1—3. а) Бу фәсилдә һансы суаллар ишыгландырылыр? б) Пак ибадәтдә ваҹиб олан дөрд шәрт һансыдыр? (Фәслин әввәлиндәки шәклә бахын.)

 ҺАБИЛ сүрүсүндәки һејванлары бир-бир ҝөздән кечирир. Бу һејванлар доғуландан Һабил онлары севә-севә бәсләјиб. О, һејванлардан бир нечәсини сечиб кәсир вә Аллаһа бәхшиш кими тәгдим едир. Ҝөрәсән, гејри-камил инсанын бу ибадәтини Јеһова гәбул едәҹәк?

² Һәвари Булус Аллаһдан илһам алараг Һабил барәдә демишди: «Аллаһ онун бәхшишләриндән разы галды». Габилин исә ҝәтирдији гурбаны Јеһова Аллаһ рәдд етди. (Ибраниләрә 11:4 ајәсини охујун.) Ортаја бәзи суаллар чыхыр. Нәјә ҝөрә Аллаһ Һабилин ибадәтини гәбул етди, Габилинкини исә рәдд етди? Габиллә Һабилдән, еләҹә дә «Ибраниләрә мәктуб»ун 11-ҹи фәслиндә ады чәкилән инсанлардан нә өјрәнә биләрик? Бу суалларын ҹавабы бизә пак ибадәтә нәјин дахил олдуғуну даһа јахшы баша дүшмәјә көмәк едәҹәк.

³ Бу фәсилдә Һабилдән Һизгијала гәдәр олан дөврү, бу дөврдә јашајан бәзи инсанларын нүмунәсини гысаҹа нәзәрдән кечирәҹәјик. Ибадәтин Аллаһ тәрәфиндән гәбул олунмасы үчүн дөрд шәртин ваҹиб олдуғуну өјрәнәҹәјик. Ибадәтин мүтләг үнваны Јеһова Аллаһ олмалыдыр, ибадәтин кејфијјәти ән али дәрәҹәдә олмалыдыр,  ибадәт тәрзи Аллаһ тәрәфиндән бәјәнилмәлидир вә инсанын нијјәти саф олмалыдыр.

4, 5. Нәјә ҝөрә Габил гәнаәтә ҝәлмишди ки, бәхшишини Јеһова Аллаһа тәгдим етмәлидир?

⁴ Јарадылыш 4:2—5 ајәләрини охујун. Габил билирди ки, онун бәхшишинин мүтләг үнваны Јеһова Аллаһ олмалыдыр. Габилин Јеһованы танымаг үчүн кифајәт гәдәр вахты вә имканы вар иди. О вә гардашы Һабил бәхшиш ҝәтирәндә тәхминән јүз јашларында иди *. Онларын икиси дә ушаглыгдан Әдән бағы һаггында мәлуматлы идиләр. Бәлкә дә бу баға кәнардан дуруб бахырдылар. Јәгин, бағын ҝиришиндә кешик чәкән кәррублары да ҝөрүрдүләр (Јар. 3:24). Шүбһәсиз, валидејнләри онлара бүтүн ҹанлы аләми Јеһованын хәлг етдијини данышмыш, Онун инсанларла бағлы әзәли нијјәтинин инди јашадыглары һәјатын там әкси олдуғуну нәгл етмишдиләр. Габиллә Һабилин хәбәри вар иди ки, ҝүнү-ҝүндән үзү өлүмә доғру ҝетмәләри Јеһованын нијјәтиндә олмајыб (Јар. 1:24—28). Јәгин бу биликләрдән ирәли ҝәләрәк Габил гәнаәтә ҝәлмишди ки, бәхшишини Јеһова Аллаһа тәгдим етмәлидир.

⁵ Габили гурбан ҝәтирмәјә тәшвиг едән башга бир сәбәб дә ола биләрди. Јеһова демишди ки, бир «өвлад» пејда олаҹаг вә о, Һәвваны јанлыш јола сапдыран «иланын» башыны әзәҹәк (Јар. 3:4—6, 14, 15). Габил илк өвлад олдуғу үчүн, бәлкә дә, өзүнү һәмин вәд олунмуш «өвлад» санырды (Јар. 4:1). Үстәлик, Јеһова ҝүнаһлы инсанларла үнсијјәтини бүсбүтүн кәсмәмишди. Адәм ҝүнаһ едәндән сонра да Јеһова, чох ҝүман ки, мәләк васитәсилә онунла данышмышды (Јар. 3:8—10). Һәмчинин Габил бәхшиш тәгдим едәндән сонра Јеһова Габиллә дә данышмышды (Јар. 4:6). Шүбһәсиз, Габил билирди ки, Јеһова ибадәтә лајигдир.

