1-3. (a) Enọ vẹ ma te ta kpahe? (b) Igogo eware ene vẹ nọ u fo nọ e rẹ gba evaọ egagọ efuafo ma te ta kpahe? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzou nana.)

EBẸLE ọ be romatotọ rri uthuru erao riẹ. Ọ nabe rẹrote erao nana no otọ ze. Obọnana, ọ tẹ jọ usu rai salọ ejọ, o te kpe ai, ọ tẹ rehọ ai dhe idhe kẹ Ọghẹnẹ. Kọ Jihova ọ te jẹ oware nana nọ ohwo-akpọ nọ ọ gba ha o ru be rọ gọe na rehọ?

² Ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Pọl ukọ na kere kpahe Ebẹle nọ: “Ọghẹnẹ ọ jẹ ekẹ riẹ rehọ.” Rekọ Jihova ọ siọ idhe Keni. (Se Ahwo Hibru 11:4.) Onana o tẹ wha enọ jọ ze nọ u fo nọ ma re roro kpahe. Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ jẹ egagọ Ebẹle rehọ, ọ tẹ siọ erọ Keni? Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Keni avọ Ebẹle gbe amọfa nọ a fodẹ evaọ obe Ahwo Hibru uzou avọ 11 na ze? Uyo enọ nana u ti fiobọhọ kẹ omai ziezi riẹ oware nọ o gwọlọ re a gọ egagọ efuafo.

³ Nọ ma be te ta kpẹkpẹe kpahe eware nọ e via no oke Ebẹle rite oke Izikiẹl na, muẹrohọ igogo eware ene jọ nọ e rẹ gbunu re Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ egagọ ohwo rehọ, eye họ: O gbahọ nọ Jihova họ ọnọ egagọ na e rẹ nyabru, oware nọ ọ be kẹe  na o rẹ jọ onọ o mai woma, ọ rẹ gọ evaọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ, yọ emamọ ẹjiroro ohwo na ọ rẹ rọ gọ.

4, 5. Eme ọ lẹliẹ Keni roro nọ Jihova họ ọnọ okẹ riẹ o be nyabru?

⁴ Se Emuhọ 4:2-5. Keni ọ riẹ nọ Jihova họ ọnọ okẹ riẹ o te nyabru. Keni o wo oke gbe uvẹ buobu nọ o re ro wuhrẹ kpahe Jihova. O sae jọ nọ ọyomariẹ avọ Ebẹle oniọvo riẹ a joma kpako te ikpe udhusoi (100) no evaọ okenọ a rọ kẹ ekẹ rai na. * No otọ avọ otọ ze aimava na a riẹ kpahe ọgbọ Idẹn, o sae tubẹ jọ nọ a jẹ hae kparo ruẹ ọgbọ owoma yena nọ o re wou eware na. U muẹro nọ a ruẹ chẹrub nọ i dikihẹ oria nọ a rẹ rọ ruọ ọgbọ na. (Emu. 3:24) Ababọ avro, ọsẹgboni rai ọ vuẹ rai nọ Jihova ọ ma eware kpobi nọ e rrọ uzuazọ, yọ oware nọ ọ jiroro riẹ kpahe ahwo-akpọ vẹre u wo ohẹriẹ no oware nọ a be ruẹ enẹna​—ugboma na nọ o rẹ rọ ẹmẹrera who no, uwhu u ve lele iei na. (Emu. 1:24-28) Ẹsejọhọ eware nana nọ Keni ọ riẹ na i ru rie ku ei họ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ okẹ riẹ se.

⁵ Kọ eme ọfa o sae jọ nọ o lẹliẹ Keni dhe idhe riẹ na? Jihova ọ ta kpahotọ no vẹre inọ “ọmọ” jọ ọ te romavia nọ ọ te whọlọ uzou “araomuomu” nọ ọ lẹliẹ Ivi họ ru oware uyoma nọ o ru na. (Emu. 3:4-6, 14, 15) Nọ orọnọ Keni họ ọmọ ọsosuọ na, o sae jọ nọ o je roro nọ ọye họ “ọmọ” yena nọ a ya eyaa riẹ na. (Emu. 4:1) U te no ere no, Jihova o gbe je lele ahwo-akpọ nọ a vọ avọ uzioraha na ta ẹme oke yena; makọ okenọ Adamu ọ raha uzi no dede, Ọghẹnẹ ọ ta ẹme kẹe, yọ o wọhọ nọ ẹkwoma ukọ-odhiwu ọ rọ ta ẹme na. (Emu. 3:8-10) Yọ Jihova o lele Keni ta ẹme okenọ o dhe idhe riẹ no. (Emu. 4:6) Ababọ avro, Keni ọ riẹ nọ Jihova o te ọnọ a rẹ gọ.

