Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 1

‘Gyihova Wɔ Nyamenle Ne A Sonle Ye A’

‘Gyihova Wɔ Nyamenle Ne A Sonle Ye A’

MATEYU 4:10

BODANE: Deɛmɔti ɔhyia kɛ bɛfa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ bɛsie ɛkɛ ne bieko la

1, 2. Kɛzi Gyisɛse hɔdwule Dwudiya fienemgbole ne anu wɔ 29 Y.M. bokile ne anu ɛ, na duzu a dole ye a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

ƐNEE bo zo mɔɔ bokile ne ɛbɔ ɔ bo wɔ 29 Y.M. a, na ɛnee Gyisɛse wɔ Dwudiya fienemgbole ne mɔɔ wɔ Nyevile Wulera ne sɔlɔ la anu. Sunsum ne a vale ye rale ɛke wɔ ye ɛzɔnenlɛ ne nee ye ɛkpokpalɛ ne anzi a. Bodane nee mbɔnza ala a wɔ ɛkɛ a. Gyisɛse veale ɛke kenle 40 ɔhyele ɛhɔne, ɔyɛle asɔne na ɔdwenledwenlenle ninyɛne nwo. Bie a wɔ mekɛ ɛhye anu, Gyihova nee ɔ Ra ne dendɛle, ɔzieziele ye ɔmaanle mɔɔ ɛnee la ɔ nyunlu la.

2 Mɔɔ ɛhɔne maanle Gyisɛse yɛle bɛtɛɛ la, Seetan hɔle ɔ nwo ɛkɛ. Mɔɔ zile la maa edwɛkɛ bie mɔɔ hyia mɔɔ fale menli mɔɔ kulo nɔhalɛ ɛzonlenlɛ kɔsɔɔti anwo la da ali, ɛdawɔ noko ɛboka nwo.

“Saa Ɛle Nyamenle Ara A . . .”

3, 4. (a) Edwɛkɛ boni a Seetan vale bɔle sɔnea nwiɔ ne mɔɔ limoa la abo a, na duzu a ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔmaa Gyisɛse adwenle nu ayɛ ye kesee wɔ nwo a? (b) Kɛzi Seetan dua ndenle ko ne ala azo ɛnɛ ɛ?

3 Kenga Mateyu 4:1-7. Seetan vale mɛlɛbɛla edwɛkɛ ɛhye a bɔle ye sɔnea nwiɔ ne mɔɔ limoa la abo a, “Saa ɛle Nyamenle ara a.” Asoo ɛnee ɔnlie ɔnli kɛ Gyisɛse le Nyamenle Ara ɔ? Kyɛkyɛ. Ɛnee Nyamenle anwumabɔvolɛ ralɛ zɔhane mɔɔ ɛdɔ aze la ze ye wienyi kɛ Gyisɛse le Nyamenle belamunli Ralɛ. (Kɔl. 1:15) Ɛnee eza ɔze edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Gyihova vile anwuma hanle ye wɔ Gyisɛse ɛzɔnenlɛ ne anwo la: “Ɛhye a le me Ra mɔɔ mekulo ye, na melie ye medo nu a.” (Mat. 3:17) Bie a ɛnee ɔkpondɛ kɛ ɔmaa Gyisɛse adwenle nu yɛ ye kesee kɛ saa bɛkola bɛdie ye Papa bɛdi yɛɛ ɔdwenle ɔ nwo kpalɛ a. Wɔ sɔnea ne mɔɔ limoa​—kakyi awolɛ ɛhye mɔ paano​—la anu, Seetan bizale kɛ: ‘Kɛmɔ ɛle Nyamenle Ara la ati, duzu ati a wɔ Papa ammaa wɔ aleɛ wɔanli wɔ fienemgbole ɛhye mɔɔ debie biala ɛnle zolɛ la anu a?’ Wɔ sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ​—ɛvi ɛzonlenlɛsua ne ati zo wulu​—la anu, ɛnee Seetan ɛlɛbiza kɛ: ‘Kɛmɔ ɛle Nyamenle Ara la ati, asoo ɛdie wɔ Papa ɛdi kɛ ɔbabɔ ɛ nwo bane amgba?’