6, 7. Нәјә әсасән демәк олар ки, Габилин ҝәтирдији бәхшишин кејфијјәтиндә вә ҝәтирилмә тәрзиндә һеч бир гүсур јох иди?

⁶ Бәс онда нәјә ҝөрә Јеһова Габилин бәхшишиндән разы галмады? Бәлкә, мәсәлә бәхшишин кејфијјәтиндә иди? Мүгәддәс Китабда бу барәдә һеч нә јазылмајыб. Орада садәҹә дејилир ки, о, «торпағын мәһсулундан» бәхшиш ҝәтирди. Јеһованын сонралар Муса пејғәмбәр васитәсилә вердији Ганундан бу ҹүр гурбанын мәгбул олдуғу ҝөрүнүр (Сај. 15:8, 9). Бундан башга, Габилин јашадығы дөврү дә нәзәрә алмаг лазымдыр. Һәмин дөврдә инсанлар јалныз мејвә-тәрәвәз јејирдиләр (Јар. 1:29). Үстәлик, Әдән бағындан кәнарда олан торпаг Аллаһ тәрәфиндән ләнәтләндијинә ҝөрә Габил торпагдан мәһсул ҝөтүрмәк үчүн ағыр зәһмәт чәкмәли иди (Јар. 3:17—19). О, әлинин зәһмәтилә беҹәрдији мәһсулу тәгдим етмишди. Бунунла белә, Јеһова Габилин бәхшишини гәбул етмәди.

⁷ Бәлкә, мәсәлә бәхшишин ҝәтирилмә тәрзиндә иди? Бәлкә, Габил гурбаны дүзҝүн тәрздә ҝәтирмәмишди? Ҝөрүнүр, проблем бунда да дејилди. Чүнки Јеһова Габилин бәхшишини рәдд едәндә онун  ҝәтирилмә тәрзини писләмәмишди. Әслиндә, нә Габилин, нә дә Һабилин өз бәхшишләрини неҹә ҝәтирдији барәдә Мүгәддәс Китабда һеч нә дејилмир. Јахшы, бәс проблем нәдә иди?

8, 9. а) Нәјә ҝөрә Јеһова Габилдән вә онун бәхшишиндән разы галмады? б) Мүгәддәс Китабда Габил вә Һабил барәдә јазыланлардан сизин диггәтинизи нә ҹәлб едир?

⁸ Булусун ибраниләрә јаздығы мәктубдакы сөзләрдән ајдын олур ки, бу бәхшиши ҝәтирәндә Габилин нијјәти тәмиз дејилди. Онун иманы јох иди (Ибр. 11:4; 1 Јәһ. 3:11, 12). Бу сәбәбдән Јеһова тәкҹә онун бәхшишиндән јох, онун өзүндән дә разы галмады (Јар. 4:5—8). Јеһова меһрибан бир ата кими, мүлајимҹәсинә оғлунун сәһвини дүзәлтмәјә чалышды. Габил исә, санки, Јеһованын көмәк әлини ҝери гајтарды. Ҝүнаһлы бәдәнин әмәлләри — «әдавәт, мүнагишә, кин» Габилин үрәјини чүрүтмүшдү (Гал. 5:19, 20). Габилин хәбис үрәји онун ибадәтинин мүсбәт тәрәфләрини дә дәјәрдән салды. Онун нүмунәсиндән өјрәнирик ки, ибадәтин пак олмасы үчүн үздән мөмин ҝөрүнмәк кифајәт дејил.

⁹ Мүгәддәс Китабда Габил һаггында чох шеј јазылыб. Мәсәлән, Јеһованын онунла данышмасы, онун Јеһоваја ҹаваб вермәси. Һәтта ушагларынын ады вә етдији бәзи ишләр барәдә дә мәлумат вар (Јар. 4:17—24). Һабилә ҝәлдикдә исә нә өвладынын олуб-олмадығы һагда, нә дә дедикләриндән Мүгәддәс Китабда бир кәлмә белә јазылмајыб. Бунунла белә, Һабилин әмәлләри бу ҝүн дә бизимлә данышыр. Һансы мәнада?

