Mwaalumi iwakajata Annette wakasikila aakumuvwampila walo katabwene icakali kucitika. Annette wakaamba kuti: “Ndakasola kumutonta. Ndakasola kukwiila, pele muya buyo nguwakali kuzwa mukanwa lyangu. Ndakapazaya, ndakamuuma mfwaindi alimwi akumukwalaula. Mpampawo naakandiyasa naifi. Mpoonya ndakamvwa ndagonkelwa.”

Ikuti nookali nduwe iwakali mubukkale oobu, nookacita buti?

Nokuba kuti inga ulilibambilide, ambweni kwiinda mukupakamana ciindi noyenda anze masiku, zintu zibi zilakonzya kucitika. Bbaibbele lyaamba kuti: “Talili lyoonse basilubilo nobazunda mukusiyana, abalo aabo bajisi luzyibo talili lyoonse nobazwidilila, nkaambo boonse buyo balasikilwa ziindi zyamapenzi akucitikilwa zintu zitalangilwi.”—Mukambausi 9:11.

Bakubusi bamwi mbuli Annette, balajatwa akoonwa amuntu ngobatazyi. Bamwi baloonwa amuntu ngobazyi naa muntu wamumukwasyi buya. Naakajisi buyo myaka yakuzyalwa iili 10, Natalie wakajatwa akoonwa amusankwa iwakajisi myaka iili akati ka 13-19, iwakali kukkala munsi-munsi ankobazwa. Natalie wakaamba kuti: “Ndakayoowa kapati alimwi akulisenda cakunga kumatalikilo kunyina ngondakaambila.

Annette ucilipa mulandu akaambo kacintu icakamucitikila. Wakaamba kuti: “Ndilainduluka-induluka kuziyeeya izyakacitika busiku obuya. Ndilimvwa kuti ndakeelede kusolekesya canguzu kumuzunda muntu uulya. Pele masimpe ngakuti, naakandiyasa naifi, ndakagonkelwa akaambo kakuyoowa. Kunyina cimbi ncondakali kukonzya kucita, pele ndilimvwa kuti ndakeelede kusolekesya.”

Natalie awalo ulapenga mumizeezo akaambo kakulipa mulandu. Wakaamba kuti: “Tiindakeelede kumusyoma bobuya pe. Bazyali bangu bakabikkide mulawo wakuti mebo amucizyi wangu twakeelede kuba antoomwe ciindi coonse notwakali kusobanina anze, pele tiindakabamvwida. Aboobo, ndilimvwa kuti ndakamupa coolwe simukoboma cakundicita cintu cibi. Icakacitika cakabanyonganya bamukwasyi wangu, aboobo ndilipa mulandu. Eeci cilandipenzya kapati mumizeezo.”

Ikuti ayebo ulimvwa mbwalimvwa Annette a Natalie, weelede kuzyiba kuti muntu iwakajatwa akoonwa tanaakacizuminizya eeco icakacitika. Bantu bamwi babona kuti makani aaya taali mapati boobo, baamba kuti mbobabede bana basankwa naa kuti aabo ibajatwa akoonwa baliyandila buya. Pele kunyina muntu uuyandika kujatwa akoonwa. Ikuti naa cintu eeci cibyaabi cakakucitikila, tauli mulandu wako!

Mubwini, ncuuba-uba kwaamba kuti “tauli mulandu wako”; pele nciyumu kapati ikwaasyoma majwi aaya. Bamwi tabaambi mbobalimvwa kujatikizya cakabacitikila, balimvwa kuti mulandu wabo aboobo balapenga kapati mumizeezo. Pele ino nguni uugwasigwa ikuti waumuna buyo—nduwe naa ngusikutundulula? Yebo nduwe weelede kucita cintu cikonzya kukugwasya.

Bbaibbele litwaambila kuti ciindi mapenzi aakwe naakasika mpaaminya, muntu mululami Jobu wakati: “Ndilaamba kandipengede mumoyo!” (Jobu 10:1) Ayebo inga wagwasyigwa kuti wacita oobo. Kubandika amuntu ngosyoma inga kwakugwasya kuzibona munzila yeelede izyakakucitikila alimwi inga walimvwako mbubo-mbubo.