4 Ɛnɛ noko, Seetan dua ndenle ko ne ala azo. (2 Kɔl. 2:11) Sɔneavolɛ ne kendɛ maa nɔhalɛ sonvolɛma yɛ bɛtɛɛ anzɛɛ asa anu to, na akee yeateta bɛ, ɔta ɔdua nrɛlɛbɛ adenle zo. (2 Kɔl. 11:14) Ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔbɛlɛbɛla yɛ yeamaa yɛalie yɛali kɛ Gyihova ɛnrɛhola ɛnrɛhulo yɛ anzɛɛ ɛnrɛlie yɛ ɛnrɛdo nu ɛlɛ. Eza ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔmaa yɛalie yɛali kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛva yɛ nwo yɛnrɛdo Gyihova anwo zo, kɛ ɔnrɛyɛ mɔɔ yebɔ nwolɛ ɛwɔkɛ wɔ Baebolo ne anu la. Noko adalɛ edwɛkɛ ɛhye mɔ sɛkye ninyɛne ala. (Dwɔn 8:44) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛakpo ɛ?

5. Kɛzi Gyisɛse lile sɔnea nwiɔ ne mɔɔ limoa la anwo gyima ɛ?

5 Suzu kɛzi Gyisɛse lile sɔnea nwiɔ ne mɔɔ limoa la anwo gyima la anwo. Ɛnee ye adwenle nu ɛnyɛ ye kesee fee wɔ ye Papa ɛlɔlɛ ne anwo, na ɔvale ɔ nwo ɔdole ye Papa anwo zo bɔkɔɔ. Ɛkɛ ne ala Gyisɛse zile Seetan adenle, ɔvale ye Papa edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la bie ɔhanle. Ɔfɛta kɛ, Gyisɛse vale ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ Nyamenle duma Gyihova ne wɔ nu la hanle la. (Dit. 6:16; 8:3) Gyisɛse luale Nyamenle duma ne mɔɔ ɔvale ɔlile gyima la azo ɔlale ye ali kɛ ɔdie ye Papa ɔdi​—duma ɛhye le ngakyile na ɔmaa yɛnwu ye wienyi kɛ Gyihova bamaa ye ɛwɔkɛ kɔsɔɔti ara nu. *

6, 7. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia Seetan mɛlɛbɛla ndenle ne mɔ ɛ?

6 Saa yɛfa yɛ nwo yɛto Gyihova Edwɛkɛ ne azo na yɛdwenledwenle mɔɔ ye duma ne kile la anwo a, yɛbahola yɛaho yɛatia Seetan mɛlɛbɛla ndenle ne mɔ. Saa yɛ nee bɛdabɛ mɔɔ bɛ sa nu ɛdo la maa mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka ye wɔ Gyihova ɛlɔlɛ ne anwo nee kɛzi ɔdwenle ye sonvolɛma anwo la fale yɛ nwo a, yɛnrɛlie adalɛ mɔɔ Seetan bɔ kɛ Gyihova ɛnrɛhola ɛnrɛhulo yɛ anzɛɛ ɔnrɛlie yɛ ɔnrɛdo nu ɛlɛ la yɛnrɛli. (Edw. 34:18; 1 Pita 5:8) Na saa yɛmaa ɔtɛnla yɛ adwenle nu kɛ Gyihova di mɔɔ ye duma ne kile la anwo gyima dahuu a, yɛ adwenle nu ɛnrɛyɛ yɛ kesee kɛ yɛbava yɛ nwo yɛado Ahenle mɔɔ maa ye ɛwɔkɛ ba nu la anwo zo bɔkɔɔ.​—Mrɛ. 3:5, 6.

7 Seetan bodane titili a le boni? Duzu fɔɔnwo a ɔkpondɛ yeavi yɛ ɛkɛ a? Mualɛ ne lale ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔvale sɔnea mɔɔ tɔ zo nsa ɔrale Gyisɛse anwo zo la.