10. Һабил пак ибадәтдә неҹә нүмунә гојду?

¹⁰ Һабил бәхшиши Јеһоваја ҝәтирди. Чүнки билирди ки, ибадәтин мүтләг үнваны јалныз Јеһова олмалыдыр. Онун ҝәтирдији бәхшишин кејфијјәти али дәрәҹәдә иди. О, гурбан ҝәтирмәк үчүн «сүрүсүндә илк доғулан һејванлардан бир нечәсини» сечмишди. Мүгәддәс Китабда Һабилин гурбаны гурбанҝаһда ҝәтириб-ҝәтирмәдији барәдә һеч бир шеј дејилмәсә дә, онун бәхшишини тәгдим етмә тәрзи Аллаһа мәгбул иди. Һабилин бәхшишини дәјәрли едән онун нијјәти иди. Үстүндән алты мин ил кечмәсинә бахмајараг, онун нүмунәси һәлә дә бизә чох шеј өјрәдир. Һабили бу бәхшиши ҝәтирмәјә Јеһоваја иман вә Онун салеһ гајдаларына мәһәббәт тәшвиг етмишди. Буну һарадан билирик?

11. Нәјә ҝөрә Иса Мәсиһ Һабили салеһ инсан кими тәсвир етмишди?

¹¹ Әввәлҹә ҝәлин ҝөрәк Иса Мәсиһ Һабил һаггында нә демишди. О, Һабили чох јахшы таныјырды, ҝөјдән ону мүшаһидә етмишди. Иса Адәмин бу оғлуна хүсуси рәғбәт бәсләјирди (Мәс. 8:22, 30, 31; Јәһ. 8:58; Кол. 1:15, 16). Одур ки, Иса Һабили салеһ адландыранда өз ҝөзү илә ҝөрдүјүнә әсасән данышырды (Мәт. 23:35). Бәс кимә салеһ инсан демәк олар? Салеһ инсан гәбул едир ки, нәјин јахшы, нәјин пис олдуғуна гәрар вермәк ихтијары јалныз Јеһоваја мәхсусдур. Үстәлик, һәм сөзүндә, һәм дә әмәлиндә Јеһованын вердији гәрарларла разылашдығыны ҝөстәрир. (Лука 1:5, 6 ајәләри илә мүгајисә един.) Инсан бир ҝүнүн ичиндә салеһ адыны газана  билмәз. Беләликлә, һәтта бәхшишини Аллаһа тәгдим етмәздән әввәл, јәгин ки, Һабил артыг Јеһованы разы салан һәјат сүрүрдү. Бу һеч дә асан дејилди. Бөјүк гардашы, чох еһтимал ки, онун үчүн пис нүмунә иди. Ахы үрәји залымлашмыш адамдан јахшы нә ҝөзләмәк олар? (1 Јәһ. 3:12). Һабилин валидејнләри дә јахшы нүмунә дејилди. Анасы Јеһованын әмриндән чыхмышды. Атасы нәјин јахшы, нәјин пис олдуғуна өзү гәрар вермәк истәјәрәк Аллаһа гаршы үсјан етмишди (Јар. 2:16, 17; 3:6). Һабил чох ҹәсарәтли инсан иди ки, аиләсинин тутдуғу јолла ҝетмәди.

12. Габиллә Һабил арасында һансы фәрг вар иди?

¹² Ҝөрүн һәвари Булус иманла салеһлији бир-бирилә неҹә әлагәләндирмишди. Ибраниләрә 11:4 ајәсиндә јазылыб: «Һабил иманы сајәсиндә Аллаһа Габилин гурбанындан даһа гијмәтли гурбан ҝәтирди. Һабил бу иманы сајәсиндә салеһ олдуғу барәдә шәһадәт алды». Булусун сөзләриндән ҝөрүнүр ки, Габилдән фәргли олараг, Һабили гурбан ҝәтирмәјә иман тәшвиг етмишди. О, Јеһоваја, Онун тәләбләринин вә јолларынын һагг олдуғуна һәјаты боју сидги-үрәкдән иман етмишди.

