1-3. 1) ¿Kʼusitik ta jtakʼtik batel li ta kapituloe? (Kʼelo li lokʼol ta slikebal kapituloe). 2) ¿Kʼusitik chantos chkalbetik skʼoplal ti tskʼanbutik Dios sventa xkichʼtik ta mukʼe?

 LI Abele te yakal tskʼel li yuni chijtake, jaʼ onoʼox la xchabian ta slekil yoʼonton kʼalal vokʼike. Pe avie la stʼuj jaykotuk, sventa smil xchiʼuk chakʼbe ta smoton li Jeovae. Pe ¿mi ta van xchʼam Jeova li matanal chakʼ jun vinik ti chʼabal stukʼile?

² Xi laj yalbe skʼoplal Abel li jtakbol Pabloe: «Tsakbat ta mukʼ yuʼun Dios li matanaletik laj yakʼe» pe li matanal laj yakʼ li Kaine muʼyuk (kʼelo Ebreos 11:4). Li kʼusi kʼot ta pasele tstij koʼontontik sventa xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼu yuʼun la xchʼam Jeova li ichʼel ta mukʼ laj yakʼ Abel ti jaʼ muʼyuk la xchʼambe li Kaine? ¿Kʼusi chakʼ jchantik li sloʼil xkuxlejalike? ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spasik yan viniketik ti te chvinaj li ta kapitulo 11 ta Ebreose?». Li stakʼobiltake tskoltautik yoʼ jnaʼtik kʼusi smakoj li melel yichʼel ta mukʼ Diose.

³ Ta jkʼelbetik batel skʼoplal jaytosuk kʼusi kʼot ta pasel ta skʼakʼalil Abel kʼalal to skʼakʼalil Esekiel. Kʼalal jaʼo ta jkʼeltik batele, kakʼtik venta ti oy chantos kʼusitik tsots skʼoplal tskʼan Dios sventa xchʼam ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe: jaʼ Jeova li buchʼu skʼan  ichʼel ta mukʼe; skʼan lekuk tajek ti kʼu yelan chkichʼtik ta mukʼe; skʼan lekuk xil ti kʼu yelan ta jpastike, xchiʼuk skʼan lekuk kʼusi tstij koʼontontik.

4, 5. ¿Kʼu yuʼun kʼot ta nopel yuʼun Kain ti jaʼ Jeova li buchʼu skʼan xakʼbe smotone?

⁴ (Kʼelo Jenesis 4:2-5). Li Kaine snaʼoj ti jaʼ Jeova li buchʼu chakʼbe smotone, yuʼun oy toʼox lek yorail yuʼun xchiʼuk ep kʼusi koltaat-o yoʼ xojtikin mas li Jeovae. Li Kain xchiʼuk li Abel ti jaʼ yitsʼine oy xa ox van sien sjabilalik kʼalal laj yakʼbeik smoton li Jeovae. * Ta sbikʼtalik onoʼox yaʼiojbeik skʼoplal li kʼupil sba nichimaltik Edene xchiʼuk xuʼ van ta nom skʼelojik batel. Laj van yilik li keruvinetik ti yakal chchabiik li yochebal nichimaltike (Jen. 3:24). Xuʼ van albatik yuʼun stot smeʼik ti jaʼ Jeova la smeltsan skotol li kʼusitik kuxajtike xchiʼuk ti maʼuk jech toʼox ta yoʼonton Jeova ti xil svokolike; yuʼun ta kʼunkʼun chkʼunibik batel jaʼ to mi chamike (Jen. 1:24-28). Skotol li kʼusi albat Kaine jaʼ van tijbat-o yoʼonton sventa xakʼbe smoton li Jeovae.

⁵ ¿Kʼusi van yan tijbat-o yoʼonton Kain sventa xakʼ li matanale? Li Jeovae laj yal ti ch-ayan jun ‹nitilulal› ti chvochʼbe sjol li «kiletel chone», yuʼun jaʼ la sloʼla Eva yoʼ chopoluk tajek kʼusi chkʼot ta nopel yuʼune (Jen. 3:4-6, 14, 15). Ta skoj ti sba nichʼonil li Kaine, xuʼ van la snop ti jaʼ skʼoplal li albil nitilulale (Jen. 4:1). Li Jeovae tskʼopon toʼox li jtoyba krixchanoetike, yuʼun laj to skʼopon li Adane, pe ta skoj ti stoyoj xa ox sbae xuʼ van jaʼ la tstunes jun anjel (Jen. 3:8-10). La skʼopon xtok li Kain kʼalal laj xa ox yakʼ li matanale (Jen. 4:6). Jamal xvinaj ti snaʼoj lek Kain ti skʼan ichʼel ta mukʼ li Jeovae.

