8-سۇراق
جىنىستىق قورلىق تۋرالى نەنى بىلگەنىم ٴجون؟
سەن نە ىستەر ەدىڭ؟
انەت دەگەن جاس ٶسپىرىم قىزعا ٴبىر ەر ادام كۇتپەگەن جەردەن تاپ بەرىپ، جەرگە ٴبىر-اق جىقتى. «ودان قۇتىلۋ ٷشىن قولدان كەلگەننىڭ ٴبارىن ىستەدىم: يتەردىم، تەپتىم، ۇردىم، تىرنادىم دا. قانشا ايعايلاماق بولسام دا، داۋسىم شىقپاي قويدى. ٴبىر كەزدە دەنەمە پىشاق تيگەنىن سەزدىم. سودان كەيىن تىرپ ەتە الماي قالدىم»،— دەيدى ول.
سەن وسىنداي جاعدايعا تاپ بولساڭ، نە ىستەر ەدىڭ؟
توقتا دا، ويلان!
بالكىم، سەن ساق جۇرەتىن شىعارسىڭ. مىسالى، قاراڭعى تۇسكەندە دالادا ابايلاپ جۇرەتىن بولارسىڭ. ٴبىراق قانشا تىرىسساڭ دا، جامان جاعدايعا تاپ بولۋىڭ ابدەن مۇمكىن. كيەلى كىتاپتا: «جارىستا جۇيرىك... ٵردايىم جەڭە بەرمەيدى ەكەن. بىلىمدىدە — تابىس ٵردايىم بولا بەرمەيدى ەكەن. سەبەبى بارلىعى دا قولايسىز ۋاقىت پەن كەزدەيسوق جاعدايلارعا تاپ بولىپ جاتادى»،— دەلىنگەن (ۋاعىزداۋشى 9:11).
انەت سياقتى، بەيتانىس ادامداردان ٴجابىر كورىپ جاتقان جاستار از ەمەس. باسقا بىرەۋلەرىن تانىس ادامدارى يا ٴتىپتى وتباسى مۇشەلەرى قورلاپ ٴجۇر. ناتالي ەسىمدى قىز نە ٴبارى ون جاستا بولعاندا، جاقىن ماڭدا تۇراتىن ٴبىر جاس ٶسپىرىم بالا ونى ازعىن، انايى ارەكەتتەرگە ماجبۇرلەگەن. «قاتتى قورقىپ، ۇيالعانىم سونشالىق، باسىندا بۇل جايلى ەشكىمگە ايتا المادىم»،— دەيدى ول.
سەنىڭ كىناڭ جوق
انەت بولعان جاعداي ٷشىن ٵلى ٶزىن كىنالى سانايدى. «سول كۇنى بولعان وقيعا قايتا-قايتا ويىما ورالا بەرەدى. وعان تويتارىس بەرۋ ٷشىن قاتتىراق تىرىسۋىم كەرەك ەدى. پىشاقتان جاراقات العاننان كەيىن، مەن قورقىپ، تۇك تە ىستەي المادىم. ٴبىراق سوندا دا قۇتىلۋعا تىرىسۋىم كەرەك ەدى»،— دەيدى ول.
ناتالي دا وسى سەزىمنەن ارىلا المادى. ول بىلاي دەيدى: «وعان وپ-وڭاي سەنە سالعانىما وكىنەمىن. اتا-انام دالادا ويناعاندا ەگىز سىڭارىممەن ۇنەمى بىرگە ٴجۇرۋدى نىقتاپ ايتاتىن. ٴبىراق مەن ولاردى تىڭدامادىم. ٴسويتىپ، كورشى بالانىڭ مەنى قورلاۋىنا جول بەردىم. بولعان جايت ٷي-ىشىندەگىلەرگە اۋىر ٴتيدى. سول ٷشىن دە ٶزىمدى كىنالى سانايمىن. جانىمدى اسىرەسە قينايتىنى — وسى».