13. Һабилин нүмунәсиндән нә өјрәнирик?

¹³ Һабилин нүмунәсиндән өјрәнирик ки, јалныз саф нијјәтли үрәкдән, јәни Јеһоваја иманла дөјүнән вә Онун салеһ гајдалары илә там разы олан үрәкдән доған ибадәт пак ибадәтдир. Бундан әлавә, өјрәндик ки, пак ибадәт тәкҹә бир салеһ әмәллә мәһдудлашмыр. Пак ибадәт бизим бүтүн һәјатымыза, һәр бир давранышымыза тәсир етмәлидир.

14. Јеһова нәјә ҝөрә Нуһ пејғәмбәрин, Ибраһим пејғәмбәрин вә һәзрәти Јагубун гурбаныны гәбул етмишди?

¹⁴ Һабил гејри-камил инсанларын арасында Јеһоваја пак шәкилдә ибадәт едән илк инсан иди. Анҹаг ондан сонра да пак ибадәти јашадан мөмин инсанлар олмушду. Һәвари Булус Јеһоваја дүзҝүн шәкилдә ибадәт едән диҝәр инсанларын да адыны чәкмишди. Онларын сырасына Нуһ пејғәмбәр, Ибраһим пејғәмбәр, һәзрәти Јагуб дахил иди. (Ибраниләрә 11:7, 8, 17—21 ајәләрини охујун.) Онларын һәр бири Јеһоваја гурбанлар ҝәтирмиш, Јеһова да бу гурбанлардан хошһал олмушду. Чүнки бу инсанлар, садәҹә дини ајини иҹра етмәклә кифајәтләнмирдиләр. Онларын һәр бири пак ибадәтдә ваҹиб олан бүтүн шәртләри јеринә јетирирди. Ҝәлин онларын нүмунәсинә бахаг.

15, 16. Нуһ пејғәмбәр пак ибадәтдә ваҹиб олан дөрд шәртә неҹә әмәл етмишди?

¹⁵ Нуһ пејғәмбәр Адәмин өлүмүндән ҹәми 126 ил сонра доғулса да, онун дөврүндә бүтпәрәстлик бүтүн дүнјаја јајылмышды * (Јар. 6:11). Дашгындан әввәл дүнјада јашајан инсанларын ичиндә јалныз Нуһла аиләси Јеһоваја мәгбул шәкилдә ибадәт едирди (2 Бут. 2:5). Дашгындан сағ чыхандан сонра Нуһ гурбанҝаһ дүзәлтди вә Јеһоваја гурбан ҝәтирди. Мүгәддәс Китабда гурбанҝаһдан илк дәфә бурада сөз ачылыр. Сидги-үрәкдән ҝәлән бу һәрәкәтилә Нуһ аиләсинә вә ондан төрәјән бүтүн бәшәријјәтә  ајдын исмарыҹ ҝөндәрди — ибадәтин мүтләг үнваны Јеһова олмалыдыр. Нуһ о гәдәр һејванын ичиндә гурбанлыг кими «бүтүн пак һејванлардан вә бүтүн ганадлы пак мәхлуглардан» сечди (Јар. 8:20). Бу һејванлары Јеһованын Өзү пак адландырдығы үчүн Нуһун ҝәтирдији гурбанын кејфијјәти али дәрәҹәдә иди (Јар. 7:2).

¹⁶ Нуһ бу јандырма гурбанларыны дүзәлтдији гурбанҝаһда тәгдим етди. Бәс бу ибадәт тәрзи Аллаһа мәгбул иди? Бәли. Мүгәддәс Китабда дејилир ки, Јеһова гурбандан галхан әтирдән хошһал олду вә Нуһла оғулларына хејир-дуа верди (Јар. 8:21; 9:1). Лакин Јеһованын Нуһун гурбаныны гәбул етмәсинә әсас сәбәб онун гурбаны саф нијјәтлә ҝәтирмәси иди. Бу гурбанлары ҝәтирмәси Нуһун мөһкәм имана саһиб олдуғуна даһа бир сүбут иди. О, Јеһоваја, Онун тәләбләринин вә јолларынын һагг олдуғуна иман едирди. Нуһ һәр шејдә Јеһоваја итаәт етдији вә онун тәләбләринә ујғун даврандығы үчүн Мүгәддәс Китабда онун һаггында јазылыб: «Нуһ Аллаһын јолу илә ҝедирди». Буна ҝөрәдир ки, Нуһ салеһ инсан адыны газанмышды (Јар. 6:9; Һизг. 14:14; Ибр. 11:7).