6, 7. ¿Mi muʼyuk lek li matanal laj yakʼ o ti kʼu yelan laj yakʼ li Kaine? Albo smelolal.

⁶ Pe, ¿kʼu yuʼun muʼyuk lek laj yil Jeova li matanal laj yakʼ Kaine? ¿Mi yuʼun muʼyuk lek li kʼusi laj yakʼe? Muʼyuk chal li Vivliae. Kʼajomal chal ti jaʼ laj yakʼ ta «matanal sat tsʼunobiletik». Ta mas tsʼakale, li ta Mantaletik akʼbat Moisese, li Jeovae laj yal ti chchʼam ta matanal li sat tsʼunobiletike (Num. 15:8, 9). Skʼan onoʼox jvules ta joltik ti vaʼ orae, li krixchanoetike kʼajomal xuʼ toʼox slajesik li sat tsʼunobiletike (Jen. 1:29). Ta skoj ti chopol kom skʼoplal li balumil ta spat li nichimaltik Edene, skʼan skus xchikʼ Kain sventa xchʼi li sat tsʼunobiletik ti laj yakʼ ta matanale (Jen. 3:17-19). Li kʼusi laj yakʼ ta matanal li Kaine jaʼ li sveʼelik sventa jujun kʼakʼal ti persa tsots ch-abtejik yoʼ staike. Akʼo mi jech, li Jeovae muʼyuk la xchʼam li matanale.

⁷ ¿Mi muʼyuk van lek laj yil Jeova ti kʼu yelan laj yakʼ li matanale? Maʼuk van ta skoj taje, ¿kʼu van yuʼun jech chkaltik? Yuʼun kʼalal la spʼaj li matanal laj yakʼ Kaine muʼyuk albat ti chopol ti kʼu yelan laj yakʼe. Li Vivliae muʼyuk onoʼox chal kʼu yelan laj yakʼik  matanal li Kain xchiʼuk Abele. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi chopol laj yil li Jeovae?

8, 9. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk xmuyubaj-o yuʼun Jeova li matanal laj yakʼ Kaine? 2) ¿Kʼusi tsots skʼoplal chavil ta sventa li sloʼil Kain xchiʼuk Abele?

⁸ Li jtakbol Pabloe oy kʼusi akʼbat snaʼ yuʼun Dios sventa stsʼibabe batel li j-ebreoetike, te jamal laj yal ti muʼyuk lek kʼusi oy ta yoʼonton Kain kʼalal laj yakʼ li matanale, yuʼun chʼabal xchʼunel yoʼonton (Ebr. 11:4; 1 Juan 3:11, 12). Jaʼ yuʼun, li Jeovae muʼyuk jun yoʼonton ta stojolal li Kaine, jech oxal li kʼusi chopole jaʼ li Kaine maʼuk li matanal laj yakʼe (Jen. 4:5-8). Ta skoj ti jaʼ jkʼanvanej totil li Jeovae, ta slekil yoʼonton la stukʼibtas li Kaine. Pe li Kaine muʼyuk la xchʼam, yuʼun lik spas li kʼusi tskʼan sbekʼtale, vaʼun lik ayanuk ta yoʼonton kontrainejbail, tsakbail ta kʼop xchiʼuk itʼixajel (Gal. 5:19, 20). Ta skoj ti chopol kʼusi oy ta yoʼontone, muʼyuk xa lek ilbat li kʼusitik lek la spas sventa xichʼ ta mukʼ Diose. Taje chakʼbutik ta ilel ti skʼan xlokʼ ta koʼontontik li melel yichʼel ta mukʼ Jeovae, mu baluk noʼox ti xvinaj ta jpat jxokontike.

⁹ Li Vivliae ep kʼusitik chal ta sventa li Kaine. Xuʼ jnaʼtik kʼusi albat yuʼun Jeova xchiʼuk kʼusi la stakʼ li Kaine. Xuʼ jnabetik sbi junantik snitilulal xchiʼuk li kʼusitik la spase (Jen. 4:17-24). Pe jaʼuk li Abele, li Vivliae muʼyuk chal mi laj yil xnichʼnabtak xchiʼuk muʼyuk chal jpʼeluk li kʼusi laj yale. Akʼo mi jech, chkʼopoj to yaʼeluk li Abele, ¿kʼusi skʼan xal taje?