6, 7. Kọ oware jọ o thọ kugbe eware gbe oghẹrẹ nọ Keni o ro dhe idhe riẹ? Ru ei vẹ.

⁶ Nọ o rrọ ere na, fikieme Jihova ọ gbẹ jẹ idhe Keni rehọ họ? Kọ oware jọ o thọ kugbe oware nọ ọ rọ kẹ okẹ na? Ebaibol ọ ta ere he. Oware nọ Ebaibol ọ ta họ, Keni ọ rehọ “ekakọ otọ na” ze. Jihova ọ rehọ ẹkwoma Uzi nọ ọ kẹ Mosis uwhremu na dhesẹ nọ ọ rẹ jẹ oghẹrẹ idhe itieye na rehọ. (Ik. 15:8, 9) Ofariẹ, roro kpahe oghẹrẹ nọ eware e jọ oke yena. Ibi ekakọ ọvo ahwo-akpọ a jẹ re evaọ oke yena. (Emu. 1:29) Yọ fikinọ Ọghẹnẹ ọ bọwo otọ na ehao, Keni o ru iruo gaga re ọ tẹ sai wo eware nọ o ro dhe idhe na. (Emu. 3:17-19) Emu nọ a rẹ re nọ ọ ruẹ uye wo o ro dhe idhe na! Ghele na, Jihova ọ jẹ idhe Keni rehọ họ.

⁷ Kọ onana u dhesẹ nọ oware jọ o thọ kugbe oghẹrẹ nọ ọ rọ kẹ okẹ na? Kọ Keni o dhe idhe na evaọ edhere nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ họ jabọ? O nwane rrọ ere he! Fikieme ma rọ ta ere? Keme okenọ Jihova ọ siọ idhe Keni na, ọ ta nọ oghẹrẹ  nọ ọ rọ kẹ okẹ na o thọ họ. A tubẹ jọ oria ovo fodẹ oghẹrẹ nọ Keni hayo Ebẹle a rọ kẹ ekẹ rai hi. Kọ fikieme Ọghẹnẹ ọ gbẹ jẹ okẹ riẹ rehọ họ?

8, 9. (a) Fikieme Jihova ọ gbẹ jẹ Keni hayo idhe riẹ rehọ họ? (b) Eme who muẹrohọ evaọ oware nọ a jọ Ebaibol na kere kpahe Keni avọ Ebẹle?

⁸ Ẹme nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Pọl kere se ahwo Hibru u dhesẹ nọ ẹjiroro nọ Keni o ro dhe idhe na emamọ ẹjiroro ho. Keni ọ kare ẹrọwọ. (Hib. 11:4; 1 Jọn 3:11, 12) Oyejabọ Jihova ọ gbẹ jẹ Keni omariẹ rehọ họ na, orọnikọ okẹ riẹ ọvo ho. (Emu. 4:5-8) Jihova yọ Ọsẹ oyoyou, fikiere ọ tẹ daoma epanọ ọ rẹ rọ kpọ ọmọ riẹ họ. Rekọ Keni ọ jẹ obufihọ na kufiẹ. O wọhọ ẹsenọ ọ tehe obọ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ro fiobọhọ kẹe na kufiẹ. Udu Keni o tẹ te vọ avọ iruo uwo​—“egrẹ-ọjẹ, ohọre, ihri-eriọ.” (Gal. 5:19, 20) Fiki udu uyoma nọ Keni o wo na, oware uwoma kpobi nọ o ru evaọ egagọ riẹ u gbe fioka ha. Oriruo Keni na u wuhrẹ omai nọ egagọ efuafo nọ a rẹ rọ kẹ Jihova o rẹ jọ oware okafe ọvo ho.

⁹ Ebaibol na ọ vuẹ omai eware buobu kpahe Keni​—ma se nọ Jihova ọ ta ẹme kẹe, ma se uyo nọ Keni ọ kẹ riẹ, ma tẹ jẹ riẹ edẹ emọ riẹ gbe eware jọ nọ a ru. (Emu. 4:17-24) Rọ kpahe Ebẹle, ma jọ oria ovo se he inọ o wo emọ, yọ a kere ẹme ọvo nọ ọ ta fihọ Ebaibol na ha. O make rrọ ere na, eware nọ Ebẹle o ru e gbẹ be ta ẹme kẹ omai nẹnẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

10. Ẹvẹ Ebẹle o ro fi oriruo egagọ efuafo hotọ?