سەن دە انەت پەن ناتالي سياقتى سەزىمدە بولساڭ، ٶزىڭدى كىنالاماعانىڭ دۇرىس. ويتكەنى كەز كەلگەن زورلىق كورگەن ادامنىڭ بۇعان ٶز ەركىمەن كەلىسپەيتىنى انىق. كەيبىرەۋلەر «زورلىق كورگەن ادام ٶزى تىلەنىپ تۇردى» دەپ، بولعان جاعدايعا اسا ٴمان بەرمەي جاتادى. ٴبىراق ەشكىمدى دە مۇنداي قورلىققا قييۋعا بولمايدى. ەگەر سەن وسىنداي اۋىر جاعدايدى باستان كەشىرسەڭ، بۇعان ٶزىڭدى كىنالى ساناما!
ارينە، «ٶزىڭدى كىنالى ساناما» دەگەن سوزدەردى وقۋ وڭاي، ال سوعان سەنۋ قيىننىڭ قيىنى شىعار. كەيبىرەۋلەر ٴبارىن ىشىندە ساقتاپ، جاندارىن جەگىدەي جەگەن سەزىمدەرىنەن ارىلا الماي جۇرەدى. ٴبىراق بۇدان كىم جاپا شەگەدى، زورلىق كورسەتكەن ادام با، الدە ٶزىڭ بە؟ كەلەسى كەڭەسكە قۇلاق اسقانىڭ ٶزىڭ ٷشىن پايدالى بولماق.
ىشتە ساقتاما
كيەلى كىتاپتا ٴسوز ەتىلگەن ٵيۇپ دەگەن كىسى قاتتى قينالعان ساتىندە: «اشىنا سويلەپ، نازىمدى ايتامىن!»— دەگەن بولاتىن (ٵيۇپ 10:1). سەنىم ارتاتىن ادامعا اشىلىپ، كوڭىلىڭدەگىنى اقتارىپ ايتقانىڭ ساعان دا كوپ پايداسىن تيگىزەدى. بۇل ساعان ەڭسەڭدى باسقان اۋىر جۇكتەن ارىلۋعا ٵرى سول وقيعا جايلى قايتا-قايتا ويلانىپ مازالانباۋعا كومەكتەسەدى.
سەزىمدەرىڭدى ىشتە ساقتاۋ تىم اۋىر بولار. نەگە بۇل جايىندا بىرەۋگە ايتىپ، كومەك ىزدەمەسكە؟
مۇنىڭ راستىعىنا كوز جەتكىزگەن انەت بىلاي دەيدى: «جاقىن قۇربىممەن سويلەسكەنىمدە، ول مەنەن قاۋىمىمداعى اقساقالدارعا جولىعۋىمدى ٶتىندى. سولاي ىستەگەنىم دۇرىس بولدى. اقساقالدار مەنىمەن بىرنەشە رەت سويلەسىپ، ٴدال ماعان قاجەت سوزدەردى ايتتى. ولار بولعان جايتقا مەنىڭ ەش كىنام جوق ەكەنىن، مەن ەش نارسەگە دە كىنالى ەمەس ەكەنىمدى ايتىپ ٴتۇسىندىردى».
ناتالي كورگەن قورلىعى جايلى اتا-اناسىنا ايتىپ بەردى. ول بىلاي دەيدى: «اتا-انام ماعان قولداۋ كورسەتتى. ولار مەنى بۇل تۋرالى ەش قىسىلماي ايتۋعا تالپىندىردى. وسىنىڭ ارقاسىندا مۇڭعا باتىپ كەتپەدىم، ٵرى ىشىمدەگى اشۋ-ىزادان دا ارىلا باستادىم».
ناتاليدىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرۋعا دۇعانىڭ دا كومەگى زور بولدى. ول سەزىمدەرىمەن بىلاي ٴبولىستى: «قۇدايعا دۇعا ەتكەنىم ماعان كوپ كومەكتەستى، اسىرەسە ىشىمدەگىنى ٴبىر جانعا اقتارىپ ايتا الماعان كەزدەرى قۇدايعا ٴتىل قاتاتىنمىن. مەن ونىمەن ەمىن-ەركىن سويلەسە الامىن. دۇعادان كەيىن جانىم جاي تاپقانىن سەزىنەمىن».
ەرتەلى-كەش سەنىڭ دە ساۋىعاتىن ۋاعىڭ كەلەر (ۋاعىزداۋشى 3:3). بۇل ٷشىن جان ساۋلىعىڭ مەن ٴتان ساۋلىعىڭا كوڭىل ٴبول. جەتكىلىكتى مولشەردە دەمال. ال، ەڭ باستىسى، جۇبانىشتىڭ قاينار كوزى ەحوبا قۇدايعا ارقا سۇيە (قورىنتتىقتارعا 2-حات 1:3، 4).