10. ¿Kʼusi ch-akʼbat xchanik li sloʼil Abel li buchʼutik chichʼik ta mukʼ li melel Diose?

¹⁰ Li Abele laj yakʼbe smoton Jeova, yuʼun snaʼoj ti jaʼ noʼox sta-o xkichʼtik ta mukʼe. Toj echʼ noʼox lek li matanal laj yakʼe, yuʼun jaʼ la stʼuj jlomuk sba yol xchijtak. Li Vivliae muʼyuk chal mi la xchikʼ ta sba junuk skajleb matanal o mi muʼyuk, pe xvinaj ti muʼyuk chopol laj yil Dios ti kʼu yelan laj yakʼe. Ti kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti kʼusi tijbat-o yoʼonton ta yakʼel li matanale. Jaʼ yuʼun, xuʼ xkaltik ti yakal chkʼopoj li avie, jaʼ xkaltik, ti ep kʼusi chakʼ jchantik li sloʼile akʼo mi jelavem xa mas ta vakmil jabil slajel. Ta skoj ti oy xchʼunel yoʼonton ta stojolal li Diose xchiʼuk ti skʼanoj li stukʼil mantaltake, jaʼ tijbat-o yoʼonton ta yakʼbel smoton li Jeovae, ¿kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ jeche?

11. ¿Kʼu yuʼun laj yal Jesus ti tukʼ li Abele?

¹¹ Baʼyel jkʼeltik kʼusi laj yal Jesus ta stojolal li Abele, yuʼun lek onoʼox xojtikin. Li Jesuse te skʼeloj yalel tal ta vinajel li Abele xchiʼuk chchabibe onoʼox li xnichʼon Adane (Prov. 8:22, 30, 31; Juan 8:58; Kol. 1:15, 16). Ta skoj ti laj yil Jesus kʼu yelan stalelal li Abele, laj yal ti jaʼ jun tukʼil vinike (Mat. 23:35). Li tukʼil krixchanoe snaʼoj ti jaʼ noʼox Jeova xuʼ xal kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopol. Chakʼ ta ilel ta xkuxlejal xtok ti xchʼunoj ta melele (koʼoltaso xchiʼuk Lukas 1:5, 6). Mu ta aniluk xvinaj mi tukʼ li jun krixchanoe. Jech oxal, xuʼ xkaltik ti ojtikinbil Abel ti chkuxlebin smantaltak Jeova  akʼo mi muʼyuk toʼox yakʼoj li matanale. Pe mu kʼunuk laj yaʼi, yuʼun muʼyuk lek ta chanbel stalelal li Kain ti jaʼ sbankile (1 Juan 3:12). Li smeʼe muʼyuk la xchʼun jun mantal ti jamal yaloj Diose xchiʼuk li stote la stoy sba ta stojolal li Jeovae, yuʼun oy ox ta yoʼontonik snopel stukik li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole (Jen. 2:16, 17; 3:6). Lek tsots yoʼonton li Abele, yuʼun muʼyuk la xchanbe stalelal yutsʼ yalal.

12. ¿Kʼu yuʼun mu xkoʼolajik ­tajek li Kain xchiʼuk Abele?

¹² Ta xchibale, jaʼ ti jkʼeltik kʼuxi la snitbe skʼoplal li xchʼunel oʼontonal xchiʼuk tukʼilal li jtakbol Pabloe, xi laj yale: «Ta skoj xchʼunel yoʼonton Abel laj yakʼ milbil matanal ti mas oy sbalil ta stojolal Dios kʼuchaʼal li matanal yuʼun Kaine. Ta skoj xchʼunel yoʼonton laj yichʼ albel skʼoplal ti tukʼ li Abele» (Ebr. 11:4). Li kʼusi laj yal Pabloe chakʼ ta ilel li kʼusi tijbat-o yoʼonton Abel ta yakʼel li matanale jaʼ ti oy xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeovae xchiʼuk ti snaʼoj ti tukʼ skotol li kʼusi tspase. Jech oxal, skotol ora vinaj ta xkuxlejal xchiʼuk ta sjunul yoʼonton la spas. Pe mu jechuk la spas li Kaine.

13. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li ­sloʼilal Abele?