¹⁰ Ebẹle o dhe idhe riẹ kẹ Jihova, keme ọ riẹ nọ Ọye ọvo o te ọnọ idhe na e rẹ nyabru. Oware nọ o mai woma ọ rọ kẹ okẹ na​—Ebẹle ọ jọ uthuru riẹ salọ “igodẹ nọ e mai woma.” Dede nọ ikuigbe Ebaibol e vuẹ omai hi sọ ehru agbada-idhe ọ jọ dhe idhe na hayo oria ofa, u muẹro nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ oghẹrẹ nọ ọ rọ kẹ okẹ riẹ na rehọ. Rekọ oware nọ o mae viodẹ evaọ okẹ Ebẹle na họ ẹjiroro nọ ọ rọ kẹ okẹ na. Yọ ma gbe bi wuhrẹ no oriruo yena ze dede nọ o vrẹ ikpe idu ezeza no. Ẹrọwọ nọ Ebẹle o fihọ Ọghẹnẹ oye o wọ riẹ kẹ okẹ na, izi ikiẹrẹe Jihova e tẹ jẹ were iẹe gaga. Ẹvẹ ma rọ riẹ?

11. Fikieme Jesu ọ rọ ta nọ Ebẹle yọ ohwo okiẹrẹe?

¹¹ Orọ ọsosuọ, roro kpahe oware nọ Jesu ọ ta kpahe Ebẹle, ọzae nọ ọyomariẹ ọ riẹ gaga na. Jesu ọ jọ obọ odhiwu okenọ Ebẹle ọ jọ uzuazọ. Ọmọzae Adamu nana ọ were Jesu gaga. (Itẹ 8:22, 30, 31; Jọn 8:58; Kọl. 1:15, 16) Fikiere nọ Jesu ọ ta nọ Ebẹle yọ ohwo okiẹrẹe, oware nọ ọ rọ ẹro ruẹ o je se isẹri kpahe na. (Mat. 23:35) Ohwo okiẹrẹe o re vuhumu nọ Jihova họ ọnọ o re fi uzi oware uwoma gbe oware uyoma họ. U te no ere no, ọ rẹ jẹ rehọ ẹmeunu riẹ gbe uruemu riẹ dhesẹ nọ ọ rọwokugbe izi nọ Ọghẹnẹ o fihọ na. (Whọ sai rri Luk 1:5, 6) Orọnikọ asohẹrioke ohwo o re ro dhesẹ nọ  o kiẹrẹe he. Onana u dhesẹ nọ taure Ebẹle o te ti dhe idhe riẹ kẹ Ọghẹnẹ dede, o dhesẹ via no evaọ uzuazọ riẹ inọ ọyomariẹ yọ ohwo nọ o bi lele izi Jihova. Ababọ avro, onana o lọhọ kẹe vievie he, keme ohwo ọvo o fi emamọ oriruo hotọ kẹe he. Wọhọ oriruo, a sae ta nọ Keni oniọvo-ọmọzae ọkpako riẹ nọ udu riẹ o jọ muomu na ọ jọ emamọ oriruo kẹe he. (1 Jọn 3:12) Oni riẹ ọ ghẹmeeyo kẹ ujaje uvevẹ Ọghẹnẹ, yọ ọsẹ riẹ ọ kpareso Jihova fikinọ ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jiroro kẹ omariẹ sọ oware u woma hayo u yoma. (Emu. 2:16, 17; 3:6) A rẹ ruẹ obọ udu nọ Ebẹle o wo ho nọ ọ sae rọ salọ oghẹrẹ uzuazọ nọ u wo ohẹriẹ no orọ ahwo uviuwou riẹ!

12. Oghẹrẹ vẹ Ebẹle o ro wo ohẹriẹ no Keni?

¹² Orọ avivẹ, muẹrohọ ẹme nọ Pọl ukọ na ọ ta kpahe epanọ ẹrọwọ avọ ẹrẹreokie e rọ jẹhọ ohwohwo. O kere nọ: “Fiki ẹrọwọ, Ebẹle o dhe idhe kẹ Ọghẹnẹ, onọ u wo aghare vi orọ Keni, yọ a rọ fiki ẹrọwọ yena se isẹri kpahe iẹe inọ o kiẹrẹe.” (Hib. 11:4) Eme Pọl na i dhesẹ nọ Ebẹle o wo ohẹriẹ no Keni, keme evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi, o fi ẹrọwọ ọgaga họ Jihova inọ O re ru oware nọ o gba ẹsikpobi, yọ onana họ oware nọ o jẹ wọe gọ Ọghẹnẹ.

