Anataqa mana reparakushajtillan abusayta munaj runa pampaman choqarqa. Ana nin: “Kacharichikunaypaj tukuy imata ruwarqani, qhapariyta munaspapis mana aterqanichu, tanqarqani, jaytʼarqani, maqarqani, rascarqani ima. Chayllapitaj uj cuchillowan tʼojsiwasqanta sientekuni. Kallpaytaj pisiyarqa, manataj imatapis ruwayta aterqaniñachu”, nispa.

Ana jina rikukuspa, ¿imatá ruwawaj?

May wakichisqa kaspapis, ichá tuta purejtiyki imapis pasasunkiman. Biblia nin: “Mana usqhayta correjkunaqa atipanku, [...] nitaj allin yachachisqaspis jatumpaj qhawasqachu kanku. Manachayqa tiempo chayamojtin, wakimpaj allin imas tiyan, wakimpajtaj mana”, nispa (Eclesiastés 9:11).

Anata jina wakin sipaskunataqa mana rejsisqanku runas abusanku. Wakintatajrí rejsisqanku runas chayri familiaresninku abusanku. Nataliataqa 10 watayoj kashajtillanraj, wasin qayllapi tiyakoj wayna abusarqa. Natalia nin: “May mancharisqa, pʼenqasqataj kasharqani, ni pimantaj willarqanichu”, nispa.

Kunankama Anaqa, abusasqankumanta pay juchayoj kasqanta yuyan. Pay nin: “Chay chʼisi imachus pasawasqanta sapa kuti yuyarillanipuni, kacharichikunaypaj astawanchá kallpachakunay karqa. Cuchillowan tʼojsiwasqanrayku mayta mancharikorqani, nitaj imatapis ruwayta aterqaniñachu, chaywanpis astawan imallatapis ruwanay karqa”, nispa.

Nataliapis mana paypuni juchayoj kasqanta yuyananpaj mayta kallpachakun. Pay nin: “Ama noqallapi atienekunaychu karqa. Tatasneyqa jawaman pujllaj llojsispa hermanaywan khuska kanayta niwarqanku, noqataj mana kasorqanichu. Chayrayku noqa juchayoj kani chay wayna abusanawanpaj. Imachus pasawasqanqa familiayta llakicherqa, chaypajtaj noqa juchayoj kani. Noqa kikintaj mana kusisqachu kausakuni”, nispa.

Ana jina chayri Natalia jina sientekunki chayqa, yuyarikuy abusasqa runaqa mana pay munasqanraykuchu abusasqa kasqanta. Wakin runasqa chay imasta allillanpaj qhawanku, yuyankutaj waynasqa ajinapuni kasqankuta, abusachikojkunataj paykunapuni chayta maskʼakusqankuta. Chaywanpis ni pi munanchejchu abusanawanchejta. Qanta pillapis abusasorqa chayqa, mana qanchu juchayoj kanki.

“Mana qanchu juchayoj kanki”, nispa neyqa atikullan. Chayta creeyrí mana atikullanchu. Wakenqa abusasqa kaspa ni piman willakunkuchu, paykuna kikintaj juchayoj kasqankuta yuyanku, llakisqallataj kausakunku. Chʼinlla kakuspaqa abusasoj runata jarkʼashawajpis jina. Chayrayku yanapata maskʼanaykeqa may sumaj.

Bibliaqa, cheqa sonqo Job may llakisqa kashaspa “atisqayta parlasaj llakiy kawsayniymanta” nispa nisqanta willawanchej (Job 10:1). Ajinata ruwajtiyki qantapis yanapasonqa. Pipichus atienekunki chaywan imachus pasasusqanmanta parlarinki chayqa, allin sientekunki, chantapis mana anchata llakikunaykipaj yanapasonqa.

Anapis ajinata ruwarqa. Pay nin: “Sumaj amigayman willarerqani. Paytaj congregacionniymanta iskay ancianoswan parlarinayta niwarqa. Chayta ruwasqaymanta kusikuni. Ancianosqa noqawan sapa kuti parlarerqanku, mana qanchu juchayoj kanki nispataj niwarqanku”, nispa.

Nataliaqa abusasqankumanta tatasninman willarqa. Pay nin: “Tatasneyqa mayta yanapawarqanku, niwarqankutaj chaymanta parlarinallayta. Chaytaj mayta yanapawarqa niña anchata llakikunaypaj”, nispa.

Nataliataqa Diosmanta mañakusqan llakiyninta atipananpaj yanapallarqataj. Pay nin: “Llakiyniymanta mana piwanpis parlariyta atispaqa Jehovawan parlarej kani, chayta ruwasqaytaj mayta yanapawarqa. Jehovamanqa tukuy imata willakuyta atillani, chaytaj sonqo tiyasqa kanaypaj yanapawan”, nispa.

Chantapis “uj tiempoqa tiyan [...] jampinapaj” (Eclesiastés 3:3). Cuerpoykita, yuyayniykitawan sumajta cuiday. Sumajta puñuy. Astawanqa sonqochawajninchej Jehová Diospi atienekuy (2 Corintios 1:3, 4).

Novioyki qhariwarmi jina puñuykunaykipaj tanqasojtenqa sutʼita niy: “Mana chayri ama japʼiwaychu”, nispa. Ama manchachikuychu manaña amigoyki kananmantaqa. Mana kasuta ruwasqaykirayku phiñakojtenqa ama llakikuychu. Qanqa respetasunankuta, imapichus creesqaykitapis jatunpaj qhawanankuta munanki.

Carla nin: “Colegioypeqa waynas sostenniymanta aysawaj kanku, noqawan qhariwarmi jina puñuykuspaqa may allin sientekunki nispa millay imasta niwaj kanku”, nispa.

Qhawasqaykiman jina chay waynas:

1. ¿Chanzakushallarqankuchu?

2. ¿Coqueteashallarqankuchu?

3. ¿Abusanankupaj jinachu qhawasharqanku?

Claudia nin: “Micropi rishajtiy uj wayna japʼiykuwarqa, millay imastataj niwarqa. Noqataj laqʼarparerqani, noqamanta karunchakunantataj nerqani. Chantá locapis kayman jina qhawawarqa”, nispa.

Qhawasqaykiman jina chay wayna:

1. ¿Chanzakushallarqachu?

2. ¿Coqueteashallarqachu?

3. ¿Abusanankupaj jinachu qhawasharqa?

Beatriz nin: “Qayna wata uj wayna mayta gustasqayta, noqawan rejsinakuyta munasqanta nillawajpuni, mana nejtiypis. Wakin kutisqa makiymanta japʼiykuwaj. Ama ajinata ruwanawanta nejtiypis, manapuni entiendejchu. Chantá zapatosniypa watusninta kʼumuykuspa watakushajtiy sikiypi laqʼawarqa”, nispa.

Qhawasqaykiman jina chay wayna:

1. ¿Chanzakushallarqachu?

2. ¿Coqueteashallarqachu?

3. ¿Abusanankupaj jinachu qhawasharqa?

Sapa ujpa kutichiynenqa kinsa kaj kashan.

¿Imaraykutaj abusanapaj jina qhaway mana kikinchu chanzakuywan, coqueteaywan ima?

Abusanapaj jina qhawayqa, chay jinapi rikukojta mayta llakichin. Chay llakiynintaj mana chinkanchu, abusananpaj jina qhawajta ama ajinata ninanta, ruwananta nejtinpis.

Abusanapaj jina qhawasusqankoqa mana asikunapajchu. Imaraykuchus chay imasqa abusananpajpuni tanqanman.