Annette wakakabona kaambo aaka kuti nkamasimpe. Wakati: “Ndakabandika amweenzuma ngondisyoma, alimwi wakandikulwaizya kwaambila baalu Banakristo ibali mbobabede mumbungano yesu. Ndilikkomene kuti oobu mbondakacita. Bakabandika andime kwaziindi zili mbozibede alimwi bakandaambila zini nzyondakali kuyanda kumvwa—kuti icakacitika tiiwakali mulandu wangu. Tiikwakali kuliyandila pe.”

Natalie wakaambila bazyali bakwe kujatikizya kutundululwa ooku. Wakati: “Bakandigwasya kapati. Bakandikulwaizya kuti kandaamba icakacitika, eeci cakandigwasya kuti nditanoolimvwi kuusa kapati alimwi akunyema mumoyo.”

Natalie alimwi wakaumbulizyigwa kwiinda mukupaila. Wakati: “Kwaambila Leza kwakandigwasya, ikwaambisya muziindi eezyo nondakali kwaalilwa kwaambila muntu uumbi. Ciindi nondili mukupaila, ndilalikwaya kwaambaula. Cindipa kulimvwa kuba aluumuno akukkalwa moyo.”

Anduwe ulakonzya kujana kuti kuli ‘ciindi cakupona.’ (Mukambausi 3:3) Kolilanganya kabotu kutegwa koli kabotu kumubili amumizeezo. Kojana ciindi ceelede cakulyookezya. Alimwi kwiinda zyoonse, kosyoma Leza siluumbulizyo loonse, Jehova.—2 Bakorinto 1:3, 4.

Kuti koli musimbi alimwi kosungilizyigwa kucita zintu zitasalali, kunyina cilubide akwaamba cakusinizya kuti: “Koleka ncocita eeco!” naa kwaamba kuti: “Kondilekezya utanoondijati boobo!” Utawayawayi kwaamba boobu akaambo kakuyoowa kuti inga zyamana amusankwa wako. Kuti naa wakuleka akaambo kamakani aaya, nkokuti takweeleli muntu ooyu! Uyandika musankwa mwini-mwini, uulemeka mubili wako alimwi azintu nzyolemeka mubuumi.

“Kandicili kusekondali, basankwa bakali kundikwela katambo kakabbodi akundaambila majwi aatali kabotu—bakali kundaambila kuti, ndilakonzya kulimvwa kabotu kuti ndoonana ambabo.”—Coretta.

Sena uyeeya kuti basankwa aabo bakali

1. Kumusobanya buyo?

2. Kucengeezya kumuyanda?

3. Kumucitila zintu ziletela muzeezo wakoonana?

“Katuli mubbaasi, musankwa umwi wakatalika kundaambila majwi aatali kabotu alimwi akundijata-jata. Ndakalitapula janza lyakwe akumwaambila kuti kozwaawa. Wakandilanga mbuli kuti tandikkwene.”—Candice

Ino uyeeya kuti musankwa ooyu wakali kucita nzi kuli Candice?

1. Kumusobanya buyo?

2. Kucengeezya kumuyanda?

3. Kumucitila zintu ziletela muzeezo wakoonana?

“Mwaka wamana, musankwa umwi wakazumanana kundaambila kuti ulandiyanda alimwi akuti tusyabane nokuba kuti mebo ndakamukaka. Zimwi ziindi wakali kundikwamba-kwamba mujanza. Ndakamwaambila kuti acileke, pele wakazumanana. Mpoonya, nindakadingeme kuti ndaange ntambo lyabbusu lyangu, wakanduuma kumatako.”—Bethany.

Mukuyeeya kwako, sena musankwa ooyu wakali:

1. Kumusobanya buyo?

2. Kucengeezya kumuyanda?

3. Kumucitila zintu ziletela muzeezo wakoonana?

Bwiinguzi buluzi kumibuzyo yoonse yotatwe ngu C.

Ncinzi cipa kuti kucitila muntu zintu ziletela muzeezo wakoonana kwiindane akulicengeezya kumuyanda naa kumusobanya buyo?

Kucitila muntu zintu ziletela muzeezo wakoonana kukkomanisya buyo muntu ooyo uuzicita. Ulazumanana nokuba kuti muntu ooyo ngwacitila wamwaambila kuti aleke.

Kucitila muntu zintu ziletela muzeezo wakoonana makani mapati. Kulakonzya kusololela kukutundulwa mumakani aakoonana.