13. Eme oriruo Ebẹle o wuhrẹ omai?

¹³ Oriruo Ebẹle na o wuhrẹ omai nọ ohwo nọ o wo udu ofuafo ọvo ọ rẹ sae gọ egagọ efuafo, koyehọ, ohwo nọ o fi ẹrọwọ ọgaga họ Jihova jẹ rọ udu riẹ kpobi rọwo fihọ izi ikiẹrẹe riẹ. U te no ere no, u wuhrẹ omai nọ egagọ efuafo yọ oware nọ a re ru ẹsiẹvo ọvo ho. Ma rẹ rọ uruemu mai, uzuazọ mai kpobi dhesẹ iẹe via.

14. Fikieme Jihova ọ rọ jẹ ekẹ Noa, Abraham, gbe Jekọp rehọ?

¹⁴ Ebẹle ọ jọ ohwo ọsosuọ nọ ọ gba ha nọ ọ gọ Jihova evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ, rekọ ọye họ ohwo urere vievie he. Pọl ukọ na ọ fodẹ amọfa nọ Jihova ọ jẹ egagọ rai rehọ​—ahwo wọhọ Noa, Abraham, gbe Jekọp. (Se Ahwo Hibru 11:7, 8, 17-21.) Omomọvo esẹ-ode anwae nana o dhe idhe kẹ Jihova, yọ Ọghẹnẹ ọ jẹ ekẹ rai rehọ. Fikieme? Keme, orọnikọ idhe ọvo ezae nana a dhe ro dhesẹ nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ​—igogo eware nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo e gba evaọ egagọ rai. Joma ta kpahe oriruo rai.

15, 16. Ẹvẹ Noa o ro ru igogo eware ene nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo na gba?

¹⁵ Nọ Adamu o whu no, ikpe udhozeza gbe ezeza (126) nọ i lele i rie a ro yẹ Noa; ghele na, ọ whẹro evaọ akpọ nọ egagọ erue e dafia. * (Emu. 6:11) Evaọ usu iviuwou nọ e jọ otọakpọ taure Owhe na o te ti ku, Noa avọ uviuwou riẹ ọvo a gọ Jihova evaọ edhere nọ ọ jẹrehọ. (2 Pita 2:5) Fikinọ Noa ọ zọ evaọ Owhe na, ọ tẹ bọ agbada-idhe, onọ o jọ agbada-idhe ọsosuọ nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na, ọ tẹ jọ ehru riẹ dhe  idhe kẹ Jihova. Noa ọ rọ ẹkwoma oware nana nọ o ru no eva ze na dhesẹ vevẹ kẹ uviuwou riẹ gbe ahwo-akpọ kpobi nọ a ti no oma riẹ ze inọ Jihova ọvo họ ọnọ o te ohwo nọ egagọ mai e rẹ nyabru. Dede nọ erao buobu e jariẹ nọ Noa ọ rẹ sai ro dhe idhe, ọ jọ “usu koghẹrẹ koghẹrẹ erao kpobi nọ e fo gbe koghẹrẹ koghẹrẹ emama nọ e rẹ rra kpobi nọ e fo” salọ ro dhe idhe na. (Emu. 8:20) Eware nọ e mai woma o ro dhe idhe na keme Jihova omariẹ ọ ta no vẹre inọ erao nana e fo.​—Emu. 7:2.

¹⁶ Noa o dhe idhe nana evaọ ehru agbada-idhe nọ ọ bọ. Kọ Ọghẹnẹ ọ jẹ oghẹrẹ nana nọ ọ rọ gọe na rehọ? Ee. Ikuigbe na e ta nọ ore awere idhe na o were Jihova, ọ tẹ ghale Noa avọ emezae riẹ. (Emu. 8:21; 9:1) Rekọ ugogo oware nọ o lẹliẹ Jihova jẹ idhe riẹ rehọ họ, ẹjiroro nọ Noa ọ rọ kẹ okẹ na. Idhe nọ Noa o dhe na yọ oware ofa nọ u dhesẹ nọ o fi ẹrọwọ ọgaga họ Jihova jẹ rọwo nọ Jihova o re ru oware nọ o gba ẹsikpobi. Fikinọ Noa o je yoẹme kẹ Jihova ẹsikpobi je koko izi Riẹ, Ebaibol e ta nọ o “lele Ọghẹnẹ uzẹme na nya.” Onana u ru nọ a rọ riẹ Noa wọhọ ọzae okiẹrẹe.​—Emu. 6:9; Izik. 14:14; Hib. 11:7.