‘Koto Sonle Me Kokye Ala’

8. Kɛzi Seetan maanle edwɛkɛ mumua ne lale ali wɔ sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nsa la anu ɛ?

8 Kenga Mateyu 4:8-11. Wɔ sɔnea mɔɔ tɔ zo nsa la anu, Seetan anlua mɛlɛbɛla adenle zo bieko, ɔlale adwenle mɔɔ ɔlɛ la ali wienyi. Ɔvale “ewiade arelemgbunlililɛ kɔsɔɔti nee nuhua anyunlunyia” ɔhilele Gyisɛse (ɔbayɛ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu)​—noko yeanva nuhua nzisi ne yeangile ye. Akee ɔzele Gyisɛse kɛ: “Saa ɛkoto ɛsonle me kokye ala a, mebava ninyɛne ɛhye mɔ amuala meamaa wɔ.” * Ɛzonlenlɛ​—yemɔ a ɛnee le edwɛkɛ mumua ne a! Ɛnee ɔkulo kɛ Gyisɛse kpo ye Papa na ɔdie ye ɔto nu kɛ ye nyamenle. Seetan vale debie mɔɔ ɛbaha kɛ ɔbamaa Gyisɛse anwo adɔ ye la ɔhilele ye. Ɛnee ɔkpondɛ yeahile kɛ Gyisɛse asa baha maanle maanle ne mɔ tumi ne nee bɛ anwonyia kɔsɔɔti mɔɔ ɔnrɛhyia kɛ ɔnwu amaneɛ a​—mbowule abotile, empele yɛɛ amaneɛnwunlɛ baka biala ɛnle nu. Ɛnee ɔkola ɔfa ɔmaa ye amgba. Gyisɛse anzu tumi mɔɔ Seetan lɛ wɔ ewiade arane ne mɔ anwo zo la anwo kpolera! (Dwɔn 12:31; 1 Dwɔn 5:19) Anrɛɛ ɔbahola yeava debie biala yeamaa Gyisɛse yeava yeahwe ye yeavi kɛzi ɔsonle ye Papa wɔ nɔhalɛ nu la anwo.

9. (a) Duzu a Seetan kpondɛ avi nɔhalɛ sonvolɛma ɛkɛ a, na kɛzi ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔsɔ yɛ yeanlea ɛ? (b) Duzu a boka yɛ ɛzonlenlɛ ne anwo a? (Nea ɛlɛka “Duzu A Le Ɛzonlenlɛ?”)

9 Ɛnɛ noko, ɔkpondɛ kɛ yɛsonle ye anzɛɛ yɛyɛ debie mɔɔ Gyihova ɛngulo la. Kɛmɔ ɔle “ewiade ɛhye nyamenle” la ati, ɔdaye a Babelɔn Kpole ne anu adalɛ sonvolɛma kɔsɔɔti sonle ye a. (2 Kɔl. 4:4) Noko ɔ kunlu ɛndwo sonvolɛma mgbe mgbe ne mɔɔ ɔlɛ la anwo, ɔkpondɛ kɛ ɔsɔ nɔhalɛ sonvolɛma ɔnea ɔmaa bɛyɛ mɔɔ Nyamenle ɛngulo la. Ɔbɔ mɔdenle kɛ ɔbɛlɛbɛla yɛ yeamaa yɛakpondɛ anwonyia nee tumi wɔ ye ewiade ne anu tɛla kɛ yɛbali Kilisiene ɛbɛlabɔlɛ nzi mɔɔ bie a ɔbamaa yɛanwu amaneɛ ɔlua “tenleneyɛlɛ ti” la. (1 Pita 3:14) Saa yɛkpo nɔhalɛ ɛzonlenlɛ wɔ sɔnea nu na yɛkɔ Seetan ewiade ne afoa a, ɛnee yɛlɛkoto yɛazonle ye na yɛava ye yɛayɛ yɛ nyamenle. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia sɔnea zɛhae ɛ?