17, 18. Ибраһим пејғәмбәр пак ибадәтдә ваҹиб олан дөрд шәртә неҹә әмәл етмишди?

¹⁷ Ибраһим пејғәмбәр јалан аллаһлара ибадәт едән инсанларын әһатәсиндә јашајырды. Онун вәтәни олан Ур шәһәриндә ај аллаһы Наннанын шәрәфинә нәһәнҝ мәбәд уҹалдылмышды *. Һәтта Ибраһим пејғәмбәрин атасы да бир заманлар јалан аллаһлара ситајиш етмишди (Јуш. 24:2). Анҹаг Ибраһим пејғәмбәр Јеһоваја ибадәт етмәјә гәрар вермишди. О, чох еһтимал ки, Јеһова Аллаһ һаггында Нуһун оғлу Самдан ешитмишди. Ибраһимлә улу бабасы Самын һәјатынын 150 или үст-үстә дүшүрдү.

¹⁸ Һәјаты бојунҹа Ибраһим чохлу гурбанлар ҝәтирмишди. Бу гурбанларын һамысынын мүтләг үнваны јалныз вә јалныз Јеһова олмушду (Јар. 12:8; 13:18; 15:8—10). Бәс Ибраһимин Јеһоваја ҝәтирдији гурбанлар кејфијјәт бахымындан али дәрәҹәдә идими? О, севимли оғлу Исһагы гурбан ҝәтирмәјә тәрәддүд етмәјәндә бу суала ајдын ҹаваб верди. Һәмин вахт Јеһова Ибраһимә гурбаны һансы тәрздә ҝәтирмәли олдуғуну бирҹә-бирҹә демишди (Јар. 22:1, 2). Ибраһим сон нөгтәсинәдәк Аллаһын ҝөстәришинә әмәл етмәјә һазыр иди. Онун әлини сахлајан Јеһова олду, јохса оғлуну гурбан ҝәтирәҹәкди (Јар. 22:9—12). Јеһова Ибраһимин ибадәтини гәбул едирди, чүнки онун ибадәти саф нијјәтдән ирәли ҝәлирди. Һәвари Булус јазмышды: «Ибраһим Јеһоваја иман ҝәтирди вә буна ҝөрә салеһ сајылды» (Ром. 4:3).

19, 20. Һәзрәти Јагуб пак ибадәтдә ваҹиб олан дөрд шәртә неҹә әмәл етмишди?

¹⁹ Һәзрәти Јагуб өмрүнүн чохуну Кәнанда кечирмишди. Јеһова вәд етмишди ки, бу дијары Ибраһимә вә онун нәслинә верәҹәк (Јар. 17:1, 8). Бу јерин әһалисинин ибадәти о гәдәр мурдар иди ки, Јеһова онларын торпагдан дәрбәдәр олаҹагларыны демишди (Лав. 18:24, 25). Јагуб 77 јашында оланда Кәнандан чыхыб ҝетди,  сонра аилә гурду, үстүндән хејли кечәндән сонра исә бөјүк күлфәтлә ҝери гајытды (Јар. 28:1, 2; 33:18). Лакин онун аилә үзвләриндән бәзиләри бүтпәрәстлијин тәсири алтына дүшмүшдү. Бунунла белә, Јеһова она Бејтелә ҝедиб гурбанҝаһ дүзәлтмәји бујуранда Јагуб гәтијјәтлә давранды. Илк өнҹә аиләсинә деди: «Сиздә олан јад аллаһларын бүтләрини атын, пакланын». Сонра исә Јеһованын бујруғуна дәгигликлә әмәл етди (Јар. 35:1—7).