17, 18. Ẹvẹ Abraham o ro ru igogo eware ene nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo na gba?

¹⁷ Egagọ erue e jọ oria kpobi wariẹ Abraham họ. Etẹmpol ologbo nọ a jẹ jọ gọ ọghẹnẹ ọvẹre nọ a re se Nanna * o jọ okpẹwho Ọr nọ o jọ ẹwho Abraham. U wo oke jọ nọ ọsẹ Abraham dede ọ jẹ gọ eghẹnẹ erue. (Jos. 24:2) Ghele na, Abraham ọ salọ nọ ọ rẹ gọ Jihova. O wọhọ nọ obọ Shẹm, ọmọzae Noa nọ ọ jọ ọsẹ-ode riẹ ọ jọ riẹ kpahe Ọghẹnẹ uzẹme na. Aimava a rria etoke ọvona te ikpe udhuhrẹ-gbikpe (150).

¹⁸ Abraham o dhe idhe buobu evaọ etoke uzuazọ uthethei riẹ na. Rekọ Jihova, ọnọ ọye ọvo o te ọnọ egagọ kpobi e rẹ nyabru na o je dhe idhe nana kẹ. (Emu. 12:8; 13:18; 15:8-10) Kọ u no Abraham eva nọ ọ rẹ rehọ oware nọ o mai woma dhe idhe kẹ Jihova? Ma ruẹ uyo onọ yena vevẹ okenọ Abraham o dhesẹ nọ u no rie eva ze nọ ọ rẹ rehọ Aiziki, ọmọzae oyoyou riẹ dhe idhe. Evaọ ẹdẹ yena, Jihova ọ fodẹ uzedhe oghẹrẹ nọ Abraham o re dhe idhe na. (Emu. 22:1, 2) Yọ u no Abraham eva ze nọ o re ru lele oware kpobi nọ Jihova ọ ta kẹe na ẹrẹrẹe. Jihova họ ohwo nọ ọ whaha Abraham nọ o gbe ro kpe ọmọzae riẹ hẹ. (Emu. 22:9-12) Jihova ọ jẹ eware nọ Abraham o ru rọ gọe na rehọ, keme emamọ ẹjiroro ọ wọ riẹ ru eware na. Pọl o kere nọ: “Abraham o fi ẹrọwọ họ Jihova, a te kele iei kẹe wọhọ ẹrẹreokie.”​—Rom 4:3.

19, 20. Ẹvẹ Jekọp o ro ru igogo eware ene nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo na gba?

¹⁹ Obọ Kenan Jekọp ọ mae rria evaọ etoke uzuazọ riẹ, ẹkwotọ nọ Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te kẹ Abraham avọ emọ riẹ. (Emu. 17: 1, 8) Egagọ ahwo nọ a jẹ rria etẹe i gbeku te epanọ Jihova ọ rọ ta nọ ẹkwotọ na “ọ te kpa ahwo nọ a be rriae kufiẹ.” (Izerẹ 18:24, 25) Okenọ Jekọp ọ kpako te ikpe udhosa gbe ikpegbihrẹ no, o te no Kenan, o te wo aye, kẹsena o te zihe ziọ Kenan uwhremu na avọ ekru buobu. (Emu. 28:1, 2; 33: 18) Rekọ ahwo uviuwou riẹ jọ a jọ egagọ erue vẹre. Ghele na, okenọ Jihova ọ ta kẹ Jekọp nọ o kpobọ Bẹtẹl re ọ bọ agbada-idhe, Jekọp ọ raha oke he re ọ tẹ jiroro oware nọ o re ru. Ọ kake ta kẹ ahwo uviuwou riẹ nọ: “Wha si eghẹnẹ erẹwho efa nọ e rrọ udevie rai na no, re wha ru omarai fo.” Ọ tẹ rọ eva riẹ kpobi ru lele oware nọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ riẹ nọ o ru na.​—Emu. 35:1-7.

²⁰ Jekọp ọ bọ egbada-idhe buobu evaọ Ẹkwotọ Eyaa na, rekọ Jihova egagọ riẹ e jẹ nyabru ẹsikpobi. (Emu. 35:14; 46:1) Eware nọ Jekọp o je ro dhe idhe, oghẹrẹ nọ ọ jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ, gbe ẹjiroro nọ ọ jẹ rọ gọ, i woma te epanọ Ebaibol na o ro sei “ohwo nọ ọ kare afuẹwẹ,” ẹme nọ a re ro dhesẹ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ. (Emu. 25:27) Jekọp ọ rehọ oghẹrẹ nọ o yeri uzuazọ riẹ fi emamọ oriruo hotọ kẹ orẹwho Izrẹl, orẹwho nọ u ti no oma riẹ ze.​—Emu. 35:9-12.