10. Kɛzi Gyisɛse lile sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nsa la anwo gyima ɛ, na duzu ati ɔ?

10 Yɛ kɛzi Gyisɛse lile sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nsa anwo gyima la nzonlɛ. Amaa yeahile kɛ ɔdi nɔhalɛ bɔkɔɔ ɔmaa Gyihova la, ɛkɛ ne ala ɔvoanle Sɔneavolɛ ne na ɔzele ye kɛ: “Fi ɛke kɔ Seetan!” Kɛ mɔɔ ɔyɛle ye wɔ sɔnea nwiɔ ne mɔɔ limoa la anu la, Gyisɛse akee vale ngɛlɛlera bie mɔɔ wɔ Ditilɔnomi mɔɔ Nyamenle duma wɔ nu la anu edwɛkɛ hanle: “Bɛhɛlɛ kɛ: ‘Gyihova wɔ Nyamenle ne a ɔwɔ kɛ ɛsonle ye a, na ɔ ngome ala a ɔwɔ kɛ ɛfa ɛzonlenlɛ nwuanzanwuanza ɛmaa ye a.’” (Mat. 4:10, ɔbdw; Dit. 6:13) Ɔti Gyisɛse kpole ewiade ne anu bodane mɔɔ bamaa yealie duma noko ɔnrɛhyɛ na yeapɛ nu la nee ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ maa bɛ nwo tɔ bɛ mɔɔ ɛvɛlɛ ɛnle nu la. Ɔnwunle kɛ ye Papa angomekye a ɔwɔ kɛ yɛsonle ye a, na saa awie fa ‘ɛzonlenlɛ kokye’ bɔbɔ maa Seetan a ɔbahile kɛ ɔvea ɔ bo. Gyisɛse gyinlanle kpundii, yeanva Sɔneavolɛ amumuyɛnli ne yeanyɛ ye nyamenle. Kɛmɔ yeandie ye la ati, “Abɔnsam gyakyile ye hɔle.” *

“FI ƐKE KƆ SEETAN!” (Nea ɛdendɛkpunli 10)

11. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛakpo Seetan nee ye sɔnea ne mɔ ɛ?

11 Yɛbahola yɛakpo Seetan nee ye amumuyɛ ewiade ne anu sɔnea ne mɔ ɔluakɛ yɛle kɛ Gyisɛse la, yɛkola yɛkpa mɔɔ yɛkulo la. Gyihova ɛva deɛ ɛhye mɔɔ sonle bolɛ la ɛmaa yɛ. Ɔti, awie biala ɛngola ɛmpiepia yɛ ɔmmaa yɛmkpo nɔhalɛ ɛzonlenlɛ​—Sɔneavolɛ, sunsum ɛtane ne mɔɔ lɛ tumi bɔbɔ la boka nwo. Ɛhɛe, saa ‘yɛfa diedi kpundii yɛko yɛtia Seetan’ wɔ nɔhalɛlilɛ nu a, ɛnee yɛlɛka kɛ: “Fi ɛke kɔ Seetan!” (1 Pita 5:9) Kakye kɛ, mekɛ mɔɔ Gyisɛse andie Seetan la ɔhɔle. Baebolo ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ: “Bɛzi Abɔnsam adenle, na ɔvi bɛ nwo ɔbanriandi.”​—Gye. 4:7.

Yɛbahola yɛakpa kɛ yɛbaho yɛatia Seetan ewiade ne sɔnea ne mɔ (Nea ɛdendɛkpunli 11, 19)

Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Kpɔvolɛ

12. Kɛzi Seetan lale ye ali wɔ Yidɛn kɛ ɔle nɔhalɛ ɛzonlenlɛ kpɔvolɛ ɛ?

12 Wɔ sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nsa la anu, Seetan maanle ɔlale ali wienyi kɛ ɔdaye a ɔle nɔhalɛ ɛzonlenlɛ kpɔvolɛ mɔɔ limoa a. Ɛvolɛ apenle dɔɔnwo mɔɔ ɛpɛ nu, wɔ Yidɛn tola ne anu, Seetan limoale maanle ɛkpɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa Gyihova ɛzonlenlɛ la lale ali. Mɔɔ Seetan bɛlɛbɛlale Yive na ɔdaye noko ɔlile Adam adwenle na bɛanli Gyihova mɛla ne azo la, ɔmaanle bɛhɔveale ye tumililɛ bo. (Kenga Gyɛnɛsese 3:1-5; 2 Kɔl. 11:3; Yek. 12:9) Ɔrayɛle bɛ nyamenle, na bɛyɛle ye sonvolɛma, ɔnva nwo kɛ bie a bɛannwu ahenle mɔɔ ɛnee ɛlɛbɛlɛbɛla bɛ la. Bieko, mɔɔ Seetan bɔle atuadelɛ zɔhane abo wɔ Yidɛn la, tɛ Gyihova tumililɛ ne anzɛɛ adenle mɔɔ ɔlɛ ɔdi tumi la angome a ɔdendɛle ɔtiale a, emomu ɔdwazole ɔtiale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ noko. Kɛzi?