²⁰ Јагуб Вәд олунмуш дијарда бир нечә дәфә гурбанҝаһ дүзәлтмишди. Анҹаг онун ибадәтинин мүтләг үнваны һәмишә Јеһова Аллаһ олмушду (Јар. 35:14; 46:1). Бәс онун ҝәтирдији гурбанларын кејфијјәти, ибадәт тәрзи, үрәјинин нијјәти һагда нә демәк олар? Мүгәддәс Китабда Јагуб «пак адам» адланыр (Јар. 25:27, һаш.). Бу сөз артыг суала ҹаваб верир. Чүнки Јеһова јалныз разы галдығы бәндәсини белә адландырыр. Јагуб бүтүн өмрүнү елә јашамышды ки, ондан төрәјән Исраил халгы үчүн ҝөзәл өрнәк олмушду (Јар. 35:9—12).

21. Мөмин инсанларын нүмунәсиндән пак ибадәтлә бағлы нә өјрәнирик?

²¹ Бу мөмин инсанларын нүмунәсиндән пак ибадәтлә бағлы нә өјрәнирик? Онлар кими бизим дә әтрафымызда, һәтта ола билсин, аиләмизин ичиндә елә адамлар вар ки, бизә Јеһоваја там сәдагәт ҝөстәрмәјә әнҝәл төрәдирләр. Бу әнҝәлләри ашмаг үчүн Јеһоваја иманымыз мөһкәм олмалы, Онун салеһ ганунларынын алилијинә әмин олмалыјыг. Бу ҹүр имана саһиб олдуғумузу Јеһоваја итаәт етмәклә, вахтымызы, ҝүҹүмүзү вә вәсаитләримизи Онун јолунда сәрф етмәклә ҝөстәрә биләрик (Мәт. 22:37—40; 1 Кор. 10:31). Јеһоваја бүтүн баҹарығымызы сәфәрбәр едәрәк, Онун дедији кими вә саф нијјәтлә хидмәт едәндә Онун ҝөзүндә салеһ сајылырыг. Һәјатда бундан бөјүк севинҹ ола биләрми?! (Јагуб 2:18—24 ајәләрини охујун.)

22—24. Ганунда исраиллиләрин ҝәтирдији гурбанларын мүтләг үнваны, кејфијјәти вә ҝәтирилмә тәрзинин ваҹиблији неҹә вурғуланырды?

²² Јеһова Јагубун нәслинә Гануну, јәни Төвраты верәрәк онлары Өз тәләбләриндән һалы етди. Әҝәр онлар Јеһоваја итаәт етсәјдиләр, Онун «мәхсуси» вә «мүгәддәс» халгы олаҹагдылар (Чых. 19:5, 6). Ҝөрүн пак ибадәтдә ваҹиб олан дөрд әсас шәрт Төвратда неҹә вурғуланырды.

²³ Јеһова исраиллиләрә ајдын шәкилдә билдирмишди ки, ибадәтин мүтләг үнваны ким олмалыдыр. О демишди: «Мәндән башга аллаһыныз олмамалыдыр» (Чых. 20:3—5). Халгын тәгдим етдији гурбанларын кејфијјәти али дәрәҹәдә олмалы иди. Мәсәлән, гурбан ҝәтирмәк үчүн сағлам, гүсурсуз һејванлар сечилмәли иди (Лав. 1:3; Ган. 15:21; Мәлаки 1:6—8 ајәләри илә мүгајисә един). Лавилиләр Јеһоваја ҝәтирилән бәхшишләрлә доланырды. Бунунла белә, онлар да Аллаһа гурбан ҝәтирирдиләр. Онлар алдыглары бәхшишләрин ән јахшысыны сечиб Јеһоваја пај вермәли идиләр (Сај. 18:29). Ибадәт тәрзинә  ҝәлдикдә дә Јеһова исраиллиләри Өз истәјиндән бихәбәр гојмамышды. Онлара нәји гурбан ҝәтирәҹәкләрини, бу гурбанлары һарада вә неҹә ҝәтирәҹәкләрини ајдын билдирмишди. Давранышларыны низама салмаг үчүн онлара үмумиликдә 600-дән чох ганун вермиш вә демишди: «Фикир верин ки, Аллаһыныз Јеһованын сизә бујурдуглары илә отуруб-дурасыныз, нә саға, нә сола бир аддым белә, атмајасыныз» (Ган. 5:32).