¹³ Li sloʼilal Abele chakʼbutik ta ilel ti jaʼ noʼox xuʼ chichʼik ta mukʼ melel Dios li buchʼutik lek kʼusi oy ta yoʼontonike, jaʼ xkaltik, ti oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova xchiʼuk ti chchʼunbeik li stukʼil mantaltake. Jech xtok, laj kiltik ti melel yichʼel ta mukʼ Diose, maʼuk noʼox smakojbe skʼoplal li kʼusi ta jpastik yoʼ xkichʼtik ta mukʼe, yuʼun te skʼoplal skotol li kʼusi ta jpas ta jkuxlejaltike.

14. ¿Kʼu yuʼun la xchʼam Jeova li matanaletik laj yakʼik li Noe, Abraan xchiʼuk Jakobe?

¹⁴ Li Abele jaʼ li baʼyel vinik laj yakʼbe smoton Jeova akʼo mi maʼuk xa ox tukʼil krixchano, pe maʼuk noʼox stuk ti jech la spase. Li jtakbol Pabloe laj yal ti oy yan viniketik ti laj yichʼik ta mukʼ Jeova kʼuchaʼal oy ta yoʼontone, jaʼik li Noe, Abraan xchiʼuk Jakob (kʼelo Ebreos 11:7, 8, 17-21). Li moltotiletik taje o joliletik ta utsʼ alalile te van kʼusi ora laj yakʼbeik smoton Jeova xchiʼuk la xchʼam li Diose. ¿Kʼu yuʼun lek laj yil li Diose? Yuʼun li viniketik taje muʼyuk laj yakʼbeik smoton Dios ta skoj ti jech nopemik spasele, yuʼun la spasik li chantos kʼusi tsots skʼoplal tskʼan Jeova ti akʼo jpastike. Jkʼeltik kʼuxi la spasik.

15, 16. ¿Kʼuxi vinaj ti la spas Noe li chantos kʼusitik tskʼan Jeova sventa li melel yichʼel ta mukʼe?

¹⁵ Li Noee jaʼo kuxi kʼalal nojem ta jecheʼ yichʼel ta mukʼ dios li balumile akʼo mi jaʼ noʼox van jelavem 126 jabil slajel li Adane (Jen. 6:11). * Ep utsʼ alaliletik oy toʼox ta balumil kʼalal muʼyuk toʼox talem li Nojelal ta voʼe, pe kʼajomal Noe xchiʼuk yutsʼ yalal laj yichʼik ta mukʼ Jeova kʼuchaʼal tskʼane (2 Ped. 2:5). Kʼalal echʼ li Nojelal ta voʼe, li Noee lokʼ ta yoʼonton smeltsanel jun skajleb matanal yoʼ xchikʼbe smoton li Jeovae, taje jaʼ baʼyel velta chal ta Vivlia ti jech laj yichʼ pasele. Kʼalal jech la spase, oy kʼusi jamal laj yakʼbe yil li yutsʼ yalale xchiʼuk li snitilulaltak chtal ta tsʼakale. Laj yakʼ ta ilel  ti jaʼ noʼox Jeova li buchʼu sta-o ichʼel ta mukʼe. Oy jeltos chonbolometik xuʼ smil Noe yoʼ xakʼ ta matanal, pe jaʼ la stʼuj «jlomuk ta skotol li chonbolometik ti muʼyuk ibal sbaike xchiʼuk jlomuk ta skotol li kʼusitik kuxajtik ti chvilik ti muʼyuk ibal sbaike» (Jen. 8:20). Li matanaletik taje batsʼi lekik tajek, yuʼun yaloj xa onoʼox Jeova ti muʼyuk ibalik sbae (Jen. 7:2).

¹⁶ Li Noee jaʼ te la xchikʼbe smoton Jeova li ta skajleb matanal la smeltsane. ¿Mi lek laj yil Jeova ti kʼu yelan laj yakʼe? Lek, yuʼun li Vivliae chal ti «xmuet yikʼ laj yaʼi Jeova li matanale xchiʼuk ti laj yakʼanbe bendision» li Noe xchiʼuk li xnichʼnabtake (Jen. 8:21; 9:1). ¿Kʼu yuʼun la xchʼam Jeova li matanal laj yakʼ Noee? Yuʼun li kʼusi mas lek laj yile, jaʼ li kʼusi tijbat-o yoʼonton spasele. Li chikʼbil matanaletik laj yakʼe jaʼ skʼelobil ti oy xchʼunel yoʼonton ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti snaʼoj ti tukʼ skotol li kʼusi tspase. Ta skoj ti skotol ora chchʼunbe smantal Jeova xchiʼuk ti tspakbe skʼoplal li smantaltake, xi ch-albat skʼoplal li ta Vivliae: «Xanav xchiʼuk melel Dios li Noee». Maʼuk noʼox, yuʼun jnaʼojtik avi ti jaʼ jun tukʼil vinik jelave (Jen. 6:9; Esek. 14:14; Ebr. 11:7).