13. Kɛzi nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo wɔ tumililɛ nwo edwɛkɛ ne anu ɛ?

13 Nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo wɔ tumililɛ nwo edwɛkɛ ne anu. Nɔhalɛ Tumivolɛ ne angome, Ahenle mɔɔ bɔle “ninyɛne kɔsɔɔti” la a ɔfɛta kɛ bɛsonle ye a. (Yek. 4:11) Mɔɔ Gyihova bɔle Adam nee Yive mɔɔ bɛdi munli na ɔvale bɛ ɔguale Yidɛn tola ne anu la, ɛnee ɔle Ye bodane kɛ awieleɛ bɔkɔɔ ne, alesama mɔɔ bɛdi munli la bayi azɛlɛ ye na bɛavi bɛ ɛhulolɛ nu bɛava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ vi ahonle mɔɔ anu te anu la bɛamaa Ye. (Gyn. 1:28) Seetan dendɛle tiale Gyihova tumililɛ ne ɔluakɛ ɔ nye bolole ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛfa bɛmaa Tumivolɛ Awulae Gyihova angomekye la.​—Gye. 1:14, 15.

14. Asoo Seetan lile konim wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔtetale ye la anu? Kilehile nu.

14 Mɔɔ Seetan tetale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ la, asoo ɔnyianle mɔɔ ɔkpondɛ la? Ɔbɔle mɔdenle ɔhwenle Adam nee Yive ɔvile Nyamenle anwo. Ɔvi zɔhane mekɛ ne, yeho yetia nɔhalɛ ɛzonlenlɛ, ɔlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔtwe menli dodo biala mɔɔ ɔbahola la yeavi Gyihova Nyamenle anwo. Kolaa na Kilisienema mekɛ ne ara la, ɔhɔle zo ɔzɔle Gyihova sonvolɛma ɔnleanle. Wɔ ɛvoya ne mɔɔ limoa Y.M. la anu, ɔmaanle kpɔkyevolɛma dwazole na ɔluale zo ɔzɛkyele Kilisiene asafo ne, na ɔyɛle kɛ asɛɛ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ abo zo ɛminli la. (Mat. 13:24-30, 36-43; Gyi. 20:29, 30) Babelɔn Kpole ne, ewiade amuala adalɛ ɛzonlenlɛ ne vale nɔhalɛ sonvolɛma ne hɔle sunsum nu akɛlɛzonlenlɛ nu mekɛ tendenle, na ɛhye bɔle ɔ bo wɔ ɛvoya mɔɔ tɔ zolɛ nwiɔ Y.M. la anu. Noko ɔtɛdile konim wɔ Nyamenle bodane mɔɔ ɔlɛ ye wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo mɔɔ ɔkpondɛ kɛ ɔsɛkye ye la anu. Debie biala ɛngola ɛnzi Nyamenle adenle wɔ ye bodane mɔɔ ɔmaa yeara nu la anwo. (Aye. 46:10; 55:8-11) Ɔfale ye duma ne anwo, na dahuu ɔyɛ ye debie kɛ mɔɔ ye duma ne abo kile la. Gyihova a le Awie mɔɔ maa ye bodane ba nu dahuu a!