²⁴ Исраиллиләрин гурбанлары һарада ҝәтирәҹәкләри дә әһәмијјәт кәсб едирди. Јеһова халгына Мүгәддәс чадыр гурмағы әмр етмишди. Бу чадыр пак ибадәтин мәркәзи олду (Чых. 40:1—3, 29, 34). Һәмин дөврдә исраиллиләр гурбанларынын Аллаһ тәрәфиндән гәбул олунмасы үчүн онлары чадырда тәгдим етмәли идиләр * (Ган. 12:17, 18).

25. Гурбанларын Аллаһа мәгбул олмасы үчүн ваҹиб шәрт һансы иди? Изаһ един.

²⁵ Анҹаг Јеһова үчүн ән ваҹиб мәсәлә исраиллиләрин нијјәти иди. Онлары бәхшиш ҝәтирмәјә Јеһоваја вә Онун ганунларына бәсләдикләри саф мәһәббәт тәшвиг етмәли иди. (Ганунун тәкрары 6:4—6 ајәләрини охујун.) Исраиллиләр пак ибадәтин ајинләрини гуру-гуру иҹра едәндә Јеһова онларын гурбанларыны рәдд едирди  (Әшј. 1:10—13). Јеһова Әшија пејғәмбәр васитәсилә билдирмишди ки, һеч ким үздән мөмин ҝөрүнмәклә Ону алдада билмәз. О демишди: «Бу халг... дилдә Мәнә һөрмәт едир, үрәкдә исә Мәндән узаглашыб» (Әшј. 29:13).

26. Сүлејман падшаһын тикдији мәбәд илк вахтлар пак ибадәтдә нә дәрәҹәдә әһәмијјәтли јер тутурду?

²⁶ Исраиллиләр Вәд едилмиш дијарда мәскунлашандан әсрләр сонра Сүлејман падшаһ мәбәд инша етди. Пак ибадәтин мәркәзи олан бу мәбәд Мүгәддәс чадырдан гат-гат әзәмәтли иди (1 Пад. 7:51; 2 Салн. 3:1, 6, 7). Илк вахтлар мәбәддә ҝәтирилән гурбанларын јеҝанә үнваны Јеһова иди. Сүлејман вә онун тәбәәләри күлли мигдарда, кејфијјәти јүксәк дәрәҹәдә олан гурбанлар ҝәтирдиләр вә бу гурбанлары Аллаһын Ганунунда бујрулдуғу тәрздә тәгдим етдиләр (1 Пад. 8:63). Лакин мәбәддә иҹра олунан ибадәти Јеһова үчүн мәгбул едән бинанын ҹаһ-ҹалалы, гурбанларын сајы-һесабы дејилди. Әсас мәсәлә гурбан ҝәтирән инсанларын нијјәти иди. Мәбәдин ачылышында Сүлејман падшаһ бу фикри нөвбәти сөзләрлә вурғуламышды: «Гој бу ҝүн олдуғу кими, үрәјиниз бүтүнлүклә Аллаһымыз Јеһоваја бағлы олсун, Онун гајда-ганунлары илә јеријиб әмрләринә бојун әјин» (1 Пад. 8:57—61).

27. Исраил падшаһлары вә онларын тәбәәләри неҹә даврандылар вә Јеһова бунун мүгабилиндә нә етди?

²⁷ Тәәссүф ки, исраиллиләрин падшаһын нәсиһәти илә јашадығы ҝүнләр узун сүрмәди. Онлар пак ибадәтин бәзи шәртләрини поздулар. Исраил падшаһларынын вә тәбәәләринин үрәји корланды, онларын Јеһоваја иманы тәнәззүлә уғрады, Аллаһын салеһ ганунларыны рәдд етдиләр. Заман-заман Јеһова мәһәббәтиндән ирәли ҝәләрәк халгына өјүд-нәсиһәт вермәк, һәрәкәтләринин нәтиҹәсинин пис олаҹағы барәдә хәбәрдар етмәк үчүн онларын јанына пејғәмбәрләр ҝөндәрирди (Әрм. 7:13—15, 23—26). Һәмин пејғәмбәрләрин арасында пак ибадәтин кешмәкешли дөврүндә јашамыш Һизгијал пејғәмбәр хүсуси јер тутур.

28, 29. Һизгијал һаггында нә билирик? («Һизгијал. Һәјаты вә јашадығы дөвр» адлы чәрчивәјә бахын.)