21. Eme oriruo esẹ-ode anwae na ọ rẹ sai wuhrẹ omai kpahe egagọ efuafo?

²¹ Eme oriruo nọ esẹ-ode anwae na a fihotọ ọ rẹ sai wuhrẹ omai kpahe egagọ efuafo? Wọhọ epanọ o jọ kẹ ae na, ahwo a wariẹ omai họ nọ a rẹ sai ru omai reghe siọ egagọ Jihova ba, o sae tubẹ jọ ahwo uviuwou mai dede. Re ma sae whaha oware utioye na, o gwọlọ nọ ma re fi ẹrọwọ ọgaga họ Jihova, u ve je mu omai ẹro nọ izi ikiẹrẹe riẹ họ enọ e mai woma. Ma re dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ otiọye nọ ma te bi yoẹme kẹ Jihova, jẹ be rehọ oke mai, ẹgba mai, gbe eware nọ ma wo rọ gọe. (Mat. 22:37-40; 1 Kọr. 10:31) Ma tẹ be rehọ ẹgba mai kpobi gọ Jihova, gọe evaọ edhere nọ ọ gwọlọ, avọ emamọ ẹjiroro, o re rri omai nọ ma kiẹrẹe. Yọ onana o rẹ kẹ omai uduotahawọ gaga!​—Se Jemis 2:18-24.

22-24. Eme Uzi na o ta kpahe ohwo nọ idhe ahwo Izrẹl e rẹ nyabru, eware gbe oghẹrẹ nọ a re ro dhe idhe na?

²² Jihova ọ kẹ emọ Jekọp Uzi na re u fiobọhọ kẹ ae riẹ oware nọ ọ gwọlọ mi ai. A te yoẹme kẹ Jihova, a ve ti zihe ruọ “okwakwa obọdẹ” riẹ gbe “orẹwho ọrẹri.” (Ọny. 19:5, 6) Muẹrohọ oghẹrẹ nọ Uzi na u ro fi ẹgba họ igogo eware ene nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo na.

²³ Jihova o dhesẹ ohwo nọ egagọ ahwo Izrẹl na e rẹ nyabru kẹ ai vevẹ. Jihova ọ ta nọ: “Who re wo eghẹnẹ efa vievie he u te no omẹ no.” (Ọny. 20:3-5) O gwọlọ nọ eware nọ e mai woma a re ro dhe idhe kẹe. Wọhọ oriruo, arao nọ a re ro dhe idhe ọ rẹ jọ omakọkọ, nọ oware ovo o jọ oma riẹ thọ họ.  (Izerẹ 1:3; Izie. 15:21; whọ sai rri Malakae 1:6-8.) Ahwo Livae a je wo erere no ekẹ nọ ahwo na a rọ kẹ Jihova ze, rekọ ae omarai a jẹ kẹ ekẹ re. Yọ o gwọlọ nọ “eware nọ e mai woma kpaobọ evaọ ekẹ” nọ a kẹ rai na a rẹ rọ kẹ okẹ. (Ik. 18:29) Rọ kpahe oghẹrẹ nọ a rẹ rọ gọ, Jihova ọ vuẹ ahwo Izrẹl na ugogo oware nọ a re ro dhe idhe, oria nọ a rẹ jọ dhe idhe na, gbe oghẹrẹ nọ a re ro dhe idhe na. A te kele aikpobi, izi nọ a kẹ rai re e kpọ ai, i bu vi egba ezeza (600), yọ a vuẹ rai nọ: “Wha romatotọ ru epanọ Jihova Ọghẹnẹ rai o jie uzi kẹ owhai na dẹẹ. Wha rẹ wẹriẹ obọze hayo ẹkpẹlobọ họ.”​—Izie. 5:32.

²⁴ Kọ oria nọ ahwo Izrẹl na a rẹ jọ dhe idhe rai u muẹme? Ee. Jihova ọ vuẹ rai nọ a bọ uwou-udhu, u te zihe ruọ ugogo oria nọ a rẹ jọ gọ egagọ efuafo. (Ọny. 40:1-3, 29, 34) Evaọ oke yena, ahwo Izrẹl na a tẹ gwọlọ nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ ekẹ rai rehọ, a rẹ rehọ ae ziọ obọ uwou-udhu na. *​—Izie. 12:17, 18.