17, 18. ¿Kʼuxi vinaj ti la spas Abraan li chantos kʼusitik tskʼan Jeova sventa li melel yichʼel ta mukʼe?

¹⁷ Li Abraane jaʼo kuxi kʼalal noj ta jecheʼ yichʼel ta mukʼ Dios li balumile. Li ta Ur, ti jaʼ toʼox te oy snae, te oy jun mukʼta templo ti te chichʼik ta mukʼ li dios sventa luna ti Nanna sbie. * Li stot Abraane laj toʼox yichʼ ta mukʼ kʼuk sjalil li jecheʼ diosetike (Jos. 24:2). Pe li Abraane jaʼ laj yichʼ ta mukʼ li Jeovae, jech xtok li Sem ti jaʼ xnichʼon li Noee laj yalbe skʼoplal melel Dios li Abraane, yuʼun te van 150 jabil jmoj yorail kuxiik.

¹⁸ Ep matanaletik laj yakʼ Abraan ta sjunul xkuxlejal xchiʼuk skotol velta jaʼ chakʼbe li Jeovae, yuʼun jaʼ noʼox sta-o xkichʼtik ta mukʼ (Jen. 12:8; 13:18; 15:8-10). ¿Mi lek tajek li matanal laj yakʼe? ¿Mi chapal van Abraan sventa xakʼbe li kʼusi mas lek li Jeovae? Li stakʼobile jamal vinaj kʼalal chakʼ ox ta milbil matanal li skʼanbil nichʼon ti jaʼ li Isaake. Albat yuʼun Jeova kʼu yelan skʼan xakʼ li matanale (Jen. 22:1, 2). Li Abraane jaʼ jech la spas kʼuchaʼal albate xchiʼuk jaʼ onoʼox Jeova laj yalbe ti mu xa smil li xnichʼone (Jen. 22:9-12). Li Jeovae lek laj yil kʼu yelan ichʼat ta mukʼ, yuʼun snaʼoj ti lek kʼusi oy ta yoʼontone. Xi laj yal li Pabloe: «Li Abraane laj yakʼ xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova, jech oxal laj yichʼ alel ti tukʼ skʼoplale» (Rom. 4:3).

19, 20. ¿Kʼuxi vinaj ti la spas Jakob li chantos kʼusitik tskʼan Jeova sventa li melel yichʼel ta mukʼe?

¹⁹ Li Jakobe toj jal kuxi ta Kanaan ti jaʼ li lum laj yal Jeova ti chakʼbe onoʼox Abraan xchiʼuk li snitilulale (Jen. 17:1, 8). Toj ibalik sba kʼu yelan chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik li jnaklejetike, jaʼ yuʼun xi laj yal li Jeovae: «Li balumile ta xeta lokʼel li jnaklejetike» (Lev. 18:24, 25). Kʼalal yichʼoj xa ox 77 jabil li Jakobe, laj yikta komel li slumale xchiʼuk nupun. Kʼalal chaʼsut ta slumale, ep xa  ox yutsʼ yalal xchiʼuk yajtuneltak (Jen. 28:1, 2; 33:18). Junantik yutsʼ yalale lik yichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetik. Kʼalal albat yuʼun Jeova li Jakob ti akʼo xbat ta Betel sventa svaʼan jun skajleb matanale, ta anil la xchʼun mantal. Pe oy kʼusi baʼyel la spas, yuʼun xi laj yalbe li yutsʼ yalale: «Lokʼesik li sdiostak jyanlumetik avichʼojik tale, sakubtas abaik». Vaʼun, lik spas li kʼusi albat yuʼun li Jeovae (Jen. 35:1-7).

²⁰ Li Jakobe la smeltsan skajlebtak matanaletik li ta Albil Balumile, pe skotol velta jaʼ Jeova li buchʼu chichʼ ta mukʼe (Jen. 35:14; 46:1). Toj lekik li kʼusitik laj yakʼe, ti kʼu yelan laj yichʼ ta mukʼ Diose xchiʼuk toj lek li kʼusi tijbat-o yoʼonton spasele, yuʼun te tsakal kom ta Vivlia ti jaʼ «jun vinik ti muʼyuk smule», jaʼ jech chichʼ albel li buchʼutik lek ch-ilatik yuʼun Diose (Jen. 25:27). Ti kʼu yelan echʼ xkuxlejal li Jakobe, jaʼ jun slekil kʼelobil ta sventa li yan snitilulaltak ti jaʼ li jteklum Israele (Jen. 35:9-12).

21. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan laj yichʼik ta mukʼ melel Dios li yajtuneltak Jeova ta voʼnee?

²¹ ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan laj yichʼik ta mukʼ melel Dios li yajtuneltak Jeova ta voʼnee? Jaʼ jech jkuxlejaltik li avi eke, yuʼun li balumile noj ta krixchanoetik ti te kapal skʼoplal kutsʼ kalaltik ti xuʼ smakutik ta be sventa jaʼ noʼox xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae. Jaʼ yuʼun, sventa mu xkichʼtik tsalele, skʼan lek tsots xchʼunel koʼontontik xchiʼuk ti jchʼunojtikuk ti jaʼ noʼox lek li smantaltak Jeovae. Li xchʼunel koʼontontike te chvinaj kʼalal ta jchʼunbetik smantal li Jeovae xchiʼuk mi ta jtunes kipaltik, jkʼakʼaltik xchiʼuk li kʼusi x-ayan kuʼuntik sventa xijtun ta stojolale (Mat. 22:37-40; 1 Kor. 10:31). Kʼalal chkakʼ kipaltik sventa xkichʼtik ta mukʼ Jeova jech kʼuchaʼal oy ta yoʼonton xchiʼuk mi lek kʼusi tstij koʼontontike, tukʼ chilutik. ¿Mi mu jechuk ti tstsatsubtasutik kʼalal ta jvules ta joltik taje? (Kʼelo Santiago 2:18-24).

22-24. Li Smantal Moisese, ¿kʼuxi chakʼ ta ilel ti tsots skʼoplal: 1) li buchʼu chichʼ ichʼel ta mukʼe, 2) ti lekuk tajeke xchiʼuk 3) ti kʼu yelan chichʼ pasele?

²² Li Jeovae laj yakʼbe Smantal Moises li snitilulal Jakobe. Jaʼ jech jamal laj yakʼanbe yil kʼusi oy ta yoʼonton ti akʼo spasike. Mi la xchʼunbeik smantal Jeovae chkʼotik ‹ta steklumal ti stuk xa noʼox jeche› xchiʼuk «ta chʼul lum» (Eks. 19:5, 6). Jkʼeltik kʼu yelan chakʼ ta ilel li Smantal Moises ti tsots skʼoplal li chantos kʼusi tskʼan Jeova sventa xichʼ ichʼel ta mukʼe.

²³ Li Jeovae jamal laj yal buchʼu skʼan xichʼik ta mukʼ li j-israeletike, xi jamal laj yale: «Mu me xavichʼ ta mukʼ yan diosetik» (Eks. 20:3-5). Li matanaletik chakʼike skʼan batsʼi lek tajek. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi chakʼik chonbolom ta milbil matanale, skʼan ti chʼabaluk xchopolile (Lev. 1:3; Deut. 15:21; koʼoltaso xchiʼuk Malakias 1:6-8). Li jlevietike chichʼik komel jvokʼuk li matanal chkʼot yakʼik ta stojolal Jeova li j-israeletike, pe skʼan xakʼik matanal li stukik  eke. Li ta matanaletik chichʼik akʼbele skʼan skʼelik li bu mas lek sventa xakʼbeik li Jeovae (Num. 18:29). ¿Kʼu yelan skʼan xakʼik li matanale? Li j-israeletike albatik lek kʼu yelan skʼan spasik, albatik kʼusi skʼan xakʼik ta matanal, bu chakʼik xchiʼuk kʼu yelan skʼan xakʼbeik li Jeovae. Ta skotole oy mas ta vakib sien mantaletik ti akʼbatik sventa lekuk li stalelalike. Xi albatike: «Skʼan me xavakʼ lek ta avoʼontonik spasel jech kʼuchaʼal yalojboxuk li Jeova Dios avuʼunike. Mu me xakʼejpʼujik ta batsʼikʼob mi jaʼuk ta tsʼetkʼob» (Deut. 5:32).