بىرەۋمەن كەزدەسەتىن جاستا بولساڭ...
جىگىتپەن كەزدەسىپ جۇرگەن قىز بولساڭ ٵرى ول ساعان قاتىستى ادەپسىز ارەكەت جاساسا، وعان «دوعار!» نەمەسە «تارت قولىڭدى!» دەپ نىقتاپ ايتۋدان قىمسىنبا. جىگىتىڭ سەنى تاستاپ كەتەدى دەپ قورىققاندىقتان ۇندەمەي قالعانىڭ دۇرىس بولماس. وسىعان بولا سەنىمەن ايىرىلىسىپ كەتسە، ونىڭ ساعان لايىق جىگىت بولماعانىن بىلەسىڭ! ۇمىتپا، سەن ٴتانىڭ مەن ۇستانىمدارىڭدى قۇرمەتتەيتىن ناعىز جىگىتكە لايىقسىڭ.
ناپسىلىك قول سۇعۋ تۋرالى قانشالىقتى بىلەسىڭ
«7-سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمدە ۇلدار ارتىمنان كەلىپ، ٴتوس تارتقىشىمنان تارتىپ قالاتىن. ولار وزدەرىمەن توسەكتەس بولسام، ٶزىمدى الدە قايدا جاقسى سەزىنەتىنىمدى ايتىپ، مەنى قورلايتىن» (كورەتتا).
ۇلداردىڭ وسىنداي ارەكەتىن قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭ؟
-
A. ويناپ ٴتيىسۋ
-
B. قىرىنداۋ
-
C. ناپسىلىك قول سۇعۋ
«اۆتوبۋستىڭ ىشىندە ٴبىر بالا مەنى كەنەتتەن قۇشاقتاي الىپ، ارسىز نارسەلەر ايتا باستادى. مەن ونىڭ قولىن قاعىپ جىبەرىپ، مەنەن اۋلاق كەتۋدى تالاپ ەتتىم. سوندا ول اڭ-تاڭ بولىپ، ماعان ەسى دۇرىس ەمەس ادامداي قاراپ قالدى» (كەنديس).
بۇل بالانىڭ كەنديسكە ىستەگەن ارەكەتىن قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭ؟
-
A. ويناپ ٴتيىسۋ
-
B. قىرىنداۋ
-
C. ناپسىلىك قول سۇعۋ
«وتكەن جىلى ٴبىر بالا مەنى ۇناتاتىنىن ايتىپ، كەزدەسۋگە شاقىرۋمەن بولدى. ول قانشا باس تارتسام دا، ارتىمنان قالماي قويدى. كەيدە ول قولىمنان ۇستاپ جىبەرمەيتىن. قانشا «قوي» دەسەم دە قويمادى. ٴبىر رەت اياق كيىمىمنىڭ باۋىن ەڭكەيىپ بايلاپ جاتقانىمدا، ارتىمنان شاپالاقپەن تارتىپ قالدى» (بەتاني).
بۇل بالانىڭ ارەكەتىن قالاي سيپاتتار ەدىڭ؟
-
A. ويناپ ٴتيىسۋ
-
B. قىرىنداۋ
-
C. ناپسىلىك قول سۇعۋ
3 سۇراقتىڭ دا دۇرىس جاۋابى: B نۇسقاسى.
ناپسىلىك قول سۇعۋدىڭ قىرىنداۋ مەن ويناپ تيىسۋدەن قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
ناپسىلىك قول سۇعۋ تەك ٴبىر عانا جاقتىڭ تاراپىنان بولادى. ٴجابىر كورسەتۋشى بۇل ارەكەتىن ادامنىڭ قارسى بولعانىنا قاراماستان جالعاستىرا بەرەدى.
ناپسىلىك قول سۇعۋعا جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايدى. مۇنىڭ ارتى زورلاۋمەن ٴبىتۋى مۇمكىن.
^ 4-ابزاس بۇل ماقالا نەگىزىنەن قىزدارعا باعىتتالعانمەن، مۇندا باياندالعان جايتتار مەن بەرىلگەن اقىل-كەڭەستەر ۇل بالالارعا دا قاتىستى.
