Annette watulumuka’tu abamushinde panshi. Unena’mba, “Naloñanga bukomo bwami bonso bwa kwisombolola. Amba ngele lubila, luvula lubanketeka. Nebulula, nasobola maulu, namukupila bikoni, ne kwifya pa ngitu ya bumvu. Amba ngimvwane wantunge lupete. Ponka’pa ne bukomo bubampu.”

Shi wadi’mba abe ye watanwa na uno mwanda, wadi wa kulonga’po namani?

Nansha byowiteakenye​—padi na kutadija bufuku poenda mwishinda​—mwanda mubi ubwanya kukutana. Bible unena’mba: “Lubilo keludipo ku bapēla, . . . nansha buntu ku bantu ba manwa; ino nanshi kyaba ne mwikadilo wa bu-muntu bifikila bonso.”​—Musapudi 9:11.

Pamo bwa Annette, bankasampe bavule baikele kujilulwa na bantu bokebayukile. Bakwabo i na muntu obayukile biyampe nansha muntu wa mu kisaka. Natalie, paadi’tu na myaka dikumi kete, wajilwilwe na nkasampe wadi ushikata kubwipi na kwabo. Natalie unena amba: “Nemwene’byo bule ne kwimvwana bumvu, ku ngalwilo nakomenwe kusapwila’mo muntu nansha umo.”

Byobya byafikile Annette bikimusansa ne pano. Aye mwine unena’mba: “Byobya byapityile dyodya difuku bikingiyanga mu ñeni kyaba ne kyaba. Mona’mba shi neelele’ko bininge padi kadipo wa kunjilula. Ino naimvwene moyo pauntungile lupete. Nansha bukomo byobwampwile, ino nemonanga bu nadi mfwaninwe kulonga’po kintu.”

Natalie nandi ulwanga na ino milangwe ya kwitopeka. Unena’mba: “Nkyadipo mfwaninwe kwikulupila. Nadi mfwaninwe kuteja byanene bambutwile’mba mfwaninwe kukaya pabwipi na kaka. Mona’mba i ami walengeje yewa mulondakani netu ansanshije. Byobya byauntene byasanshije kyetu kisaka, mona bu byonso bidi mu mutwe wami. Uno mwanda unkambakanyanga bininge.”

Shi nobe wiimvwananga pamo bwa Annette nansha Natalie, nabya lama kino mu ñeni amba yewa obajilula ke ayepo mwine usakile. Kudi bantu bamo batyepekanga mwanda na kunena amba ye mokyendele ku bana-balume kulonga nankyo nansha amba badi beteleke. Ino i kutupu muntu mufwaninwe kujilulwa. Shi ubatanwa na uno mwanda mutyani, leka kwitopeka!

Shako kunena amba “leka kwitopeka” kupēla, ino kwitabija’byo i mwanda mukomo bininge. Bamo bafyanga mwiimvwanino wabo pa byobya byebatene ke basusuka na kwitopeka ne na njia. Ino shi ufye nankyo i ani ukamwena’mo​—i abe’ni nansha i yewa wakujilula’wa? I abe mwine wa kutonga kikwabo kya kulonga.

Bible witusapwila’mba Yoba, muntu moloke, paādi mu njia mikatampe wanene amba: “Nkesamba mu bululu bwa mūya wami.” (Yoba 10:1) Nobe ukamwena’mo shi ulonge uno muswelo. Kusapwila’mo muntu okulupile kukakukwasha wilwe byakutene kadi ukatūkijibwa mutyima ku misanshi ikulēmenene.

Annette wamwene amba uno mulangwe i wa bine. Unena’mba: “Nasapwidile’mo mulunda nami wa pa mutyima, nandi waunena nsapwile’mo bakulumpe babidi bene Kidishitu ba mu kipwilo kyetu. Nemusangale pa kwenda konaendele’ko. Twesambile nabo misunsa mivule kadi bankweshe na binenwa biyampe​—banombola’mba byobya byantene ke kilubopo kyami. Amba kekwadipo kibi kyonalongele.”

Natalie nandi wakasapwidile’mo bambutwile bandi. Unena’mba: “Bankwatakenye. Bankankamika kwisambila pa mwanda’wa, ne kino kyankweshe ndeke kulēmenenwa na bulanda mu mutyima ne bulobo.”

Milombelo nayo yamukweshe Natalie. Aye mwine amba: “Kwisamba na Leza kwankweshe, nakampata mu kitatyi kyobyadi bikinkomene kusapwila’mo muntu mukwabo. Ponadi nombela, nadi nesamba kwambulwa kafinda. Yampele ndoe ne kuntūkija mutyima.”

Nobe ukamona’mba kudi “kitatyi kya kūndapa.” (Musapudi 3:3) Ta mutyima ku ngitu ne ku malango obe. Kōkolokwa mobifwaninwe. Kadi kutabukidila, kulupila Yehova, Leza wa kusenga konso.​—2 Kodinda 1:3, 4.

Shi wi nsongwakaji ne abakuningila kulonga kilongwa kya disubi, kokaleja kunena na kininga’mba, “Napele!” nansha’mba, “Ndeke talala!” Kokemvwana moyo wa kujimija mulunda. Shi wakuleka amba mwanda ubapele, kokamulanga’ko! Kudi muntu mwine ukufwaninwe, ke yewa kadi ulēmeka umbidi obe ne misoñanya yolonda.

“Ku masomo, bana-balume badi bankoka mu kafunga-majiba ne kunena bya kafutululo kimfwa amba​—nsa kwimvwana senene mu ngitu shi nalāla nabo.”​—Coretta.

Le ulanga bano bansongwalume badi

1. Bamukaija?

2. Bamuselembeja?

3. Bamusaka?

“Mu motoka, nsongwalume umo wadi kaunena bya bulembakane ne kunkwata. Namutololanga kuboko ne kumunena antaluke. Waumonenga bwa kivila.”​—Candice.

Ulanga uno nsongwalume wadi walonga Candice bika?

1. Wamukaijanga?

2. Wamuselembejanga?

3. Wadi umusaka?

“Ku mwaka, nsongwalume umo wadi’nka unombola’mba unswele kadi wadi ukimba’nka kukananga nami nansha byonadi mupelela. Kyaba kimo wadi unkwata ku kuboko. Namunena aleke kulonga nabya, ino aye kutupu. Kupwa ponadi nkuta nkamba ya kyami kilato, wankupila kalupi ku matako.”​—Bethany.

Molangila, uno nsongwalume wadi:

1. Umukaija?

2. Umuselembeja?

3. Umusaka?

Kilondololwa kya bine pa bino bintu bisatu i C.

Lelo kusaka muntu i kwishile paka na kumuselembeja ne kumukaija?

Kusaka muntu ako kwendelelanga nansha shi muntu usakwa’wa wapele.

Kusaka muntu i mwanda mukatampe. Kukokeja kutwala ku kujilulwa na bulādi.