25. Rọ kpahe idhe nọ a re dhe, eme họ oware nọ o mai muẹme? Ru ei vẹ.

²⁵ Rekọ oware nọ o mai muẹme họ ẹjiroro nọ ohwo Izrẹl ọ be rọ kẹ okẹ! Uyoyou udidi nọ o wo kẹ Jihova gbe izi riẹ oye o rẹ wọe kẹ okẹ na. (Se Iziewariẹ 6:4-6.) Okenọ egagọ  ahwo Izrẹl na e jọ erọ thakpinọ a gọ ọvo, Jihova ọ siọ idhe rai. (Aiz. 1:10-13) Jihova ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na dhesẹ nọ a rẹ rehọ egagọ okafe viẹe họ họ, ọ ta nọ: “Ahwo nana . . . igbenu rai a be rọ kẹ omẹ ọghọ, rekọ udu rai u thabọ no omẹ gaga.”​—Aiz. 29:13.

26. Evaọ oke ọsosuọ, ẹvẹ a jẹ rọ gọ egagọ efuafo evaọ etẹmpol nọ Solomọn ọ bọ na?

²⁶ Nọ ahwo Izrẹl a mu Ẹkwotọ Eyaa na họ ẹria no, nọ ikpe buobu e jẹ vrẹ no, Solomọn ovie na ọ tẹ bọ oria egagọ efuafo nọ o jọ ruaro je wo erru vi uwou-udhu na thethabọ. (1 Iv. 7:51; 2 Irv. 3:1, 6, 7) Evaọ oke ọsosuọ, Jihova ọvo họ ọnọ idhe nọ a je dhe evaọ etẹmpol na e jẹ nyabru. Solomọn avọ ahwo nọ a jọ otọ esuo riẹ a rehọ emamọ eware dhe idhe buobu gaga lele oghẹrẹ nọ Uzi Ọghẹnẹ o ta nọ a re ru. (1 Iv. 8:63) Rekọ, orọnikọ unuigho nọ a rọ bọ uwou na gbe unu idhe nọ a jariẹ dhe họ oware nọ o lẹliẹ Jihova jẹ egagọ nọ a jọ etẹmpol na gọ rehọ họ. Oware nọ o mai wuzou họ, ẹjiroro nọ ahwo na a jẹ rọ kẹ ekẹ na. Solomọn o fiẹgba họ ẹme yena evaọ okenọ a jẹ rọ etẹmpol na mudhe. Ọ ta nọ: “Wha ru re udu rai kpobi o jọ kugbe Jihova Ọghẹnẹ mai ẹkwoma ijaje riẹ nọ wha re lele, gbe izi riẹ nọ wha re koko wọhọ epanọ o rrọ ẹdẹ inẹnẹ na.”​—1 Iv. 8:57-61.

27. Eme ivie Izrẹl avọ ahwo nọ a jọ otọ esuo rai a ru, kọ eme Jihova o ru kpahe iẹe?

²⁷ Rekọ ahwo Izrẹl na a ru lele emamọ ohrẹ nọ ovie na ọ kẹ na ha. Igogo eware ene nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo na e gba evaọ egagọ rai hi. Ivie Izrẹl avọ ahwo nọ a jọ otọ esuo rai a kuvẹ re udu rai u gbeku, a gbe fi ẹrọwọ họ Jihova ha, yọ a je gbabọkẹ izi ikiẹrẹe riẹ. Kẹse kẹse, Jihova Ọghẹnẹ oyoyou na o je vi eruẹaro bru ai re a kpọ ai vi jẹ vẹvẹ ai unu kpahe oware nọ u ti no ikpehre eware nọ a bi ru na ze. (Jeri. 7:13-15, 23-26) Ọruẹaro jọ nọ ọ viodẹ gaga evaọ usu eruẹaro yena họ Izikiẹl. Ọ rria evaọ etoke nọ egagọ efuafo e rọ tahaku.

28, 29. Eme ma riẹ kpahe Izikiẹl? (Rri ẹkpẹti na “Izikiẹl​—Uzuazọ Riẹ gbe Eware nọ E Via.”)