²⁸ Һизгијалын Сүлејманын тикдији мәбәддә иҹра олунан ибадәтлә бағлы ҝениш мәлуматы вар иди. Онун атасы каһин иди вә нөвбәси чатанда мәбәддә хидмәт едирди (Һизг. 1:3). Јәгин ки, Һизгијалын ушаглығы хош кечиб. Шүбһәсиз, атасы она Јеһова һаггында елм вермиш, Төвраты өјрәтмишди. Мәбәддә Төврат китабынын тапылмасы тәхминән Һизгијалын доғулдуғу вахта тәсадүф едир *. Һәмин вахт һакимијјәтдә Јушијјә падшаһ иди. Төврат китабындан охунанлар Јушијјәјә елә ҝүҹлү тәсир бағышламышды ки, о, пак ибадәти ирәли апармаг үчүн бүтүн ҝүҹүнү сәфәрбәр етмишди (2 Пад. 22:8—13).

²⁹ Һизгијал да өзүндән әввәл јашамыш мөмин инсанлар кими, пак ибадәтдә ваҹиб олан дөрд шәртә әмәл едирди. «Һизгијал»  китабыны нәзәрдән кечирәндә ҝөрүрүк ки, о, там сәдагәтлә Јеһоваја хидмәт етмиш, нәји варса ән јахшысыны Онун јолунда фәда етмиш, Јеһованын бујругларыны ҹанла-башла вә Онун истәдији кими јеринә јетирмишди. Һизгијалы буна сәмими-гәлбдән доған иманы тәшвиг етмишди. Лакин онун мүасирләринин әксәријјәти тамам башга ҹүр адамлар иди. Һизгијал Әрәмја пејғәмбәрин сөјләдији пејғәмбәрликләри ешидә-ешидә бөјүмүшдү. Әрәмја ерамыздан әввәл 647-ҹи илдә пејғәмбәр тәјин олунмуш вә о вахтдан башлајараг Јеһованын һөкм ҝүнүнүн ҝәләҹәјини ҹәсарәтлә бәјан етмишди.

30. а) Һизгијалын јаздығы пејғәмбәрликләр неҹә јеринә јетди? б) Пејғәмбәрлик нә демәкдир вә Һизгијалын сөјләдији пејғәмбәрликләри неҹә баша дүшмәлијик? («Һизгијалын пејғәмбәрликләри» адлы чәрчивәјә бахын.)

³⁰ Һизгијалын јаздығы китаб Аллаһын халгынын пак ибадәтдән нә гәдәр узаглашдығыны ајдын тәсвир едир. (Һизгијал 8:6 ајәсини охујун.) Јеһова Јәһуданы ҹәзаландырмаға башлајанда Бабилә апарылан Јәһуда әсирләринин арасында Һизгијал да вар иди (2 Пад. 24:11—17). Амма бу о демәк дејил ки, Јеһова Һизгијалы да ҹәзаландырырды. Јеһова она орада иш тапшыраҹагды. Һизгијалын гәләмә алдығы һејрәтамиз ҝөрүнтүләр вә пејғәмбәрликләр Јерусәлимдә пак ибадәтин неҹә дирчәләҹәјини тәсвир едирди. Ән ваҹиби исә онун јаздыглары ҝөстәрир ки, Јеһованы севән бүтүн инсанларын хатиринә пак ибадәт нәһајәтдә там шәкилдә неҹә дирчәләҹәк.

31. Бу нәшр бизә нәдә көмәк едәҹәк?

³¹ Бу китабын нөвбәти бөлмәләриндә Јеһованын јашадығы аләмә гысаҹа нәзәр салаҹағыг, пак ибадәтин нә дәрәҹәдә ләкәләндијини, Јеһованын Өз халгыны неҹә дирчәлтдијини, неҹә мүдафиә етдијини өјрәнәҹәк вә һәр бир инсанын Јеһоваја ибадәт едәҹәји ҝәләҹәјә сәјаһәт едәҹәјик. Нөвбәти фәсил Һизгијалын јаздығы илк ҝөрүнтүјә һәср олунуб. Бу ҝөрүнтү Јеһованын әзәмәтини, Онун тәшкилатынын сәмави һиссәсини тәсәввүрүмүздә ҹанландырыр, нәјә ҝөрә јалныз Јеһованын там сәдагәтә, пак ибадәтә лајиг олдуғуну вурғулајыр.