti Dios,” kinunana, “lalo kadagiti tiempo a diak maibaga iti sabali ti marikriknak. No agkararagak, maibagak ti amin, ket tumalna ti panunotko ken lumag-an ti riknak.”

Makitamto met nga adda “tiempo ti panangpaimbag.” (Eclesiastes 3:3) Aywanam ti salun-atmo ken dika agpaabak iti negatibo a rikna. Aginanaka. Kangrunaanna, agtalekka ken Jehova, ti Dios ti amin a liwliwa.—2 Corinto 1:3, 4.

No pilitennaka ti boyfriend-mo a makiseks, situtured nga ibagam, “Dimo ar-aramiden dayta!” wenno, “Dinak sagsagiden!” Dika mabuteng a panawannaka ti boyfriend-mo. No i-break-naka gapu iti dayta, dika masayangan! Ti lalaki a para kenka ket daydiay respetuennaka ken ipategna dagiti prinsipiom.

“Idi hayskulak, adda dagiti lallaki a mangguyod iti likud ti brak sada mangibaga iti bastos a sasao—kas iti maragsakanak kano no makiseksak kadakuada.”—Coretta.

Panagkunam, ania ti ar-aramiden dagiti lallaki?

1. Panangsutil?

2. Flirting?

3. Sexual harassment?

“Iti bus, adda lalaki a nangibaga kaniak kadagiti bastos a sasao sanak iniggaman. Inwadagko ti imana sa imbagak nga adaywannak. Kinitanak ketdin a kasla ket ’tay agbagtitak.”—Candice.

Panagkunam, ania ti ar-aramiden ti lalaki?

1. Panangsutil?

2. Flirting?

3. Sexual harassment?

“Idi napan a tawen, adda lalaki a kanayon a mangibagbaga kaniak a kayatnak ken aw-awisennak a makideyt uray no kanayonko nga ibaga a diak kayat. No dadduma, aprosanna ti takiagko. Imbagak a sardengannak, ngem intultuloyna latta nga aramiden dagita. Naminsan, idi ikurkurdonko ti sapatosko, sinipatna ti patongko.”—Bethany.

Panagkunam, ania ti ar-aramiden daytoy a lalaki?

1. Panangsutil?

2. Flirting?

3. Sexual harassment?

Ti husto a sungbat dagita a saludsod ket C.

Ania ti nakaidumaan ti sexual harassment iti flirting wenno iti panangsutil?

Ti sexual harassment ket pagragsakan laeng ti mangar-aramid iti dayta. Itultuloyna nga aramiden dayta uray no ibaga ti biktima nga isardengna.

Serioso a banag ti sexual harassment. Mabalin nga agresulta dayta iti sexual violence, kas iti panang-rape.