²⁴ ¿Mi tsots van skʼoplal chil Jeova ti bu chakʼik matanal li j-israeletike? Tsots skʼoplal, jaʼ yuʼun li Jeovae laj yal mantal sventa smeltsanik junuk axibalna sventa teuk xkʼot ichʼatuk ta mukʼ (Eks. 40:1-3, 29, 34). Jech oxal, mi tskʼanik ti chchʼam Jeova li matanal chakʼike, skʼan xichʼik batel li ta axibalnae (Deut. 12:17, 18). *

25. Albo smelolal kʼusi ti mas tsots skʼoplal kʼalal chichʼ akʼel li milbil matanale.

²⁵ Pe oy to kʼusi mas tsots skʼoplal chil li Jeovae: jaʼ ti kʼusi chtijbat-o yoʼonton yakʼel matanal li j-israeletike. Yuʼun tskʼan ti skʼanojikuk ta melel li Jeovae xchiʼuk li smantaltake (kʼelo Deuteronomio 6:4-6). Kʼalal sujbil chtunik ta stojolal Jeova li j-israeletike,  muʼyuk chchʼam Jeova li matanaletik chakʼike (Is. 1:10-13). Li Jeovae laj yakʼ ta aʼiel ta stojolal Isaias ti muʼyuk lek chil li buchʼutik tskuy noʼox sbaike, xi laj yale: «Li jteklum liʼe ta ye noʼox [...] chichʼikun ta mukʼ, pe li yoʼontonike nom tajek oy ta jtojolal» (Is. 29:13).

26. ¿Kʼusi toj tsots skʼoplal laj yichʼ pasel li ta stemplo Salomon ta sventa li melel yichʼel ta mukʼ Diose?

²⁶ Kʼalal epal jabil xa ox te oyik ta Albil Balumil li j-israeletike, li ajvalil Salomone la svaʼanbe jun yichʼobil ta mukʼ Jeova xchiʼuk ti mas to toj kʼupil sba kʼuchaʼal li axibalnae (1 Rey. 7:51; 2 Kron. 3:1, 6, 7). Ta slikebale jaʼ noʼox Jeova chakʼbeik matanaletik li ta templo taje. Li Salomon xchiʼuk yajtuneltake ep tajek matanaletik te laj yakʼik ti toj echʼ noʼox lekike xchiʼuk jaʼ jech la spasik ti kʼu yelan chal li Smantal Diose (1 Rey. 8:63). Li Jeovae la xchʼam ti kʼu yelan ch-ichʼat ta mukʼ li ta temploe, pe maʼuk ta skoj ti toj lek kʼu yelan meltsanbil li temploe mi jaʼuk ta skoj ti ep chakʼik matanal tee, yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil kʼusi chtijbat-o yoʼontonik li buchʼutik chakʼik li matanale. Li Salomone laj yal ti tsots skʼoplal taje, yuʼun xi laj yale: «Ta sjunuluk me avoʼontonik xatunik ta stojolal li Jeova Dios kuʼuntike, chʼunbeik me li smantaltak jech kʼuchaʼal chapasik avie» (1 Rey. 8:57-61).

27. 1) ¿Kʼusi kʼot ta stojolalik li ajvaliletik ta Israel xchiʼuk li steklumalike? 2) ¿Kʼusi la spas Jeova kʼalal jech kʼot ta pasele?

²⁷ Kʼux ta alel, pe li j-israeletike laj yiktaik xchʼunbel li lekil tojobtasel laj yakʼ Salomone, yuʼun maʼuk noʼox jtos kʼusi laj yiktaik spasel sventa li melel yichʼel ta mukʼ Diose. Jech xtok, li ajvaliletik ta Israele xchiʼuk li jteklume lik sokuk li yoʼontonike, chʼay xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova xchiʼuk muʼyuk xa la xchʼunbeik li smantaltake. Li Jeovae ep ta velta la stak batel yaj-alkʼoptak yoʼ stukʼibtasan xchiʼuk ti ch-albatik kʼusi tsnuptanik ta skoj li kʼusi tspasike (Jer. 7:13-15, 23-26). Jun j-alkʼop ti takat batel eke xchiʼuk ti tsots skʼoplal echʼe, jaʼ li Esekiel ti jaʼ jun tukʼil vinik ti kuxi kʼalal jaʼo muʼyuk lek chichʼik ta mukʼ Diose.

28, 29. ¿Kʼusi jnaʼojtik ta stojolal li Esekiele? (Kʼelo li rekuadro «Esekiel: xkuxlejal xchiʼuk li kʼusi kʼot ta pasel ta skʼakʼalile»).