Mɔɔ Gyi Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Nzi La

15. Kɛzi Gyihova dendɛle hilele atuadelɛma ne wɔ Yidɛn amaa ye bodane ara nu ɛ?

15 Gyihova nee atuadelɛma ne lile ye ndɛndɛ wɔ Yidɛn tola ne anu, amaa ye bodane ara nu. (Kenga Gyɛnɛsese 3:14-19.) Mɔɔ Adam nee Yive tɛbɔ tola ne anu bɔbɔ la, Gyihova buale atuadelɛma nsa ne ndɛne, ɔnleanle adenle mɔɔ bɛluale zo bɛyɛle ɛtane ne la azo a ɔyɛle ɛhye a​—Seetan a limoa a, Yive doa ye yɛɛ akee Adam. Wɔ edwɛkɛ ne mɔɔ ɔhanle ɔhilele Seetan, ahenle mɔɔ bɔle atuadelɛ ne abo mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu ye la anu, Gyihova hanle kɛ ‘ralɛ’ bie mɔɔ ɔbali ninyɛne mɔɔ atuadelɛ ne vale rale anwo gyima la ɛlɛba. ‘Ralɛ’ zɔhane bali gyima titili bie yeamaa Gyihova bodane mɔɔ fale nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo la ara nu.

16. Wɔ Yidɛn atuadelɛ ne anzi, kɛzi Gyihova lile ye bodane ne anwo gyima ngyikyingyikyi ɛ?

16 Yidɛn atuadelɛ ne anzi, Gyihova ɛli ninyɛne nwo gyima amaa ye bodane ara nu. Ɔyɛle ngyehyɛleɛ amaa alesama mɔɔ bɛnli munli la azonle ye wɔ adenle kpalɛ zo, kɛ mɔɔ yɛbanwu ye wɔ tile bieko anu la. (Hib. 11:4–12:1) Eza ɔvale ye sunsum ne ɔmaanle Baebolo kɛlɛvoma dɔɔnwo​—mɔɔ Ayezaya, Gyɛlɛmaya yɛɛ Yizikeɛle boka nwo la​—ɔmaanle bɛhɛlɛle nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛbava bɛazie ɛkɛ ne bieko la anwo ngapezo mɔɔ yɛ anyelielɛ. Ɔle Baebolo ne edwɛkɛtile mɔɔ anwo hyia. ‘Ralɛ’ ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ mɔɔ Gyisɛse Kelaese a ɔ nwo hyia kpalɛ wɔ nu la, bamaa ngapezo zɔhane mɔ amuala ara nu. (Gal. 3:16) Kɛ mɔɔ Gyisɛse lale ye ali wɔ mualɛ mɔɔ ɔvale ɔmaanle wɔ sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nsa anu la, ɔdaye a ɔgyi nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nzi a. Ɛhɛe, Gyisɛse a le awie mɔɔ Gyihova ɛkpa ye kɛ ɔmaa ngapezo zɔhane mɔ ɛrɛla nu a. (Yek. 19:10) Ɔbalie Nyamenle menli yeavi sunsum nu akɛlɛzonlenlɛ nu na yeava nɔhalɛ ɛzonlenlɛ yeazie ɛkɛ bieko.

Duzu A Ɛbayɛ A?

17. Duzu ati a yɛ nye die Baebolo ngapezo ɛhye mɔ anwo a?

17 Yɛneɛnlea Baebolo ngapezo ɛhye mɔ anu a ɔmaa yɛ nye die na yɛ diedi nu mia. Yɛ nye die nwo ɔluakɛ yɛ nye la mekɛ mɔɔ abɔdeɛ kɔsɔɔti mɔɔ wɔ anwuma nee aze baha abɔ nu wɔ Tumivolɛ Awulae Gyihova nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu la ade. Ngapezo zɔhane eza maa yɛnyia anyelazo, ɔluakɛ anwodozo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la bie mɔ wɔ nu. Yɛ muala yɛ nye la ye ɛsesebɛ kɛ Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ mɔɔ bie a le kɛ yɛ alɔvolɛ bɛadwazo, azɛlɛ ye bahakyi paladaese yɛɛ yɛbanyia kpɔkɛdelɛ kpalɛ na yɛadɛnla aze dahuu la bara nu.​—Aye. 33:24; 35:5, 6; Yek. 20:12, 13; 21:3, 4.

18. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ buluku ɛhye anu a?