²⁸ Izikiẹl ọ riẹ epanọ a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ etẹmpol nọ Solomọn ọ bọ na. Ọsẹ riẹ ọ jọ ozerẹ, yọ o sae jọ nọ ọ jẹ jọ etẹmpol na ru iruo nọ u te te oke riẹ. (Izik. 1:3) Eware e jẹ riẹ nya evaọ okenọ Izikiẹl ọ gbẹ jọ ọmaha. Ababọ avro, ọsẹ riẹ o wuhrẹ i rie kpahe Jihova gbe Izi riẹ. Enwenọ oke nọ a ro yẹ Izikiẹl a rọ jọ etẹmpol na “ruẹ obe Uzi na.” * Oware nọ a se no obe Uzi na ze nọ Josaya emamọ ovie nọ o je su oke yena o yo, o wọ riẹ daoma vi epanọ o je ru vẹre re a wha egagọ efuafo haro.​—2 Iv. 22:8-13.

²⁹ Igogo eware ene nọ u fo nọ e rẹ gbunu evaọ egagọ efuafo na e gba evaọ egagọ Izikiẹl, wọhọ epanọ o jọ kẹ ezae nọ i  wo ẹrọwọ nọ e rria no taure ọyomariẹ na. Nọ ma te se obe Izikiẹl, ma rẹ ruẹ nọ Izikiẹl ọ rọ udu riẹ kpobi gọ Jihova, ọ jẹ daoma riẹ kpobi kẹse kẹse, yọ o je yoẹme kẹ Jihova evaọ oware kpobi nọ ọ vuẹ riẹ nọ o ru jegbe evaọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ. Ẹrọwọ ọgaga nọ Izikiẹl o wo o wọ riẹ ru eware nana kpobi. Rekọ ibuobu ahwo evaọ oke Izikiẹl na a jọ ere he. No oke emaha ze Izikiẹl ọ jẹ rọ gaviezọ kẹ eruẹaruẹ Jerimaya, ọnọ o mu iruo aruọruẹ riẹ họ evaọ ukpe 647 B.C.E., yọ ọ jẹ rọ ọwhọ vẹvẹ ahwo na unu kpahe ẹdhoguo Jihova nọ ọ be tha.

30. (a) Eme eruẹaruẹ nọ Izikiẹl o kere fihotọ i dhesẹ via? (b) Eme họ eruẹaruẹ, kọ oghẹrẹ vẹ u fo nọ ma re wo otoriẹ eruẹaruẹ Izikiẹl? (Rri ẹkpẹti na “Oghẹrẹ nọ Ma re Wo Otoriẹ Eruẹaruẹ Izikiẹl.”)

³⁰ Eware nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Izikiẹl kere fihotọ na i dhesẹ epanọ ahwo Ọghẹnẹ a ghoro siọ Ọghẹnẹ ba thabọ te. (Se Izikiẹl 8:6.) Okenọ Jihova o mu ahwo Juda uye họ ẹkẹ, Izikiẹl ọ jọ usu ahwo nọ a mu kpohọ igbo obọ Babilọn. (2 Iv. 24:11-17) Dede nọ a mu Izikiẹl kpohọ igbo re, orọnikọ uye a jẹ kẹe na ha. U wo iruo nọ Jihova ọ gwọlọ nọ o ru evaọ udevie ahwo Riẹ nọ a rrọ igbo na. Eruẹaruẹ igbunu nọ Izikiẹl ọ ruẹ nọ o kere fihotọ na i dhesẹ epanọ a ti ro zihe egagọ efuafo ziọ Jerusalẹm. Rekọ orọnikọ oye ọvo ho, eruẹaruẹ na i te je dhesẹ epanọ a ti ro zihe egagọ efuafo ze rọ kẹ ahwo nọ a you Jihova kpobi.

31. Eme obe nana u ti fiobọhọ kẹ omai ru?

³¹ Evaọ abọ sa-sa obe nana nọ ma bi ti te na, ma te ruẹ ẹmẹvo obọ idhiwu nọ Jihova ọ be rria na, ma te ruẹ epanọ a ro gbe egagọ efuafo ku riẹriẹriẹ, ma ti je wuhrẹ kpahe epanọ Jihova o ro zihe egagọ efuafo ze no jẹ be thọ ahwo riẹ, yọ ma te jẹ ta kpahe oghẹrẹ nọ eware e te jọ evaọ obaro nọ omama kpobi nọ o rrọ uzuazọ o te gọ Jihova. Evaọ uzou nọ u lele onana, ma te ta kpahe eruẹaruẹ ọsosuọ nọ Izikiẹl o kere fihotọ. U ti fiobọhọ kẹ omai ruẹ oruaro Jihova gbe abọ obọ odhiwu ukoko riẹ, onọ u dhesẹ vevẹ inọ ọye ọvo o te ọnọ a rẹ rọ egagọ efuafo kpobi kẹ.