²⁸ Li Esekiele snaʼoj kʼu yelan skʼan ichʼel ta mukʼ Dios li ta templo svaʼanoj Salomone. Li stot Esekiele jaʼ toʼox pale xchiʼuk te tun ta templo kʼalal jaʼo yorail chbate (Esek. 1:3). Xuʼ jchʼuntik ti la skʼupin xkuxlejal ta sbikʼtal li Esekiele, yuʼun albat van yuʼun stot ta sventa li Jeovae xchiʼuk chanubtasat ta sventa li Mantale. Kʼalal vokʼ li Esekiele, jaʼtik jech ora la staik ta templo li «slivroal Mantale». * Li ajvalil Josias ti jaʼo ch-ajvalilaj li vaʼ orae, laj yaʼi kʼalal yakal chchanik li «slivroal Mantale», ta skoj ti labal sba laj yaʼie, mas to laj yakʼ persa ta spukel batel li melel yichʼel ta mukʼ Diose (2 Rey. 22:8-13).

²⁹ Li Esekiele la spas xchantosal li kʼusi tskʼan Jeova sventa xichʼ  ichʼel ta mukʼ jech kʼuchaʼal la spasik li tukʼil viniketik ti baʼyel echʼike. Mi la jchantik batel li slivroal Esekiele, chkakʼtik venta ti jaʼ noʼox tun ta stojolal li Jeovae, ti laj yakʼ yipal yoʼ lek spas li yabtele xchiʼuk la spas li kʼusi kʼanbat yuʼun Jeovae. Li Esekiele mi jsetʼuk xkoʼolaj xchiʼuk li yan krixchanoetik ta skʼakʼalile, yuʼun li xchʼunel yoʼontone jaʼ tijbat-o yoʼonton sventa jech xichʼ ta mukʼ li Diose. Li Esekiele ta sbikʼtal la xchikinta li albil kʼopetik yuʼun Jeremias ti jaʼ laj yalbe skʼoplal li chapaneletik yuʼun Jeovae. Li Jeremiase lik yal albil kʼopetik ta sjabilal 647 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse.

30. ¿Kʼusi chkakʼtik venta kʼalal ta jchantik li albil kʼopetik la stsʼiba Esekiele? 2) ¿Kʼusi jaʼ li albil kʼope? ¿Kʼu yelan skʼan xkaʼibeik smelolal li albil kʼopetik yuʼun Esekiele? (Kʼelo li rekuadro «Smelolal li albil kʼopetik yuʼun Esekiele»).

³⁰ Li kʼusi akʼbat snaʼ yuʼun Dios li Esekiele chakʼ ta ilel ti maʼuk jech yakal chichʼik ta mukʼ Dios li jteklume (kʼelo Esekiel 8:6). Kʼalal laj yichʼik tukʼibtasel yuʼun Jeova li judaetike, te chukbil bat ta Babilonia li Esekiel eke (2 Rey. 24:11-17). Akʼo mi chukbil batel, pe muʼyuk yakal ch-akʼbat kastigo yuʼun li Jeovae, yuʼun xchapanojbe yabtel: chkʼot ta j-alkʼop ta stojolal li judaetik ti chukbilik batele. Li kʼusi akʼbat yil xchiʼuk li labal sba albil kʼopetik la stsʼiba Esekiele lek jamal chakʼ ta ilel ti kʼu yelan chchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼ Dios ta Jerusalene. Pe maʼuk noʼox, yuʼun tskoltautik sventa xkiltik kʼu yelan chchaʼta yav li melel yichʼel ta mukʼ Dios ta stojolal li buchʼutik skʼanojik Jeovae.

31. ¿Kʼuxi tskoltautik li livro liʼe?

³¹ Li ta livro liʼe, ¿kʼusi ta jchantik li ta jujuvokʼe? Tskoltautik ta yaʼibel smelolal kʼu yelan ti bu oy li Diose, ta jkʼeltik kʼu to yelan sok li melel yichʼel ta mukʼ Diose, kʼuxi la xchaʼta yav yuʼun Jeova li steklumale xchiʼuk ti kʼu yelan la spoje. Ta jkʼeltik xtok kʼu van yelan li kuxlejal ta jelavel kʼalal skotol krixchano jaʼ xa noʼox chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Li ta yan kapituloe ta jkʼeltik li baʼyel kʼusi akʼbat yil li Esekiele, taje tskoltautik sventa xkiltik kʼu to yelan smukʼulal li Jeovae xchiʼuk kʼu yelan li jvokʼ s-organisasion ta vinajele, tskoltautik xtok ta yaʼibel lek smelolal kʼu yuʼun jaʼ noʼox skʼan xichʼ ichʼel ta mukʼ Jeova jech kʼuchaʼal tskʼane.