18 Wɔ buluku ɛhye anu, yɛbazuzu Yizikeɛle buluku ne anu ngapezo mɔɔ yɛ anyelielɛ la anwo. Ngapezo zɔhane mɔ anu dɔɔnwo twe adwenle kɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛbava bɛazie ɛkɛ ne bieko la azo. Yɛbazuzu kɛzi bɛfale ngapezo gyɛne nwo, kɛzi ɔlua Kelaese anwo zo bɛbara nu yɛɛ kɛzi bɛfale yɛ nwo la anwo.​—Nea ɛlɛka “Yizikeɛle Edwɛkɛ Ne Sikalɛpɛlɛ.”

19. Duzu a wɔzi pi kɛ ɛbayɛ a, na kɛmɔti ɛ?

19 Seetan angola ammaa Gyisɛse angakyi ɔ nzi anzi nɔhalɛ ɛzonlenlɛ wɔ Dwudiya fienemgbole ne anu wɔ 29 Y.M. Na yɛdayɛ noko ɛ? Seetan ɛzi pi ɛdɛla mekɛ biala kɛ ɔmaa yɛagyakyi nɔhalɛ ɛzonlenlɛ. (Yek. 12:12, 17) Bɛmaa buluku ɛhye ɛboa yɛ na yɛmia kpɔkɛ mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛko yɛatia Sɔneavolɛ amumuyɛnli zɔhane la anu. Na yɛlua yɛ edwɛkɛ nee yɛ nyɛleɛ zo yɛla ye ali kɛ yɛdie edwɛkɛ ɛhye yɛto nu bɔkɔɔ, ‘Gyihova wɔ Nyamenle ne a sonle ye a.’ Akee yɛbanyia anyelazo kɛ yɛbadɛnla aze na yɛanwu kɛ Gyihova bodane kɛnlɛma ne ɛra nu​—bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ anwuma nee aze la ɛha ɛbɔ nu na bɛlɛfa mɔɔ fɛta Gyihova la bɛamaa ye, nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ vi ahonle mɔɔ anu te anu la!

^ ɛden. 5 Gyihova duma ne abo kile “Ɔmaa Ɔyɛ Ɛkɛ.” Ɔfɛta Gyihova gyinlabelɛ nwiɔ ne, Bɔvolɛ nee Awie mɔɔ maa ye bodane ba nu la.

^ ɛden. 8 Mɔɔ fale Seetan edwɛkɛ ne mɔ anwo la, Baebolo nwo buluku bie ka kɛ: “Kɛ mɔɔ ɔde ye wɔ sɔnea mɔɔ limoa mɔɔ dole Adam nee Yive aze anu la . . . , mɔɔ ɛnee hyia titili wɔ edwɛkɛ ne anu la a le kɛ bɛbakpa kɛ bɛbayɛ Seetan ɛhulolɛdeɛ anzɛɛ Nyamenle ɛhulolɛdeɛ, mɔɔ kile kɛ bɛbazonle bɛ nuhua ko ala. Seetan dule ɔ nloa anu kɛ ɔle nyamenle ɔtɛla Nyamenle kokye ne.”

^ ɛden. 10 Luku Edwɛkpa ne hyehyɛle sɔnea ne mɔ wɔ adenle ngakyile zo, noko Mateyu ɛdeɛ ne maa yɛnwu kɛzi bɛsisile la. Suzu ninyɛne nsa anwo. (1) Mateyu vale edwɛkɛkpɔkɛ “akee” a bukele sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anye a, na ɛhye kile kɛ yemɔ a ɛnee doa zo a. (2) Ɔvale mɛlɛbɛla edwɛkɛ​—“saa ɛle Nyamenle ara a”​—ɔbɔle sɔnea nwiɔ ne mɔɔ limoa la biala abo a, na ɛbaha kɛ ndelebɛbo wɔ nu ɔluakɛ akee ɔdoale zo ɔlale sɔnea ne ali kɛ ɔmaa yeado mɛla ne mɔɔ limoa la. (Ɛzɛ. 20:2, 3) (3) Ɔfɛta kɛ Gyisɛse edwɛkɛ “Fi ɛke kɔ Seetan!” doale sɔnea ne mɔɔ tɔ zo nsa na ɔli awieleɛ la azo la.​—Mat. 4:5, 10, 11.